System (mieszany) parlamentarno-gabinetowy Wielkiej Brytanii

Od 1536 Walia w Królestwie Anglii, od 1707 Szkocja i Anglia tworzą Wielka Brytanię, od 1800 Irlandia Północna i Wielka Brytania tworzą Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii jest państwem o demokratycznym charakterze nie posiadającym pisanej konstytucji. Funkcjonuje określony zbiór reguł, tzw. konwenanse konstytucyjne, czyli pewne reguły, które wykształciły się w drodze zwyczajowej, ewolucyjnie, w ciągu stuleci rozwoju państwowości angielskiej a później brytyjskiej. Zawarte są także w niektórych ustawach parlamentu - regulują sprawy zakresu kompetencji parlamentu, stanowiska członków rządu, porządek następstwa tronu. Wiele zasad prawa konstytucyjnego zawiera się w tzw. prawie powszechnym, stosowanym przez sady powszechne – w ich działalności zaciera się różnica między stosowaniem a tworzeniem prawa.
System parlamentarno-gabinetowy:
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Północnej Irlandii jest monarchią parlamentarną o ustroju parlamentarno-gabinetowym. Uznaje się ją za ojczyznę systemu parlamentarno-gabinetowego. Opiera się na zasadzie suwerenności Narodu wykonującego władzę ustrojodawczą, a rola monarchy sprowadzona zostaje jedynie do funkcji reprezentacyjnych. Rząd nie jest powoływany przez parlament, lecz przez monarchę, ale ten z kolei nie posiada żadnych instrumentów kierowania działalnością rządu. Rząd ponosi odpowiedzialność polityczna za sprawowanie swych funkcji przed parlamentem. Wymóg równowagi władz pozwala rządowi m.in. wnioskować do monarchy o rozwiązanie parlamentu.
System dwupartyjny – od zakończenia II wojny światowej Partia Konserwatywna(istniejąca od połowy XVII wieku-zwolennicy króla Jakuba II Stuarta) i Partia Pracy (od II połowy XIX wieku jako polityczna reprezentacja związków zawodowych). „Rząd Jej Królewskiej Mości”- koalicja, obecnie Partia Pracy z Tonym Blairem jako premierem; „Opozycja Jej Królewskiej Mości”- opozycja, obecnie Partia Konserwatywna.
Monarcha Zjednoczonego Królestwa jest dziedziczna, władcami są kolejni członkowie z dynastii Windsorskiej (nazwisko pochodzi od nazwy jednej z ze swych siedzib w czasie I wojny światowej). Monarcha nie rządzi tylko pełni funkcje reprezentacyjną i ceremonialną. Na władztwo składają się tzw. prerogatywy: prawo do zwoływania, odraczania i rozwiązywania parlamentu, zawieranie i wypowiadanie traktatów, wypowiadanie wojny, nawiązywanie i zrywanie stosunków dyplomatycznych, powoływanie lordów, prawo mianowania premiera, pozostałych członków rządu i obsadzania wielu dalszych stanowisk państwowych, prawo powoływania członków Rady Przybocznej, prawo łaski. Król jest zwierzchnikiem armii (Royal Navy. RAF, The Army).
Monarcha jest regularnie informowany o biegu spraw państwowych: raz w tygodniu udziela on audiencji premierowi, codziennie otrzymuje sprawozdania z posiedzeń.
Monarcha nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem – zasada nieodpowiedzialności ”Król nie może działać źle” i nie może być odwołany - zasada kontrasygnaty - „Król nie może działać sam” - obowiązek działania jedynie za radą i zgodą swych doradców.
