Społeczeństwo, gospodarka i kultura w czasach pierwszych Piastów
Nazwa ?Polska? wywodzi się prawdopodobnie od plemienia Polan. Zamieszkiwali oni kiedyś tereny obecnej Wielkopolski. Słowo Polanie szeroko przyjęta teoria wywodzi od słowa pole, gdyż przypuszcza się, że głównym zajęciem plemienia Polan była uprawa roli lub dlatego, że po prostu żyli na niezalesionych terenach, w odróżnieniu od innych plemion np. Wiślan czy Mazowszan, zamieszkujących tereny lesiste.
Niektórzy lingwiści twierdzą, że być może jest to związane z pierwotną formą organizacji plemiennej ? opola, będącego pewną odmianą ludowładztwa z obieralnym władcą, wspólną własnością ziemi i rodem jako podstawą społeczną. Według mniej popularnej teorii, nazwa Polanie wywodzi się od słowa plemię ? współplemiennik, człowiek związany więzami krwi, mający te same wierzenia.
Rolnictwo
Podstawą średniowiecznej gospodarki za czasów pierwszych Piastów było rolnictwo. Przeważająca liczba ludności zamieszkiwała wsie w tym okresie.
Liczba ludności stopniowa zaczęła się zwiększać. Miało to duże znaczenie dla rozwoju gospodarczego, ponieważ wymuszało zagospodarowywanie nowych terenów na potrzeby rolnictwa. Aby powiększyć tereny na role wykarczowano (wycięto) lasy, osuszono wiele bagien. Chłopi coraz częściej przebywali duże odległości w poszukiwaniu terenów do zagospodarowania.
Zaczęły tworzyć się osady. Osadnictwo skupiało się w dolinach rzek, gdzie lekkie, choć z reguły mało wydajne gleby były łatwe w uprawie. Osada liczyła najczęściej kilka, rzadziej kilkanaście gospodarstw.
Oprócz powiększenia terenów uprawnych, istotny wpływ na wzrost produkcji żywności miało zastosowanie ulepszonych metod gospodarowania ziemią (trójpolówka), czyli, sposób uprawy roli polegający na podzieleniu pola na trzy części. Każdego roku uprawiane są tylko dwie z nich, a trzecia ugoruje, co pozwala na "odpoczywanie" ziemi. Jedno pole obsiewano jesienią zbożem ozimym, drugie obsiewano wiosną zbożem jarym a trzecie pole ugorowane stanowiło pastwisko.
Rolnicy żyjący na wsi to kmiecie. Byli oni obciążeni księcia daninami i powinnościami. Danina ta nazywa się renta feudalną. Świadczono ją w różnych formach: w pracy, w płodach rolnych, a w rozwiniętej gospodarce średniowiecznej w pieniądzu.
Chłopi z racji użytkowania ziemi stawali się poddanymi pana włości. Przejawiało się to nie tylko w oddawaniu renty. Musieli im być poddani.
Poddaństwem - określana jest forma uzależnienia chłopów od pana w społeczeństwie feudalnym:
Osobiste - ograniczenia swobody osobistej chłopów. Obejmowała: przywiązanie chłopów do ziemi i miejsca zamieszkania, zakaz posyłania dzieci do miasta na naukę zawodu, nakaz posyłania dzieci na służbę do dworu, nakaz najmów przymusowych. Na poddaństwo osobiste składał się podatek pogłówny (od każdego poddanego)i tzw. banalitety. Pan feudalny mógł oderwać chłopów od ziemi i przeznaczyć ich na sprzedaż lub dzierżawę.
Gruntowe - ograniczenia w swobodzie dysponowania gruntem wynikające z pańskiej zwierzchności nad ziemią. Chłop nie mógł sprzedać i kupić ziemi bez zgody pana. W skład tego rodzaju poddaństwa wchodziła renta feudalna .
Sądowe - podległość sądownicza (jurysdykcja patrymonialna). Skutek przejścia sądownictwa z władcy na pana feudalnego. Pan feudalny posiadał immunitet sądowy. Zyskał nieograniczone możliwości egzekwowania praw. Skazywał chłopów głównie na karę chłosty, grzywnę lub tortury . Jurysdykcja patrymonialna zastąpiła ławy sołeckie , które wcześniej stanowiły władzę sądowniczą pierwszej instancji.
Poddaństwo było dziedziczne, to znaczy, że dzieci dziedziczyły pozycję społeczną swoich rodziców. Dziedziczne było także prawo chłopów do ziemi danej im w użytkowanie.
Wielka własność
W XI ? XII w. zaczęła się tworzyć w Polsce własność ziemska. Od XII w. właściciele przejęli świadczenia ludności na rzecz państwa, a także uzyskali dostęp do niektórych regaliów ( prawo do polowania we własnych lasach, zakładania targów). Majątek ziemski stał się głównym źródłem dochodów możnowładcy świeckiego i Kościoła. Wydajniejsze rolnictwo pozwoliło na znaczny wzrost nadwyżek i skierowanie ich na rynek. Szybciej zaczął się kształtować społeczny podział pracy, powiększała się liczba ludności rezygnującej z zajęć rolniczych.
