Międzynarodowe stosunki polityczne w wymiarze globalnym od 1945 r. do przełomu wieków.

Historię polityczną świata po roku 1945 zdominowały dwa wątki. Pierwszym była rywalizacja ideologiczna demokracji zachodniej i totalitarnego komunizmu, drugim wątkiem była ekspansja postaw i ruchów nacjonalistycznych, przeważnie o podłożu antyeuropejskim.
Od roku 1918 czołową pozycję w polityce światowej zajmowały Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, Francja, Japonia i USA. Po II wojnie światowej układ ten został zastąpiony przez dwa supermocarstwa- Stany Zjednoczone oraz Związek Radziecki. Od początku oba państwa trwały w konflikcie, głównie z przyczyn politycznych. Istotą zaistniałego konfliktu stał się nacjonalizm, szerzony i głoszony przez państwa bloku radzieckiego.
Komunistyczny politycy byli przekonani, że doktryna marksizmu ? leninizmu, w pełni przekształci życie ludzkości, czyniąc ją przez to szczęśliwą. Nacjonalizm rósł w siłę w Afryce i Azji, powodując zasadnicze różnice na mapie politycznej. Pozostałe konflikty miały podłoże rasowe, religijne oraz narodowe. Nabrały one znaczenia na skalę międzynarodową, włączając w to wiele mocarstw oraz Organizację Narodów Zjednoczonych. Problemy narodowościowe i religijne ujrzały światło dzienne przeważnie na wschodzie i południu Europy. Wytyczanie granic zgodnie z linią podziałów etnicznych okazało się z wielu powodów zupełnie niemożliwa. Ponieważ obszary te, znalazły się w granicach bloku radzieckiego, a tamtejsza ideologia nie dopuszczała istnienia sporów o charakterze narodowościowym, partie komunistyczne robiły co w ich mocy, by konflikty tego rodzaju, nigdy nie ujrzały światła dziennego. Prowadziło to do buntów i napięć na tle narodowościowym. W latach 1979 ? 1989 trwał konflikt w Afganistanie. Ludność muzułmańska wystąpiła przeciwko władzy komunistycznej i interwencji zbrojnej ZSRR. Od roku 1989 konflikt przekształcił się w walki o charakterze wewnętrznym, pomiędzy szyitami a sunnitami.
Podobny konflikt przechodziły Indie. W 1947 roku na obszarze byłych Indii Brytyjskich powstały hinduistyczne Indie oraz muzułmański Pakistan. Podczas migracyjnych ruchów doszło miedzy nimi do starć, w których zginęło ponad 500 tys. osób. Rozwijający się separatyzm ludności Bengalu, doprowadził do powstania w 1971 r. państwa Bangladesz.
Dramatycznym epizodem walk narodowowyzwoleńczych w rejonie Bliskiego Wschodu stał się spór o Palestynę, który doprowadził do trwającego osiemdziesiąt lat konfliktu arabsko ? żydowskiego. W 1947 roku rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ wprowadziła podział Palestyny i zadecydowano o utworzeniu dwóch niepodległych państwach ? arabskiego i żydowskiego. Już w roku 1948 doszło do pierwszej wojny arabko ? izraelskiej, zakończonej zwycięstwem Izraela. W roku 1956 Izrael zaatakował Egipt i zajął strefę Gazy, lecz pod groźbą i naciskiem ZSRR, Izrael wycofał się z zajętych terenów. Jednak sytuacja powtórzyła się w 1967 r. podczas trwania tzw. wojny sześciodniowej. Izrael podbił Egipt, Syrię i Jordanię. W roku 1973 wznowiono otwartą walkę pomiędzy arabami a izraelitami. Rok 1979 przyniósł niespodziewany zwrot akcji, gdy doszło do egipsko ? izraelskiego porozumienia pokojowego w Camp David w USA. Prawie 10 lat później, bo w roku 1987 w Palestynie wybuchło powstanie narodowe, które stłumiono, czego wynikiem było porozumienie palestyńsko ? izraelskie o palestyńskiej autonomii w Strefie Gazy i w Jerychu. W 1994 oficjalną władzę administracyjną w tych rejonach przejęła Organizacja Wyzwolenia Palestyny, powstała w roku 1970.
Problemy narodowościowe odgrywały również ogromną rolę w Afryce oraz Azji. Nowo powstałe państwa były początkiem konfliktów z powodu niemożności wytyczenia granic. Afryka i Azja była mozaiką tysięcy plemion, grup etnicznych i językowych, gdzie wpływ religii dominował w życiu politycznym.

