Samorząd Społeczny - jego formy i kompetencje

SAMORZĄD, ustalony prawem zakres kompetencji do samodzielnego rozstrzygania spraw określonej społeczności, reprezentowania jej interesów wobec organów państwa i wykonywania zadań określonych przez ustawy, umowy lub porozumienia; w Polsce członkiem samorządu staje się z mocy ustawy, istnieje też obowiązek należenia do samorządu jako warunku wykonywania określonych działań lub zawodów; samorząd ma osobowość prawną; nadzór nad nim sprawują organy administracji rządowej; formami samorządu w zależności od kryterium wyodrębnienia są:
→ samorząd terytorialny,
→ samorząd gospodarczy,
→ samorząd zawodowy;
wyodrębnia się też samorząd zakładowy, gdy na zasadach decentralizacji działają zakłady (np. szkoły), wykonujące funkcje publiczne.

ORGAN SAMORZĄDOWY:
1) organ władzy publicznej, działający w ramach samorządu terytorialnego i poddany tylko nadzorowi lub kontroli ze strony organów państw., funkcjonujących na szczeblu centralnym (w Polsce np. rada gminy);
2) instytucja lub urząd organizacji, realizujące zlecone zadania państw., np. organy samorządu adwokackiego lub lekarskiego.
SAMORZĄD TERYTORIALNY, rodzaj samorządu obejmującego wszystkie osoby zamieszkałe na terenie określonej jednostki podstawowego podziału terytorialnego. Samorząd terytorialny wykonuje wielostronne zadania, określone przez ustawy, związane z podnoszeniem stanu gosp., kult. i zdrowotnego danego terenu. Samorząd terytorialny rozwijał się stopniowo z systemu wspólnoty sąsiedzkiej mieszkańców jednej miejscowości (gminy, miasta), obejmował potem szersze jednostki terytorialne. W większości państw zachodnich samorząd terytorialny jest podstawową formą udziału obywateli w sprawowaniu administracji terenowej. Samorząd terytorialny działa pod nadzorem właściwych organów państw. we własnym imieniu (ma osobowość prawną) i na własną odpowiedzialność, posiada własny majątek i dochody. W Polsce ukształtował się w okresie zaborów i działał 1919–39 (1933 wprowadzono jednolity system samorządu terytorialnego). Organami uchwałodawczymi samorządu terytorialnego były wybieralne rady gminne, miejskie i powiatowe (samorząd terytorialny na szczeblu wojew. nie został zorganizowany z wyjątkiem Śląska); obecnie utrwalił się podział samorządu terytorialnego na lokalny i regionalny, przyjęty w konwencjach Rady Europy (Europejska karta samorządu lokalnego, ratyfikowana przez Polskę 1993) oraz Konstytucji RP z 1997; za podstawę podziału zadań między administrację państw., w tym rządową, oraz samorząd terytorialny, jak również pomiędzy różnymi szczeblami samorządu terytorialnego coraz częściej uważa się zasadę pomocniczości (subsydiarności), sformułowaną także w Konstytucji RP, jej istotę stanowi uznanie, że problemy, które nie mogą być rozwiązane przez samych obywateli i ich grupy (w tym organizacje pozarządowe), powinny być załatwiane na jak najniższym spośród możliwych szczebli administracji publ.; samorząd terytorialny jest w państwach demokratycznych podstawową formą udziału obywateli w wykonywaniu zadań administracji publicznej w terenie; może występować obok organów administracji rządowej (dualizm administracji terenowej, dość typowy dla państw eur.) lub samodzielnie, bez administracji rządowej, której zadania wówczas wykonuje (zadania zlecone), co jest zasadą w gminie. Od 1 I 1999 samorząd terytorialny w Polsce działa na wszystkich 3 szczeblach zasadniczego podziału terytorialnego, także w reaktywowanym powiecie (samorząd lokalny ponadgminny) oraz w nowym województwie (samorząd regionalny), przy czym powiat i województwo nie stanowią instancji adm. w stosunku do gminy; dla województwa przyjęto model dualistyczny, obok samorządu terytorialnego działa wojewoda jako organ administracji rządowej, reprezentujący rząd; szczególny ustrój ma samorząd Warszawy; wybory do organów stanowiących samorząd terytorialny (rady gminne, miejskie i powiatowe, sejmiki województw) są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym; organy wykonawcze (zarządy) są wybierane przez rady (sejmiki); nadzór sprawują wojewodowie i prezes Rady Ministrów, a w zakresie spraw finansowych regionalne izby obrachunkowe; jednostki samorządu terytorialnego lokalnego mają prawo do zrzeszania się w związkach (związki międzygminne — komunalne, związki powiatów) i stowarzyszeniach (gmin, powiatów oraz powiatów i gmin); województwa mogą uczestniczyć w działalności międzynar. instytucji i zrzeszeń regionalnych. Samorząd terytorialny w PRL istniał formalnie 1944–50, reaktywowany 1990 istnieje w gminie, na szczeblu wojew. działa → sejmik samorządowy jako reprezentacja gmin; Krajowy Sejmik Samorządów Terytorialnych reprezentuje interesy samorządów gmin w skali państwa; gminy są wyposażone we własny zakres zadań, jednak za pośrednictwem ustaw lub porozumień przekazuje się im zadania zlecone z zakresu administracji rządowej; organem uchwałodawczym jest rada, wykonawczym — zarząd z przewodniczącym, wójtem lub burmistrzem (prez. miasta), z własnym zakresem kompetencji (zwł. do wydawania decyzji adm.); gminy mogą tworzyć związki i porozumienia komunalne; organem związku komunalnego jest zgromadzenie składające się z wójtów i burmistrzów gmin należących do związku oraz wybierany przez zgromadzenie zarząd związku; odrębny ustrój ma samorząd terytorialny Warszawy.

