Instytucje demokracji bezpośredniej

1. Referendum

1- Pojęcie referendum
Sposób (procedura) bezpośredniego wyrażania opinii, a niekiedy także decydowania przez uprawnione, zbiorowe podmioty w drodze głosowania o ważnych sprawach życia publicznego lub określonego terytorium, będących przedmiotem głosowania.

2- Geneza i ewolucja instytucji referendum
· Ma źródło w dawnych instytucjach demokracji bezpośredniej- zgromadzeniach ludowych, szlacheckich (np. polskie sejmiki)
· Drugi nurt w anglosaskich koloniach w Ameryce Północnej (bezpośrednie decydowanie przez ogół)
· Szwajcaria- „ojczyzna” referendum; pierwsze referendum federalne w 1802r. w sprawie przyjęcia konstytucji ukształtowanej przez notabli na wzór bonapartystowski (nieobecnych traktowano jako akceptujących); obecnie referendum związkowe może być wszczęte przez określoną liczbę obywateli lub przez Zgromadzenie; nowożytne oparte na francuskich
· Francja- referendum wprowadzone przez konstytucję jakobińską z 1793r. (nie weszła w życie); 1945-1946 ponowne pojawienie się referendum (de Gaulle- szef francuskiego rządu), do tej idei powrócił jako twórca i prezydent V Republiki)
· Europa- po pierwszej wojnie światowej się pojawiło referendum; Austria, Niemcy, kraje bałtyckie, Irlandia, Lichtenstein, Dania, Hiszpania i Portugalia, Grecja i wolne miasto Gdańsk wprowadziły konstytucję na tej drodze; częściej stosowane po II wojnie światowej, w konstytucjach Islandii (1944r.) i Włoch (1947r.);
· Za jego pomocą wprowadza się w życie ustawy zasadnicze; ważny dokument używany w procesie integracji europejskiej

3- Rodzaje referendum
Kryteria klasyfikacji:
Przedmiot
F Konstytucyjne
F Ustawodawcze
F Administracyjne
F Finansowe
F Komunalne
Moment procesu ustawodawczego
F Konsultacyjne (ante legem)
F Ratyfikacyjne (post legem)
F Arbitrażowe
Podstawy prawne
F Obowiązkowe (obligatoryjne, wynikające z wyraźnej dyspozycji prawa)
F Fakultatywne (zorganizowane na wniosek organu państwa lub pewnej liczby obywateli)
Szczeble organizacji państwa, na jakim referendum się odbywa
F Federalne
F Państwa związkowego
F Lokalne

4- Przedmiot referendum:
· Ważne sprawy publiczne
· Sprawy o szczególnym znaczeniu
· Sprawy mogące interesować wszystkich obywateli
Przed niewłaściwym wykorzystaniem tej instytucji chronią nas:
· Powaga organów uprawnionych do zarządzania go
· Zdrowy rozsądek
Przedmiotem referendum nie może być:
· Hipotezy naukowe
· Dogmaty wierzeń religijnych
· Normy estetyczne, orzekające o pięknie i brzydocie dzieł architektonicznych i innych wytworów sztuki
5- Ocena instytucji referendum
Niebezpieczeństwo wynikające ze stosowania form demokracji bezpośredniej:
a- manipulacja polityczna
b- deformacja wyników
Metody:
· pytania zablokowane
· pytania implicite (nie sformułowane wprost)
· pytania zawierają pozorną alternatywę
· niski poziom uczestnictwa

