Współczesne zagrożenia - uzależnienia.

Niepokojącym zjawiskiem w ostatnich latach drastycznie wzrastającym i niezwykle niebezpiecznym, są uzależnienia. Codzienność pracy z młodzieżą, a szczególnie pracy z młodzieżą w pogotowiu opiekuńczym oraz placówkach opieki ciągłej może zaskakiwać różnorodnością problematyki, z którą przychodzi nam się stykać.
Problem odurzania się młodzieży różnego rodzaju środkami, który pojawia się we wszelkiego rodzaju placówkach opieki ciągłej jest niebezpieczny ze względu na zagęszczenie młodzieży, która w przeważającej części nie mając mocnego oparcia w rodzinie, chcąc być akceptowana i przynależeć do grupy, chętnie sięga po środki odurzające. Bardzo często młodzież, która trafia do takich placówek miała już w większości przypadków kontakt z różnego rodzaju środkami odurzającymi, lub przynależała do grup, które takie środki zażywała czy wręcz nimi handlowała, aby przybliżyć temat uzależnień, a szczególnie narkomani pragnę przypomnieć wszystkim zainteresowanym podstawowe informacje dotyczące wymienionych wyżej zagadnień.
Uzależnienie, czyli toksykomania ujmowana jest najczęściej jako przyjmowanie substancji chemicznych (syntetycznych lub naturalnych, mających szkodliwy wpływ na organizm i psychikę jednostki), wskazujące patologiczny charakter przyzwyczajenia do przyjmowania określonego środka.
Należy tutaj zwrócić uwagę na dwa rodzaje tych środków tzn. środki odurzające i środki uzależniające. Te pierwsze to środki, które wywołują stan odurzenia i mogą spowodować ujemne skutki dla fizycznego lub psychicznego zdrowia ludzkiego, w definicji środków uzależniających akcentuje się zdolność potencjalnego wywoływania u pewnych osób stanu psychicznego, określanego jako uzależnienie psychiczne.
Uogólniając można powiedzieć, że uzależnienie polega na tym, że człowiek robi świadomie coś, co jest dla niego szkodliwe.
Wyodrębniamy kilka rodzajów uzależnień:

- Uzależnienie psychiczne – silna i trudna do opanowania potrzeba, a czasem przymus psychiczny do przyjmowania i kontynuowania zażywania określonego środka, czynione jest to w celu uzyskania efektu natury emocjonalnej – dla przyjemności (powtórzenie poprzednio doznanych pod jego wpływem pożądanych przeżyć) lub uzyskania odprężenia, ulżenia w cierpieniu, złagodzenia złego samopoczucia.

- Uzależnienie fizyczne – konieczność zażywania określonych środków na skutek uzależnienia organizmu od obecności w nim danej substancji chemicznej, bez której nie może on normalnie funkcjonować.

- Uzależnienie społeczne – występuje wśród młodzieży i wiąże się z zażywaniem narkotyków w grupie. Polega na tym, iż działa tu czynnik środowiskowy w postaci presji grupy (następstwo swoistej interakcji między młodym człowiekiem a grupą – chęć sprostania jej naciskowi), świadomości istnienia pewnej mody, bądź więzi z inną osobą darzoną uczuciem.
W literaturze dotyczącej problemów związanych z uzależnieniami spotyka się różne klasyfikacje rodzajów toksykomanii, jedną z nich jest klasyfikacja A. Stankowskiego, który wyodrębnia:

- Narkomanię – uzależnienie od klasycznych środków (morfina, heroina, kokaina, środki halucynogenne);

- Lekomanię – uzależnienie od środków odurzających typu: barbiturany, leki uspakajające, nasenne, pobudzające, leki przeciwgorączkowe i przeciwbólowe;

