Porównanie zjednoczenia Włoch i Niemiec

Porównania procesów jednoczenia Niemiec i Włoch w XIX wieku

Po klęsce, jaką poniosła Rewolucja francuska (1789) i następnie Napoleon Bonaparte zwołano Kongres Wiedeński w latach 1814 – 1815. Zdecydował on, że Niemcy i Włochy pozostaną nadal rozbite na drobne państwa. W związku z tym, społeczeństwo obu tych krajów podniosło sprzeciw. Skomplikowane procesy zjednoczeniowe, jakie miały miejsce od Kongresu Wiedeńskiego do końca lat 70. XIX wieku zakończyły się sukcesem. Jednak nim do tego doszło oba państwa ponosiły zarówno porażki jak i triumfowały. Między oboma procesami możemy zauważyć podobieństwa oraz różnice:
We Włoszech pierwsze działania podjęli karbonariusze i zwykli ludzie. Miały miejsce powstania w Neapolu (1820), Piemoncie (1821) i zryw rewolucyjny po rewolucji lipcowej 1831 r. Także w tym czasie narodziła się tajna organizacja pod przewodnictwem Mazziniego – Młode Włochy. Działała ona w ukryciu, w północnych i południowych Włoszech. Niestety każda z tych prób zakończyła się klęska. Natomiast w Niemczech, co prawda poruszonych protestami na ulicach Berlina, inicjatywa zjednoczenia pojawiła się odgórnie. Doskonały grunt ku temu dała jednolita sytuacja ekonomiczna, która była możliwa dzięki stworzonemu w 1834 roku Związku Celnemu. Przyłączyły się do niego niemal wszystkie państwa Związku Niemieckiego (powstał on na Kongresie Wiedeńskim, zakładał, że Niemcy są luźną konfederacją suwerennych państw). Między nimi istniały jednolite bariery celne i nie ograniczały się one żadnymi innymi opłatami. Być może różnica między Włoska inicjatywą zjednoczenia, pochodzącą od ludu, a Niemiecką, pochodzącą od władców, polega na tym, że co prawda Niemcy jednolite gospodarczo, były poróżnione religijnie, kulturalnie, ustrojowo i językowo. We Włoszech sytuacja miała się odwrotnie. Nie zmienia to faktu, że oba te państwa wykorzystały Wiosnę Ludów (1848 – 1849). Nacjonalizm wybuchł wtedy z podwójną siła.
Zarówno we Włoszech, jak i Niemczech po Wiośnie Ludów pojawiły się różne koncepcje zjednoczeniowe, jednak inne przewidywali Włosi a inne Niemcy. We Włoszech spór trwał między koncepcją republikańsko – demokratyczną (zwolennicy: Mazzini, Garibaldi) a monarchiczną (początkowo papież, król Sardynii Karol Albert). Zaś w Niemczech była to wizja wielkoniemiecka (pod przewodnictwem Austrii) i małoniemiecka (w skład państwa miały wchodzić jedynie państwa niemieckie pod przewodnictwem Prus). W obu tych krajach dominującą rolę w jednoczeniu miały państwa najsilniejsze gospodarczo: Królestwo Sardynii, inaczej Piemont (Włochy) oraz Prusy (Niemcy).
W tym czasie we Włoszech miało miejsce powstanie przeciwko Austrii. Zadaniu temu podjął się król Sardynii Karol Albert i Garibaldi przewodniczący buntowi w Lombardii. Karol Albert poniósł klęskę w 1848 pod Custozą. W Rzymie w 1849 wybuchła rewolucja inspirowana przez republikanów, którzy przekształcili państwo w Republikę Rzymską. Niestety wojska Austriackie pod dowództwem Radezkiego przywróciły tam wcześniejszy porządek. W Niemczech w maju 1848 we Frankfurcie nad Menem zostało zwołane ogolnoniemieckie Zgromadzenia Narodowe, które po długich naradach podpisało się pod koncepcją zjednoczeniową Małych Niemiec. Parlament zaoferował koronę Fryderykowi Wilhelmowi IV (władca Prus), który odrzucił propozycję i tym samym Zgromadzenie zakończyło swoje obrady w czerwcu 1849 r bez jakichkolwiek postępów.
Tak, więc Wiosna Ludów – mimo wielkich nadziei – nie pozostawiła po sobie żadnych skutków. Przynajmniej tych widocznych na mapie. Włochy nadal były rozbite na półwyspie Apenińskim na Lombardię, Wenecję, Piemont, Parmę, Modenę, Państwo Kościelne, Wielkie Księstwo Toskanii i Królestwo Obojga Sycylii (Neapol). Niemcy podzieleni byli m.in. na Hanower, Hesję, Prusy, Bawarię, Witembergię, Saksonię i Badenię – Środkowa Europa na 20 lat zatonęła w podziałach. Ale nie był to koniec drogi do zjednoczenia obu tych państw.
Po kilku latach na najwyższym stanowiskach w Piemoncie pojawili się: król Wiktor Emanuel i premier – liberał pochodzenia arystokratycznego – Camillo Cavour, zaś w Prusach koronę królewska przejął brat poprzedniego władcy – Wilhelm I. Kanclerzem – później nazwanym żelaznym – został Otto von Bismarck. Nie ulega wątpliwości, że były to jednostki wybitne, bez których dalsze procesy nie miałyby miejsca. Od czasów ich panowania na dobre powróciła idea zjednoczenia. Bez nich nie byłoby możliwe pokonanie Austrii – tego samego przeciwnika Włoch i Niemiec.