Po zwycięskim dla Związku Radzieckiego zakończeniu wojny i objęciu przez komunistów władzy w wielu krajach Europy Wschodniej, ZSRR zaczęło podporządkowywać sobie partie komunistyczne metoda prowokacji oraz terroru. Pojawiło się jednak niebezpieczeństwo, że partie te będą chciały się usamodzielnić i szukać własnych dróg rozwoju. W związku z tym, z inspiracji radzieckiego delegata Żdanowa, powołano instytucję mającą koordynować działania partii komunistycznych. Instytucja ta przybrała nazwę Biura Informacyjnego Partii Komunistycznych i Robotniczych, inaczej Kominform. Narada delegatów partii komunistycznych ZSRR, Bułgarii, Czechosłowacji, Jugosławii, Polski, Rumunii, Węgier, Francji oraz Włoch odbyła się w Polsce, w Szklarskiej Porębie.
Założenia Kominformu oznaczały zapoczątkowanie okresu ścisłego podporządkowania wytycznych z Moskwy. ZSRR odsuwał od władzy mniej dyspozycyjnych przywódców, którzy starali się zachowywać pewną samodzielność. Okres działalności Kominformu, zakończony jego rozwiązaniem w roku 1956, nazywa się okresem stalinizmu.
Już od roku 1947 było wiadomo, że państwa, które znalazły się pod kuratela Stalina, nie mogły same decydować o własnym losie. Nie ulegało wątpliwości, że narody środkowowschodniej Europy, na wskutek zręcznym manipulacji Moskwy, oddane zostały władzy komunistów , którzy fałszowali wybory lub dokonywali zamachów stanu. Ponieważ Europa została podzielona ?żelazną kurtyną?, gdzie wymiana handlowa, współpraca kulturalna nie była możliwa dla Zachodu z krajami ?bloku wschodniego?. Tak niestabilna i niepewna sytuacja polityczna wzbudziła duże zaniepokojenie w Stanach Zjednoczonych. Obawy USA wobec działań ZSRR potwierdziły się, gdy Moskwa odrzuciła projekt Stanów Zjednoczonych w sprawie kontroli doświadczeń z energią atomową. Dotychczasowa polityka amerykańska ?łagodzenia? ZSRR została zastąpiona polityką ?powstrzymywania?. Oficjalny konflikt Stanów Zjednoczonych ze Związkiem Radzieckim został określony w historii mianem ?zimnej wojny?
Zimna wojna jednak to nie tylko konflikt Rosji Radzieckiej z USA. To konflikt miedzy ZSRR a światem demokracji zachodnich, który charakteryzował się napięciem politycznym, wyścigiem zbrojeń, konfrontacja ideologiczną, wojną psychologiczną, instrumentalnym traktowaniem wymiany handlowej itd. W historii zimną wojnę można podzielić na następujące stadia. Pierwszym są lata 1945-1947, w których ZSRR kontynuowało ekspansję zapoczątkowaną pod koniec II wojny światowej i głoszono ?wyższość socjalizmu nad kapitalizmem?. Blok państwa zachodnich stopniowo przekonywał się do konieczności podjęcia pewnych działań, głosząc ?ideę wolnego świata? i oficjalnie potępiając totalitaryzm komunistyczny. Drugi etap przypada na lata 1947 ? 1950, kiedy dwa supermocarstwa trwały w konflikcie o przyszłe losy państwa niemieckiego, które zostało podzielone pomiędzy dwa państwa, oraz gdy mówiono o przyszłości Berlina, które zablokowane było przez ZSRR. Przez trzy lata walczono o zahamowanie komunizmu, doszło do przewrotu w Czechosłowacji w 1948 roku, komunizm poniósł również porażkę we Francji oraz we Włoszech. Pomimo niepowodzeń Rosja Radziecka starała się za wszelką cenę utrzymać wpływy, tworząc już wcześniej wspomniane Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych, inaczej Kominform. W odpowiedzi na działania ZSRR, państwa zachodnie, którym przewodziły USA, sformułowały program przeciwstawienia się ekspansji komunizmu. Sformułowano ?doktrynę Trumana?, program polityczny stworzony przez prezydenta Stanów Zjednoczonych, która mówiła o udzieleniu pomocy wszystkim krajom ?wolnego świata?, którym zagrażał komunizm. Ponadto w 1947 roku utworzono program, zwany ?planem Marshalla?, który dotyczył pomocy gospodarczej dla Europy, lecz nie obejmował ZSRR i podległych mu państw. W wyniku rosnącego przekonania o agresywności Rosji Radzieckiej i zagrożeniu dla Europy Zachodniej, zawiązano pakt, o charakterze polityczno ? wojskowym. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego zawarta 4 kwietnia 1949 roku, a obowiązująca od 24 sierpnia, została utworzona na podstawie Traktatu północnoatlantyckiego. Członkami NATO były: Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Belgia, Holandia, Islandia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Włochy, Grecja i Turcja (od 1952r.), RFN (od 1955r.), Hiszpania (od 1982r.), Czechy, Polska i Węgry (od 1999r.), Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja i Słowenia (od 2004r.). Pakt stanowi sojusz zbiorowej obrony; gwarantuje swym czł. wzajemną pomoc w razie napaści zbrojnej; obszarem działania jest strefa północnoatlantycka, obejmująca terytoria państw członkowskich. Od 1955 przy NATO działa Zgromadzenie Północnoatlantyckie, stanowiące forum współpracy parlamentów państw członkowskich. Rozpad bloku sowieckiego na początku lat 90-tych, spowodował zapoczątkowanie transformacji NATO, która objęła nawiązanie współpracy z państwami pokomunistycznymi w Europie Środkowowschodniej i z Rosją. NATO zaangażowało się w konflikt w Kosowie i Serbii, oraz dowodziło międzynarodowymi siłami bezpieczeństwa w Bośni i Hercegowinie od 1995 roku. W 2001 atak terrorystyczny na USA został przez sojusz uznany (po raz pierwszy w dziejach NATO) za atak na wszystkie państwa członkowskie i zaoferował Stanom Zjednoczonym pomoc, a 2003 objął dowodzenie siłami międzynarodowymi w Afganistanie.
Następny etap zimnej wojny przypada na lata 1950 ? 1956, kiedy nastąpiła zbrojna konfrontacja w Korei, zakończona rozejmem, pojawiły się tendencje odprężeniowe, utrwalała się neutralna strefa w Europie. Po śmierci Stalina i wobec kryzysu ZSRR, Stany Zjednoczone sformułowały doktrynę odpychania komunizmu. Natomiast blok sowiecki w Europie doprowadził do powołania Układu Warszawskiego, a raczej Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej. Układ podpisany 14 maja 1955r. był europejskim sojuszem wojskowo- politycznym ZSRR i państw od niego uzależnionych, który był odpowiedzią lub raczej reakcją na powstanie NATO i remilitaryzację RFN.
Kolejnym stadium zimnej wojny są lata 1957 ? 1969. ZSRR nasiliło w tych latach ekspansję na państwa Azji i Afryki, a także podjęło działania wobec kwestii Niemiec, których rezultatem była budowa muru berlińskiego, który stał od sierpnia 1969r. do listopada 1989r. Budowa muru naruszała porozumienie powojenne w sprawie okupacji Niemiec. Jednakże ani protesty mocarstw zachodnich, ani burzliwe demonstracje po obu stronach muru nie dały rezultatu. Nazywany przez komunistyczną propagandę "murem ochronnym przed faszyzmem?, tak naprawdę uniemożliwiał ucieczkę ludności na Zachód.
W roku 1963 USA uwikłane było w wojnę w Wietnamie, ZSRR w konflikt z Chińską Republiką Ludową.
Wraz z następnym etapem w latach 1970 ? 1979, przyszło odprężenie. ChRL weszła w szeregi ONZ, odbyła się Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zakończona 1975 podpisaniem Aktu Końcowego w Helsinkach. Pomimo odprężenia, Stany Zjednoczone zaniepokojone były problemem naruszania praw człowieka w bloku państw sowieckich. Aspekt polityczny miał również wybór Karola Wojtyły na papieża, gdyż podważył dotychczasowe linie podziału świata i nadał prawom człowieka nowy wymiar moralny.
Lata 1979 ? 1983, zapoczątkowane sowiecką interwencją w Afganistanie, zakończyły się jesienią 1983, gdy państwa NATO nie ugięły się pod presją ZSRR i rozmieściły na swoim terytorium nowe rakiety amerykańskie.
Schyłek zimnej wojny to lata 1983 ? 1991. Osłabnięcie pozycji ZSRR jako supermocarstwa, które nie zdołało kontynuować dotychczasowej polityki globalnej. Ostatnią szansą na władzę była pierestrojka Gorbaczowa, która jednak doprowadziła do dalszego osłabienia ZSRR, czego rezultatem był upadek rządów komunistycznych w Europie Środkowowschodniej, zgoda Kremla na zjednoczenie Niemiec, rozwiązanie Układu Warszawskiego oraz samego ZSRR w 1991 roku.
