Władza wykonawcza w Wielkiej Brytanii

1. Nazwa państwa i szczególne cechy jego struktury.
Pełna nazwa państwa to Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej- mogłaby wskazywać, że ma ono strukturę federalną. Tym bardziej możemy być o tym przekonani, ponieważ od 1998 roku istnieje Parlament Szkocki i Walijskie Zgromadzenie Narodowe, jak również pewne pozaustrojowe obserwacje mogą uzasadniać przepuszczenia o federalnym charakterze państwa. Tymczasem tak nie jest, ponieważ Zjednoczone Królestwo jest państwem unitarnym .
Zjednoczone Królestwo tworzą cztery kraje: Anglia, Walia, Szkocja i Irlandia Północna, wraz z należącymi do nich wyspami. Za części państwa nie są uważane Wyspy Normandzkie i wyspa Man. Pomimo niekwestionowanego zwierzchnictwa królowej i parlamentu, dysponujących wobec nich, razem z Tajną Radą, szeregiem istotnych kompetencji. Mieszkańcy wyspy nie wybierają jednak swoich przedstawicieli do parlamentu Zjednoczonego Królestwa. Wyspy są uważane z królewskie posiadłości, a reprezentantem monarchy są na nich gubernatorzy- namiestnicy. Na wyspach, poza własnymi systemami sądownictwa i administracji, funkcjonują lokalne parlamenty .
Od oficjalnej nazwy państwa powinniśmy odróżniać inne określenia niekiedy z nią utożsamiane. „Wyspy Brytyjskie” to termin, który powinien być odnoszony do Zjednoczenia Królestwa z Wyspami Normandzkimi i wyspy Man. „Wielka Brytania” to z kolei określenie węższe, pochodzące od nazwy największej wyspy, i dlatego powinno być stosowane łącznie wobec trzech krajów na niej położonych: Anglii, Szkocji i Walii .
W różny sposób kształtowała się historia związków czterech państw tworzących dzisiaj Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. W końcu XIII wieku Walia została podbita i skolonizowana. W pierwszej połowie XVI stulecia w całości inkorporowana do Królestwa Anglii. W Walii obowiązywało wyłącznie prawo angielskie, język angielski stał się językiem oficjalnym, a mieszkańcy otrzymali prawo do reprezentacji w parlamencie angielskim. Kolonizacja Irlandii rozpoczęła się w tym samym czasie, co podbój Walii, z tą różnicą tylko, że za sprawą silnego przywiązania Irlandczyków do katolicyzmu, historia związków tych dwóch krajów była szczególnie dramatyczna. O inkorporacji Irlandii do Anglii mowy nie było, pomimo tego, że już w 1541 roku Henryk VIII koronował się jej królem. Irlandia stała się niczym innym jak pierwszą angielską kolonią. Także końca XIII wieku sięga historia związków Anglii ze Szkocją, która aż przez trzy stulecia zachowała swoją samodzielność polityczną. Sytuacja zaczęła się zmieniać w okresie reformacji. Henryk VIII nawet dwukrotnie próbował podporządkować sobie Szkocję zbrojnie. Za sprawą bardzo zawiłej historii politycznej i kilku związków dynastycznych to jednak król Szkocji w 1603 roku został królem Anglii. Tym samym dał początek angielskiej dynastii Stuartów. Jej upadek stworzył w Szkocji bardzo niebezpieczną dla Anglii sytuację. Doszło do zawiązania unii realnej tych dwóch państw. Od 1707 roku nie było już odrębnych parlamentów w Szkocji i Anglii, a jeden parlament z 16 parami szkockimi i 45 posłami do Izby Gmin. Tak powstało Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii .
Niecałe sto lat później, w czasach wojny na kontynencie amerykańskim, nazwę państwa musiano wydłużyć o Irlandię. Bojąc się inwazji francuskiej na tę wyspę i wybuchu tam powstania, zniesiono w 1779 roku narzucone ograniczenia handlowe, a w 1782 roku utworzono parlament irlandzki. Stan ten trwał tylko do 1800 roku, kiedy to zlikwidowano zgromadzenie ustawodawcze w Dublinie, wprowadzając za to posłów z Irlandii do obu izb parlamentu w Londynie. Doszło zatem do unii realnej na kształt tej, która połączyła wcześniej Szkocję z Anglią, faktycznie chodziło o pełne inkorporowanie tej prowincji. W 1922 roku, w związku z utworzeniem Republiki Irlandii, kilka północnych hrabstw tej wyspy, zamieszkałych w większości przez protestantów, pozostało w granicach Zjednoczonego Królestwa i trzeba było nazwę państwa jeszcze bardziej wydłużyć. Irlandia Północna, w przeciwieństwie do Walii i Szkocji, miała od 1921 roku szeroki zakres autonomii, oparty na istnieniu lokalnego parlamentu z dość znacznymi kompetencjami w zakresie spraw wewnętrznych. Parlament w Londynie zachował pozycję zwierzchnią, a egzekutywą w Belfaście kierował królewski gubernator. Funkcjonowanie organów władzy lokalnej opierało się na zasadach systemu parlamentarno- gabinetowego z wyborami większościowymi do parlamentu, co pogłębiało dyskryminację ponad jednej trzeciej katolickiej ludności Ulsteru (tak często nazywa się północną część Irlandii pozostającą w granicach Zjednoczonego Królestwa). Problem komplikowało istnienie coraz silniejszego ruchu republikańskiego, żądającego włączenia Ulsteru do Republiki Irlandzkiej. Podejmowane próby reform ustrojowych i politycznych kończyły się nie powodzeniem, pomimo że już w latach 1973 i 1974 wybory samorządowe i wybory do Zgromadzenia Irlandii Północnej odbyły się, po raz pierwszy w historii Zjednoczonego Królestwa, według reguł systemu proporcjonalnego. W tych latach sprawy autonomii stały się problemem i podstawą żądania reform ustrojowych w Szkocji i Walii. Coraz większego znaczenia nabierało hasło „dewolucji”, czyli powierzenia części władzy lokalnym zgromadzeniom przedstawicielskim, przy czym charakter i zakres tej decentralizacji byłby różny w każdej z trzech „prowincji” Zjednoczonego Królestwa .
Już w 1978 roku parlament uchwalił dwie ustawy, odrębną dla Szkocji i odrębną dla Walii, przewidujące powołanie tam narodowych parlamentów. Przyjęto jednak, że koniecznym tego warunkiem będzie poparcie ustaw w referendach w Szkocji i Walii większością co najmniej 40% uprawnionych do głosowania w każdym z tych krajów. Jednak takich rezultatów nie osiągnięto. Istotna zmiana nastąpiła w 1998 roku, kiedy to parlament Zjednoczonego Królestwa uchwalił trzy ustawy, pozwalające na powołanie w Szkocji Parlamentu Szkockiego, w Walii Narodowego Zgromadzenia Walijskiego, w Ulsterze Zgromadzenia Irlandii Północnej. Największe kompetencje otrzymał jednoizbowy Parlament Szkocki .
Najwięcej problemów wiąże się z uregulowaniem spraw ustrojowych w Ulsterze. Zgromadzenie Irlandii Północnej otrzymało wiele kompetencji ustawodawczych, a także prawo powołania lokalnego rządu. Przyjęto wiele rozwiązań uniemożliwiających trwałą dominację większości protestanckiej, co jednak nie unormowało sytuacji politycznej. W 2006 roku odżyły nadzieje na przywrócenie autonomii Ulsteru po tym, jak po złożeniu broni przez Irlandzką Armię Republikańską zebrał się lokalny parlament, a rząd brytyjski ogłosił, że albo w ciągu pół roku powstanie protestancko- katolicki rząd w Belfaście, albo nie powstanie nigdy. Szanse pojawiły się jednak dopiero rok później, po kolejnych wyborach do północno- irlandzkiego parlamentu i po historycznym porozumieniu przywódców ludności protestanckiej i katolickiej .

2. Źródła prawa konstytucyjnego.