- Uzależnienie od substancji chemicznych (np. kleje, eter, proszki do prania, rozpuszczalniki itp.).
Narkomania to wewnętrzny przymus używania określonych środków chemicznych w celu odurzenia się, mający cechy nałogu. A. Podgórecki określa narkomanię jako „stan okresowej lub przewlekłej dysfunkcjonalności organizmu, szkodliwej dla jednostki i społeczeństwa, wywołanej powtarzającym się zażywaniem, nie w celach terapeutycznych leku (naturalnego lub syntetycznego) albo jego zamiennika, tj. środka zapewniającego analogiczne przeżycia”.
Narkoman to osoba przyjmująca środki odurzające w ilościach i z częstotliwością grożącą powstaniem zależności, choćby tylko psychicznej.
Klasyfikacja narkotyków ze względu na pochodzenie narkotyków:

- Narkotyki naturalne – substancje roślinne występujące najczęściej w postaci suszu z liści, łodyg, korzeni lub soku z roślin i wywaru, ponadto właściwości narkotyczne mają niektóre grzyby, owoce lub kaktusy. Ich działanie na organizm może być antydepresyjne, pobudzające, halucynogenne.

- Narkotyki sztuczne – uzyskiwane w wyniku reakcji chemicznych, mających na celu wyodrębnienie danego środka w postaci jak najbardziej czystej (pozbawionej innych domieszek). Ich działanie na organizm jest podobne jak środków naturalnych, z tym, że działają one znacznie silniej, szybciej, więc wywołują uzależnienie i degradują organizm, większe jest też niebezpieczeństwo przedawkowania.
Biorąc pod uwagę kryterium efektów farmakologicznych można wyróżnić narkotyki działające:

- Depresyjnie na OUN (Ośrodkowy Układ Nerwowy) – alkohol, opium i jego pochodne, barbiturany – dzięki temu znoszą uczucie lęku, niepewności, zdenerwowania poprzez łagodzenie napięć nerwowych i mięśniowych, tłumią stresy psychiczne;

- Stymulująco na OUN – amfetamina, kokaina – usuwają stan znużenia, senności, depresji, lęku, podnoszą nastrój, pobudzają energię;
- Halucynogennie (psychodeliki) – zakłócające świadomość, wywołujące halucynacje:
– „małe psychodeliki” – marihuana, gałka muszkatołowa, skórka banana;
– „duże psychodeliki” – meskalina, psylocybina, LSD 25, STP, DMT;

- Delirianty – kleje toksyczne, rozpuszczalniki lotne, np. kleje, plastyczne, modelarskie, domowe, zmywacz do paznokci, rozcieńczalniki lakieru, gaz do zapalniczek, środki czyszczące.

Do najczęściej używanych środków narkotycznych należą:
- Leki nasenne i uspokajające – należą do środków tłumiących, stąd efektem ich zażywania jest uspokojenie, odprężenie, przytłumienie świadomości, zamazane lub podwójne widzenie, zaburzenia koordynacji ruchowej, zaburzenia orientacji, pamięci, spostrzegania, utrudniona ocena sytuacji oraz zaburzeni emocjonalne (gwałtowne zmiany nastroju, podniecenie, euforia, wrogość, depresja lęk); większość z nich powoduje zależność psychiczną i fizyczną, a także niebezpieczeństwo przedawkowania, mogące być przyczyną zgonu;

- Środki wziewne – używane najczęściej przez młodzież i dzieci (początkujących narkomanów, tzw. „wąchaczy”), ze względu na ich powszechną dostępność, traktowane nieco lekceważąco w środowisku narkomanów i niedoceniane w sensie ich szkodliwości, należą jednak do silnie działających substancji tłumiących, a ich efektem bezpośrednim są: zaburzenia koordynacji ruchowej, osłabienie napięcia mięśniowego, zaburzenia mowy i oceny sytuacji, odrętwienie, zawroty głowy, przyśpieszone tętno, bóle w klatce piersiowej, stan zapalny, zapalenie spojówek i krwawienie z nosa, zaś skutkiem odległym, po długotrwałym zażywaniu są: uszkodzenie mózgu i nerwów, nerek i wątroby; przedawkowanie może skutkować śmiercią na skutek uduszenia lub niewydolności serca;

