Geneza państwa

Geneza państwa.
Poglądy autonomiczne- organizacja państwowa powstała na pewnym etapie rozwoju społecznego w wyniku działania ludzi.
Poglądy heteronomiczne – do powstania państwa doszło niezależnie od działań ludzkich i woli człowieka.

Teorie heteronomiczne:
• Koncepcja teistyczna – wiąże powstanie państwa z działaniem istoty nadprzyrodzonej.
• Koncepcja podboju i przemocy- państwo jest instytucją odwieczną, od samego początku istniało podporządkowanie słabszych silniejszym.
Teorie autonomiczne:
• Koncepcja patriarchalna- państwo wywodzi się ze wspólnoty rodzinnej.
• Koncepcja patrymonialna- państwo wywodzi się z pierwotnego dominium ziemskiego i powstało przez przyłączenie doń obszarów sąsiednich, poprzez rozrost jakiejś pradawnej posiadłości. Państwo jest tu postrzegane tu jako własność tych , którzy rządzą.
• Koncepcja marksistowska- powstanie państwa jest wynikiem szeregu przeobrażeń, jakie dokonały się w społecznościach rodowo-plemiennych, a w szczególności podziału i specjalizacji pracy.
• Koncepcja umowy społecznej- porozumienie jednostek, konsekwencją czego było powstanie państwa i władzy.

Definicja państwa.
Traktowanie państwa jako fikcji.
• Psychologizm prawniczy – państwo nie istnieje w sferze realnej, jest natomiast swoistą emocjonalną projekcją; przeżycia psychiczne doznawane przez członków danej społeczności, które jednych uprawniają do rządzenia innych zaś skłaniają do posłuchu.
• Normatywizm prawniczy- państwo jest strukturą złożoną z norm prawnych przyjętych jako niepodważalny dogmat. Normy te mają określoną hierarchię, można je porównać do piramid, na której szczycie umiejscowiona jest reguła najważniejsza, stanowiąca podstawę dla innych norm, usytuowanych niżej.

Traktowanie państwa jako byt realny- stanowisko szkoły socjologicznej
• W starożytności Arystoteles określał państwo jako pewną wspólnotę, organizację pewnych grup ludzi niezbędnych do jego istnienia.
• W średniowieczu uznawano, że organizacja państwowa jest społecznością doskonałą, samowystarczalną, niezależną i samorządną.
• Teoria marksistowska – państwo traktowane było jako byt realny istniejący w postaci organizacji przymusu, służącej klasie panującej.
Typy państw.
• Państwo niewolnicze,
• Państwo feudalne,
• Państwo kapitalistyczne
• Państwo socjalistyczne.

Definicja państwa: jest najwyższą, polityczną, terytorialną, przymusową organizacją społeczeństwa, posiadającą swoisty aparat władzy i suwerenność, posługującą się prawem w celu realizacji swoich zadań.

Władza państwowa: stanowi typ władzy ogólnospołecznej, obejmujący ludzi zamieszkujących określone terytorium, sprawowanej przez wyodrębniony aparat państwowy, którego decyzje przypisywane są prawnie państwu. Na aparat ten składa się zespól osób urzeczywistniających zadania państwa, działających w jego imieniu i wyposażonych w możliwość użycia przymusu państwowego w celu wyegzekwowania podejmowanych rozstrzygnięć.

Aparat państwowy dzieli się na :
1. polityczny- wyłoniony w wolnych, demokratycznych wyborach,
2. biurokratyczny- profesjonalni urzędnicy (neutralny politycznie)

Legalność władzy- działanie w oparciu o prawo.
Legitymizm władzy- uprawomocnienie danej władzy, władza społecznie akceptowana.
Legitymizm tradycjonalistyczny- bazuje na obyczajach i religii. Społeczeństwo woli to, co jest sprawdzone, od tego co nowe, nieznane.
Legitymizm charyzmatyczny- wiara w niezwykłe właściwości rządzącego, rządzący jest istotą nadprzyrodzoną, lub zawdzięcza jej swoją pozycję.
Legitymizm racjonalistyczny (racjonalno - legalny) – opiera się na przekonaniu, że rządzący powołani są do władzy w myśl przyjętych konstytucyjnych zasad.
Podstawowe cele państwa:
• przetrwanie,
• zachowanie minimum społecznej równowagi (umożliwienie w miarę bezkolizyjnego funkcjonowania społeczeństwa),
• występowanie w roli społecznego arbitra,
• zapewnienie minimum egzystencji członkom społeczeństwa i dążenie do jej poprawy,
• rozwój naturalnych więzi społecznych.

