Rozmnażanie roślin w akwarium
Dla każdego akwarysty ważne jest, aby posiadać odpowiednio wiele egzemplarzy roślin. Dopiero wtedy bowiem jest możliwe gustowne urządzenie akwarium. Zakup większej liczby roślin jest jednak przedsięwzięciem kosztownym, szczególnie w przypadku tych droższych gatunków. Nie zawsze też można otrzymać za darmo lub w drodze wymiany więcej egzemplarzy pożądanego gatunku. Z tego względu rozmnażanie roślin akwariowych jest zagadnieniem istotnym właściwie dla każdego, kto chce mieć w mieszkaniu pięknie urządzone akwarium dekoracyjne.
Rośliny rozmnażają się zarówno generatywnie (płciowo), jak i wegetatywnie (bezpłciowo). Fundamentalna różnica między tymi dwoma typami rozmnażania przejawia się w sposobie przekazywania informacji genetycznej następnemu pokoleniu. W praktyce akwarystycznej płciowe (przez nasiona) rozmnażanie roślin jest kłopotliwe do przeprowadzenia w warunkach domowych. Jest ono stosowane przez specjalistyczne firmy produkujące rośliny do akwariów, a rzadko przez hobbystów i to tylko tych najbardziej zaawansowanych. W warunkach domowych podstawowym sposobem rozmnażania roślin w akwarium jest rozmnażanie wegetatywne. Wiele roślin w dobrych warunkach rozmnaża się w ten sposób samorzutnie i działalność akwarysty sprowadza się do usuwania ewentualnego ich nadmiaru. Wiele innych wymaga jednak specjalnych zabiegów, przeprowadzenie których wymaga pewnej znajomości zagadnienia.
Generalnie rzecz ujmując, rozmnażanie wegetatywne polega na dzieleniu rośliny macierzystej na części lub też oddzieleniu od niej samorzutnie wykształcających się roślin potomnych. Aby jednak prawidłowo to przeprowadzić, trzeba znać podstawowe szczegóły budowy roślin akwariowych.
Budowa typowej rośliny akwariowej: z lewej rysunki poglądowe, z prawej schemat budowy.
Typowa roślina składa się z pędu oraz korzeni, a tylko stosunkowo nieliczne gatunki mogą nie mieć korzeni. Pęd składa się zwykle z łodygi i osadzonych na niej liści. Długość łodygi oraz kształt i wielkość liści mogą być bardzo różne u różnych gatunków, a niekiedy również w ramach jednego gatunku.
Zwykle zachowany jest jednak pewien wspólny plan budowy. Na łodydze wyróżnić można międzywęźla, to jest odcinki między węzłami z osadzonymi liśćmi. Długość międzywęźla może być diametralnie różna u różnych gatunków. Bardzo często w węzłach znajdują się pączki boczne, z których w odpowiednim czasie i warunkach wyrastają pędy boczne, a nawet korzenie.
Specyficzną formą pędu jest kłącze spichrzowe, a także służące specjalnie rozmnażaniu wegetatywnemu kłącza rozrostowe oraz rozłogi. Innym specyficznym rodzajem pędu są pędy kwiatowe.
Rozmnażanie przez sadzonki
Polega ono na dzieleniu ulistnionej łodygi na części, które posadzone w podłożu, ukorzeniają się samodzielnie i dają początek nowym egzemplarzom roślin.
Rozmnażanie rośliny przez sadzonki.
Wykorzystuje się tu wspomnianą już właściwość znajdujących się w węzłach łodygi pączków bocznych do wyrastania w pędy boczne lub korzenie. Dzięki tej właściwości z jednej długiej łodygi można otrzymać kilka, a czasem nawet kilkanaście roślin potomnych. Warunkiem w pełni udanego rozmnażania przez sadzonki jest odpowiednia ich długość - każda sadzonka musi zawierać co najmniej dwa węzły, z których jeden wprowadza się w podłoże i wyrastają z niego korzenie, a z drugiego wyrasta nowy pęd. Bezpieczniej jest jednak używać nieco dłuższych sadzonek, z 4-5 węzłami lub jeszcze dłuższych. Dla prawidłowego ukorzenienia się i wzrostu sadzonki muszą mieć dostatecznie wiele światła - należy pamiętać, aby nie były zacieniane przez inne rośliny.
