Elementy Klimatu Polski - temperatura, opady, wiatry

Ogólne dane geograficzne : Polska jest krajem w większej części nizinnym, na południu występują również tereny wyżynne i pasma górskie.
Na klimat naszego kraju działają dwie grupy czynników:

Czynniki meteorologiczne:
rodzaje mas powietrza napływające nad nasze terytorium
rozkład frontów atmosferycznych w różnych porach roku
rozmieszczenie głównych niżowych i wyżowych ośrodków barycznych

Czynniki niemeteorologiczne:

szerokość geograficzna ( zależna od niej wysokość Słońca nad horyzontem w różnych porach roku)
odległość od większych zbiorników morskich
ukształtowanie powierzchni (wysokość nad poziomem morza, charakter i przebieg większych form rzeźby)
charakter podłoża (rodzaj szaty roślinnej; wody powierzchniowe, pokrywa śnieżna)
Czynniki te działając wspólnie i równocześnie, tworzą obraz klimatyczny naszego kraju.

Klimat Polski jest typem klimatu przejściowego (między morskim a kontynentalnym) strefy umiarkowanej.

Dla tego typu klimatu charakterystyczne jest:

duża zmienność (kapryśność) pogody
wzrost rocznych amplitud temperatury ku wschodowi
oddziaływanie dwóch głównych mas powietrza polarnego (morskiego i kontynentalnego)
różnice między przebiegiem pogody w poszczególnych latach
sześć termicznych pór roku (2 dodatkowe: przedwiośnie i przedzimie)
Masy powietrza:

O właściwościach naszego klimatu decydują różne masy powietrza i układ wiążących się z nimi frontów atmosferycznych.

Rola mas powietrza w kształtowaniu się pogody i klimatu Polski.

Pogoda w Polsce kształtuje się pod wpływem mas powietrza napływających na nasz obszar z różnych kierunków. Masy powietrza różnią się między sobą przede wszystkim temperaturą
Najczęściej występują w Polsce następujące masy powietrza
1 .Powietrze arktyczno –kontynentalne( Pak)
Jest to bardzo chłodna i uboga w parę wodną masa powietrza. Do Środkowej Europy napływa jako powietrze zimne, suche i czyste. Przemieszczając się na południe w ciepłej porze roku, ogrzewa się od cieplejszego podłoża i powstaje w niej stan równowagi chwiejnej oraz prądy wstępujące. Wskutek małej zawartości pary wodnej na ogół nie obserwuje się większego zachmurzenia. W chłodnej połowie roku powietrze arktyczno - kontynentalne, jako suche i czyste, sprzyja dużemu promieniowaniu powierzchni Ziemi, powodując silne mrozy przy bezchmurnej pogodzie. Na wiosnę i w jesieni wywołuje często późne wiosenne i wczesne jesienne przymrozki.
2. Powietrze arktyczno-morskie (PAm).
Zalega na obszarach między Grenlandią a Spicbergenem, jako powietrze zimne, o małej wilgotności i czyste. Zanim dotrze ono do Europy przemieszcza się nad północną częścią Oceanu Atlantyckiego, gdzie ogrzewa się od dołu i wzbogaca w parę wodną, stając się przez to masą o równowadze chwiejnej. W lecie, przy silniejszym nagrzaniu od dołu, powstają silne prądy wstępujące, tworzą się chmury kłębiaste deszczowe, przelotne opady burzowe i gradobicia. W chłodnej porze roku powietrze arktyczno - morskie, po wtargnięciu do Europy nad obszary wyziębione, ochładza się od dołu, staje się masą o równowadze stałej i przynosi często pogodę bezchmurną i mroźną.
3.Powietrze polarno-kontynentalne (PPk).

Jest masą powietrzną najczęściej spotykaną w Europie i w Polsce. Masy tego powietrza kształtują się w zimie nad obszarami Syberii Wschodniej i Środkowej Europy oraz Skandynawii. Są dlatego bardzo chłodne, szczególnie w warstwach dolnych, czyste, występuje w nich stan równowagi stałej i panuje bezchmurna, bardzo mroźna pogoda. Niekiedy występują mgły i chmury warstwowe, pokrywające całe niebo. W lecie powietrze polarno - kontynentalne kształtuje się w umiarkowanych szerokościach Eurazji. Gdy kontynent jest silnie nagrzany to PPk staje się masą o równowadze chwiejnej, ma wysokie temperatury i jest silnie zapylone. Jeśli PPk stanie się bardziej wilgotne, wówczas przy znacznej konwekcji powstają w nim chmury kłębiaste i kłębiaste deszczowe, opady przelotne i burze.

4.Powietrze polarno-morskie (PPm).

Jest obok PPk masą najczęściej spotykaną w Europie i w Polsce. Powietrze polarno - morskie formuje się w zimie w wyżach nad Kanadą, a w lecie w umiarkowanych szerokościach Północnego Atlantyku. Do Środkowej Europy w chłodnej porze roku powietrze to przemieszcza się jako ciepłe od dołu, o mniej lub bardziej zaznaczonej równowadze chwiejnej, przynosi ocieplenie, nierzadko silną odwilż i pogodę pochmurną z chmurami warstwowymi. W ciepłej porze roku powietrze polarno - morskie sprowadza pogodę raczej chłodną. Oznacza się równowagą chwiejną, sprzyjającą powstawaniu chmur kłębiastych z możliwością opadów burzowych.
5.Powietrze zwrotnikowo-kontynentalne (PZk).