Członkowie Rządu to: sekretarze stanu (9), ministrowie stanu (19), sekretarze w Ministerstwie Skarbu (2), sekretarze parlamentarni (36), „ministrowie” z nazwa resortu, „Lord Przewodniczący Rady Przybocznej i Leader Izby Gmin”, „Lord Kanclerz”, „Kanclerz Szachownicy” (oficjalny tytuł ministra finansów) „sekretarze” resortowi, „Lord Osobistej Pieczęci i Leader Izby Lordów”, „Kanclerz Księstwa Lancaster” (minister bez teki), „Generalny Płatnik” (minister bez teki) „Generalny Pocztmistrz”, „Najwyższy Pełnomocnik Prawny”, „Najwyższy Doradca Prawny”, „Lord Adwokat” i inni. Tworzenie stanowisk ministerialnych wymaga zarządzenia monarchy. W sumie liczba członków rządu może sięgnąć nawet 100 osób, lecz najwyżej 91 z nich może być członkami Izby Gmin – pozostali musza być członkami Izby Lordów. Z powodu swej liczebności i zróżnicowanego charakteru członkostwa, nie odbywają wspólnych posiedzeń, pozostają natomiast w stałym kontakcie z osobami ze ścisłego kierownictwa rządowego zwanego Gabinetem. Członków rządu mianuje monarcha na wniosek premiera lub sam premier. Premiera mianuje monarcha, jest nim przywódca partii większościowej w Izbie Gmin. Członkowie Rządu to „ministrowie Korony”, spośród nich jest tworzony Gabinet, poprzez mianowanie niektórych z nich członkami „Rady Przybocznej” przez monarchę na wniosek premiera – obie nominacje odbywają się jednocześnie. Prace Gabinetu są tajne, także wobec monarchy, który zostaje poinformowany jedynie o wynikach. Obecnie Gabinet Liczy ok20 osób. Gabinet zbiera się na regularne posiedzenia. Zebraniom przewodniczy premier, który zawiadamia króla o głównych postanowieniach. Premier i ministrowie mogą być jednocześnie deputowanymi.
Rząd jest odpowiedzialny przed Izbą Gmin, a ministrowie przed Gabinetem i Premierem
Parlament Wielkiej Brytanii składa się z 3 podmiotów: monarchy, Izby Lordów i Izby Gmin.
reguła „król w parlamencie” – decyzje parlamentu dla podjęcia decyzji wymagają zgody 3 podmiotów.
Podział władzy:
--ustawodawcza – parlament
--wykonawcza –monarcha i Gabinet (dualizm egzekutywny)
--sądownicza – wszelakie sądy
Parlament (obie izby) zwoływany jest na sesje przez monarchę, za kontrasygnatą premiera i na jego wniosek. Praktycznie terminy sesji ustala Rząd. Monarcha otwiera i zamyka sesje. Otwarcie rozpoczyna się od wygłoszenia mowy tronowej, będącej ogólnym programem prac sesji, zwłaszcza prac ustawodawczych. Podjęte sprawy załatwia się do końca sesji. Jeśli nie uda się, zostaje podjęta od nowa na nowej sesji – zasada dyskontynuacji – odnosi się do sesji a nie do kadencji. Parlament pracuje codziennie od 14:30 do 22:00 często dłużej, w piątki 9:30-15:30, przedpołudnia poświęca się pracom w komisjach i posiedzeniom frakcji. Weekendy – kontaktom z wyborcami w okręgach wyborczych. W ciągu roku maja miejsce tylko 4 przerwy w sesji – liczba dni obrad średnio wynosi 175 - dla porównania w Polsce za kadencji 1997-2001 wynosiła 79 rocznie.