Samorząd zawodowy, organizacyjna forma zrzeszania się obywateli oparta na wspólnocie zawodowej, powstała celem reprezentowania ich interesów wobec instytucji państwa. Samorząd zawodowy zajmuje się także prowadzeniem doskonalenia zawodowego oraz obejmuje ochroną socjalną swoich członków. Możliwość tworzenia samorządów zawodowych przewiduje Konstytucja RP, zgodnie z którą jego zadaniem jest reprezentowanie osób wykonujących zawody wymagające szczególnego zaufania społ. oraz sprawowanie pieczy nad należytym ich wykonywaniem.
Samorząd zawodowy jest organizacją przymusową tzn., że warunkiem wykonywania danego zawodu jest przynależność do określonego samorządu. W Polsce istnieje 10 samorządów zawodowych – prawniczych (adwokatów, komorników, notariuszy, radców prawnych), medycznych (lekarzy, lekarzy weterynarii, pielęgniarek i położnych), aptekarzy, biegłych rewidentów oraz rzeczników patentowych.
Każdy samorząd zawodowy ma określoną strukturę organizacyjną, jego organy powoływane są w drodze powszechnych wyborów członków danego samorządu.
SAMORZĄD GOSPODARCZY, w Polsce organizacyjna forma zrzeszania się podmiotów prowadzących działalność gosp., oparta na zasadzie dobrowolności; powstał w celu reprezentowania ich interesów wobec władz państw. oraz uczestniczenia w tworzeniu norm prawnych dotyczących wykonywania działalności gosp., a także dbania o należytą jakość i rzetelność działalności prowadzonej przez zrzeszone w samorządzie gospodarczym osoby i podmioty gosp. (→ cechy, izby rzemieślnicze, izby gosp. oraz spółdzielnie rzemieślnicze); zarówno izby gosp., jak i organizacje samorządu rzemieślniczego utraciły większość cech typowych samorządu, stając się dobrowolnymi zrzeszeniami wykonującymi funkcje administracji publicznej.

SAMORZĄD GMINNY-
SAMORZĄD UCZNIOWSKI- demokratyczna organizacja zrzeszająca wszystkich uczniów danej szkoły w celu reprezentowania ich interesów wobec nauczycieli, rodziców i adm. szkolnej.
Zakres kompetencji samorządu uczniowskiego określa art. 55 ustawy z 7 IX 1991 o systemie oświaty.
Należy do niego:
a) prawo do przedstawiania radzie szkoły, radzie pedagogicznej oraz dyrektorowi wniosków i opinii we wszystkich sprawach szkoły, a zwłaszcza dot. realizacji podstawowych praw uczniów,
b) prawo do organizacji życia szkolnego umożliwiającego zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań,
c) prawo do redagowania i wydawania gazety szkolnej,
d) w porozumieniu z dyrektorem, prawo do organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej,
e) prawo wyboru nauczyciela pełniącego rolę opiekuna samorządu,
f) prawo do zapoznawania się z programem nauczania, jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami.
Struktura organizacyjna samorządów uczniowskich zależy od decyzji samych uczniów, przepisy prawne bowiem nie narzucają żadnych ograniczeń. Ustawa o systemie oświaty mówi jedynie, że “zasady wybierania i działania organów samorządowych określa regulamin uchwalony przez ogół uczniów w głosowaniu równym, tajnym i powszechnym”.


Materiały:
~„Przegląd środków finansowania i pomocy dla samorządów” Aneta Trybulska , Michał Warzała
~”Reforma administracji rządowej i samorządowej .Ustawy ustrojowe” Agnieszka Winnik , Marian Marszałek
~:Rzeczpospolita”(29.maja.2001) „Samorząd gminny .Ujednolicony teks ustawy”
~Strona internetowa www.encyklopedia.pwn.pl