Wielka Brytania nie posiada konstytucji w sensie formalnym, w postaci jednego ustanowionego akty normatywnego posiadającego najwyższą moc prawną . Prawo konstytucyjne Wielkiej Brytanii wywodzi się z czterech głównych źródeł, którymi są:
 Prawo stanowione- należą do niego podstawowe akty państwowe przyjęte przez parlament, takie jak Magna Charta Libertatum z 1215 roku, Petycja prawa z roku 1626, Habeas Korpus Act z 1679 roku, Bill of Rights z roku 1689, czy Ustawa Sukcesyjna z 1701. Wśród pozostałych postanowień do źródeł konstytucyjnego prawa stanowionego zaliczamy: ustawy z lat 1911 i 1949 o funkcjonowaniu parlamentu, ustawy z 1872, 1970 i 1975 roku określające prawa wyborcze; z 1971 roku o ustroju organów sprawiedliwości i z 1972 roku o ustroju samorządu lokalnego;
 Prawo precedensowe- jest tworzone na podstawie orzeczeń sądów dotyczących konkretnych spraw rozstrzyganych na gruncie prawa stanowionego jak i powszechnego, w ten sposób powstają precedensy, czyli rozstrzygnięcia wiążące sądy w sprawach tego samego, co precedens rodzaju. Znaczenie precedensu zależy od rangi trybunału. Najwyżej ceni się orzecznictwo Izby Lordów ;
 Konwenanse konstytucyjne- to zwyczajowe, czyli utarte praktyki postępowania w sposób powszechnie uznawany za prawidłowy (tzn. prawdziwy) w typowych sytuacjach ustrojowych. Konwenanse nie są prawem, chociaż niektóre uzyskują moc prawną po włączeniu ich do tekstów ustaw . W doktrynie prawa konstytucyjnego wymienia się funkcjonujące konwenanse konstytucyjne , m. in. :
o obowiązek rezygnacji premiera, gdy utraci poparcie Izby Gmin;
o powierzenie przez monarchę misji tworzenia rządu liderowi zwycięskiej partii;
o kolegialną odpowiedzialność gabinetu przed Izbą Gmin za ogólną politykę i działalność poszczególnych resortów.
 Dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze- zawarte tam ustalenia są traktowane jako nakazy i dyrektywy interpretacyjne w sytuacji wykładni i stosowania prawa .
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest monarchią parlamentarną o ustroju parlamentarno- gabinetowym. Głową państwa jest władca dziedziczny, jednak ze względu na to, że jest to monarchia parlamentarna, suwerenem w kraju jest naród. Suwerenność narodu wyraża się także w tym, że wszystkie podmioty publiczne są związane prawem .

3. Geneza gabinetu.
Jak już z wcześniejszych rozważań wynika, ustrój Anglii, Wielkiej Brytanii, a potem Zjednoczonego Królestwa kształtował się ewolucyjnie na przestrzeni kilku stuleci. Parlament angielski stosunkowo wcześnie stał się organem równym monarsze w zakresie ustawodawstwa i rozwiną pewne instytucjonalne formy kontroli królewskich doradców. Efektem walki parlamentu o kontrolę na królewskimi doradcami było istotne osłabienie Tajnej Rady odgrywającej kluczową rolę w systemie władzy. Jej kompetencje zaczęły być przejmowane przez mniejsze gremia, o składzie nie zawsze wiadomym parlamentowi. Najpierw miały on charakter komitetów Tajnej Rady, a później zaczęły się rodzić praktyka zwoływania do królewskiego gabinetu tylko osób najbardziej zaufanych. To nieformalne ciało zbierało się nieregularnie i nie posiadało określonych kompetencji. Funkcjonowanie takiego gremium nie podobało się parlamentowi, który z powodu tajemnicy obrad nie mógł sprawować nad nim kontroli. Tak rodziła się instytucja gabinetu, który z upływem kolejnych dziesięcioleci stawał się coraz silniejszym partnerem i rywalem parlamentu .
