Atmosfera - strefy klimatyczne świata. Klimat Polski.

I.STREFY KLIMATYCZNE ŚWIATA
Klimat definiowany jest jako przeciętny stan pogody (fizyczny stan troposfery w danym miejscu i czasie) i poszczególnych jej składników, ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji. Badania prowadzone przez klimatologów pozwoliły na dokonanie klasyfikacji warunków klimatycznych występują-cych na Ziemi. Najczęstszym kryterium podziału klimatów kuli ziemskiej na strefy klimatyczne jest ilość promieniowania słonecznego docierająca do powierzchni Ziemi. Jej bezpośrednim wyrazem jest zróżnicowanie temp. powietrza, a pośrednim także intensywność wymiany wilgoci między powierzchnią Ziemi a atmosferą. Wielkość promieniowania słonecznego uzależniona jest przede wszystkim od szerokości geograficznej, dlatego też klimat Ziemi cechuje strefowość. Przebieg stref klimatycznych modyfikowany jest głównie przez geograficzne, astrefowe czynniki klimatotwórcze. Wydziela się 5 stref klim. na Ziemi: Równikowa, zwrotnikowa, podzwrotnikowa, umiarkowana ciepła, umiarkowana chłodna, okołobiegunowa.

II.KLIMAT POLSKI
Warunki klimatyczne obszaru Polski wynikają z jego położenia geograficznego na kontynencie europejskim, w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego. Brak barier orograficznych o przebiegu południkowym umożliwia napływ na obszar Polski zarówno mas powietrza o cechach kontynentalnych (znad wielkiego obszaru kontynentu azjatyckiego) jak i mas powietrza o cechach morskich, znad Oceanu Atlantyckiego, którego oddziaływanie na stosunki klimatyczne spotęgowane jest ciepłym Prądem Północnoatlantyckim.

Cyrkulacja powietrza
Napływ mas powietrza o określonych właściwościach termiczno-wilgotnościowych uzależniony jest od układu ciśnień. Głównymi ośrodkami barycznymi kształtującymi pogodę w Europie (tym samym w Polsce) są: Niż Islandzki oraz Wyż Azorski. Oprócz tych stałych ośrodków barycznych w zimie rozwija się nad kontynentem azjatyckim Wyż Azjatycki, latem Niż Południowoazjatycki, które to ośrodki baryczne wyraźnie oddziałują na cyrkulację mas powietrza.
W efekcie istnienia określonego rozkładu ciśnienia atmosf. nad obszar Polski napływają 3 główne masy powietrza: powietrze polarne (kontynentalne i morskie) z umiarkowanych szerokości geograficznych, powietrze arktyczne z wysokich szerokości geograficznych i powietrze zwrotnikowe z szerokości zwrotnikowych.
Powietrze polarno-morskie (PPm) najczęściej napływa nad obszar Polski w ciągu roku - 65%. Obszarem źródłowym tej masy powietrza jest północna część Oceanu Atlantyckiego, dlatego nad Polskę napływa ono z zachodu. Latem ta masa powietrza powoduje spadek temp., wzrost zachmurzenia, opady które często mają charakter burzowy. Właśnie latem notuje się największą częstość zalegania tej masy powietrza - do 80% w lipcu. W miesiącach zimowych napływ powietrza polarno-morskiego powoduje wzrost temp. (odwilż), a także większe zachmurzenie i opady w postaci śniegu lub deszczu.
Powietrze polarno-kontynentalne (PPk) napływa nad Polskę ze wschodu (rejon umiarkowanych szerokości Europy Wschodniej i Azji). Napływająca masa powietrza polarno-kontynentalnego w zimie powoduje spadek temp. Powietrze to zawiera mało wilgoci, dlatego też najczęściej niebo jest bezchmurne i nie występują opady. W lecie napływ tego powietrza zapowiada pogodę słoneczną, suchą i z wysoką temp. Częstość zalegania tej masy powietrza w ciągu roku wynosi 29%. Najczęściej napływa ono nad obszar Polski wiosną i jesienią.
Powietrze arktyczne (PA) swój obszar źródłowy ma nad Arktyką. Napływa do nas z północy zaledwie przez 4% dni w roku. Jednak najczęściej cyrkulacja południkowa ma miejsce wiosną, np. w maju 14% dni cechuje się napływem tej masy powietrza, oraz wczesną jesienią. Powietrze arktyczne jest zimne, zawierające niewiele wilgoci (małe zachmurzenie i zazwyczaj brak opadów).
Powietrze zwrotnikowe (PZ) najrzadziej napływa na Polskę - zaledwie 2% dni w roku. W zależności, z jakiego obszaru zwrotnikowego napływa, może mieć cechy powietrza morskiego - gorącego i wilgotnego (obszar źródłowy Azory, M. Śródziemne) lub kontynentalnego - gorącego i suchego (obszar źródłowy północna Afryka i Azja Mniejsza). Masy powietrza zwrotnikowego napływające w okresie zimowym i wczesną wiosną powodują gwałtowne ocieplenia, natomiast jesienią powodują utrzymywanie się ciepłej, słonecznej pogody.
Duża różnorodność mas powietrza napływających nad obszar Polski, powoduje częste zmiany pogody. Jest to typowa cecha naszego klimatu, dlatego też określamy go klimatem umiarkowanym przejściowym. Oznacza to, że ścierające się nad obszarem Europy Środkowej masy powietrza morskiego i kontynentalnego powodują duże kontrasty pogodowe często z dnia na dzień, a także stwarzają możliwość występowania po sobie lat z pogodą o typowych cechach klimatu morskiego lub kontynentalnego.
Ośrodki baryczne wpływają na kierunki i prędkość wiatru. Na obszarze Polski przeważają wiatry z sektora zachodniego. Udział wiatrów z sektora wschodniego jest mniejszy i wynosi 15-30%. Wiatry z kierunku południowego występują częściej niż północne. Dla poszczególnych pór roku udział wiatrów z poszczególnych sektorów różni się jednak od wartości średnich rocznych. W okresie letnim przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie, jesienią częściej występują wiatry południ-owe i południowo-wschodnie. Zimą dominują wiatry zachod-nie, ale wyraźnie wzrasta udział wiatrów z sektora wschodniego. Lokalnie udział wiatrów z poszczególnych sektorów może być odmienny niż dla pozostałej części kraju. Na przykład w Tatrach dominują wiatry południowe - zwłaszcza w okresie zimowym, latem natomiast przeważają wiatry północne. Na terenie Sudetów w ciągu całego roku przeważają wiatry południowo-zachodnie.
Wiatry w Polsce osiągają niewielką prędkość. Przeciętna wartość nie przekracza 5 m/s. Wiatry bardzo silne, osiągające ponad 15 m/s występują najczęściej w górach.