- Amfetamina – silny środek do niedawna jedynie leczniczy, dzisiaj stosowany dla celów niemedycznych (odurzający), głównie w celu usuwania zmęczenia, a przez osoby otyłe w celu usuwania nadwagi; środek o działaniu pobudzającym, wywołujący euforię narkotyczną, poczucie przypływu energii, mocy, podwyższenie nastroju i bardzo silne podniecenie; nadużywanie powoduje zaburzenia świadomości, zaburzenia psychiczne w postaci gwałtownych napadów agresji, depresji, omamów i halucynacji, bezsenność, brak łaknienia, co prowadzi do zupełnego wyczerpania organizmu, omdlenia, podwyższenia ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu pracy serca; cechą diagnostyczną pozwalającą rozpoznać zażywanie środka jest wysypka i rozszerzone źrenice; przedawkowanie powoduje wysoką temperaturę ciała, drgawki oraz śpiączkę i krwawienie z naczyń mózgowych prowadzące często do śmierci;

- Amfetaminy halucynogenne (np. ecstasy) są szczególną odmianą amfetaminy, wywołującą pobudzenie wraz ze zniekształceniem percepcji zmysłowej oraz charakterystyczne dlań poczucie zgeneralizowanej empatii i pozytywnego nastawienia do wszystkich ludzi, poczucia wspólnoty;

- Kokaina (koka) – jest silnym środkiem uzależniającym psychicznie i fizycznie w dość krótkim czasie (co zależy od wieku), o działaniu pobudzającym i stymulującym; w sensie oczekiwanych efektów zwiększa aktywność i niweluje zmęczenie na skutek podniesienia ciśnienia krwi i przyśpieszenia czynności serca, jednak wywołuje też nieprzyjemne symptomy: nadpobudliwość związana ze stanem lękowym, niepokój psychoruchowy, nudności, wymioty, brak łaknienia na przemian z intensywnym poczuciem głodu, chroniczny katar; rozpoznać ją można na podstawie rozszerzonych źrenic (wraz z innymi objawami); efektem długotrwałego zażywania jest wiele poważnych schorzeń, bezsenność prowadząca do wyczerpania organizmu, halucynacje i impotencja; zaś przedawkowanie może spowodować zgon;

- Marihuana – naturalny halucynogen, otrzymywany z konopi indyjskich, zaliczany do narkotyków tzw. Miękkich, gdyż nie powoduje tak silnego i szybkiego uzależnienia, jak inne środki, nie można też jej przedawkować; skutki jej nadużywania są podobne do tych, które powoduje uzależnienie nikotynowe, zaś symptomy podobne są bardziej do objawów upojenia alkoholowego niż halucynogenów (euforia, podwyższony nastrój, uczucie odprężenia, osłabienie hamulców wewnętrznych, wylewność, aktywność werbalna, spowolnienie reakcji, opóźniony refleks, zaburzenia w ocenie sytuacji i poczucia czasu, obniżona sprawność fizyczna i psychiczna, przyspieszenie akcji serca, zwiększone łaknienie); traktowana jest początkowo najczęściej jako „ułatwiacz” kontaktów społecznych, jednakże długotrwałe jej nadużywanie powoduje tzw. Syndrom amotywacyjny, apatię, niechęć do nawiązywania kontaktów z innymi ludźmi, a także uboczne skutki fizyczne – przewlekłe zapalenie krtani, oskrzeli, astmę, zapalenie płuc, zapalenie spojówek, nowotwory;

- Haszysz – silny środek odurzający, będący przetworem konopi indyjskich; jego działanie jest podobne do marihuany, ale znacznie silniejsze;

- LSD – środek halucynogenny, upowszechniony przez ruch hipisowski i nadal bardzo popularny, służący „ekspansji umysłu”, przezwyciężaniu starych wzorców kulturowych, ekonomicznych i politycznych, wyzwoleniu się e społecznych nacisków, kompleksów i zahamowań, odszukiwaniu nowej drogi życiowej; środek ten jest umiarkowanie szkodliwy dla dorosłych (nie można go przedawkować, nie powoduje uzależnienia fizycznego, a więc i objawów abstynencyjnych), jednakże niebezpieczny dla dzieci, do których obecnie „adresowany” jest najczęściej, powoduje zaburzenia w postrzeganiu, stany euforii psychotycznej połączone z pseudohalucynacjami (z poczuciem ich nierealności) o treści przyjemnej („dobra podróż”) lub przykrej („zła podróż”); oraz reakcje fizjologiczne, np. suchość w ustach, rozszerzenie źrenic, potliwość, ślinotok, podwyższoną temperaturę ciała i ciśnienie krwi, drgawki, nudności, utratę kontroli nad czynnością mięśni (zwiotczenie lub sztywność); podobne działanie mają także meskalina i psylocybina;

