Ogólna charakterystyka rachunku kosztów.

1.Pojęcie kosztu.
Koszt wiąże się z prowadzenie działalności. Produkując wyrób oblicza się koszt jednostki tego wyrobu, nabywając surowiec szacuje się jednostkowy koszt nabycia, świadcząc usługi określa się czasem koszt jednej godziny pracy lub koszt wykonania usługi. Koszt wiąże się też ze zużyciem, bowiem w każdym przypadku celowego działania zużywa się środki gospodarcze: materiały, urządzenia, robociznę. Powstaje zatem pytanie, czy każde zużycie jest równoważne zaistnieniu kosztu, czy zużycie zawiera się w koszcie. Odpowiedź jest jednoznacznie przecząca, bowiem ekonomiczne pojęcie kosztu wiąże się z ekonomicznym pojęciem wartości, a więc ze zużycie uzasadnionym i niezbędnym. W rozważaniach dotyczących pojęcia kosztu konieczne jest uwzględnienie normy zużycia przypisanej danej działalności. Norma z kolei określa liczbowe miary zużycia stosowane przy istniejących warunkach prowadzenia działalności gospodarczej. Zużycie ponadnormatywne jest stratą, a nie kosztem. Jeśli kierownik, zgodnie z planem, zleca pracownikom malowanie ogrodzenia fabrycznego, to po wykonaniu pracy może sporządzić zestawienie uwzględniające wielkości technologiczne i wielkości rzeczywiście osiągnięte.
Definicja kosztu, która uwzględnia wszystkie teoretyczne aspekty tej kategorii ekonomicznej pochodzi od E. Burzym. Koszty obejmują niezbędne( gospodarczo i społecznie uzasadnione) zużycie środków rzeczowych oraz usług obcych, wyrażone w cenach nabycia, a także niezbędne wykorzystanie pracy żywej, wyrażone w płacach, związane z efektem użytecznym, powstałym w danym okresie na jakimkolwiek odcinku działalności przedsiębiorstwa.
2. Klasyfikacja kosztów.
Kryteria podziałów kosztów wynikają z różnorodności celów, dla których koszty się oblicza, sumuje, prezentuje i komunikuje. Podstawowe cele rachunku kosztów, które częściowo zostały ujawnione przy ustalaniu definicji, przedstawiam poniżej.
- Określenie wartości zapasów produktów, produkcji nie zakończonej, surowców i wszelkich zapasów istniejących w pomiocie gospodarczym. To zadanie rachunku kosztów wiąże się bezpośrednio z rachunkowością finansową, ze sporządzaniem arkusza bilansowego i rachunku wyników. Jest to podstawowy zakres systematycznego rachunku kosztów.
- Rachunki kosztów wykorzystywane do optymalizacji decyzji gospodarczych. Są to głównie rachunki dotyczące przyszłych przedsięwzięć, w których uwzględnia się różne aspekty działalności gospodarczej. Są to problemowe rachunki kosztów.
- Rachunki kosztów wykorzystywane do planowania i kontroli. Do tego zespołu należą problemy rachunku kosztów w podejściu normatywnych oraz planowanie kosztów.
W rachunku systematycznym stosuje się kilka kryteriów podziału, wg których klasyfikuje się i grupuje koszty w istniejącym systemie rachunkowości.
W organizowaniu systemu rachunku kosztów, który ma działać w jednostce jako ważna podstawa systemu zarządzania, uwzględnia się różne podziały pochodzące z rachunku systematycznego i problemowego.
Koszty bezpośrednie to elementarne składniki wyrobów wyprodukowanych lub nabytych w celu sprzedaży. Zwykle są to koszty które można przypisać do produktu za pośrednictwem dokumentów księgowych. Są to głównie materiały bezpośrednie, robocizna bezpośrednia o raz inne koszty bezpośrednie, np. poniesione koszty przygotowania nowej produkcji rozliczone na jednostkę produktu.
Koszty pośrednie bardziej wiążą się z istniejącym potencjałem produkcyjnym, mniej z bezpośrednio prowadzoną działalnością. Niektóre pozycje kosztów pośrednich wiążą się z upływem czasu ( czynsze, płace administracji itp.), stad nazywa się kosztami okresowymi. Tego rodzaju kosztów nie włącza się do wartości produkcji zakończonej lub nie zakończonej, lecz w okresie ich powstawania przeciwstawia się je przychodom w tymże okresie.
Elementy kosztu, które wpływają na wartość zapasu, sumowane razem nazywają się kosztem wytworzenia produktu. Wydanie produktu odbiorcy jest podstawą przeniesienia kosztu wytworzenia produktu na rachunek kosztu całkowitego.