Obszar źródłowy tej masy powietrza obejmuje Bliski Wschód, Bałkany i Północną Afrykę. Powietrze zwrotnikowo - kontynentalne napływa do rejonu Środkowej Europy zazwyczaj w ciepłej porze roku. Jest ono bardzo ciepłe, suche i zawierza w dolnych warstwach dużo pyłu niesionego z terenów pustynnych. Cechuje je często, zwłaszcza w chłodnej porze roku, równowaga stała, słabe zachmurzenie i brak opadów. Latem może się silnie ogrzewać od dołu i powstają wtedy prądy wstępujące, chmury kłębiaste oraz gwałtowne deszcze przelotne. W lecie masie tej towarzyszy pogoda upalna.
6.Powietrze zwrotnikowo-morskie (PZm).

Obszarem źródłowym tego powietrza są okolice podzwrotnikowe Atlantyku z zalegającym tam wyżem Azorskim. Powietrze zwrotnikowo - morskie po dotarciu nad Europę w chłodniejszym okresie ochładza się i powstaje wówczas pogoda pochmurna, występują mżawki i mgły. W lecie nagrzewa się od lądu jeszcze bardziej, przechodzi w stan równowagi chwiejnej, która w upalne dni wywołuje silną konwekcję, chmury kłębiaste deszczowe, ulewy i burze.

Warunki termiczne:

Rozkład temperatur w Polsce zależy od:

wysokości Słońca nad horyzontem
ukształtowania powierzchni
wysokości nad poziomem morza
rodzajów mas powietrza i związane z tym kierunki wiatrów
ubocznych skutków aktywności gospodarczej człowieka

Układ temperatur i izoterm w zimie (styczeń) jest zbliżony do południkowego (oprócz obszarów górskich i pobrzeża Bałtyku). Jest to wynikiem siły oddziaływania kontynentalnych mas powietrza, słabnącej w miarę posuwania się na zachód. W lecie (lipiec) przy znacznie wyższych temperaturach (wzrasta kąt padania promieni słonecznych) izotermy układają się równoleżnikowo bądź są do tego układu zbliżone.

Średnie roczne temperatury powietrza wynoszą 7 - 8,5C. Temperatury lata są wyższe na obszarach położonych niżej i spadają w miarę wzrostu wysokości. W górach (Tatry, Karkonosze) w ciągu całego roku są one determinowane wysokością nad poziomem morza.

Najniższe (poza górami) temperatury powietrza notuje się w Polsce północno - wschodniej. W miarę przesuwania się na południowy zachód rosną one systematycznie od ok. 6C na Pojezierzu Suwalskim do 8C na nizinie Śląskiej, w centrum Wielkopolski oraz w rejonie Krakowa i Przemyśla.

Dla rolnictwa bardzo ważny jest czas trwania okresu wegetacyjnego*. Długość okresu wegetacyjnego zależy od:

- przestrzennego rozkładu temperatur rocznych
- od czasu trwania wiosny, lata i jesieni (przedzimia i przedwiośnia)

Długość okresu wegetacyjnego:

180 dni - Pojezierze Suwalskie i Ełckie
190 dni - Pojezierze Mazurskie i Kaszubskie
200 dni - wschodnia część Pojezierza Pomorskiego
210 dni - Nizina Podlaska, Mazowiecka i pas wyżyn
220 dni - Wielkopolska, Kujawy i Podkarpacie
powyżej 220 dni Polska zachodnia, Nizina Śląska i Kotlina Sandomierska
Opady atmosferyczne:

W Polsce zależą od:

wysokości nad poziomem morza
ukształtowania powierzchni
ekspozycji stoków

od wpływu odległości Oceanu Atlantyckiego
Przeważające wiatry znad Atlantyku przynoszą znaczne ilości wilgoci najpierw nad zachodnie obszary kraju. Warunki ukształtowania powierzchni (brak większych wzniesień) nie sprzyja powstawaniu opadów. Tam gdzie powinny być największe opady notuje się najmniejsze sumy roczne.
Opady pojawiają się na wystawionych ku zachodowi stokach pagórków morenowych Pojezierza Mazurskiego i Pomorskiego (600 - 800 mm), a także w Karpatach i Sudetach (800 - 1500mm) - obszary te należą do najwilgotniejszych w naszym kraju. Żuławy Wiślane, Kujawy i wschodnia Wielkopolska leżą w tzw. "cieniu opadowym" Pojezierza Pomorskiego (450 - 500 mm).
Średnia roczna suma opadów w Polsce wynosi 600 mm. Przeważają opady półrocza letniego (2/3 rocznych opadów) - głównie czerwiec, lipiec, i sierpień, w półroczu zimowym ich kulminacja przypada na styczeń i luty

Wiatry

Polska leży w strefie wiatrów zmiennych z przewagą wiatrów zachodnich (południowo - i północno -zachodnich). Wiatry wschodnie wieją głównie zimą.

Pewne odchylenia od tego schematu występują w górach i w strefie wybrzeża. W górach występują wiatry typu fenowego (halny), zaś w strefie wybrzeża (pas szerokości ok. 20 -30 km) obserwuje się działanie bryz.
Powstawanie bryzy możemy zaobserwować latem nad morzem lub dużym jeziorem przy ciepłej słonecznej pogodzie. Wiatr wyraźnie w ciągu doby zmienia swój kierunek. W dzień wieje od morza w stronę lądu, a w nocy odwrotnie: od lądu w kierunku morza. Przyczyną powstawania bryzy są prądy konwekcyjne. W ciepły słoneczny dzień ląd ogrzewa się szybciej niż morze (ciepło właściwe piasku wynosi jedynie 600 a wody 4200). Ciepłe powietrze znad lądu unosi się (w obszarach przybrzeżnych wytwarza się różnica ciśnień), a na jego miejsce napływa chłodne powietrze znad morza. Wieje wówczas wiatr od morza. Jest to wiatr miejscowy zwany bryzą dzienną (morską).