Izba Gmin – pochodzi z wyborów powszechnych, od 1880 roku w okręgach jedno mandatowych, systemem większości zwykłej; od 1995r. liczy 659 posłów: Anglia528, Szkocja 72, Walia 40, Irlandia 12; granice wieku: czynne prawo wyborcze – 18 lat, bierne – 21 lat; Mandatu członka Izby Gmin nie mogą piastować urzędnicy służby cywilnej (Civil Service), osoby służące w siłach zbrojnych, policjanci i sędziowie. Do zgłoszenia kandydatury wystarczy poparcie 10 osób i wpłacenie kaucji 500 funtów, która przepada jeśli kandydat zyskał mniej niż 5% głosów w okręgu. Odsetek nowych posłów rzadko przekracza 25% składu Izby Gmin. Wybory do Izby Gmin odbywają się w drodze proklamacji królewskiej. Monarcha może to uczynić najpóźniej po 5 latach od poprzedniego zwołania (ustawa o parlamencie z 1911r.) Dawniej – ustawa o siedmioleciu z 1715r. mówiła o 7 latach. Żadne przepisy nie ustanawiają minimalnego czasu trwania kadencji; monarcha może zarządzić wcześniejsze wybory, jednak jedynie na wniosek premiera i za jego kontrasygnatą. Okres pełnomocnictw parlamentu może być przedłużony ustawą – miało to miejsce w trakcie obu wojen światowych. Od 1911r. z 21 parlamentów tylko 9 „dożyło” pięcioletniego okresu, 2 zostały przedłużone, a 10 zakończyło się wcześniej (1951-po 2 latach). Izba Gmin orzeka o ważności wyborów. Maksymalnie 5-ioletnie okresy funkcjonowania składają się z sesji trwających ok. roku. Nie ma trwałych terminów sesji, najczęściej rozpoczynają się i kończą jesienią. Działają komisje: 10 „stałych” do rozpatrywania projektów ustaw publicznych, 14 „specjalnych” komisji kontrolnych, rzadko komisja do spraw wewnętrznych i komisja całej Izby Gmin. W każdy czwartek o porządku prac w przyszłym tygodniu informuje Leader Izby Gmin, czyli członek Gabinetu. Leader wybierany na początku kadencji, bezpartyjny, bierze udział w głosowaniu jeśli obie strony podzieliły się równo głosami, prowadzi obrady, na wniosek rządu zwołuje „nadzwyczajne posiedzenia” Izby w okresie przerwy wakacyjnej.
Izba Gmin:
1. frakcja rządowa – Rząd + Premier; 1/3 Izby, ma 65% czasu obrad na wnioski
2. frakcja opozycji – „gabinet cieni” – opozycja Gabinetu; leader opozycji + współpracownicy: 21% czasu na wnioski
3. frakcja Partii Pracy – „Parlamentarna Partia Pracy”
4. frakcja Konserwatywna – „Komitet 1922”
5. Leader Izby Gmin – najbliższy współpracownik Premiera, kieruje pracami swej frakcji, członek Gabinetu

Izba Lordów – wyższa Izba parlamentu Wielkiej Brytanii
Piastunowie tytułów arystokratycznych, dziedzicznych otrzymali kiedyś od monarchy wezwanie do zasiadania w Izbie Lordów. Nadawanie tytułów – parostw należy do monarchy. Tytuły książęce: książę (duke), hrabia (earl), hrabina (countess), markiz (marquees), wicehrabia (viscount), baron. Najdłużej zasiadającym w Izbie Lordów jest baronostwo de Ros - od 1264r. Do 1.11.1999r. (ostatnia reforma Izby Lordów) funkcjonowało ok. 800 parostw. Izba Lordów składa się z 90 lordów dziedzicznych i 542 dożywotnich – niedziedzicznych. 800 lordów dziedzicznych wybiera spośród siebie, z frakcji partyjnych Izby, frakcji Partii Liberalnej i frakcji lordów bezpartyjnych 15 lordów funkcjonalnych (m.in. zastępcy przewodniczącego) i 75 niefunkcyjnych. W razie śmierci któregokolwiek z tych 90 lordów spośród pozostałych dziedzicznych wybiera się następcę. Dziedziczy się tytuł, a nie miejsce w Izbie Lordów. Wśród 542 lordów dożywotnich 20 z nich to lordowie prawa – członkowie Sądu Najwyższego Wielkiej Brytanii. Ustawa z 1958r. pozwala na mianowanie lordów dożywotnich, dotyczy to osób szczególnie zasłużonych. W skład Izby wchodzi także 26 lordów duchownych (arcybiskupów i biskupów Kościoła Anglikańskiego) i 5 członków rodziny królewskiej: książęta Walii, Edynburgu, Gloucaster, Yorku i Kentu. Razem ok. 663 lordów – liczebność obu Izb nie odbiega od siebie znacząco. Przewodniczącym Izby Lordów jest Lord Kanclerz - członek Gabinetu, nie zajmuje neutralnego stanowiska w czasie debat, powoływany jest przez monarchę na wniosek premiera, nie udziela głosu – lordowie chcący przemawiać zapisują się do głosu. Lord Kanclerz zastępowany jest w roli przewodniczącego przez Leadera Izby Lordów – przewodniczącego frakcji partii rządzącej w tej Izbie i członka Gabinetu.