Koszt wytworzenia wyrobów, które nie zostały sprzedane i znajdują się w magazynie, zostanie ujęty w arkuszu bilansowym jako zapas produktów, czyli środek majątku obrotowego.
Na koszty, które ponosi przedsiębiorstwo, można spojrzeć z punktu widzenia rodzaju działalności występujących w przedsiębiorstwie. Ogólnie można wyróżnić:
- Działalność inwestycyjną,
- Działalność produkcyjną( wytwórczą, handlową, usługową),
- Działalność zarządu,
- Działalność finansową wyodrębnioną( pozostałą).1
3. Stosowane metody kalkulacji w tradycyjnych rozwiązaniach rachunku kosztów.
Jednym z głównych etapów rachunku kosztów jest kalkulacja rozumiana jako działanie zmierzające do ustalenia kosztu przedmiotu kalkulacji( tzw. Jednostki kalkulacyjne).
Kalkulacja kosztu rzeczywistego może stanowić część składową rachunkowości wiążąc się w ograniczona całość z księgowością i sprawozdawczością, może też być prowadzona oddzielnie, wykorzystując w pewnym zakresie wyjściowe dane z księgowości.
Ustalenie kosztu jednostkowego ma na celu:
- umożliwienie właściwej wyceny takich składników majątkowych, jak produkcja nie zakończona, wyroby gotowe, materiały, towary itp. oraz ustalenie prawidłowej wysokości wyniku na sprzedaży,
- kontrole ponoszonych kosztów oraz realizacje zadań w zakresie obniżki kosztów, a więc zmniejszenia zużycia na jednostkę produktu,
- tworzenie podstaw do ustalenia cen sprzedaży dóbr i usług,
- stwarzanie podstaw dla wyrobu alternatywy najbardziej efektywnego działania gospodarczego, np. odrzucić czy zaakceptować ofertę.
Kalkulacja kosztów produkcji wyrobów lub usług może się odbywać w ciągu kilku lub nawet kilkunastu okresów sprawozdawczych, jeżeli produkcja wyrobu lub świadczenie usługi odbywa się w dłuższym czasie. Jeśli np. proces produkcji wyrobu trwa 3 miesiące, ostateczny koszt tego wyrobu zostanie ustalony dopiero po upływie 3 miesięcy od chwili rozpoczęcia produkcji przez gromadzenie w przekroju poszczególnych miesięcy kosztów związanych z wytwarzaniem tego wyrobu. W rachunku kosztów i sprawozdawczości wystąpi w tym czasie produkcja nie zakończona, o wzrastającym koszcie wytworzenia w miarę postępu procesu wytwórczego.2
4. Wykorzystanie rachunku kosztów w zarządzaniu.
Zakres wykorzystania rachunku kosztów w zarządzaniu zarobkowymi podmiotami gospodarczymi zależy od normy własności i stopnia ingerencji państwa w procesy gospodarcze.
Przedsiębiorstwa państwowe w systemie centralnego kierowania przez państwo procesami gospodarczymi mają wyznaczone zadania, podzielane limity środków realizacji zadań oraz administracyjne wyznaczanie ceny. Podmioty takie są pozbawione możliwości podejmowania decyzji produkcyjnych (co, ile, po jakich kosztach produkować), handlowych (komu sprzedawać, od kogo kupować, po jakich cenach), dochodowych (obligatoryjne zasady podziału zysku). Na ogół pod adresem rachunku kosztów padają pytania:
1. W jakim rodzaju i w jakiej wysokości zostały poniesione koszty w określonym czasie?
2. W jakim celu koszty te zostały poniesione i w jakich jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa powstały?
3. Ile wynosi koszt własny jednostki produktu lub usługi?
Uzyskane odpowiedzi mogą być wykorzystywane w sposób bierny, tj. wykazywane w sprawozdawczości i analizach bez wpływu na zmianę badanego stanu rzeczy. I tak właśnie był wykorzystywany rachunek kosztów w scentralizowanym systemie kierowania z dominacją własności państwowej.
W przedsiębiorstwie działającym w warunkach gospodarki rynkowej: prywatnym, spółdzielczym, skomercjalizowanym państwowym, uzyskanie odpowiedzi na powyższe pytania jest punktem wyjścia do podejmowania decyzji co najmniej w zakresie:
- wyboru optymalnego rozmiaru produkcji całkowitej i poszczególnych produktów,
- wyboru między prowadzeniem własnej produkcji pomocniczej a korzystaniem z usług obcych,
- zmiany struktury kosztów według rodzajów ze względu na opłacalność prowadzonych rodzajów działalności,
- zmiany rozwiązań organizacyjnych ze względu na relacje między ponoszonymi kosztami i efektami.
W tym celu wykorzystuje się podział kosztów na zmienne i stałe oraz ich analizę z punktu widzenia reagowania na rozmiar produkcji.3