- PCP (fencyklidyna) – środek niezwykły z racji jego właściwości imitowania działania wszystkich rodzajów narkotyków; używany w celu uzyskania reakcji euforycznych, gdyż powoduje uczucie odprężenia lub podniecenia, lekkości (pływanie w powietrzu), jednocześnie zniekształca poczucie miejsca i czasu; reakcjom tym towarzyszą też negatywne zmiany psychiczne: zaburzenia mowy (jąkanie, niemożność mówienia), przerażenie, panika, depresja z zamachami samobójczymi, lęk przed śmiercią, urojenia, stany agresji i autoagresji, poczucie wyobcowania; oraz zmiany fizjologiczne: zaburzenia w oddychaniu, zmienne ciśnienie krwi, przyśpieszona akcja serca, nudności i wymioty, ślinotok, pocenie się, skurcze mięśni, silnie zwężone źrenice, nie wywołuje uzależnienia fizycznego, ale można przedawkować ze skutkiem śmiertelnym;

- Opium (pochodne – morfina, kodeina, heroina, polska heroina, czyli „kompot” silnie zanieczyszczona chemicznie oraz meperydyna, metadon i inne) – substancja wcześniej tradycyjnie używana w medycynie jako środek przeciwbólowy, współcześnie stopniowo zastępowana innymi środkami o takim samym działaniu, lecz bez skutków ubocznych; opium i jego pochodne są jednymi z najbardziej niebezpiecznych narkotyków ze względu na silne działanie i szybkie uzależnienie (psychiczne i fizyczne) oraz szybko zwiększającą się tolerancję, co często prowadzi do przedawkowania kończącego się śmiercią, zaś odstawienie środka wywołuje bardzo niebezpieczne i nieprzyjemne objawy abstynencyjne; wszystkie opiaty wywołują podobne efekty psychiczne (w pierwszym stadium przy niewielkich dawkach są to stany euforyczne, przyjemne odprężenie, podwyższenie aktywności, zwłaszcza werbalnej; później pojawia się uczucie oszołomienia, apatia, senność, brak koncentracji uwagi) i reakcje fizjologiczne (nudności, wymioty, zawroty głowy, senność, osłabienie, płytki oddech, zwężenie źrenic, obniżenie ciśnienia krwi, zwolnienie pracy serca, zaparcia i zwiększone wydalanie moczu);

- Sterydy – środki hormonalne, których zażywanie (zwłaszcza wśród młodzieży płci męskiej) warunkują odmienne motywy niż zażywanie narkotyków (wyzwolenie tendencji rywalizacyjnych, agresywnych, „poprawienie” zewnętrznego wyglądu, siły fizycznej); systematyczne używanie sterydów – obok przyrostu masy mięśniowej – powoduje skutki uboczne w postaci fizjologicznej: obrzęk twarzy i szyi, łydek i stóp, trądzik, rozstępy, wypadanie włosów, kruchość naczyń krwionośnych, podwyższenie ciśnienia krwi i przyspieszenie tętna, obniżenie popędu płciowego, obkurczenie jąder, zahamowanie wzrostu, chorobę wieńcową i choroby wątroby, zmiany w chromosomach, a u dziewcząt dodatkowo objawy maskulinizacji, a także po odstawieniu anabolików objawy natury psychicznej: zobojętnienie, apatię i depresję.

Uzależnienia są bez wątpienia dużym zagrożeniem współczesnego człowieka, szczególnie młodego. Młodzież coraz częściej sięga po narkotyki nie wiedząc, że sięgają po śmierć.