Park Narodowy "Ujście Warty".

1. Ogólnie o Parku

Park Narodowy „Ujście Warty”, utworzony 1 lipca 2001r. położony jest w obrębie pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, w pobliżu ujścia Warty do Odry. Na krajobraz Parku składają się głównie otwarte siedliska łąkowe, poprzecinane gęstą siecią kanałów i starorzeczy oraz zarośla wierzbowe. Przez środek Parku przepływa rzeka Warta, dzieląc go na część północną – tzw. Polder Północny oraz południową – położoną w obrębie Kostrzyńskiego Zbiornika Retencyjnego.

Park Narodowy „Ujście Warty” to jeden z najcenniejszych pod względem ornitologicznym obszarów w kraju. Unikalne tereny podmokłe, rozległe łąki i pastwiska są jedną z najważniejszych w Polsce ostoi ptaków wodnych i błotnych. Na obszarze Parku stwierdzono ponad 250 gatunków ptaków, z czego stwierdzono lęgi u ponad 170 gatunków. 64 gatunki ptaków występujących na terenie Parku to gatunki "specjalnej troski" wg Dyrektywy Ptasiej, a 31 z nich są tu gatunkami lęgowymi np. derkacz, rybitwa białoczelna, wodniczka, żuraw, bąk i bielik. Corocznie gnieżdżą się na tym terenie 4 gatunki perkozów, 7-8 gatunków kaczek, 5 gatunków chruścieli, 7-8 gatunków mew i rybitw, 8-9 gatunków ptaków siewkowych. Dla wielu z nich jest to jedno z ważniejszych miejsc lęgowych w Polsce.

Obszar Parku odgrywa ważną rolę dla ptaków także poza sezonem lęgowym. W miesiącach letnich bardzo licznie pierzą się na tym terenie ptaki wodne: kaczki (np. krzyżówka, cyraneczka), gęgawy, łabędzie nieme i łyski. Podczas wędrówek zatrzymują się tutaj olbrzymie ilości ptaków. Późną jesienią Park staje się królestwem arktycznych gęsi (zbożowych i białoczelnych), których koncentracje sięgają ok. 80 tys. osobników, a w niektóre lata mogą dochodzić nawet do 200 tys. osobników. Obszar ten jest także ważnym zimowiskiem dla ptaków, przykładowo dla łabędzi krzykliwych i niemych, kaczek, gęsi i bielików.

2. Historia ochrony obszaru „Ujście Warty”

* 1965r. – utworzenie w południowej części obecnego Parku tzw. zwierzyniec otwarty, zarządzany przez Wydział Rolnictwa, Leśnictwa i Skupu w Zielonej Górze, a po reformie administracyjnej przez UW w Gorzowie Wlkp.

* 1977r. – utworzenie rezerwatu przyrody „Słońsk”
* 1984r. – objęcie ochroną w ramach konwencji RAMSAR

* 1996 r. – utworzenie Parku Krajobrazowego „Ujście Warty”. Park wchodził obok innych parków krajobrazowych znajdujących się na pograniczu polsko-niemieckim w skład projektu WWF „Zielona Wstęga Odra-Nysa”

* 05.10.1999r. – podpisanie deklaracji intencji w sprawie utworzenia parku narodowego (deklaracja została podpisana przez Departament Ochrony Przyrody, Wojewodę Lubuskiego, przedstawicieli Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego, przedstawicieli samorządów, organizacji pozarządowych)

* lipiec 2000r. – przygotowanie złożenie wniosku Wojewody Lubuskiego i Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego, o utworzenie Parku Narodowego „Ujście Warty”

* 01 lipca 2001 – utworzenie Parku Narodowego „Ujście Warty” (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19.06.2001r.)