Komisje Izby Lordów: jedyna Komisja Projektów Ustaw Publicznych – do rozpatrywania projektów ustaw publicznych, komisje dla ustaw oprotestowanych – do projektów ustaw prywatnych, Komisja Całej Izby, Komisja do spraw Wspólnot Europejskich. Izba Lordów nie posiada kompetencji kontrolnych wobec Rządu. Komisje specjalne – Komisja do spraw Nauki i Techniki. Przewodniczy im wszystkim ta sama osoba mianowicie Lord Przewodniczący Komisji z wyjątkiem Komisji do spraw Wspólnot Europejskich, której przewodniczy Główny Zastępca Przewodniczącego. Lord Przewodniczący komisji jest zastępca Lorda Kanclerza w funkcji przewodniczącego obrad Izby, wybierany na każdą sesję odrębnie. Funkcjonują frakcje partyjne, z podziałem na frakcję rządzącą i opozycyjną. Większość w Izbie Lordów należy do Partii Konserwatywnej i w okresie rządów Partii Pracy, mimo że jest frakcja większościową jest opozycyjna. We frakcji rządowej jedynie kilku lordów wchodzi w skład rządu.

Ustawodawstwo:
Wyróżnia się ustawy publiczne i prywatne, finansowe i inne.
Ustawy publiczne – dotyczące ogółu obywateli i władz publicznych;
I czytanie w Izbie Gmin lub w Izbie Lordów, bez dyskusji, drukowany i dostarczany posłom, II czytanie, dyskusje, zmiany, głosowanie, prace w komisji całej Izby lub w stałych, poprawki, sprawozdanie przed Izbą, debaty, dalszy ciąg II czytania, poprawki, III czytanie, głosowanie, po zakończeniu kierowany do drugiej Izby, gdzie przechodzi przez analogiczne procedury, wprowadzenie zmian powoduje powrót projektu do Izby, która go uchwaliła.
Ustawy finansowe – „budżetowa”- szczególny rodzaj ustawy publicznej;
jedynie rząd ma inicjatywę ustawodawczą, postępowanie rozpoczyna się w Izbie Gmin od expose Kanclerza Skarbu, kilka dni dyskusji: projekt do II czytania opracowują komisje specjalne (resortowe) – 3 dni, III czytanie, przekazywany do Izby Lordów, gdzie odbywa się krótka dyskusja podczas II czytania, Izba Lordów nie posiada prawa wprowadzania poprawek do ustaw finansowych, może zwlekać z ich przyjęciem, jest miesiąc na skierowanie ustawy finansowej do podpisu króla – od 1854r. podpisuje premier.
Finance Act – zapotrzebowanie na kredyt
Appropriation Act – przeznaczenie kredytu
Consolidated Fund Act – wydatki ze Skarbu Państwa
Ustawy prywatne – dotyczące konkretnie wskazanych podmiotów (przedsiębiorstwa, organizacje, osoby)

Projekty wnoszą promotorzy w ciągu kilku dni sesji przeznaczonych dla tych projektów, Jeśli w czasie wniesienia projektu nikt nie zgłasza sprzeciwu, projekt rozpatrywany jest w specjalnych komisjach dla ustaw prywatnych; jeśli zgłoszone zostały sprzeciwy, projekt trafia do komisji pod przewodnictwem Przewodniczącego Komisji Budżetowej o szerszych kompetencjach. Komisja przeprowadza kontrolę, na podstawie sprawozdań komisyjnych prowadzone jest w Izbie czytanie projektu, z możliwością zgłaszania poprawek oraz głosowania, powtarza się w drugiej Izbie; nie są objęte zasadą dyskontynuacji, w celu przyspieszenia mogą być powoływane wspólne komisje obu Izb.