Dwudziestolecie międzywojenne

1. Kryzys pierwszych lat powojennych.
Po zakończeniu I wojny światowej Europejczycy stanęli przed problemami gospodarczymi, społecznymi i politycznymi. Miliony zdemobilizowanych żołnierzy szukało pracy, trzeba było zapewnić renty dla wdów i sierot. Szczególnie dotkliwe były skutki gospodarcze – zniszczenia, inflacja (spadek wartości pieniądza, wzrost cen) i długi wojenne.
2. Traktaty w Rapallo i Locarno.
Traktaty w Rapallo (16 kwietnia 1922 r.) i w Locarno (5-16 października 1925 r.) zawarły Niemcy i Rosja.
Układ w Rapallo:
- rezygnacja ZSRR z reparacji wojennych, które miały wypłacić Niemcy;
- produkcja broni przez Rosję dla Niemiec;
- wspólne manewry i szkolenia oficerów niemieckich i rosyjskich;
- zagrożenie granic Polski.
Układ w Locarno:
- pakt o nienaruszalności granic Francji i Belgii;
- podważenie zaufania Polaków do Francji, jako sojusznika Polski
- wzrost pozycji Niemiec na arenie międzynarodowej.
3. Działalność Ligi Narodów.
Liga Narodów utworzona została na mocy traktatu wersalskiego i rozpoczęła swoją działalność w 1920 roku, z siedzibą w Genewie. Miała ona zapobiegać wojną, lecz jej słabość wynikała przede wszystkim ze sprzecznych dążeń państw oraz braku udziału niektórych mocarstw w jej pracach.
4. Powstanie ZSRR.
ZSRR powstał w 1922 roku. Było to państwo dyktatorskie, zamieszkałe przez różne narodowości. Panował tam komunizm – wszystko było państwowe i podporządkowane władzom. Głównym dyktatorem ZSRR był Józef Wissarionowicz Dżugaszwili, czyli Stalin.
5. Główne założenia komunizmu.
Kolektywizacja – przymusowe uspołecznianie ziemi i produkcji rolnej rozpoczęte w ZSRR w 1930 roku.
Nacjonalizacja – przejęcie przez państwo majątków ziemskich, stanowiących własność prywatną.
Kołchozy – połączone spółdzielcze gospodarstwa.
Cechy ustroju politycznego ZSRR:
- pozbawienie obywateli podstawowych swobód
- dyktatorskie rządy Stalina
- podporządkowanie życia społeczno-politycznego ideologii komunistycznej
- władza oparta na terrorze
Cechy gospodarski ZSRR:
- likwidacja własności prywatnej
- centralne zarządzanie gospodarką
Metody za pomocą których bolszewicy utrzymywali ludność ZSRR w posłuszeństwie:
- terror niewinnych
- pozbawienie obywateli podstawowych swobód
- zastraszanie
- kontrole
- propaganda
6. Wielka czysta 1937-1938.
Wielka Czystka – fala aresztowań i procesów przeciwników władzy radzieckiej.
7. Międzynarodówka Komunistyczna.
Lenin, Stalin oraz kolejni przywódcy bolszewiccy zakładali, że komunizm zapanuje także w innych państwach, a potem na całym świecie. Aby to osiągnąć powołano w Moskwie 1919 roku Międzynarodówkę Komunistyczną. Weszły w jej skład partie komunistyczne z różnych państw, także Polski. Swoją działalność prowadziły według zaleceń Moskwy. Ich członkowie zajmowali się, np. propagandą, dywersją, sabotażem.
8. Podłoże narodzin faszyzmu.
Włochy po wojnie były zadłużone i ogarnięte kryzysem gospodarczym, zdemobilizowani żołnierze nie mieli pracy. Wykorzystał to Benito Mussolini, tworząc w 1919 roku Związek Walki, opierający się na zdemobilizowanych żołnierzach. Słowo związek, po włosku facio, oznaczało także wiązkę rózg noszonych w Starożytnym Rzymie przed urzędnikami odpowiedzialnymi za porządek. Mussolini nawiązał w ten sposób do tradycji starożytnego Rzymu i do dyscypliny jaką zamierzał wprowadzić w jego państwie. Jego zwolenników nazwano faszystami, a cały ruch faszyzmem. W 1921 roku Związek Walki przekształcił się w Narodową Partię Faszystowską.