3. Park w liczbach:

- Data utworzenia Parku: 1 lipiec 2001 r.
- Całkowita powierzchnia parku: 8037,59 ha
- Ilość obwodów ochronnych: 3 (O.O. Chyrzyno, O.O. Słońsk, O.O. Polder Północny)
- Ilość powiatów, na terenie których leży Park: 3 (Gorzów, Słubice, Sulęcin)
- Ilość gmin, na terenie których znajduję się Park: 4 (Górzyca, Kostrzyn, Słońsk, Witnica)
- Powierzchnia leśna: 81,73 ha

- Ilość stwierdzonych gatunków ptaków: 255 w tym 174 lęgowych
- Ilość stwierdzonych gatunków ssaków: 38
- Ilość stwierdzonych gatunków ryb: 35
- Ilość stwierdzonych gatunków roślin: 500
- Ilość stwierdzonych zbiorowisk roślinnych: 60

4. Przyroda:

W czasie ostatniego zlodowacenia skandynawskiego- glacjału bałtyckiego, na przedpolu lodowca mieszające się wody rzek płynących z obszaru wolnego od lodu, oraz wody z topniejącego lodowca utworzyły potężną rzekę. Jej szerokość wahała się od 2 do 25 km. Dolina owej rzeki znana jest dziś jako Pradolina Toruńsko - Ebrswaldzka. Park Narodowy „Ujście Warty” w całości położony jest w jej zachodniej części zwanej Kotliną Gorzowską. Rozległe, płaskie obszary tworzące krajobraz Parku, znajdują się w obrębie terasy niskiej doliny Warty.

Sieć hydrologiczną Parku Narodowego „Ujście Warty” tworzy rzeka Warta z lewobrzeżnym dopływem – Postomią oraz niewielką rzeczką: Raczą Strugą, nazywaną Kanałem Czerwonym. Liczne są kanały oraz starorzecza, z których największym jest Stara Warta, płynąca przez północną części Parku. Przed regulacją Warty prowadzoną w XVIII w. było to jedno z najważniejszych koryt Warty.

Warta dzieli obszar Parku na dwie części: północną i południową. Różnią się one znacznie pod względem hydrologicznym.

Południowa część – O. O. Słońsk i O. O. Chyrzyno, położone są w obrębie Kostrzyńskiego Zbiornika Retencyjnego. Obwałowania lewego brzegu Warty są tu znacznie odsunięte od koryta rzeki, dzięki czemu wody mogą swobodnie rozlewać się na powierzchni ok. 5000 ha. Przez znaczną część roku obszar ten znajduje się pod wodą. Coroczne wahania poziomu wody mogą tu dochodzić nawet do 4 m. Wpływ na to mają głównie stany rzeki Odry a w mniejszy stopniu Warty. Poziom wód zaczyna się tu zwykle podnosić późną jesienią i utrzymuje się przez całą zimę, osiągając stany maksymalne w miesiącach: marcu i kwietniu. Późną wiosna poziom wody opada, a najniższe jej poziomy obserwowane są wczesną jesienią (sierpień-październik). Z tego powodu zbiornik zalewowy pełni ważną funkcje przeciwpowodziową.

Północna część Parku, nazywana Polderem Północnym, oddzielona jest od Warty wałem przeciwpowodziowym. Krajobraz polderu tworzą rozległe, podmokłe łąki, poprzecinane starorzeczami i licznymi kanałami. Zbierające się w nich wody przepompowywane są do rzeki Warty. Poziom wody jest tu stosunkowo stabilny, znacznie niższy, niż na południu.

5. Rośliny:

Długotrwałe użytkowanie terenu, a także zróżnicowane warunki hydrologiczne, odmienne w północnej i południowej części PN „Ujście Warty”, przyczyniły się do rozwoju wielu zbiorowisk roślinnych. Na obszarze zbiornika zalewowego ich rozwój jest bezpośrednio uzależniony od stanu wody. Rośliny, które tutaj rosną są przystosowane do długotrwałych zalewów, trwających przez kilka miesięcy w roku. Miejsca będące pod wodą rzadziej lub sporadycznie, są odpowiednie dla rozwoju łąk, zarośli i łęgów. W Parku znaleźć można także zbiorowiska ciepłolubne oraz roślinność występującą na siedliskach stworzonych przez człowieka.

Zbiorowiska wodne o prostej strukturze, które budują rzęsa wodna (Lemna minor), rzęsa garbata (L.gibba), rzęsa trójrowkowa (L.trisulca), spirodela wielokorzeniowa (Spirodela polyrhiza) wykształcają się wzdłuż brzegów Warty i Postomii, a także w licznych kanałach i starorzeczach. Ich spłaszczone człony pędowe (nie liście!) pokrywają szczelnie lustro wody.

Te same siedliska zajmują rośliny wodne, przeważnie zakorzenione:

- „Lilie wodne”, zwane lokalnie „kapelonami”, to rośliny o liściach pływających na powierzchni wody: grążel żółty (Nuphar lutea) i grzybienie białe (Nymphea alba). Oba gatunki należą do ustawowo chronionych w Polsce.