Wybrane elementy klimatu
Średnia roczna temperatura powietrza w Polsce waha się od 6C w Suwałkach do 8,3C w Opolu, 8,2C we Wrocławiu, Zielonej Górze i Tarnowie. Zmienność warunków klimatycz-nych na obszarze Polski powoduje to, że w poszczególnych latach średnia roczna temp. powietrza w danym miejscu może różnić się od średniej wieloletniej nawet o 2,5C.
Najniższe średnie miesięczne temp. powietrza przypadają naj-częściej na styczeń, najwyższe zaś na lipiec. Przestrzenny rozkład temp. powietrza w styczniu charakteryzuje się spadkiem temp. z zachodu na wschód (poza obszarami górskimi). Najwyższa temp. powietrza występuje na północnym zachodzie Polski (rejon Świnoujścia), powyżej -1C, najniższa, oprócz pasm górskich, notowana jest na Pojezierzu Suwalskim i Podlasiu, poniżej -5C. Układ izoterm stycznia jest południkowy, co doskonale odzwierciedla oddziaływanie mas powietrza morskich na zach. Polski i kontynental. na wschodzie.
W lipcu izotermy średniej miesięcznej temp. powietrza mają bardziej równoleżnikowy przebieg. Do najcieplejszych regionów w lipcu ze średnią miesięczną temp. powyżej 18C należą: Kotlina Sandomierska i Warszawska, centralna część Niziny Śląskiej oraz wschodnia Polska - okolice Terespola, Włodawy. Najchłodniejsze regiony w lipcu to obszar wybrzeża oraz tereny górskie - na Kasprowym Wierchu średnia miesięczna temp.lipca wynosi zaledwie 7,0C.
Odbiciem przestrzennego zróżnicowania średnich miesięcznych wartości temp. jest średnia roczna amplituda temp. powietrza. Jej rozpiętość w Polsce jest znaczna, gdyż waha się ona od około 15C (na terenach wysokogórskich) do 23C w północno-wschodniej Polsce. Stosunkowo niewielkie roczne amplitudy temp. (17C, 18C)
Zróżnicowanie temp. w przebiegu rocznym pozwoliło klima-tologom wydzielić termiczne pory roku w Polsce: zimę (t < 0C), przedwiośnie (0C < t < 5C), wiosnę (5C < t < 15C), lato (t >15C), jesień (5C < t < 15C) i przedzimie (0C < t < 5C). Kolejną cechą klimatu Polski jest zróżnicowanie długości trwania okresu wegetacyjnego (liczba dni ze średnią temperaturą dobową powyżej 5C). Najdłużej, prawie 230 dni, trwa on na zachodzie Polski. Na terenach górskich i w północno-wschodniej Polsce trwa on najkrócej (Kasprowy Wierch 87 dni, Śnieżka 110 dni, Suwałki 197 dni).
Średnie roczne sumy opadów atmosferycznych w Polsce wahają się od 500 do 700 mm. Cechą charakterystyczną tego elementu klimatu jest jego duża zmienność w czasie i przestrzeni, co wyraża się tym, że sumy opadów w po sobie występujących latach mogą być większe lub mniejsze nawet o 40-50%. Najmniej opadów - 500-550 mm -występuje na Nizinach Wielkopolskiej i Mazowieckiej. W skrajnie suchych latach na obszarze Kujaw opady wynoszą zaledwie 300 mm (Pakość 260 mm, Żnin 322 mm). Największe średnie roczne sumy opadów występują w Tatrach (Kasprowy Wierch 1780 mm) i Sudetach (Śnieżka 1370 mm). Także pozostałe obszary górskie i wyżynne charakteryzują się dużą średnią roczną sumą opadów (750-950 mm).