Funkcje państwa ze względu na realizację celów działania państwa:
• adaptacyjna- przystosowanie państwa do zmieniających się warunków,
• regulacyjna- wpływanie na procesy zachodzące w danym społeczeństwie – np. regulacje prawne.
• innowacyjna – inicjowanie nowych procesów i przeobrażeń społecznych.

Funkcje państwa:
a) zewnętrzna
b) ochronna (wewnętrzna)
c) gospodarczo-organizatorska
d) socjalna
e) kulturalna
f) edukacyjna
g) ochrony zdrowia
h) ochrony środowiska.

Ustrój państwa – składa się z ustroju politycznego i ustroju społeczno-gospodarczego.

Ustrój polityczny – to system polityczny danego państwa, czyli określony układ elementów organizacji państwa, tworzących uporządkowaną całość i działających w oparciu o pewne zasady.

Ustrój polityczny państwa –katalog zagadnień:
1. aksjologiczne podstawy ustroju,
2. zakres, cele i kierunki rozwoju państwa,
3. strukturę organizacyjną aparatu państwowego, a w jego ramach przede wszystkim- system organów państwowych, ich udział w procesie podejmowania decyzji państwowych, jak również wzajemne stosunki miedzy tymi organami,
4. zasady terytorialnej organizacji władzy państwowej,
5. społeczne formy realizacji władzy publicznej,
6. oddziaływanie na władzę publiczną struktur społecznego zorganizowania, grup nieformalnych i środków masowego przekazu,
7. pozycję obywateli w państwie, wyrażającą się w stosunkach wzajemnych między nimi, a organami władzy publicznej,
8. zakres i metody zewnątrz państwowych uwarunkowań realizacji władzy publicznej.

Forma państwa – sposób jego zorganizowania i działania.
Formy państwa ze względu na udział społeczeństwa w sprawowaniu władzy państwowej:
• antydemokratyczna – władze sprawuje wyłącznie aparat państwowy bez jakiegokolwiek udziału ludności (najbardziej typowa postać - monokracja – władza jednostki, monarchy),
• oligarchia – władza spoczywa w rękach pewnej uprzywilejowanej grupy, stanowiącej mniejszość społeczeństwa, wyodrębnionej w oparciu o np. kryterium urodzenia, ekonomiczne, polityczne, rasowe, religijne.
• demokracja – podmiotem władzy jest zorganizowana zbiorowość wszystkich obywateli, którzy na równych zasadach mogą podejmować decyzje dotyczące państwa.

Formy państwa ze względu na sposób powołania głowy państwa:
• monarchia – funkcję głowy państwa sprawuje dożywotni monarcha (np. król, cesarz), (monarchia dziedziczna, elekcyjna; monarchia nieograniczona, ograniczona).
• republika – osoby sprawujące władzę wyłaniane są w drodze wyboru na ściśle kreślony czas. Głową państwa jest prezydent.

Struktura aparatu państwowego:
• koncepcja jednolitej władzy – władza sprawowana jest przez jeden organ od którego są zależne pozostałe organy, podległe mu wprost lub pośrednio.
• koncepcja podziału władzy – trzy rodzaje władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza) sprawowana przez różne organy państwowe.

Podział państw ze względu na styl rządzenia:
• totalitarne – sterowanie oraz kontrolowanie całego życia społecznego i osobistego obywateli, poprzez narzucenie jednej oficjalnej ideologii. Podporządkowanie polityce porządku prawnego, nieograniczona arbitralność podejmowanych decyzji, posługiwanie się terrorem, zmonopolizowanie władzy. (III Rzesza Niemiecka, ZSRR okresu stalinowskiego).
• autorytarne – jest również ustrojem o cechach dyktatorskich, występuje w nim ograniczony pluralizm polityczny, gospodarczy, kulturowy, itp. W systemie sprawowania władzy przyjęte są zabezpieczenia przed podważeniem autorytetu rządzących (jednostki lub grupy osób).
• demokratyczne - podmiotem władzy jest zorganizowana zbiorowość wszystkich obywateli, którzy na równych zasadach mogą podejmować decyzje dotyczące państwa.