- Zespół zamętnicy błotnej (Zannichelia palustris), którą uznano za gatunek narażony na wyginięcie i jeden z najciekawszych na terenie Parku, znaleźć można tylko na jednym stanowisku.

Rogatek sztywny (Ceratophyllum demersum) preferuje wody stagnujące, dlatego występuje jedynie w zatokach rozproszonych wśród kanałów.

Na mulistych brzegach wód wykształcają się fitocenozy roślin jednorocznych. Wykazują one wybitnie pionierski charakter. Tworzą zwarte darnie, pokrywając świeżo odsłonięte podłoże niemal w stu procentach. Do najważniejszych gatunków rozwijających się na tych siedliskach zaliczyć można: rzęśl długoszyjkową (Callitriche polymorpha), ponikło igłowate (Eleocharis acicularis), ciborę brunatną (Cyperus fuscus), szarotę błotną (Gnaphalium uliginosum), babkę wielonasienną (Plantago pauciflora), sit dwudzielny (Juncus bufonius), rdest ostrogorzki (Polygonum hydropiper), uczep trójlistkowy (Bidens tripartita), łobodę oszczepowata (Atriplex hastata), komosę czerwoną (Chenopodium rubrum), rdest kolankowy (Polygonum nodosum). Odpowiednie warunki dla ekspansji znajdują tu również gatunki obce dla naszej flory: uczep amerykański (Bidens frondosa) i rzepień włoski (Xanthium albinum).

Szuwary charakteryzują się zwykle jednym gatunkiem dominującym i są ubogie pod względem florystycznym. Najczęściej spotkanymi zbiorowiskami są: niskoszuwarowy zespół z udziałem rzepichy ziemnowodnej (Rorippa amphibia) i kropidła wodnego (Oenanthe aquatica) oraz szuwar z manną mielec (Glyceria maxima), mozgą trzcinową (Phalaris arundinacea), trzciną pospolitą (Phragmites communis) lub turzycą zaostrzoną (Carex gracilis), które tworzą zwarte, wielkopowierzchniowe łany. Gatunki te odgrywają wielką rolę biocenotyczną na terenie Parku. Odnotowano tu również inne gatunki szuwarowe, m.in.: oczeret jeziorny (Schoenoplectus lacustris), jeżogłówkę gałęzista (Sparganium erectum), skrzyp bagienny (Equisetum limosum), żabieniec babkę wodną (Alisma plantago-aquatica), tatarak zwyczajny (Acorus calamus).

Zarośla i lasy reprezentowane są przez:

Wikliny nadrzeczne zbudowane przede wszystkim z wierzb: trójpręcikowej (Salix triandra) i wiciowej (S.viminalis). Ich częstymi składnikami są także wierzba purpurowa (S.purpurea), krucha (S.fragilis) i biała (S.alba). Zajmują one przede wszystkim siedliska w zasięgu średniego stanu wody.

Fragmentarycznie wykształcone płaty łęgu wierzbowego. Wycięte niegdyś lasy łęgowe należą do rzadkości we współczesnym krajobrazie Polski. Powrót wierzb i odbudowę drzewostanu uniemożliwia użytkowanie rolnicze żyznych terenów nadrzecznych. Pozostałością po tych lasach są stare okazy wierzby białej (Salix alba), które w Parku można spotkać wśród wiklinowych zarośli.

Łozowiska z panującą wierzbą szarą (Salix cinerea). Rozwijają się w kontakcie przestrzennym z podmokłymi łąkami i ziołoroślami.

Łąki i ziołorośla odgrywają znaczną rolę w szacie roślinnej Parku. Ważniejsze asocjacje tego typu charakteryzują się udziałem czyśćca błotnego (Stachys palustris), krwawnicy pospolitej (Lythrum salicaria) oraz wilczomlecza błotnego (Euphorbia palustris).

Zarówno tereny podmokłe jak i osuszone są wykorzystywane jako pastwiska.

W południowej części Parku, na piaszczystych glebach Górka Czarnowskiej, wykształciły się murawy napiaskowe. Na uboższych glebach dominuje szczotlicha siwa (Corynephorus canescens). Żyźniejsze siedliska umożliwiają rozwój roślin bardziej wymagających, jak zawciąg pospolity (Armeria elongata) i goździk kropkowany (Dianthus deltoides).

