Wybrane problemy globalne współczesnego świata
Wybrane problemy globalne współczesnego świata
- Dyspozycja w rozwoju ekonomicznym świata
- Przyczyny i następstwa ubóstwa, głodu i niedożywienia
- Zagrożenia zdrowotne i choroby cywilizacyjne
- Degradacja środowiska naturalnego
- Problemy energetyczne współczesnego świta
- Aktualne procesy globalizacji na świecie
dysproporcje w rozwoju ekonomicznym
stanowią jeden z najpoważniejszych problemów współczesnego świata. Po wojnie oprócz politycznego podziału świata na blok komunistyczny i demokratyczny, ukształtował się podział na bogatą Północ i ubogie Południe zwane też krajami Trzeciego Świata. Podział ten oczywiście ma charakter umowny i nie zawsze odpowiada faktycznemu położeniu geograficznemu tych krajów. Podstawowym ich problemem jest wysoki przyrost naturalny powodujący przeludnienie, a przede wszystkim uwarunkowania historyczne krajów postkolonialnych, intensywnie niegdyś eksploatowanych przez swoich zwierzchników, które są obecnie rządzone przez skorumpowaną władzę, skutecznie blokujące wszelkie możliwości modernizacji. Stąd ich niski poziom rozwoju cywilizacyjnego i ekonomicznego. Obecnie dysproporcje pomiędzy Północą i Południem stale się pogłębiają. W latach 90. XX wieku na 33 rozwinięte kraje przypadało 70% potencjału ekonomicznego i technologicznego świata. W efekcie większość krajów Trzeciego Świata ma niewielki szanse samodzielnego rozwoju. Wyrazem zamożności państwa jest także stan zamożności jego obywateli, natomiast w mniejszym stopniu niż przed laty o pozycji ekonomicznej kraju decyduje posiadanie surowców naturalnych. Biorąc pod uwagę poziom produktu krajowego brutto (PKB) na głowę mieszkańca, rozpiętość między krajami są bardzo duże wahają się od ponad 30 000 dolarów takich krajach jak Niemcy czy Szwajcaria, do 100 dolarów w krajach najbiedniejszych, jak Mozambik, Tanzania czy Etiopia.
Kraje najbogatsze
Kraj Bogactwo w dolarach na jednego mieszkańca
Australia 835 000
Kanada 704 000
Luksemburg 658 000
Szwajcaria 647 000
Japonia 565 000
Kraje najbiedniejsze
Kraj Bogactwo w dolarach na jednego mieszkańca
Uganda 2300
Malawi 2200
Burundi 2100
Nepal 1600
Etiopia 1400
głód i niedożywienie
Bardzo istotnym problemem o charakterze globalnym, nie tylko ekonomicznym, lecz także humanitarnym jest kwestia głodu i niedożywienia. Zjawisko to polega na niezaspokojeniu elementarnych biologicznych potrzeb człowieka.
Zdaniem niektórych specjalistów, światowa produkcja żywności może obecnie pokryć potrzeby mieszkańców Ziemi. W rzeczywistości w niektórych krajach nadwyżki żywności są niszczone ze względu na zbyt wysokie koszty np. magazynowania. W innych natomiast nie można wytworzyć takiej ilości produktów rolnych, która zaspokoiłaby potrzeby ich mieszkańców, jednocześnie często krajów tych nie stać na import żywności.
