Geneza NSZZ „Solidarność”
GENEZA
NSZZ „SOLIDARNOŚĆ”
SOLIDARNOŚĆ, ruch społ.-polit. w Polsce przeciwstawiający się władzy PZPR; przyjął instytucjonalną formę związków zaw.: Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” (NSZZ „Solidarność”) działającego w środowiskach pracowników państw. oraz mniej licznych i nie w pełni zorganizowanych 1980–81 — Niezależnego Samorządnego Związku Zaw. Rolników „Solidarność Wiejska”, Niezależnego Samorządnego Związku Zaw. Rolników Indywidualnych „Solidarność Chłopska”, a od III 1981 Niezależnego Samorządnego Związku Zaw. Rolników Indywidualnych „Solidarność” oraz od III 1981 Niezależnego Samorządnego Związku Zaw. Indywidualnego Rzemiosła „Solidarność”
Postępujący paraliż gospodarki i towarzyszące mu frustracja społeczna, w połączeniu z rozwojem różnorodnych form opozycji, zapowiadały wybuch ostrego konfliktu społecznego. Opozycjoniści przypominali podstawowe wartości, takie jak niepodległość i demokracja, nie realizowane w Polsce rządzone przez komunistów. Starano się konkretyzować ogólne hasła i wskazywać sposoby ich realizacji, między innymi przez tworzenie instytucji i organizacji niezależnych od władzy. W wyniku podwyższenia przez ówczesne władze cen żywności wybuchła fala strajków, co doprowadziło do powstania Międzyzakładowych Komitetów Strajkowych. Główną rolę odgrywał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Komitety strajkowe przekształciły się w komisje założycielskie NSZZ „Solidarność” (17 IX podjęto decyzję o utworzeniu jednolitego, ogólnokrajowego Związku i jego nazwie); po sporach z władzami państw., dotyczących zawarcia w statucie Związku zobowiązania przestrzegania konstytucji PRL i uznania kierowniczej roli PZPR w państwie.
Władze choć z oporami i przeciwdziałaniem, zgodziły się na zarejestrowanie ‘’Solidarności’’ 10 XI 1980r. w Sądzie Najwyższym w Warszawie. Organizacje związkowe powstały we wszystkich przedsiębiorstwach i instytucjach państw. . Związek przyjął strukturę terytorialno-zakładową (wszystkie organizacje zakładowe przedsiębiorstw i instytucji tworzyły organizację regionalną).
Najwyższe władze NSZZ „Solidarność” tworzyły: zjazd delegatów, Krajowa Komisja Porozumiewawcza (KKP), następnie od IX 1981 Komisja Krajowa; przewodn.: L. Wałęsa; inni działacze: Z. Bujak, A. Celiński, W. Frasyniuk, B. Geremek, A. Gwiazda, M. Jurczyk, B. Lis, A. Michnik, K. Modzelewski, J. Onyszkiewicz, A. Rozpłochowski, J. Rulewski. Organ prasowy: „Tygodnik Solidarność” (red. nacz. T. Mazowiecki). Ponadto w Związku działały: sekcje branżowe i zaw. reprezentowane przez komisje koordynacyjne (górnictwo, oświata, służba zdrowia) oraz Sieć Organizacji Zakładowych NSZZ „Solidarność” (podejmowała problemy reformy gosp. i samorządu pracowniczego).
Solidarności udzielał pomocy Kościół katolicki.
Program Solidarności łączył różnorodne inspiracje ideowe: socjalist. (sprawiedliwość społ., samorządność i egalitaryzm), katol. nauki społ. (solidaryzm społ. i pracowniczy, odrzucenie przemocy w rozwiązywaniu konfliktów społ.), pol. tradycji niepodl.; w pełni sformułowany na I Zjeździe Delegatów NSZZ „Solidarność” IX–X 1981 („solidarne społeczeństwo i samorządna Rzeczpospolita”) zawierał postulaty: obrony praw pracowników, wprowadzenia demokr. form wyłaniania władz państw. — likwidacji nomenklatury, decentralizacji zarządzania gospodarką — z udziałem samorządu pracowniczego, zagwarantowania niezawisłości sądów, tworzenia samodzielnego samorządu terytorialnego i zaw., uwolnienia oświaty, kultury, nauki, środków masowego przekazu od polit. i ideologicznego nadzoru PZPR, ograniczenia cenzury; Solidarność nie wysuwając jednoznacznych żądań, faktycznie sformułowała program wprowadzenia podstawowych zmian ustrojowych w Polsce. Solidarność dążyła do realizacji postulatów, stosując różnorodne formy nacisku na władze państw. — strajki okupacyjne w przedsiębiorstwach przem. i budynkach publ. (powszechne, ostrzegawcze i solidarnościowe), gotowość do strajku, demonstracje uliczne, negocjacje, propagandę (czasopisma, biuletyny, ulotki wyd. w dużych nakładach przez zarządy regionów i komisje zakładowe, faktycznie poza zasięgiem cenzury). Kolejne konflikty ogólnokrajowe i lokalne, m.in. dotyczące skrócenia tygodniowego czasu pracy i wprowadzenia wolnych sobót.
Wielomilionowy związek był zarazem ruchem oporu o niemal ogólnonarodowym zasięgu. Był specyficznie polską formą sprzeciwu i niezależności od komunizmu. „Solidarność” pertraktowała z władzami, ludzie pracy uzyskali reprezentacje, z którą władze się liczyły. Powstała legalna organizacja będąca związkiem zawodowym, przedstawicielem społeczeństwa i opozycją, tolerowaną przez władze z wahaniami i , jak się okazało, obłudnie. Ułomna tolerancja ze strony władz trwała nieco ponad rok.