Udział zbiorowisk ruderalnych jest jak dotąd niewielki. Fitocenozy, których powstanie i skład uzależnione jest od działalności człowieka, pojawiają się przy intensywnie użytkowanych drogach i mostach.

6. Zwierzęta:

Ptaki, jako sztandarowa grupa zwierząt objęta ochroną w Parku Narodowym „Ujście Warty”, są jednocześnie najlepiej poznane. Nadwarciańskie rozlewiska mają kluczowe znaczenie dla ptaków wędrownych, zimujących, lęgowych oraz przechodzących pierzenie. Ogółem w Parku stwierdzono jak dotąd ponad 250 gatunków ptaków, z tego ponad 170 to gatunki lęgowe, a lista ta wciąż jeszcze się rozszerza. Zalewowy charakter południowej części doliny dolnej Warty jest atrakcyjny dla wielu gatunków, których siedliska lęgowe gdzie indziej zanikają. Coraz mniej liczne ptaki siewkowe – czajka, krwawodziób, kszyk, rycyk, sieweczka rzeczna czy ostrygojad tu znajdują odpowiednie dla siebie warunki. Dotyczy to też innych gnieżdżących się na łąkach gatunków - mew (wiosną można tu zobaczyć śmieszkę, pospolitą, srebrzysta, małą i czarnogłową) i rybitw (pospolitą, białoczelną, czarną, białowąsą oraz białoskrzydłą). Park jest ostoją także dla perkozów: dwuczubego, rdzawoszyjego, perkozka, a szczególnie zausznika, gdyż około 10% wszystkich par gniazdujących w Polsce występuje właśnie tutaj, zakładając duże kolonie.

Najliczniejszym lęgowym gatunkiem kaczki jest zwykle krzyżówka, choć niektóre lata okazują się równie dobre dla krakwy, płaskonosa czy cyranki. Ponadto corocznie podejmuje tu lęgi około 300 par gęgawy – naszego jedynego lęgowego gatunku gęsi. Ptakiem mało znanym, a dużym i bardzo pięknie ubarwionym jest należący do ptaków kaczkowatych ohar. W Polsce gnieździ się go 40-50 par, z tego około 20 zajmuje rozwieszane na drzewach drewniane budki przy ujściu Warty. W majowe i czerwcowe noce po rozlewiskach niosą się głosy chruścieli: kropiatki, wodnika, czasem zielonki, a w suchszych częściach Parku, na polderze północnym rozlega się krzyk derkacza.

Po kilkunastu latach nieobecności, na wcześniejsze lęgowiska w tym rejonie wróciła również wodniczka – niewielki ptak wróblowy, zagrożony wyginięciem wszędzie, gdzie występuje.

Park Narodowy „Ujście Warty” z roku na rok zyskuje na znaczeniu jako miejsce lęgów ptaków pochodzących z południowej Europy. W roku 1998 i 1999 stwierdzono gnieżdżenie się szczudłaków i ślepowronów, lęgowa bywa też czapla biała, a prawdopodobnie również nadobna. Poza tym można tu niekiedy zobaczyć czaplę złotawą i modronosą.

W czerwcu i lipcu, gdy nadchodzi czas wymiany lotek, w wierzbowych zaroślach chronią się przechodzące pierzenie kaczki, łyski, gęgawy i łabędzie. W wysokich trawach na piechotę czmychają nielotne żurawie. Latem na trasie „do ciepłych krajów” pojawiają się stada brodźców śniadych, kwokaczy, kulików, siewnic. W rowach i na zalanych łąkach polują na ryby grupujące się w stada czarne bociany.

Jesienią panuje na rozlewiskach największy tłok. Szczególnie malowniczo wyglądają lądujące z krzykiem o zachodzie słońca stada żurawi. Samych nocujących gęsi na przełomie października i listopada może być prawie 200.000, jednocześnie kilkadziesiąt tysięcy kaczek kilku gatunków, łyski i łabędzie tworzą ponad ćwierćmilionową skrzydlatą rzeszę. Ta obfitość pożywienia przywabia największe w Polsce ptaki drapieżne - bieliki. Jesienią i zimą nietrudno zaobserwować koczującą bandę 10-15 tych potężnych ptaków.