Podział państw ze względu na ustrój terytorialny państwa rozróżnia się dwie kategorie państw: wewnętrznie jednolite (unitarne) i złożone, (najczęściej federacje):
Państwo unitarne (jednolite) – jednolita struktura władzy państwowej wykluczająca wyposażenie jakiejkolwiek części obszaru państwa w atrybut suwerenności. Charakteryzuje się jednolitym obywatelstwem oraz jednolitym systemem prawa, wszyscy obywatele i inne podmioty prawa podlegają temu samemu porządkowi prawnemu. Występuje jednolity aparat państwowy poddany centralnej władzy. Państwo takie dzieli się na jednostki które mają charakter administracyjny. Zróżnicowanie prawnego charakteru stosunku między centralnymi i lokalnymi organami – państwa scentralizowane i zdecentralizowane.
Państwo scentralizowane – struktura organizacyjna władzy jest podporządkowana realizacji woli organów państwowych.
Państwo zdecentralizowane – jednostki niższego szczebla mają zagwarantowaną samodzielność wobec jednostek wyższego szczebla. Ingerencja w sferę samodzielności może odbywać się na podstawie ustawy. Podstawową formą decentralizacji jest samorząd zwłaszcza terytorialny. Społeczność zamieszkująca wydzielony obszar posiada autonomię (rozwiązywanie potrzeb na własny rachunek). Jednostki autonomiczne maja własne organy przedstawicielskie i wykonawcze. W zakresie realizacji zadań podlegają one nadzorowi ze strony centralnych organów państwa.
Państwo złożone – Federacja jest związkiem państw, które zrzekają się częściowo swej suwerenności na jego rzecz, zachowując pewien zakres samodzielności politycznej i prawnej. Kraje, stany, prowincje traktowane są jako państwa. Przyjmuje się zasadę równouprawnienia członków federacji i ich udziału w kierowaniu sprawami federacji.

Konstytucja państwa federalnego uznaje istnienie dwóch rodzajów aparatu państwowego:
1. wspólnego dla całej federacji,
2. odrębnego dla każdej części składowej.
Podział kompetencji między organy federalne i państw członkowskich ustala konstytucja federalna.
Do kompetencji organów federalnych należą zwykle: polityka zagraniczna, sprawy wojny i pokoju, organizacja sił zbrojnych i ochrona bezpieczeństwa państwa, przyjmowanie nowych członków, uchwalanie budżetu federalnego.
Jedną z podstawowych cech państwa federalnego jest wymagalność zgody członków federacji na każde u szczuplenie ich kompetencji.
Wykształcone są dwa systemy prawne:
- system prawa federalnego,
- system prawa poszczególnych jego części.
Regułą jest przyznanie pierwszeństwa systemowi prawa federalnego.
Państwo federalne powstaje w drodze połączenia dotychczas suwerennych państw unitarnych lub w następstwie ich rozpadu.
Od federacji należy rozróżnić konfederację, która jest związkiem państw powstałym w wyniku umowy prawa międzynarodowego w celu realizacji zadań o przemijającym charakterze, nie wywołującym utraty suwerenności państw członków.

Ustrój terytorialny RP
Konstytucja z 2.04.1997r. stanowi, że państwo polskie jest państwem jednolitym.

Państwo demokratyczne.
Demokracja jest traktowana jako wzorcowy system polityczny. Jest to idealny model społeczeństwa, pewna ideologia określająca sposób funkcjonowania życia społecznego. Główne wartości to: wolność, równość, większość, pluralizm, tolerancja, społeczny konsens.

Historyczne formy demokracji:
• ateńska
• stanowa,
• burżuazyjna,
• liberalna.
Płaszczyzny demokracji:
• polityczna,
• konstytucyjna,
• społeczna,
• gospodarcza.