6- Instytucje referendum w RP
Dwa rodzaje referendów w Konstytucji RP:
a- ogólnokrajowe (którego podstawę stanowi ustawa z 29 czerwca 1995r. o referendum)
· Inicjatywa o referendum ogólnokrajowym może wyjść od samego Sejmu, od Senatu, Rady Ministrów lub grupy obywateli.
· 500tys. osób korzystających z czynnego prawa wyborczego i nie może dotyczyć wydatków i dochodów państwa, obronności i amnestii, pełnomocnik grupy poparty przez 15 pierwszych osób z listy może złożyć skargę w ciągu 14 dni od daty doręczenia odmowy przyjęcia wniosku przez Prezydium Sejmu, po czym Sąd Najwyższy ma rozpatrzyć tę skargę w terminie 30 dni w postępowaniu nieprocesowym (3sędziów), jego decyzja jest postanowieniem, od którego nie służą już żadne środki prawne.
· Prezydent- jego uprawnienie osobiste, przekazuje do Senatu, który ma 14 dni na wyrażenie zgody bądź nie wyrażenie zgody.
· O tym czy referendum zostanie przeprowadzone decyduje Sejm
· Wniosek o referendum musi zawierać propozycję pytań lub wariantów rozwiązań, ale ostateczną ich wersję ustala Sejm.
· Musi odbyć się w dzień wolny od pracy
· Powinno się odbyć najpóźniej w 90 dni po ogłoszeniu uchwały Sejmu albo zarządzenia Prezydenta w Dzienniku Ustaw
· Wynik referendum jest wiążący jeśli wzięło udział > 50% uprawnionych do głosowania a rozstrzygnięcie następuje jeśli:
Za jednym z dwóch przedstawionych rozwiązań opowiedziała się większość biorących udział w głosowaniu
Za jednym z więcej niż dwóch rozwiązań opowiedziała się największa liczba biorących udział w głosowaniu
· Organy do spraw referendum:
Państwowa Komisja Wyborcza
Wojewódzkie komisje do spraw referendum
Obwodowe komisje do spraw referendum
Uchwała musi zawierać:
Podstawę prawną przeprowadzenia referendum
Treść karty do głosowania
Termin
Kalendarz czynności związanych z jego przeprowadzeniem

b- lokalne (podstawa- ustawa z 15 września 2000r. o referendum lokalnym)
Mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego wyrażają w drodze głosowania swoją wolę co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji danej jednostki lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki.
Przedmiot referendum:
· samoopodatkowanie się na cele publiczne
· odwołanie organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego
cechy:
· może być przeprowadzone z inicjatywy organu stanowiącego danej jednostki samorządu terytorialnego
· wniosek co najmniej 10% (gmina lub powiat) lub 5% uprawnionych do głosowania (województwo)

Uchwała musi zawierać:
pytanie lub pytania referendum albo warianty zaproponowane mieszkańcom do wyboru
termin
wzór karty do głosowania
kalendarz czynności związanych z jego przeprowadzeniem
· dzień wolny od pracy
· musi się odbyć między 30 a 40 dniem od opublikowania uchwały w wojewódzkim dzienniku urzędowym
· podmioty, które mogą wystąpić z inicjatywą:
grupa co najmniej 15 obywateli, w przypadku gminy 5 obywateli
statutowa struktura terenowa partii politycznej działająca w danej jednostce samorządu terytorialnego
organizacja społeczna, posiadająca osobowość prawną, której statutowym obszarem działania jest co najmniej obszar danej jednostki samorządu terytorialnego
przy czym może dotyczyć:
F działania organu stanowiącego (nie można go odwołać przed upływem 12 miesięcy od wyborów albo od ostatniego referendum w tej sprawi; lub 6 miesięcy przed końcem kadencji)
F innych spraw
· przeprowadza wojewódzki komisarz wyborczy (postanowienie o referendum zawiera 3 elementy: termin, wzór i treść karty, kalendarz czynności)
· wniosek nie spełniający wymagań ma 14 dni na usuniecie uchybień
· podjecie uchwały o referendum następuje do 30 dni od jego przekazania
· jeśli wniosek zostanie odrzucony przysługuje skarga do NSA w terminie 14 dni od daty doręczenia uchwały lub upływu terminu jej podjęcia
· jest ważne jeśli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych do głosowania
· wynik jest rozstrzygający (wtedy natychmiastowo podejmuje się działania w celu jego realizacji) gdy:
za jednym z rozwiązań jest więcej niż 50% ważnych głosów
w sprawie samoopodatkowania gdy jest co najmniej 2/3 ważnych głosów
Głos jest nieważny gdy:
- na karcie w odniesieniu do poszczególnego pytania lub wariantu odpowiedzi nie dokonano żadnego wyboru lub nie zaznaczono żadnej odpowiedzi
- w odniesieniu do poszczególnego pytania lub wariantu odpowiedzi na karcie zaznaczono więcej niż jedną odpowiedź lub wariant
· wyniki ogłoszone prze wojewodę w wojewódzkim dzienniku urzędowym
· w ciągu 7 dni od ogłoszenia wyników mieszkaniec może wnieść protest jeśli naruszono ustawę; sąd okręgowy rozpoznaje protest w 14 dni od jego wniesienia