Z początkiem zimy docierają z dalekiej północy w dolinę Warty również łabędzie krzykliwe. Około 2000 tych ptaków corocznie zimuje w Parku Narodowym „Ujście Warty” i jest to jedno z największych skupisk w Europie. Na niezalewanych łąkach północnej części Parku zimą polują myszołowy, błotniaki zbożowe i przylatujące spędzić tu zimę myszołowy włochate.

Świat zwierząt Parku to jednak nie tylko ptaki. Na terenie tym dotychczas zaobserwowano występowanie 38 gatunków ssaków, w tym aż 11 drapieżnych. Należą do nich: lis, jenot, borsuk, wydra, łasica, gronostaj, kuna domowa, kuna leśna, tchórz, norka amerykańska, szop pracz. Ten ostatni przybył w rejon ujścia Warty zaledwie kilka lat temu, jednak jego coraz bardziej zauważalna obecność może okazać się niebezpieczna dla rodzimej fauny, trzeba więc uważnie obserwować ekspansję tego gatunku. Dotychczas groźne w skutkach, zwłaszcza dla gnieżdżących się w Parku gęgaw i dorosłych łysek, okazało się przybycie innego amerykańskiego przybysza - norki amerykańskiej – bardzo wszechstronnego drapieżnika, który nie tylko szybko biega, ale pływa, nurkuje i wspina się po drzewach. Chętnie też zasiedla stanowiska bardzo licznych w Parku bobrów. Nie niepokojone przez nikogo te wielkie gryzonie doskonale prosperują budując olbrzymie, zabezpieczające przed wahaniami poziomu wody budowle – żeremia, a na rowach przecinających suche łąki północnej części Parku kopią rozległe nory.
W podmokłych wierzbowych zaroślach świetnie radzą sobie dziki i sarny. Zarówno w zalanej wodą gęstwinie, jak i w suchszych trzcinowiskach kryją się jelenie, zimą uzupełniając dietę wierzbową korą.

Akwen stanowiący około połowy powierzchni Parku jest pod wieloma względami unikalny w skali Europy, także pod względem ichtiologicznym. Warunki hydrologiczne, zróżnicowanie cieków wodnych: rzeki, kanały, rowy melioracyjne, sieć starorzeczy, jeziorka oraz rozlewiska a także obfita roślinność, stwarzają doskonałe warunki bytowania dla ryb. Dotychczas stwierdzono tu ich 35 gatunków.

Dominującą grupą są ryby karpiowate, przede wszystkim leszcz i karaś. Na uwagę zasługuje fakt, że nadwarciańskie rozlewiska oraz przyujściowy odcinek Postomii są ostoją silnej populacji szczupaka. Innymi licznie występującymi w Parku rybami drapieżnymi są okoń i sandacz. Spośród gatunków objętych ochroną występuje tu różanka, koza, piskorz i piekielnica a również słonecznica i śliz- gatunki podlegające ochronie częściowej. Wspomnieć należy również o obecności rzadkich w Polsce: certy, świnki, cierniczka czy rozpióra. Wody Warty pokonywane są przez łososie szlachetne i trocie wędrowne, których gniazda tarłowe corocznie obserwowane są w Drawie.

Wiosną, kiedy poziom wód jest zwykle najwyższy, tworzą się wielkoobszarowe rozlewiska, stanowiące tarlisko i miejsce podchowu ryb najważniejsze w dolnej Warcie i środkowej Odrze.

Pod względem zróżnicowania zespołów ryb, w wodach Parku można wyróżnić kilka typów siedlisk.

Wody stojące - zastoiska, starorzecza i kanały to głównie płytkie, często okresowe zbiorniki o dużej amplitudzie dziennych temperatur i zawartości tlenu rozpuszczonego w wodzie, w znacznym stopniu zarośnięte roślinnością naczyniową. Przykładem jest Jezioro Kostrzyńskie cechujące się mulistym dnem i bujną roślinnością zarówno zanurzoną jak i nawodną. W rybackiej klasyfikacji siedlisk reprezentuje ono typ linowo-szczupakowy. Faunę ryb reprezentuje głównie lin, karaś, płoć, szczupak oraz węgorz. Gatunkiem dominującym jest tu karaś srebrzysty oraz dzika forma karpia - sazan.