System organów państwowych

Organ państwowy – celowo zorganizowany zespół ludzi i środków, utworzony i działający na podstawie prawa, wykonujący w imieniu państwa określone zadania i mogący do ich realizacji korzystać ze środków władczych i stosować przymus państwowy.

Klasyfikacja organów państwowych.
1. Samoistne i niesamoistne.
2. Ze względu na to czy jest przewidziany w konstytucji: konstytucyjne, pozakonstytucyjne.
3. kryterium liczby osób: jednoosobowe, wieloosobowe, te z kolei kolegialne, których członkowie mają równe prawa oraz wspólnie podejmują decyzje, oraz organy zorganizowane na zasadzie hierarchicznego zróżnicowania stanowisk i jednoosobowego podejmowania decyzji.
4. Terytorialny zakres działania – centralne i terenowe.
5. Struktura wewnętrzna: proste i złożone.
6. Sposób powołania: z wyboru, z nominacji.
7. Czas trwania: kadencyjne i powołane na czas nieokreślony.
8. Tryb działania: działające permanentnie i sesyjnie.
9. Rodzaj spełnianych zadań: ustawodawcze, wykonawcze, sądownicze.
Formy działania państwa:
• stanowienie prawa,
• administrowanie,
• ściganie przestępstw,
• sądzenie,
• kontrola działalności organizacyjnej,
• kontrola konstytucyjności prawa.

Koncepcje systemu organów państwowych.
Jedność władzy państwowej.
Absolutna koncentracja (antydemokratyczna forma państwa) - organ najwyższy, nie będąc ograniczony i związany rozdziałem kompetencji między poszczególne organy państwowe, może podejmować decyzje w każdej sprawie oraz dowolnie zmieniać kompetencje pozostałych ogniw aparatu państwowego.
Ograniczona jedność władzy (Rousseau) – ma miejsce w państwie, w którym konstytucja wskazując najwyższy organ , jednocześnie ustala jego zakres kompetencji a oprócz tego powierza realizację pewnych funkcji państwa innym organom.
Koncepcja podziału władzy państwowej (Monteskiusz)
Zasada funkcjonalnego( przedmiotowego) podziału władzy:
-ustawodawcza
-wykonawcza
-sądownicza
Zasada podziału organizacyjnego (podmiotowego):
-Władza ustawodawcza-realizowana przez parlament
-władza wykonawcza –kształt monistyczny lub dualistyczny
władza sądownicza-sądy
Podział władzy w RP
Ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej , wykonawczej i sądowniczej.
Rodzaje systemów rządów:
-system rządów parlamentarno- gabinetowych ( rządy parlamentarne)
-system rządów prezydenckich

System rządów parlamentarno-gabinetowych-cechy;
1.istnienie parlamentu-wyłonionego w drodze wyborów
2.dualizm egzekutywy(wyodrębnienie głowy państwa oraz rządu)
3. republikańska głowa państwa tj prezydent nie jest wybierany przez naród lecz przez parlament.
4.władza głowy państwa jest ograniczona.
5.głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem i nie może być przez niego odwołana.
6.rząd musi mieć poparcie większości parlamentarnej.
7.premier i ministrowie mogą być jednocześnie deputowanymi.
8.odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem.
System rządów zapoczątkowany w Anglii.

W wyniku zmodyfikowania systemu utworzono system kanclerski charakteryzujący się:
1. Wydatne wzmocnienie pozycji szefa rządu – kanclerza, czego wyrazem jest jego nadrzędność nad ministrami.
2. Prawo parlamentu do samodzielnego wyboru kanclerza.
3. Ograniczenie tylko do osoby kanclerza odpowiedzialności parlamentarnej za działalność rządu i poszczególnych jego członków.
4. Zawężenie odpowiedzialności parlamentarnej kanclerza.
5. Ograniczenie możliwości rozwiązania parlamentu.