Problemem występującym na szeroka skalę jest niedożywienie. Wywołuje ono wycieńczenie organizmu, choroby, a w konsekwencji obniża zdolność człowieka do pracy. Na Światowej Konferencji Żywnościowej zorganizowanej w Rzymie w listopadzie 1996 roku podano, że na początku drugiej polowy lat 90. na świecie głodowało 840 milionów ludzi. W końcowym dokumencie rzymskiej konferencji przyjęto postanowienie o zmniejszeniu jej o połowę do 2015 roku
Czynnikiem niekorzystnie wpływającym na problem wyżywienia jest nierównomierne rozmieszczanie produkcji rolnej. W latach osiemdziesiątych USA i Kanada dysponowały prawie 70% światowych rezerw zboża. Przyczyną problemów żywnościowych jest też niekorzystna struktura produkcji rolnej na świecie. Dominuje w niej hodowla zwierząt, z czym wiąże się nadmierne zużywanie pasz zawierających również rośliny będące pożywieniem człowieka. Mimo to statystyki wykazują dwudziestoprocentową nadwyżkę kalorii przypadającą na każdego mieszkańca Ziemi. Problemem zatem jest nie tyle brak żywności, ile nierównomierny jej rozdział
. Obecnie masowe przypadki śmierci spowodowanej głodem występują głównie w krajach gdzie toczą się konflikty zbrojne i walki plemienne. Przyczyną głodu są też klęski żywiołowe, zwłaszcza długotrwałe susze. W takich sytuacjach tym krajom jest przekazywana pomoc humanitarna. W 1993 roku z pomocy żywnościowej korzystało 1,5 mln Sudańczyków, 1 mln osób w Somalii, ponad 700 tys. w Angoli. Pomoc tego rodzaju była również udzielana w latach 90. Etiopii, Mozambikowi, Madagaskarowi, Kenii i Liberii.
Ważną rolę w akcjach udzielania pomocy odgrywa FAO (Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa). Już dzisiaj dane są zatrważające – na początku lat 90. potrzeby żywieniowe ludności Afganistanu stanowiły w 72%, Etiopii i Czadu 73%, Mozambiku 77%, Angoli 80% dziennego minimum określonego w kaloriach. Z danych niemieckiego dziennika „Die Zeit” z czerwca 1997 roku, wynikało, że 3 mld ludzi ma na życie mniej niż dwa dolary dziennie, 800 mln osób jest niedożywionych, a 1,3 mld odczuwa brak czystej wody. Pesymistyczne prognozy zapowiadają, że do 2050 roku blisko połowa mieszkańców Ziemi będzie miała problem z dotarciem do czystej wody.
W raporcie FAO opublikowanym w kwietniu 1999 wśród 33 państw, w których są istotne niedobory żywności, obok państw afrykańskich znalazły się Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Jugosławia, Korea Północna, Kuba, Mongolia, Rosja, Tadżykistan. Problemy głodu i niedożywienia występują z szczególnym nasileniem głównie w wielkich miastach Trzeciego Świata.
Od lat podejmuje się próby rozwiązania problemów żywnościowych ludności krajów Trzeciego Świata. Wyhodowano miedzy innymi odmiany wydajnych zbóż, które mogą być uprawiane w tych krajach. Większość krajów słabo rozwiniętych korzysta z kredytów udzielanych przez państwa wysoko rozwinięte, Bank Światowy i Międzynarodowy Fundusz Walutowy, obwarowanych wymogami mającymi na celu racjonalne ich wykorzystanie. Jak wskazują przykłady wielu państw istnieje szansa, że kredyty, w części przeznaczone na modernizację rolnictwa, przyczynią się do wzrostu samowystarczalności żywnościowej krajów Trzeciego Świata.
. Choroby cywilizacyjne
Choroby cywilizacyjne i społeczne w równym stopniu dotyczą zarówno krajów Trzeciego Świata jak i krajów wysoko rozwiniętych, w których nasilają się zagrożenia zdrowia człowieka związane z degradacja środowiska. Promieniowanie jonizujące, zanieczyszczenie powietrza, wody i gleb powodują wzrost zachorowań na choroby nowotworowe. Nieracjonalne odżywienie się, stresujący tryb życia brak ruchu są przyczynami chorób układu krążenia. Do tego dochodzą jeszcze używki – alkohol i papierosy
W krajach biednych szczególnie groźne są choroby zakaźne, takie jak gruźlica, czerwonka czy cholera. Powodem ich rozprzestrzeniania jest nie tylko problem niedożywienia i głodu (osłabienie organizmu), ale i brak zachowania zasad higieny i niewystarczająca opieka lekarska. Japonii na 10 tysięcy mieszkańców przypada 135 łóżek szpitalnych, o tyle w Indiach wskaźnik ten wynosi zaledwie 7.