Po objęciu tronu przez Wilhelma III Orańskiego razem z królową Marią dokonały się przemiany nazywane „chwalebną rewolucją”. Nie tylko przyjęto Bill of Rights i zastrzeżono prawo do sukcesji tronu tylko protestantom, ale także doszło do uznania instytucji gabinetu przez parlament. Monarcha zaczął powoływać członków gabinetu tak, aby tworzyli zespół mający poparcie większości w parlamencie. Królowie uznali potrzebę powoływania doradców aprobowanych przez parlament, ponieważ ministrowie nie posiadający takiego poparcia stawali się często bezradni w prowadzeniu spraw państwowych .
Za panowania królowej Anny nastąpił ostateczny upadek politycznego znaczenia Tajnej Rady. Wzrosła za to pozycja zbierającego się co tydzień gabinetu i rozrósł się jego skład. Szczególne znaczenie dla rozwoju instytucji gabinetu miały lata panowania Jerzego I, elektora hanowerskiego. Za jego panowania gabinet zbierał się i bez monarchy. Niejako z konieczności rosło znaczenie tego z członków gabinetu, który przewodniczył jego obradom. Już wcześniej niektórzy z doradców królewskich uważani byli za pierwszych ministrów. Od 1713 roku tę funkcję zaczęto łączyć z urzędem Pierwszego Lorda Skarbu. Stało się tak za sprawą Izby Gmin, która przyjęła zasadę, że wnioski w sprawach finansowych mogą pochodzić tylko od jednego ministra i to tego, który rozporządzał pieniędzmi.
Ówczesne gabinety nie były w jakiś sposób jednorodne politycznie. Jedność ich działania opierała się na zręczności głównego ministra, który nie miał większego wpływu na ich skład. Jego ustąpienie nie oznaczał dymisji całego gabinetu. Ministrowie przeważnie byli członkami Izby Lordów .
Istnienie silnego parlamentu oraz wykształcenia się instytucji gabinetu i premiera nie oznaczało jeszcze narodzin systemu rządów parlamentarno- gabinetowych. Potrzebne do tego było jeszcze wykształcenie się reguł ustępowania ministrów i całego gabinetu na żądanie parlamentu. Zdarzało się, kilkakrotnie, że król bojąc się osłabienia gabinetu, ustępował w pewnych kwestiach personalnych. Jednak parlament nie wywierał jeszcze decydującego wpływu na skład gabinetu. Instytucja odpowiedzialności ministrów przed parlamentem znana była początkowo w bardzo niedoskonałej postaci. Odbywała się ona bez formalnego uchwalenia wotum nieufności. Do zasadniczych zmian doszło dopiero w ostatnim ćwierćwieczu XVIII stulecia. Przewrót przemysłowy, utrata kolonii w Ameryce, poważna choroba niezwykle długo panującego Jerzego III wpłynęły w znacznym stopniu na narodziny nowych zwyczajów w stosunkach między królem, ministrami i parlamentem. Zostało uznane przywództwo premiera. Istnienie tego urzędu z trudem zyskiwało formalną i powszechną akceptację .
Od początku XIX wieku konwenansem stało się pozostawienie czołowemu politykowi pełnej swobody co do składu gabinetu, który później był w całości akceptowany lub odrzucany przez króla. Jest to dowód ogromnej już siły premiera i gabinetu. Wykształciła się również praktyka, że gabinet przesyłał rady monarsze, nie będąc do tego wzywanym. W 1801 roku, zdarzyło się, że projekt ustawy został przedstawiony w parlamencie przez gabinet bez konsultacji z królem. Zmieniła swój charakter instytucja kontrasygnaty. Wcześniej miała znaczenie formalne, stwierdzające autentyczność królewskiego podpisu. Potem kontrasygnujący minister przejmował odpowiedzialność za akt podpisany przez króla. Mógł nawet odmówić podpisu, a król nie mógł go do tego zmusić .