Pomimo omawianych stosunków międzynarodowych o charakterze globalnym, warto wspomnieć o wydarzeniach jakie miały miejsce w Polsce, mianowicie o powstaniu i roli NSZZ ?Solidarność?. Niezależny Samorządowy Związek Zawodowy powstał w 1980 roku dla obrony praw pracowniczych, jednak do 1989 roku był to również, jedne z głównych ośrodków masowego ruchu oporu przeciw komunistycznym rządom w Polsce Ludowej.
? Solidarność? dążyła do przemian demokratycznych wyrzekając się jednocześnie stosowania przemocy. Okrągły Stół udowodnił, że możliwe jest pokojowe porozumienie pomiędzy komunistyczną władzą i opozycją. W ślady "Solidarności" poszli przedstawiciele ruchów demokratycznych w kolejnych krajach komunistycznych. Pod koniec lata własny okrągły stół zorganizowali Węgrzy. Obradujący w dniach 15-20 października parlament uchwalił ustawę o przeprowadzeniu wolnych wyborów. Odbyły się one w maju 1990 i zakończyły rządy komunistów. Węgrzy otworzyli granice, co umożliwiło tysiącom Niemców z NRD ucieczkę na Zachód?. Polska walka o dobro społeczeństwa, dała początek walce w innych państwach świata, które uciskane były przez komunizm. ?Solidarność? pokazała, że nie trzeba się poddawać i tracić ducha walki, bo razem jako naród można zdziałać wiele i doprowadzić do powstania nowego, ulepszonego i wolnego od ucisku państwa.
Innym bardzo ważnym etapem w budowaniu stosunków narodowych było powstanie Unii Europejskiej. W roku 1951 sześć krajów, czyli Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy oraz Włochy, wyraziły zgodę na podporządkowanie swojego przemysłu ciężkiego pod wspólny nadzór. Traktat paryski powołał do życia EWWiS, a następnie Traktat Rzymski z 1957 roku, ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom). Unia Europejska to idea wspólnej, zjednoczonej Europy, narodów współpracujących ze sobą w ramach jednej wielkiej struktury. UE dąży do tego, by wszystkie państwa członkowskie były na równym, lub realnie mówiąc, zbliżonym poziomie ekonomicznym i gospodarczym. W tym celu Unia tworzy wiele programów pomocy dla państw, które mają największe problemy z osiągnięciem wymagań europejskich, w tym także dla Polski. Polska stała się członkiem Unii Europejskiej w maju 2004r. Na dzień dzisiejszy UE liczy 27 państw członkowskich, a następne państwa jak Turcja, czekają na akceptację przyjęcia.
Stosunki międzynarodowe po roku 1945 to ogromna liczba wydarzeń, dziesiątki układów, rozejmów, paktów, to liczne wojny, które angażowały supermocarstwa i wiele innych państw. Nie sposób opisać wszystkiego, co zawiera się w kręgu stosunków międzynarodowych, lecz można wyszczególnić najważniejsze wydarzenia, które zaważyły na losie świata i zmieniły układ państw na mapie. Po II wojnie światowej tak naprawdę tylko Stany Zjednoczone i ZSRR były w stanie dyktować warunki, gdyż wyszły z wojny zwycięsko i z ?pełnymi kieszeniami?. Jednak w obliczu wielu wojen, konfliktów i nieoczekiwanych zdarzeń, to Stany Zjednoczone wciąż są w czołówce najbogatszych i najpotężniejszych państw świata. W odróżnieniu od USA, Rosja utraciła swój prym we władzy, komunizm zepchnięto na dalszy plan, a później dosłownie zlikwidowano. W dzisiejszych czasach króluje demokracja i wolność słowa. Oczywiście istnieją państwa, o całkiem odmiennym ustroju politycznym, jak dla przykładu Kuba, która jest republiką socjalistyczną. Jednak miejmy nadzieję, że wszelkie działania podjęte kilkadziesiąt lat temu, ku temu, by światem rządził ład i porządek, nie pójdą na marne i będą kultywowane przez następne pokolenia.




Bibliografia:
1. ?Polska i świat w XX wieku? ? Witold Pronobis
2. ?Historia? ? Andrzej Chojnowski
3. http://www.sciaga.pl/tekst/21444-22-geneza_powstania_i_historia_unii_europejskiej
4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Zimna_wojna
5. http://sciaga.nauka.pl/index.php/id=index/dept=54/cath=220/ext=17/sc_id=10820