System prezydencki
1. pełnia władzy wykonawczej jest skoncentrowana w ręku prezydenta. Nie występuje instytucja rządu jako ciała o charakterze kolegialnym. Nie ma oddzielenia funkcji głowy państwa od premiera. Ministrowie są w pełni jemu podporządkowani pełnią rolę doradców i pomocników.
2. Wybór prezydenta w wyborach powszechnych.
3. Brak odpowiedzialności politycznej przed parlamentem.
4. Egzekutywa nie ma prawa do rozwiązania parlamentu przed upływem kadencji.
5. Rozdzielenie funkcji i kompetencji poszczególnych władz.

System mieszany
1. dualizm egzekutywy – prezydent i rząd.
2. Wybór prezydenta przez naród w powszechnym głosowaniu.
3. Szeroki zakres uprawnień prezydenta – jest on silnym ośrodkiem władzy państwowej. Posiada uprawnienia (prerogatywy) których realizacja nie wymaga kontrasygnaty premiera lub ministrów, uprawnienia do rozwiązania parlamentu, prawo do samodzielnego zarządzenia referendum, prawo weta ustawodawczego, prawo odesłania projektu ustawy do sądu konstytucyjnego.
4. odpowiedzialność konstytucyjna prezydenta przy jednoczesnym braku odpowiedzialności przed parlamentem.
5. odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem.
Przykład – ustrój władz naczelnych Francji V Republiki.

Organizacje pośredniczące w wykonywaniu władzy publicznej.

Strefa wolnej inicjatywy obywateli: organizacje pozarządowe, organizacje społeczne, organizacje non – profit, trzeci sektor, ruchy obywatelskie.

Organizacja społeczeństwa jest dwudzielna: jedną jej część stanowi aparat państwowy, składający się z organów i innych instytucji państwowych, zespolonych różnego rodzaju więzami zależności od centralnego ośrodka, drugą – aparat społeczny, w skład którego wchodzą przede wszystkim organizacje społeczne. Aparat państwowy powołany jest do ochrony interesu ogólnospołecznego. Aparat społeczny służy zaś ochronie interesów poszczególnych klas, warstw i grup społecznych.

Typy form organizowania się społeczeństwa:
1. Organizacje samopomocy społecznej (proste formy samoorganizacji).
2. Dobrowolne organizacje społeczne (zrzeszenia).
3. Samorząd.
4. Organy i ruchy obywatelskie.
5. Organy o charakterze społeczno – państwowym.

Organizacje samopomocy społecznej – najprostsze formy samoorganizacji ludzi, nie są regulowane przepisami prawnymi. Ludzie podejmują działa;ność na miarę spraw i problemów ze swego otoczenia, w celu udzielania sobie wzajemnej pomocy. Przykłady: osiedlowy klub emerytów, klub wójtów, chór amatorski, koło miłośników.
Dobrowolne zrzeszenia – inaczej dobrowolne organizacje społeczne – są najbardziej rozwiniętymi formami zbiorowej aktywności obywateli. Są one regulowane przepisami prawa, mają formalny status. Wspólnym kryterium jest dobrowolne członkostwo. Są to m.in.: stowarzyszenia, związki zawodowe, partie polityczne, społeczne organizacje wyznaniowe.
Samorząd – polega na samodzielnym wykonywaniu własnych i ustawowo powierzonych zadań społeczno – organizatorskich przez wyodrębnione na zasadzie powszechnej przynależności grupy społeczne i organy przez te grupy wyłaniane. Podmiotem samorządu są grupy społeczne skupiające obligatoryjnie wszystkich członków danej wspólnoty.
Organy obywatelskie – tworzone są na podstawie delegowania przedstawicieli. Swoich przedstawicieli delegują dobrowolne zrzeszenia, organy państwowe, organy samorządu, instytucje kościelne. Przykłady: komitety obywatelskie budowy pomników, komitety obchodów rocznic.
Szczególną formą tej grupy są ruchy obywatelskie – charakteryzują się najczęściej brakiem powoływania określonych struktur organizacyjnych; są formą szerokiego społecznego działania osób i organizacji, skierowanego na obronę określonych interesów, zmierzania do ogólnych, niekiedy bardzo dalekosiężnych celów. Możemy wymienić: ruchy ekologiczne, pacyfistyczne, feministyczne, konsumenckie, oświatowe. Również: ruchy prorodzinne, AA, telefon zaufania. Cele ruchów społecznych są zwykle wspierane prze organizacje wszystkich typów.