Współczesna postać rządów parlamentarno- gabinetowych ukształtowała się za sprawą głównych reform prawa wyborczego z lat 1832, 1867 i 1884. Partie, które miały dotąd charakter klubowy, stawały się organizacjami masowymi i wyborczymi. Wzrosło znaczenie dyscypliny partyjnej i przywódców. Pojawiła się instytucja „gabinetu cieni”, a procedura parlamentarna zaczęła faworyzować rząd. Od 1860 roku gabinet ustępował bezpośrednio po przegranych wyborach. Monarcha utracił rzeczywisty wpływ na powoływanie premiera i formowanie składu gabinetu. System rządów parlamentarno- gabinetowych powstawał nie drogą reform ustawodawczych, a przez przyjmowanie nowych konsensusów wzmacniających pozycję parlamentu, premiera, gabinetu, Izby Gmin. Oto kilka reguł o takim charakterze :
 Rząd musi mieć zaufanie Izby Gmin, a jeżeli je utraci, musi ustąpić, chyba, że monarcha zdecyduje się rozwiązać parlament, co w istocie zależy tylko od samego gabinetu;
 Monarcha nie może odmówić podpisania ustawy, chyba że taka będzie wola rządu;
 Monarcha mianuje premierem lidera partii, która ma większość w Izbie Gmin;
 Ministrów mianuje monarcha „za radą” premiera;
 Ministrowie muszą być członkami jednej z izb parlamentu, a premier musi być posłem do Izby Gmin;
 Dymisja premiera oznacza ustąpienie całego rządu;
 Odpowiedzialność polityczną ponosi rząd, a nie tylko gabinet;
 Parlament musi być zwoływany przynajmniej raz w roku.
Te oraz inne konwenanse rodziły się w różnych momentach historii Anglii i Zjednoczonego Królestwa. Zmieniały ustrój polityczny państwa w sposób ewolucyjny.

4. Monarcha- rząd- premier- gabinet.
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest monarchią konstytucyjną. Dziedziczny monarcha jest głową państwa i głową Kościoła. Do uprawnień monarchy, obok tych o charakterze symboliczno- reprezentacyjnym, przysługujących mu jako głowie państwa, należą również te, które wynikają z faktu, że stoi on na czele władzy wykonawczej. Realizacja uprawnień panującego poddana jest szczególnemu reżimowi, wynikającemu z ukształtowania się i przyjęcia w Wielkiej Brytanii dwóch zasad klasycznego parlamentaryzmu tj. zasady, że król nie może czynić źle, i jako jej konsekwencji zasady, że pociągnięcie panującego do odpowiedzialności może dokonać się jedynie w drodze przewrotu, ustanawia zupełną jego nieodpowiedzialność zarówno konstytucyjną, jak i polityczną, związaną z wykonywaniem jego uprawnień. Konsekwencją przyjęcia konstrukcji nieodpowiedzialności monarchy jest obowiązywanie zasady, że nie może on działać sam. Wobec tego każdy akt panującego musi być podpisany przez odpowiedniego ministra. Funkcjonowanie tych zasad przeniosło w sposób naturalny ciężar odpowiedzialności za sprawowanie rządów na ministrów jako konstytucyjnych doradców panującego. Nie zmienia to jednak faktu, że monarcha jest formalnie zwierzchnikiem władzy wykonawczej, sprawowanej razem z rządem, którego członków mianuje. Pomimo że członkowie rządu są według prawa tylko doradcami panującego działającymi w jego imieniu, to w rzeczywistości oni właśnie sprawują pełnię władzy wykonawczej .
Pojęcie rządu w Wielkie Brytanii jest bardzo szerokie i obejmuje wszystkich funkcjonariuszy władzy wykonawczej, piastujących stanowiska polityczne, takie, które wciągają tych funkcjonariuszy w ustalanie polityki państwa i czuwanie nad jej realizacją . Gabinet natomiast oznacza organ kolegialny i stanowi organ egzekutywy, w skład którego wchodzą najważniejsi ministrowie powołani przez premiera. Rząd jest personalnie kreowany przez parlament, w którym większość uzyskała jedna z dwu partii politycznych. Oznacza to, że członkowie rządu zgodnie z konwenansem muszą być członkami jednej z izby parlamentu. Istnieje przy tym konwenans, że premier powinien być koniecznie członkiem Izby Gmin. .