Głębsze zbiorniki, gdzie zależnie od głębokości zachowała się w różnym stopniu stratyfikacja termiczna np. Jezioro Sierżanta, reprezentują typ leszczowy. Zbiornik ten posiada twarde partie dna, obfitą ilościowo i gatunkowo roślinność zanurzoną. Znajdują tu dogodne warunki życia głównie leszcze, liny, płocie, wzdręgi, krąpie, ukleje, szczupaki, okonie, węgorze oraz jazgarze.

Wody płynące Parku to rzeki Warta i Postomia. Inne ważne cieki to Kanał Czerwony, Stara Warta i Kanał Żółty. Postomia w granicach Parku w swym górnym biegu ze względu na prędkość przepływu, rodzaj podłoża i zawartość tlenu rozpuszczonego stanowi przykład pogranicza krainy brzany i krainy leszcza. Nurt wody jest tu szybki, turbulencyjny. Takie warunki sprzyjają występowaniu brzany, klenia, bolenia, uklei, czyli gatunkom charakterystycznym dla krainy brzany. Poniżej Postomia rozlewa się w znacznie szerszy, wolno płynący ciek. Dno staje się bardziej muliste, częstsze są deficyty tlenu rozpuszczonego. To cechy charakterystyczne dla krainy leszcza. Ze względu na zbliżone warunki do krainy tej zaliczyć też można pozostałe cieki Parku. Poza dominującym leszczem występują tutaj licznie płoć, wzdręga, krąp, szczupak oraz mniej licznie sum i okoń. Ponadto w Postomii i Kanale Czerwonym ze względu na liczne zatoki i bardzo leniwy nurt w przyujściowych odcinkach występuje powszechnie karaś srebrzysty, lin oraz sazan Natomiast w Warcie znacznie częściej niż w pozostałych ciekach spotkać można sandacza i miętusa. Przyczyną jest kamieniste dno, preferowane przez te gatunki podczas rozrodu, występujące poza Wartą sporadycznie.

W ciepłe wieczory i noce na rozlewiskach posłuchać można koncertów liczących dziesiątki tysięcy gardeł chórów zielonych żab, szczególnie śmieszki i wodnej. Występuje tu również ropucha szara i zielona, a także kumak nizinny. Łącznie dotychczas stwierdzono 9 gatunków płazów. Spośród gadów w niektórych tylko miejscach w Parku zaobserwować można jaszczurkę zwinkę, liczny jest jednak lubiący bliskość wody zaskroniec.

W wodach przyujściowego odcinka Warty stwierdzono występowanie pochodzącego z Chin kraba wełnistoszczypcego. Pierwsze doniesienia na temat pochodzą sprzed dwudziestu lat. W roku 2002 dwukrotnie zarejestrowano obecność tego gatunku w wodach graniczących z Parkiem.

Rozlewiska dolnej Warty jako niezwykle ważna ostoja wielu lęgowych gatunków ptaków stały się przedmiotem intensywnych badań roztoczy bytujących na piórach. Jest to obecnie najlepiej zbadany pod tym względem obszar Polski. Stwierdzono tu występowanie 36 gatunków roztoczy przebywających na ptakach wodnych i błotnych, w tym jeden nowy dla wiedzy i jeden nowy dla Europy. Badano tu także roztocza glebowe, przy czym stwierdzono 97 gatunków drapieżnych roztoczy Gamasina. Pod względem liczby gatunków Park Narodowy „Ujście Warty” wyprzedza większość parków narodowych w Polsce. Wśród żyjących w glebie skoczogonków stanowiących m.in. pokarm drapieżnych Gamasina dwa znalezione przy ujściu Warty są nowe dla fauny Polski.

Pająki będące najważniejszymi drapieżnymi bezkręgowcami regulującymi liczebność owadów reprezentowane są przez ponad 100 gatunków. Niektóre z nich wykazują ciekawe reakcje obronne przez zalewaniem. Budują mianowicie osłonki z pajęczyny, w których mogą przeczekać długotrwałe zatopienie. Interesujące na tym terenie jest występowanie „babiego lata” – lotów pająków na pajęczynach – również zimą.
Prowadzone w ostatnich latach badania bioróżnorodności skupiły się także na pasożytach ptaków. Na podmokłych łąkach nie stwierdzono występowania kleszczy, co niewątpliwie brzmi zachęcająco dla turystów i badaczy chcących odwiedzić Park Narodowy„Ujście Warty”.