Rozwój miast/ Architektura
W okresie średniowiecza zachodnioeuropejskie miasta były rezydencjami władców i możnych, ale po pewnym czasie pełniły też funkcje gospodarcze. Stały się ośrodkami rzemiosła oraz handlu.
Najbardziej skomplikowane i największe budowle w czasach przedchrześcijańskim były grody. Miały one funkcje obronne: wysokie mury z pali zakończonych ostro a na około fosa.
Po przyjęciu chrztu do Polski zaczęli przybywać budownicy kościołów. Pierwsze małe kapliczki wznoszono w grodach. Miały one kształt rotund czyli na planie koła. Najwspanialsza pochodzi z końca Xw.
Handel i pieniądze
W okresie średniowiecza zachodnioeuropejskie miasta były rezydencjami władców i możnych, ale po pewnym czasie pełniły też funkcje gospodarcze. Stały się ośrodkami rzemiosła oraz handlu. Było ok. 100 grodów jednak tylko kilka ze względu na rozmiar posiadało podgrodzia, czyli ośrodki wczesno miejskie. Mieściły się karczmy, pracownie rzemieślników, oraz kupcy. Kupcy byli w większości ludność przyjezdna, która zaopatrywała się najczęściej w niewolników, bursztyn, futra, barwniki. Drugim typem osad były targi, na których wymieniano produkty gospodarki lokalnej. Na targach nie posługiwano się pieniędzmi, lecz tak zwanymi płacidłami. Były to najczęściej bryły żelaza, soli, skórki wiewiórcze lub płatki tkanin lnianych.
Monetami posługiwali się tylko kupcy oraz władcy polscy. Wybijali oni także swoje monety- denary. Jednak dopiero za czasów Bolesława II Śmiałego zrezygnowano z płacideł i zastąpiono je pieniądzem.
Miasto i wieś w tych okresach było ze sobą bardzo związane. Miasto potrzebowało żywności produkowane na wsi, a wieś towarów wytwarzanych przez rzemieślników. Przynosiło to duże dochody.
Pomiędzy X a XII w. handel rozwijał się jak i ilość podgrodzi. Rolnictwo rozwija się coraz bardziej, a ludności przybywa.
W majątkach ziemskich zaczęto zatrudniać nową kategorie ludzi tzw. Wolnych gości.
Byli to wolni chłopi poszukujący pracy poza swoją osadą. Ludność różnego pochodzenia mieszkająca w jednym Grodzie to wiejska ludność poddańcza.
W XII w. były w Polsce dwa systemy:
-system prawa książęcego: książę pobierał daninę od wolnej ludności kmiecej, gromadził ją w grodach i dzieleniu ich zgodzie z jego wolą.
-drugi: oparty na istnieniu majątków ziemskich należących nie tylko do księcia, ale i do Kościoła oraz możnowładców. Możnowładcy posiadający majątek i niezależnymi od władcy dochodami nie byli uzależnienie od księcia.
Immunitety zmieniały zasady podległości ludności chłopskiej, poddawały ją bezpośredniemu zwierzchnictwu pana włości.
Kultura przedchrześcijańska i chrześcijańska/ Kościół
O kulturze przedchrześcijańskiej wiadomo niewiele, ponieważ nie istniało jeszcze w tym czasie pismo. Wszystko przekazywano ustnie. Ludność nie znała godziny ani daty. Etapy życia wyznaczali na podstawie zjawisk naturalnych zachodzących w świecie roślinnym i zwierzęcym (cyklu wegetacyjnym). Prawdopodobnie Słowianie nie znali rachuby lat i upływ czasu liczyli w stosunku do ważnych dla społeczności wydarzeń. Wierzenia plemion Lechickich i Słowiańskich były bardzo podobne, poza wierzeniami w duchy przodków i bóstwami czuwającymi nad rodziną czczono także bogów wyższej rangi.
Społeczeństwo według nauki składało się z trzech grup: tych, co się modlą (duchownych), tych, co wojują i tych, co pracują (chłopów i mieszczan).
Duchowni należeli do grupy wykształconej, znającej pismo, tworzącą dzieła historyczne i literackie wyjaśniają ludziom sens życia i wiary. Własne ze względu na swoje wykształcenie Kościół uczestniczył w sprawowaniu władzy, ale był też osobną instytucją o ustalonej hierarchii. W XI-XII ukształtował się na zachodzie system parafialny. Dzięki temu Kościół mógł docierać do wszystkich wiernych, miał wpływ na ich Zycie i poglądy.
Pismo
Umiejętności piśmiennictwa przywozili ze sobą księża, aby tworzyć polską organizację kościelną. Podstawowym językiem była łacina. Sprowadzono Ewangelie niezbędna to prowadzenia mszy oraz roczniki (zapisy historyczne). Dzięki zapiskom dat i obliczaniu świąt wprowadzono rachubę czasu, stworzono kalendarz.
Pierwsze w Polsce dokumenty powstały na dworze książęcym i służyły do utrzymania stosunków z innymi państwami i papiestwem.
Juz za czasów Bolesława Chrobrego zostały spisane dłuższe teksty ? żywoty świętych.
Pierwsza kronika powstała poświecona wydarzeniom Polski powstała na początku XII w. Jej Autorem był anonimowy duchowny, dlatego dzisiaj został nazwany Galem Anonimem.