W państwie faszystowskim nie było demokratycznej reprezentacji społeczeństwa, nie przestrzegało się praw człowieka, a władza spoczywała w ręku wodza i partii faszystowskiej. Życie obywateli, nawet prywatne, było podporządkowane ideom faszystowskim.
Faszyści dążyli do zdobycia władzy nie przebierając w środkach, lecz część społeczeństwa, a zwłaszcza burżuazja, sprzyjała faszystom z powodu ich antykomunistycznego nastawienia. Uważano, że uchronią oni Włochy przed zalewem komunizmu.
Benito Mussolini zwany był także Duce – z włoskiego – wódz.
9. Przejęcie władzy przez Adolfa Hitlera.
Hitlerowi powierzono władzę kanclerza, jednak po śmierci prezydenta Hindenburga w 1934 roku przejął on także jego władzę. Jego oficjalny tytuł brzmiał – wódz i kanclerz. Symbolem III Rzeszy (powstałej 30 stycznia 1933 roku) stała się swastyka – znak w postaci równoramiennego krzyża o ramionach zagiętych pod kątem prostym. Nazwa wywodzi się z Indii i oznacza „wiodący do pomyślności”. Swastyka była symbolem pełni i całości.
10. Główne założenia nazizmu.
- rasim
- antysemityzm (wrogość wobec Żydów)
- przestrzeń życiowa
- pogarda demokracją
- wyższość rasy aryjskiej
11. Postanowienia ustaw norymberskich:
- odebranie Żydom obywatelstwa Rzeszy
- zakazanie zawierania małżeństw mieszanych (np., niemiecko-żydowskich) i unieważnienie już zawartych
- usunięcie Żydów ze stanowisk urzędowych
- zakazanie Żydom zajmowania się handlem i rzemiosłem.
12. Okres rządów parlamentarnych, konstytucja marcowa (17 marca 1921 r.).
Główne zapisy konstytucji marcowej:
- potwierdzenie ustroju republikańskiego
- zasada trójpodziału władz
- gwarancja praw obywatelskich
- zasada nienaruszalności własności prywatnej
- za źródło władzy uznano naród, który sprawuje władzę poprzez wybierane organy ustawodawcze – sejm i senat
- prezydent pełnił głównie funkcje reprezentacyjne.
W latach 1918 – 1926 aż 13 razy zmieniał się rząd. Było to spowodowane tym, że żadna partia nie miała zdecydowanej przewagi w sejmie. Niestabilność władzy wykonawczej osłabiała skuteczność działania i sprzyjała nadużyciom. Pierwszym prezydentem Polski był Gabriel Narutowicz, wybrany na mocy konstytucji marcowej w II RP przez Zgromadzenie Narodowe (sejm i senat). Został on zamordowany zaledwie kilka dni po objęciu urzędu.
13. Zamach majowy.
Piłsudski wykorzystał nastroje panujące w Polsce i mając duże poparcie, zdecydował się w maju 1926 roku przejąć władzę drogą wojskowego zamachu stanu. Sądził że wystarczy zbrojna demonstracja wiernych mu oddziałów, aby władze RP ugięły się i przekazały ster, jednak prezydent Stanisław Wojciechowski odmówił podporządkowania się zamachowcom. W warszawie doszło do trzydniowych walk między wojskami Piłsudskiego a oddziałami wiernymi rządowi (12-15 maja). Rząd i prezydent podali się do dymisji. Rządy Piłsudskiego zwane były autorytarnymi.
Przyczyny zamachu majowego:
- częste zmiany rządów parlamentarnych
- kryzys gospodarczy
- niepowodzenia Polski na arenie międzynarodowej
Skutki zamachu majowego:
- ograniczenie możliwości działania opozycji
- wzmocnienie władzy wykonawczej
Piłsudski był twórcą rządów sanacyjnych (1926-1939). Pod rządami sanacji ograniczono demokrację. Głoszono nadrzędność interesów i dobra państwa nad innymi racjami. Zwolennicy rządów sanacyjnych dążyli także do wzmocnienia władzy wykonawczej. Przepisy konstytucji były łamane, a prawie cała władza spoczywała w rękach prezydenta.
Głównym celem obozu sanacyjnego było uchwalenie nowej konstytucji.
Główne postanowienia konstytucji kwietniowej (23 kwietnia 1935 r.):
- czołowe miejsce w RP zajął zamiast senatu – prezydent
- prezydenta wybierano na 7 lat, posiadał on szerokie uprawnienia
- państwo było ważniejsze od narodu