7. Historia terenu:

Pierwotnie ujściowy odcinek Warty miał charakter delty śródlądowej. Powierzchnię całej doliny rzecznej pokrywały rozległe mokradła porośnięte lasem łęgowym. Brak było głównego koryta Warty na odcinku Kostrzyn - Gorzów Wlkp., a bardzo liczne odnogi często zmieniały swój bieg. Obszar ten znajdował się pod silnym wpływem wód Warty i Odry, które systematycznie zalewały go w czasie wysokich stanów wód.

Do roku 1773 dokonano jedynie niewielkich zmian stanu naturalnego. Ograniczały się one do wybudowania pojedynczych kanałów i rowów melioracyjnych, regulujących odpływ wody z zabagnionego terenu na peryferiach obszaru przyujściowego, tam gdzie istniało osadnictwo.
Zasadnicze zmiany hydrograficzne w dolinie Warty nastąpiły w końcu XVIII wieku, za czasów panowania Fryderyka Wielkiego, podczas prac regulacyjnych związanych z przygotowaniem drogi wodnej Wisła - Odra. Działania te podjęto w celu przyspieszenia spływu wód oraz zabezpieczenia części doliny przed zalewaniem. Projekt regulacji rzeki wykonał w 1765 r. I. J. Petri. Prace zaczęto na wielka skalę w 1767 r.

Polegały one na:
- obwałowaniu Warty od północy; zmeliorowaniu całej doliny, wykopaniu w roku 1788 kilkunastokilometrowego Kanału Fryderyka Wilhelma, stanowiącego do dziś ujściowy odcinek rzeki; zatarasowaniu starego ujścia rzeki znajdującego się w okolicach dzisiejszego Chyrzyna;
- usypaniu lewobrzeżnego wału Warty między Słońskiem a Kostrzynem w l. 1828-1832; doprowadzeniu w roku 1842 wału lewobrzeżnego do Słońska i połączeniu go z wałem rzeki Postomii; wybudowaniu na początku XX w. szeregu pompowni odwadniające powstałe poldery.

W wyniku tych działań odcięto duże obszary w dolinie, od silnego wpływu wód Warty i Odry i przekształcono je w tereny rolnicze- –przeważnie pastwiska i łąki. Na lewym brzegu Warty utworzono między Kostrzynem, a Słońskiem zbiornik retencyjny o powierzchni ok. 51 km². Ponieważ prowadzone prace melioracyjne w najmniejszym stopniu dotknęły rejonu zbiornika, zachował on system hydrograficzny najbardziej zbliżony do naturalnego, co podnosi jego wartość przyrodniczą.

Inwestycje te zakończyły zasadniczy etap prac melioracyjnych na przyujściowym obszarze Warty.

8. Osadnictwo w Dolinie Warty:

Do drugiej połowy XVIII w. obszar doliny Warty pozostawał prawie nie zaludniony. Osadnictwo skupiało się na obrzeżach rozległych moczarów. Plan skolonizowania tego terenu powstawał równolegle z trwającymi pracami regulacyjno–melioracyjnymi. Inicjatorem akcji kolonizacyjnej był Fryderyk Wielki, a wykonawcą planu F. B. Brenkenhoff. Zasiedlania trwały od 1767r. do 1782r.

Lokowani tu osadnicy nazywani byli Olendrami. Otrzymywali oni szeroka pomoc: drewno do budowy domów, zwolnienie z podatków na kilka lat, zwolnienie z obowiązku służby wojskowej dla osadników i ich dzieci. W zamian mieli prowadzić dalsze prace melioracyjne, polegające na naprawie wałów przeciwpowodziowych, kopaniu rowów melioracyjnych, karczowaniu olch, prowadzeniu gospodarki łąkowo-pastwiskowej. Życie osadników nie było łatwe. Często brakowało jedzenia zarówno dla ludzi jak i dla zwierząt. Jeno z podań mówi, że był to jeden z powodów, dla których chłopi poprosili Fryderyka o pozwolenie na emigrację do Ameryki. Na to oburzony władca miał ponoć odpowiedzieć „Ja wam Nową Amerykę i wolność dam nad Wartą”. Powstającym wsiom nadawano egzotycznie brzmiące nazwy: Nowy Jork, Pensylwania, Sumatra. Dopiero po roku 1945 Komisja Nazewnictwa zmieniła te nazwy na polsko brzmiące.