Profilaktyka w przypadku chorób zakaźnych obejmuje w tych krajach głównie dzieci, które są poddawane szczepieniom. Wśród chorób zakaźnych, wg szacunków Światowej Organizacji Zdrowia, szczególnie groźna wydaje się być gruźlica. W 2000 roku prawie 50 mln osób na świecie było zarażonych prątkami gruźlicy, głównie takimi, które są odporne na dotychczas znane antybiotyki. Chorobą przyczyniającą się do wysokiej śmiertelności w krajach Trzeciego Świata jest również dżuma.
Szczególnym zagrożeniem jest AIDS. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia z 30 września 1996 roku, liczba oficjalnie odnotowanych przypadków AIDS na świecie wynosiła 8 milionów ludzi, jednocześnie stwierdzono, że dodatni odczyn chorobowy wystąpił u około 28 mln osób. Eksperci wówczas szacowali, że w 2000 roku zainfekowanych wirusem HIV będzie 34 mln ludzi, a co roku 2 mln spośród nich umrze na AIDS. AIDS szczególnie często występuje w krajach rozwijających się głównie na kontynencie afrykańskim. AIDS w większym stopniu aniżeli inne choroby tworzy problemy społeczne, Np. dążenie do wyłączenia osób chorych poza nawias społeczeństwa.
W krajach wysoko rozwiniętych nowym problemem zaburzenia zdrowia psychicznego, związane z postępem naukowo-technicznym oraz urbanizacją. Szybkie tempo życia, lęk przed utratą pracy są przyczyną silnych stresów i nerwic. Pojawiające się wciąż nowe wynalazki i udoskonalenia znanych już urządzeń wywołują nowe fobie, takie jak lęk przed podróżą lotniczą. Wśród mieszkańców dużych miast coraz powszechniejsza staje się fobia społeczna, czyli lęk przed spotkaniem się z innymi ludźmi. W XX wieku taki stan zagubienia i strach przed wszelkimi nowościami określono mianem szoku przyszłości. Stan ten nazwał i zdefiniował amerykański socjolog i publicysta Alvin Toffler w eseju Horizon i w Szoku Przyszłości
Degradacja środowiska naturalnego
Stale wzrastająca liczba ludności, spowodowała nasycenie środowiska naturalnego, w którym przyszło żyć człowiekowi, a także doprowadziła do stopniowego wyczerpania się niezwykle ważnych dla niego zasobów naturalnych. W efekcie, w niektórych rejonach ziemi, zanotowano stan klęski ekologicznej.. istnieje szereg przyczyn wyniszczenia środowiska naturalnego. Dla przykładu obliczono, że do tej pory bezpowrotnie wyginęło blisko 150 różnych gatunków ptaków oraz zwierząt, a rocznie zabija się 5 tysięcy fok. Podkreślono też, że stale rośnie liczba odwiertów i wydobycia zasobów mineralnych, co definitywnie niszczy przyrodę, między innymi poprzez zanieczyszczanie powietrza i gleby.