Cavour zawarł przymierze z Napoleonem III w 1858 roku, po czym sprowokował wojnę z Austrią, która po wojnie krymskiej, straciła pozycję w Europie. Austria poniosła druzgoczącą porażkę pod Mogento i Solferino w 1859. Wojna skończyła się pokojem w Villafranca w tym samym roku. Na rzecz Sardynii Napoleon odebrał Austrii Lombardię w zamian, za co otrzymał od Piemontu Sawałdię i Niceę. Rok później w Parmie, Modenie i Toskanii odbyły się plebiscyty. Ludzie opowiedzieli się za przyłączeniem do Sardynii.
W tym samym roku 1860 Gioseppe Garibaldi zorganizował „Wyprawę tysiąca czerwonych koszul” do Państwa obojga Sycylii. Opanował samą Sycylię i wkroczył do Neapolu. Dla dobra zjednoczeniowego porzucił aspiracje republikańskie i przekazał tereny Cavourowi. Ten przyłączył Neapol do Włoch. W ten sposób do pełnego zjednoczenia Włochom brakowało jedynie Państwa Kościelnego i Wenecji.
Okazji do uzupełnienia braków dostarczyła wojna prusko – austriacka w 1866 roku, kiedy to Prusy sprzyjające Włochom pomogły im w przejęciu i wcieleniu Wenecji. Na samym końcu, w 1870 roku w Państwie Kościelnym przeprowadzono referendum. Ostatnia brakująca część została włączona do Włoch. Oficjalnie państwo Włoskie stało się jednością, gdy Rzym ogłoszono jego stolicą..
Natomiast Bismarck rozpoczął od wprowadzenia reform, m.in.: ulepszono i powołano armię na nowych zasadach, wspierano przedsiębiorstwa państwowe, rozbudowywano kolej i stworzono Sztab generalny wojskowy pod dowództwem Helmuta von Molthe. Następnie Prusy weszły w sojusz z Austrią i rozpoczęła się wojna z Dania (1864) o Szlezwik i Holsztyn. Prusy otrzymały Holsztyn a Austria Szlezwik, który stał się powodem do rozpoczęcia wojny prusko – austriackiej. Prusy wygrały 3 lipca 1866 roku bitwę pod Sadową, po czym zajęły Pragę i 23 sierpnia 1866 podpisano tam pokój. Austria zrzekła się Szlezwiku i tytułu cesarstwa. Tym samym wspólny wróg Włoch i Niemiec został wyeliminowany.
Dzięki tym wojnom, możliwe było rozwiązanie Związku Niemieckiego i utworzenie Prusom Związku Północnego (1867), w którego skład wchodziły państwa Północne (m.in.: Szlezwik – Holsztyn, Hanower, Saksonia) i który posiadał Bundesrat, Reichstag i władzę wykonawczą. Zaś państwa południowe utworzyły Związek Południowy. Obie te części zawarły przymierze wojskowe.
W latach 1870 – 1871 trwała wojna prusko – francuska, będąca ostatnim etapem jednoczenia Niemiec. Francja nie była zadowolona z procesów zachodzących w kraju jej sąsiada. Pretekstu do wypowiedzenia wojny dostarczyła przeinaczona treść depeszy emskiej. Niemcy ruszyły w kierunku Paryża – po oblężeniu twierdzy Metz i bitwie pod Sedanem na granicy z Belgia – Napoleon III dostał się do niewoli. We Francji powstał tymczasowy rząd Obrony Narodowej i ogłoszono zmianę ustroju na republikę. Oblężenie Paryża trwało 4 miesiące. W styczniu 1871 roku Francja poprosiła o zawieszenie broni. Wojna ta została zakończona pokojem we Frankfurcie nad Menem (maj 1871), gdzie Francja straciła Alzację i Lotaryngię oraz musiała zapłacić 5 mln franków odszkodowania. W tym czasie Niemcy były już scalone, ponieważ 18 stycznia 1871 w Wersalu w Sali Lustrzanej nastąpiło proklamowanie II Rzeszy Niemieckiej. Cesarzem ogłoszono Wilhelma I a kanclerzem – Otto von Bismarck.
Tak, więc zjednoczenie Włoch i Niemiec odbyło się z pozytywnym skutkiem w mniej więcej tym samym czasie. Idea jednolitego, nowoczesnego państwa została spełniona. Procesy te są do siebie bardzo podobne: dominacja państwa inicjującego przyłączenie, wybitne jednostki kierujące – umiejętna dyplomacja i organizacja siły zbrojnej, wspólny wróg – Austria. Jednak Niemcy zjednoczyły się samodzielnie z małą pomocą Włoch, zaś te drugie bez sojuszy nie dałyby same rady. We Włoszech wcześniejszy brak więzi gospodarczych przyczyni się do problemów wewnętrznych tego państwa, natomiast Niemcy będą wciąż rosły w siłę tak samo jak będzie się tam pogłębiał nacjonalizm…