9. Zabytki:

Teren Parku Narodowego „Ujście Warty” to obszar nie zamieszkały. Szeroka dolina rzeki Warty, przez wiele lat pozostawała bagnistym i niedostępnym dla człowieka obszarem. Jednocześnie rozlewiska były swoistym „murem” chroniącym przed nieprzyjacielem, dostarczały pokarmu dla osiedlających się na pobliskich terenach ludzi. Tam też do dziś zostały po dawnych mieszkańcach liczne ślady - obecnie często uznawane za zabytki.

Co warto zobaczyć w pobliżu „Ujścia Warty”?

Ruiny miasta - twierdzy Kostrzyn. Nazywane są też „kostrzyńskimi Pompejami”. Do chwili obecnej oglądać można układ urbanistyczny miasta z czytelnymi granicami placów i przebiegiem ulic. Na terenie miasta zachowane są ruiny kościoła farnego p.w. Najświętszej Marii Panny i zamku. Częściowo zachowana jest natomiast twierdza. Obejrzeć można: bastiony „Król”, „Brandenburgia”, „Filip”, fragmenty murów kurtynowych, rawelin „August Wilhelm”, bramy: Berlińską i Chyżańską.

Twierdza pierścieniowa. Tworzą ją forty wybudowane wokół Twierdzy Starego Miasta Kostrzyna. Po polskiej stronie jest ich 3: Żabice, Czarnów i Sarbinowo. Największym i najefektowniejszym z nich jest fort w pobliżu wsi Sarbinowo.

Zespół pałacowo-folwarczno-parkowy w Dąbroszynie.

Pałac. Zbudowany został w latach 1680-1690. Pierwotnie barokowy, obecnie neogotycki. Wewnątrz zachowały się zabytkowe gipsowe sztukaterie, kominki, monochromatyczna boazeria. Aktualnie obiekt znajduje się w remoncie.

Folwark. Liczne zabudowania folwarku wznoszono od pocz. XVII do pocz. XX w.

Park pałacowy. Podzielony droga prowadzącą z Kostrzyna do Gorzowa, na Park Dolny i Park Górny. W Parku Dolnym zachowały się rzeźby, drzewa pomnikowe, wśród których na szczególna uwagę zasługuje miłorząb japoński. W Parku Górnym znajduje się Pawilon Cecylii. Całość tworzy park krajobrazowy.

Kościół p.w. Św. Józefa w Dąbroszynie. Tę neogotycką świątynię zbudowano w latach 80-tych XVII w. We wnętrzach znajduje się mauzoleum z pomnikami epitafialnymi właścicieli dóbr dąbroszyńskich. Warto również zobaczyć zabytkową, barokowa chrzcielnicę i sarkofag Hansa Adama II von Schöening.

Kościół p.w. Matki Boskiej Częstochowskiej w Słońsku. Budowę tego kościoła zakończono w latach 1520-1522. Była to świątynia zakonu Joannitów. Wewnątrz zachowane jest ciekawe zabytkowe wyposażenie, m.in.: renesansowy ołtarz główny, barokowa ambona i barokowa chrzcielnica.

Ruiny zamku Joannitów w Słońsku. Obecnie istniejący zamek powstał w latach 1662-67, na miejscu gotyckiego zamku z XIX w. Od 1427 do 1945r. była to siedziba balliwa Joannitów. Zamek został spalony na początku lat 70-tych XX w.

Pompownie wody. powstały w pierwszej dekadzie XX w. Ich zadaniem jest przepompowywanie wody z polderów do gromadzącego wody zbiornika retencyjnego. Polecamy obejrzenie pompowni w Warnikach (obecnie dzielnica Kostrzyna), Słońsku i w Chyrzynie (przy siedzibie dyrekcji PN ”UW”).

Zabudowa mieszkalna i gospodarcza wsi Jamno, Głuchowo i Kłopotowo. Wsie te powstały w XVIII w. podczas prac regulacyjnych i melioracyjnych prowadzonych w dolinie Warty. Do dziś można tu oglądać budynki o konstrukcji szachulcowej, typowe dla regionu.

Bibliografia:
* http://pl.wikipedia.org/wiki/Park_Narodowy_Uj%C5%9Bcie_Warty
* http://www.pnujsciewarty.gov.pl/index2.htm
* Encyklopedia PWN

Praca znajduję się również w załączniku.