Stwierdzono też, że prowadzona przez człowieka działalność, w prostej drodze prowadzi do zakłóceń środowiska oraz ujemnie wpływa na jego zdrowie. W I Raporcie Klubu Rzymskiego, wyróżniono następujące źródła zagrożeń:
• Geograficzno - demograficzne
• Techniczno - ekonomiczne
• Społeczno - kulturowe
Pierwszy typ zagrożeń, wynika przede wszystkim nadmiernej koncentracji gospodarki oraz stałego i niekontrolowanego wzrostu ludności. Wzrost ten, niejednokrotnie przyczynia się do przyśpieszenia procesu urbanizacji oraz przemysłu. Zwiększająca się liczba ludności powoduje, jednoczesny spadek zasobów mineralnych oraz żywnościowych. Stąd też w wielu krajach, zwłaszcza w rejonach Afryki, panuje głód. Warto dodać, że w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo, liczba mieszkańców nieprzerwanie rośnie. Zjawisko to , otrzymało nawet swoją nazwę: "bomba ewolucyjna". Co ciekawe, jest ona jednak mniej groźna w krajach najuboższych (Np. Indie, Pakistan), niż gdyby miała miejsce Np. w Wielkiej Brytanii, czy Francji. Wynika to z tego, że kraje o wysokim rozwoju, zużywają o wiele więcej surowców naturalnych i energii.Rozwój gospodarczy, a przede wszystkim budowa licznych fabryk i przedsiębiorstw, niekorzystnie wpływa także na powietrze, glebę, wody gruntowe, rzeki. Rośnie liczba wirusów i bakterii, potęguje się hałas. Im większa jest aglomeracja miejska, czy przemysłowa, tym większe powoduje zakłócenia cyklów biochemicznych, koncentruje bowiem produkty z ogromnej przestrzeni w postaci surowców, minerałów, kopalin, płodów rolnych i hodowlanych> Po ich użyciu, odpady nie są zwracane do miejsc, z których zostały sprowadzone, lecz w postaci ścieków lub śmieci są gromadzone na terenie miast Do czynników technicznych, powodujących trwałe niszczenie środowiska naturalnego, należą:
• Stosowanie maszyn i urządzeń, które nie posiadają specjalnych atestów ekologicznych.
• Wdrażanie nowych technologii, bez względu na ich wpływ na środowisko
• Uciążliwość takich wyrobów jak samochody, samoloty itp.
Do czynników ekonomicznych należą, natomiast:
• Błędne założenia gospodarcze, które nie uwzględniają spraw środowiska
• Błędną alokację zasobów
Tym samym, na degradację środowiska, narażone są najbardziej kraje najbardziej rozwinięte, w których od lat obserwowana jest olbrzymia industrializacja, urbanizacja i militaryzacja. Podobny problem maja też państwa, stojące dopiero u progu swojego rozwoju. Nic zatem dziwnego, że twórcy I Raportu Rzymskiego, wprowadzili ideę wzrostu zerowego, który pozwoliłby na zachowanie środowiska naturalnego.
Kolejny rodzaj czynników, stanowią czynniki społeczno - kulturowe. Zaliczyć do nich należy przede wszystkim:
• Sposób wykorzystania posiadanych zasobów
• Zmiany krajobrazowe
• Składowanie i wytwarzanie odpadków
• Analfabetyzm
• Zacofanie kulturowe
Emisja przemysłowych zanieczyszczeń powietrza w latach 1999 - 2000 (wybrane kraje, na jednego mieszkańca)
Dwutlenek węgla, Pyły
Kraje Kg na mieszkańca
Katar 18,4
Irak 12,0
USA 12,7
Kanada 10,0
Australia 9,4
Singapur 9,2
Rosja 3,2
Wielka Brytania 8,9
Czechy 8,7
Belgia 3,2
Niemcy 3,5
Polska 2,8
Norwegia 6,4
Francja 1,3
Japonia
Korea Południowa
Tlenki azotu
Kraje kg na mieszkańca
USA 83,5
Kanada 15,6
Norwegia 50,4
Szwecja 40,9
Czechy 39,0
Wielka Brytania 27,3
Włochy 26,0
Holandia 25,8
Hiszpania 32,8
Niemcy 20,0
Francja 28,0
Dania 39,2
Austria 22,4
Szwajcaria 14,5
Węgry 22,1
Japonia 13,0
Polska 21,7
Korea Południowa 23,0
Tlenki siarki
Kraje Kg na mieszkańca
Czechy 26,5
Kanada 11,9
Węgry 16,8
Polska 39,2
USA 62,0
Hiszpania 40,3
Słowacja 32,5
Wielka Brytania 20,2
Niemcy 10,1
Dania 5,3
Portugalia 37,5
Włochy 16,2
Francja 14,2
Holandia 6,3
Japonia 6,8
Szwajcaria 3,9
Korea Południowa 23,4
Problemy energetyczne współczesnego świata
W rozwoju przemysłowym świata zachodziło wiele zmian w strukturze zużycia surowców energetycznych. Początkowo podstawowym źródłem energii był węgiel, wykorzystywany powszechnie w energetyce, hutnictwie i transporcie (kolejowym i morskim). Z czasem zaczęło rosnąć znaczenie ropy naftowej, o czym zadecydowały takie walory jak: tańsze wydobycie, wyższa kaloryczność, mniejsza toksyczność spalania, możliwość zastosowania jako paliwa we wszystkich środkach transportu oraz na szeroka skalę w przemyśle chemicznym.