Występuje kilka kategorii członków „rządu”. W myśl ustawy o ministrach Korony z 1964 roku członkami rządu są:
1. sekretarz stanu;
2. ministrowie stanu;
3. sekretarz w Ministerstwie Skarbu;
4. sekretarze parlamentarni;
5. „ministrowie” (z dodaniem nazwy resortu);
6. „Lord Przewodniczący Rady (przybocznej) i Leader Izby Gmin”;
7. „Lord Kanclerz”
8. „Kanclerz Szachownicy” (oficjalny tytuł ministra finansów);
9. „sekretarze” (resortowi);
10. „Lord Osobistej Pieczęci i Leader Izby Lordów”;
11. „Kanclerz Księstwa Lancaster” (w istocie minister bez teki);
12. „Generalny Poczt mistrz”;
13. „Najwyższy Pełnomocnik Prawny”;
14. „Najwyższy Doradca Prawny”;
15. „Lord Adwokat” i inni.
Tworzenie stanowisk ministerialnych nie wymaga ustawy, a zarządzenia monarchy. Do rządu zalicza się nie tylko szefów resortów, ale też inne osoby, funkcjonujące w poszczególnych resortach i biorące udział w życiu politycznym i podlegające odpowiedzialności politycznej. Zalicza się do niego również wiele stanowisk indywidualnych, nie funkcjonujących w ramach jakiegokolwiek resortu. W sumie liczba członków rządu może wynieść nawet 100 osób. Z powodu liczebności i zróżnicowanego charakteru, nie tworzą oni ani żadnego kolegium, nie odbywają wspólnych obrad, ani nie podejmują uchwał.. Pozostają oni natomiast w stałym kontakcie z odpowiednimi osobami ze ścisłego kierownictwa rządowego, zwanego gabinetem .
Instytucja gabinetu powstała w drodze praktyki i do dzisiaj jego sposób powoływania i działalność opiera się przede wszystkim na konwenansach konstytucyjnych. W skład gabinetu mogą być powoływani członkowie Izby Lordów, Izby Gmin, a w rzadkich przypadkach osoby nie zasiadające w ogóle w parlamencie. Skład gabinetu jest niewielki, liczy ok. od 18 do 21 osób. Członkowie gabinetu są jednocześnie członkami Tajnej Rady i obowiązuje ich bezwzględny zakaz ujawniania tego, co się dzieje na jego posiedzeniach. Mianowanie członków gabinetu należy do monarchy, jednakże dysponuje on różnym stopniem samodzielności przy powoływaniu premiera i członków gabinetu. Przy mianowaniu premiera nie jest wymagana kontrasygnata. Wynika to z faktu, że w momencie kreowania premiera poprzedni gabinet (premier i ministrowie) poddał się do dymisji a królowa nie ma doradcy, którego rady mogłaby zasięgnąć i który poniósłby za nią odpowiedzialność przed parlamentem. Na premiera musi być powołany lider partii, która ma większość w parlamencie. Monarcha może mieć wpływ na kreowanie premiera jedynie wówczas, kiedy brak jest wyraźnie przywódcy partyjnego .
Nominacja pozostałych członków gabinetu dokonywana jest przez monarchę na wniosek premiera. Czynniki wpływające na decyzję premiera mają charakter polityczny. Obok wąskiej grupy partyjnych przyjaciół premiera, popierających jego koncepcje polityczne, w skład gabinetu powoływani są przywódcy różnych ugrupowań. Udział w pracach gabinetu konkurentów premiera ułatwia kompromis wewnątrz partii, czyni ich odpowiedzialnymi za decyzję gabinetu i tym samym zobowiązuje do solidarnego na zewnątrz popierania rządu i kierownictwa partii. Dużą rolę przy powoływaniu ministrów odgrywa też ranga resortów, którymi kierują. W gabinecie zasiadają Lord Kanclerz, Kanclerz Skarbu, Lord Przewodniczący Tajnej Rady, który jest rzecznikiem gabinetu w Izbie Gmin, a także sekretarze stojący na czele takich działów administracji, jak: sprawy wewnętrzne, sprawy zagraniczne, oświaty i nauki, spraw obrony, handlu i przemysłu. Do gabinetu powoływani są także sekretarze stanu do spraw Szkocji i Walii oraz Irlandii Północnej .