Rozmnażanie przez rozłogi, kłącza lub odrosty korzeniowe
Rozłogi są formą pędu służącą wielu gatunkom roślin do rozmnażania wegetatywnego. Są to płożące się pędy boczne. Zwykle przebiegają ponad podłożem, ale niekiedy mogą przebiegać w nim. Wiele roślin pływających również rozmnaża się poprzez rozłogi. Na końcu rozłogu znajduje się pączek i właśnie z niego wykształca się nowa roślina potomna. Dopiero ta roślina potomna - po rozrośnięciu - wytwarza następne rozłogi i w ten sposób następuje rozprzestrzenianie się. U niektórych gatunków rozłogi rosną do przodu jeszcze przed rozrośnięciem się roślin potomnych, które rozrastają się dopiero później.
Kłącze jest specyficzną, podziemną formą pędu. Z jego pączków wykształcać się mogą nowe rośliny potomne. Ma ono zwykle wyraźne międzywęźla, powstałe w wyniku wzrostu w ciągu kilku sezonów. U niektórych roślin (np. zwartki) występują dwa rodzaje kłączy: spichrzowe i rozrostowe. Ich rozróżnienie nie przedstawia trudności. Typowe kłącze spichrzowe jest najczęściej zgrubiałe i ma bardzo krótkie międzywęźla. Wielkość takiego kłącza może być bardzo różna i zależy głównie od gatunku rośliny, ale także od jej wieku. Im roślina jest starsza, tym kłącze jest większe. Nieco inaczej zbudowane są podziemne kłącza rozrostowe. Ich międzywęźla są przede wszystkim relatywnie dłuższe i wykształcają się w nich korzenie, wyrastające ze wszystkich stron kłącza albo tylko z jego dolnej strony. Wytwarzają także bezbarwne łuskowate skórzaste liście dolne. Występowanie takich łusek albo blizn po nich pozwala łatwo odróżnić kłącze rozrostowe od rozłogów.
Odrosty korzeniowe są to nowe pędy rozwijające się u podstawy łodygi z korzeni rośliny macierzystej. Szczególnie łatwo wykształcają się w wypadku uszkodzenia korzeni.
Rozmnażanie się przez rozłogi, kłącza lub odrosty korzeniowe jest stosunkowo łatwym, ale też niezbyt szybkim sposobem uzyskiwania nowych egzemplarzy roślin akwariowych. Ogólną zasadą jest, że młode rośliny potomne pozostawia się rosnące razem z rośliną macieżystą. Jeżeli chcemy przenieść je na inne miejsce, to należy je oddzielić dopiero wtedy, gdy młody egzemplarz ma co najmniej 3-4 liście, gdyż znacznie łatwiej się wtedy przyjmuje. Oddzielamy go poprzez przecięcie połączenia z rośliną macierzystą, tak aby przy roślinie potomnej pozostawić jej nowowykształcone korzenie.
Rozmnażanie przez młode rośliny potomne wytwarzające się samorzutnie na liściach roślin macierzystych
Młode rośliny wytwarzają się na liściach rośliny macierzystej. Nie należy ich za wcześnie odrywać, gdyż źle się wtedy przyjmują na nowym miejscu.
Rozmnażanie przez młode rośliny potomne wykształcające się samorzutnie na zanurzonych pędach kwiatostanowych
Ten sposób rozmnażania stosuje się w wypadku niektórych żabienic. Duże, długo rosnące egzemplarze tych roślin wykształcają zanurzone pędy kwiatostanowe, na których obok kwiatów wykształcają się młode rośliny potomne. Gorzej natomiast wykształcają się one, gdy pędy kwiatostanowe są wynurzone. Dlatego jeżeli chcemy uzyskać nowe rośliny, można sztucznie przetrzymać kwiatostan pod wodą. Zalecenie to dotyczy tych gatunków, które mają tendencję do wynurzania pędów kwiatostanowych. Młodych roślin potomnych nie należy odrywać od rośliny macierzystej, ale przygiąć pęd kwiatostanowy do podłoża, np. kamieniem. Młode rośliny potomne powinno się odrywać od rośliny macierzystej dopiero wtedy, gdy się dobrze ukorzenią. Odrywamy je przez przecięcie pędu kwiatostanowego.
Rozmnażanie przez podział płożącego się po podłożu pędu z liśćmi
Niektóre rośliny akwariowe wykształcają płożący się poziomo po podłożu pęd, w węzłach którego wykształcają się liście oraz korzenie lub chwytniki. Korzenie lub chwytniki przyczepiają się do podłoża. Rozmnażanie takich roślin jest podobne jak rozmnażanie przez sadzonki. Wykonujemy je przez podział pędu na odcinki, które nie powinny być zbyt małe, gdyż źle się wtedy przyjmują. Każdy z odcinków powinien mięć co najmniej pięć liści. W wypadku bardzo drobnych gatunków (np. mech jawajski) oddzielić należy kłębek roślin. Korzeni nie należy zagłębiać w podłożu, a jedynie przymocować pęd do niego na tak długo, aż korzenie same się przyczepią.