Partia polityczna – to wyspecjalizowana organizacja społeczna, posiadająca określony program, będący podstawą uzyskania szerszego poparcia społecznego i tą drogą do zdobycia władzy oraz maksymalizacji pozycji w systemie politycznym.
Cechy partii:
• Społeczny charakter działalności,
• Posiadanie programu działania,
• Szczególny cel działania,
• Specyficzny sposób realizacji celu i programu.
Partie są organizacjami dobrowolnymi, posiadają swój statut określający strukturę organizacyjną, prawa i obowiązki członków, organy i tryb ich działania. PP posiada określony program działania, zasadniczym celem jest udział w życiu publicznym poprzez zdobycie władzy.
Rodzaje partii: prawicowe i lewicowe.
Kryterium ideologiczne: konserwatywne, liberalne, socjaldemokratyczne, chłopskie, chadeckie, komunistyczne, wyznaniowe, ekologiczne.
Kryterium organizacyjne: kadrowe, półmasowe, masowe, o genezie parlamentarnej lub pozaparlamentarnej.

Funkcje partii politycznych:
1. Kształtowania i wyrażania woli politycznej obywateli.
2. wyborcza.
3. Rządzenia.
4. Integracji społeczeństwa.
5. Edukacji politycznej.

Systemy polityczne – kryterium ilościowe:
• jednopartyjne,
• dwupartyjne,
• wielopartyjne.

Tryb zgłoszenia partii politycznej do ewidencji:
1. uchwalenie statutu partii.
2. określenie nazwy, skrótu nazwy oraz siedziby partii.
3. podanie imion, nazwisk oraz adresów osób wchodzących w skład statutowego organu powołanego do reprezentowania partii.
4. 1000 podpisów osób popierających zgłoszenie partii do wpisu.

Grupy nacisku – pojęciem tym obejmuje się lobbing, grupy interesów i inne formy wywierania wpływu na ośrodki decyzyjne w państwie. Grupy nacisku nie dążą do zdobycia i utrzymania władzy; ich celem jest tylko uzyskanie lub wywieranie wpływu na ośrodki władzy w trosce o realizację własnych albo popieranych interesów grupowych.

Organizacje społeczne
Stowarzyszeniami – są dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenia o celach niezarobkowych, samodzielnie określające swoje cele i struktury organizacyjne, posiadające organy upoważnione do działania w ich imieniu; opierają swoją działalność na pracy społecznej swoich członków i są powoływane w celu zaspokajania różnorodnych interesów swoich członków oraz realizacji określonych zadań społecznych.
Podstawę działań stowarzyszeń stanowią uchwalane przez nie statuty. Określają one nazwę, siedzibę, strukturę organizacyjną i władze stowarzyszenia oraz cele i sposoby ich realizacji.
Zgodnie z trybem tworzenia stowarzyszenia osoby pragnące je założyć, w liczbie co najmniej 15, muszą uchwalić statut i poprzez wybrany komitet założycielski złożyć do sądu okręgowego wniosek o zarejestrowanie stowarzyszenia. Po zarejestrowaniu stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i po wyborze zarządu może rozpocząć prowadzenie swojej działalności statutowej.

Związki zawodowe – są dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Jest on niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców oraz organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego.
Związek zawodowy powstaje z mocy uchwały o jego utworzeniu, podjętej przez co najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związku. Założyciele uchwalają statut i wybierają komitet założycielski, który w terminie 30 dni od utworzenia składa wniosek do sądu okręgowego o jego zarejestrowanie.

Cele i zadania:
• reprezentacja i ochrona interesów pracowniczych,
• kontrola nad przestrzeganiem prawa pracy i zasad BHP,
• prowadzenie rokowań zbiorowych i zawieranie umów zbiorowych.
• Współuczestniczenie w stanowieniu i doskonaleniu prawa pracy.

W zakresie praw i interesów zbiorowych związki zawodowe reprezentują wszystkich pracowników, niezależnie od ich przynależności związkowej.