Prawo udzielania dymisji członkom gabinetu należy formalnie do monarchy. W praktyce wykonuje je premier. Rekonstrukcja gabinetu odbywa się z reguły w formie prośby o złożenie rezygnacji przez ministra .
Ustrojowa rola gabinetu jest analogiczna do roli centralnego ogniwa władzy wykonawczej we wszystkich ustrojach demokratycznych. Powinien on zajmować się wszystkimi ważniejszymi sprawami politycznym państwa, wypracowywać w tym względzie określone stanowiska, informować o tym opinię publiczną, podejmować kroki celem jego realizacji i kontrolować ten proces realizacji. Powinien odpowiednio kierować działalnością poszczególnych resortów, zarówno tych, których szefowie są członkami gabinetu, jak i pozostałych. Gdy uzna za potrzebne uzyskać dodatkowe kompetencje dla realizacji swojej polityki. Powinien wnosić projekty ustaw i następnie działać w określony w nich sposób. Kiedy uzna, że działalność rządu wymaga określonych kwot pieniężnych, powinien zaprojektować budżet w odpowiednim kształcie i następnie realizować go .
Premierem, mianowanym przez monarchę, zostaje polityk dysponujący najsilniejszym poparciem w Izbie Gmin. Jeżeli traci zaufanie Izby, powinien ustąpić. Dzieje się inaczej, jeżeli monarcha na wniosek premiera rozwiąże parlament. Ani kompetencji, ani funkcjonowania samego urzędu premiera nie zostało nigdzie uregulowane. Ustawy tylko wyjątkowo stanowią o niektórych samodzielnych kompetencjach premiera. Regulują natomiast zadania tych członków gabinetu, którzy kierują określonymi resortami . Znaczenie polityczne brytyjskiego premiera wypływa przede wszystkich z :
1. przewodnictwa w gabinecie;
2. funkcji najwyższego doradcy monarchy;
3. przywództwa w parlamencie, pomimo formalnego powierzenia funkcji przewodniczącego frakcji w parlamencie innemu członkowie gabinetu;
4. pozycji premiera jako lidera partii rządzącej, dającej mu wpływ na wszystkie organy partyjne;
5. przejęcie faktycznego wykonywania kompetencji monarszej w zakresie rozwiązania parlamentu;
6. możliwości rozdzielanie stanowisk w rządzie, administracji państwowej, sądownictwie oraz w Izbie Lordów (tzw. prawo patronatu).
Istotna pozycja szefa rządu wypływa również z odpowiedzialności indywidualnej ministrów przed premierem. Może on swobodnie dokonywać zmian w składzie rządu, a nawet doprowadzić do dymisji wszystkich ministrów.
Wskazane uprawnienia premiera sprawiają, że jego pozycja w systemie organów jest niezwykle silna. Z chwilą objęcia stanowiska wykonuje on swoją władzę w bardzo szerokim zakresie i szereg decyzji może podejmować samodzielnie. Jednak nie sprawuje on władzy w sposób dyktatorski. O sile premiera decyduje układ sił politycznych we własnej partii. Jeżeli znajdzie się w niej wystarczająco silna grupa, może ona przejąć władzę, zmuszając premiera do rezygnacji .
Inną instytucją jest częściowy gabinet, czyli komitet gabinetu pod przewodnictwem premiera. Poufnie opracowuje on jakieś zagadnienie celem przedstawienia go w odpowiedniej chwili gabinetowi do aprobaty lub też podejmuje decyzję bez konsultacji z gabinetem, który następnie o nich informuje. Jego działania wywołują takie same skutki jak działania całego gabinetu. Komitety są w zasadzie ciałami pomocniczymi gabinetu, ich zadaniem jest ułatwienie podejmowania decyzji i odciążenie od nadmiaru spraw .
Podstawą systemu rządów parlamentarno- gabinetowego jest posiadanie przez ministrów zaufania i poparcia w parlamencie. W przypadku jego braku ministrowie indywidualnie bądź cały rząd muszą ustąpić na żądanie parlamentu. Do takiej dymisji dochodzi najczęściej przez przegłosowanie wniosku o wyrażenie braku zaufania. Wniosek głosowany jest tylko w Izbie Gmin. W przypadku utraty przez rząd zaufania Izby Gmin premier powinien złożyć rezygnację albo zwrócić się do monarchy o rozwiązanie parlamentu. W wyjątkowych okolicznościach monarcha może się na to nie zgodzić, zwracając się do lidera opozycji o utworzenie nowego rządu .
Konsekwencją konieczności posiadania trwałego poparcia w Izbie Gmin jest istnienie obowiązku członków rządu do stawania przed parlamentem i zdawania sprawy ze swojej działalności i z podejmowanych decyzji. Odpowiedzialność kolegialna rządu egzekwowana jest w postaci uchwalenia mu wotum nieufności, co zdarza się nie zwykle rzadko. .
W angielskim systemie parlamentarnym gabinet stanowi pośrednie ogniwo pomiędzy parlamentem a resortami administracyjnymi z ministrami na czele, którzy stanowią rząd. Działalności politycznej i administracyjnej odpowiada podwójny charakter jej członków. Członkowie gabinetu polityczny charakter swego urzędu wywodzą z członkostwa w parlamencie i związków z nim, natomiast administracyjny, z powierzonych im zadań w dziedzinie spraw publicznych. Mimo dualistycznego charakteru gabinet stanowi samodzielny organ państwowy, którego uprawnienia wynikają z tego, że : przejął on w praktyce uprawnienia monarchy, działając jako faktyczny reprezentant oraz wykonuje uprawnienia, które formalnie należą do parlamentu (rola w procesie ustawodawczym). Podstawowe funkcje gabinetu to:
1. Ostateczne ustalenie polityki, która ma być przedstawiona parlamentowi. Polityka rządu przedstawiana jest parlamentowi corocznie w postaci mowy tronowej monarchy. Rząd przedstawia w niej zasadnicze kierunki działalności państwa zarówno w dziedzinie ustawodawczej, jak i administracji państwowej.
2. Najwyższa kontrola organów wykonawczych zgodnie z polityką określoną przez parlament. Funkcja ta realizowana jest przez ogóle określenie projektów ustaw, które mają być ustanowione przez parlament, kierowanie działalnością poszczególnych ministrów, a także podejmowanie decyzji w sprawach wniesionych przez poszczególne resorty.
3. Stała koordynacja i kierowanie działalnością resortów administracji państwowej. Między rządem a administracją istnieje rozdział kompetencji i statusu personalnego. W odróżnieniu od członków rządu funkcjonariusze administracji nie mogą piastować mandatu poselskiego. Przysługuje im gwarancja trwałości służby, niezależnie od zmieniającej się większości parlamentarnej. Parlament nie ma możliwości sprawowania bezpośredniej kontroli na administracją, za jej działania odpowiadają ministrowie, dlatego też powinni być wyposażeni w prawo kierowania i kontroli administracji .


_________________
Wykaz literatury:

Balicki R., Ustroje państw współczesnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2003
Dulewicz E., Kręcisz W., Orłowski W., Skrzydło W., Zakrzewski W., Ustroje państw współczesnych, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- Skłodowskiej, Lublin 1999
Godyń T., Cygnarowski M., Dudek S., Iwaniszczuk P., Leksykon Systemów Politycznych, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 1999
Mikuli P., Zasada podziału władz a ustrój brytyjski, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2006
Pułło A., Ustroje państw współczesnych, wyd. 2, Wydawnictwo Lexis Nexis, Warszawa 2007
Sarnecki P., Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, wydanie 3, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2007