Doprowadziło to na początku lat 60-tych do zdystansowania węgla przez ropę naftową. Ropa naftowa zaspokajała niemal połowę światowego zapotrzebowania na energię. Dopiero kryzys w 1973 roku spowodował zmianę sytuacji. Na spotkaniu przedstawicieli OPEC (arabskie państwa naftowe)
w Kuwejcie podjęto decyzje o zmianie stosunków tych państw z wielkimi koncernami naftowymi (Exxon, Shell, Texaco, Mobil, Socal ). Od tej pory państwa OPEC objęły kontrolą wydobycie ropy, ustalono podatki płacone przez koncerny naftowe za korzystanie ze złóż, ograniczono wydobycie, a ropę eksportowano wyłącznie do państw popierających politycznie państwa OPEC.
Taka sytuacja spowodowała niedobór ropy na rynkach światowych, wzrost jej ceny ( nawet siedmiokrotnie), zahamowanie rozwoju krajów średnio rozwiniętych i zadłużenie krajów słabo rozwiniętych.
Kraje wysoko rozwinięte zaczęły poszukiwać alternatywnych źródeł energii – atomowej, słonecznej, siły wiatru, wykorzystania zjawisk geotermicznych, odpadów roślinnych, zwierzęcych, przemysłowych, bardziej racjonalnego wykorzystania tradycyjnych źródeł, jak ropa, gaz, węgiel, wprowadzania mniej energochłonnych sposobów produkcji i życia.
W latach 70-tych zużycie ropy zmniejszyło się o 10-12%.
Powstrzymanie obecnego marnotrawstwa energii mogłoby dać niezbędny czas na badania i wdrażanie alternatywnych źródeł energii
Obecnie najważniejszymi źródłami energii jest nadal ropa naftowa i węgiel kamienny, a także gaz ziemny i węgiel brunatny. Dominuje zatem energetyka cieplna, która dostarcza ponad 60% energii w skali światowej. Elektrownie cieplne emitują jednak ogromne ilości pyłów, tlenków siarki i azotu, co jest szkodliwe dla środowiska.
Dlatego też rozwija się hydroenergetyka, która obecnie dostarcza ponad 23% energii w skali światowej. Jednak rozwój ten ograniczają wysokie koszty budowy zakładów tego typu. Najwięcej hydroelektrowni jest w krajach Skandynawii, Rosji, USA, Chinach, Japonii, Brazylii, Francji, Włoszech.
Innym źródłem energii jest energetyka jądrowa. Dostarcza ona 17% energii w skali świata. Ostatnio jednak tempo rozwoju tego typu energetyki uległo spowolnieniu, czego przyczynami są: wysokie koszty budowy, problem składowania odpadów radioaktywnych i negatywne nastawienie opinii publicznej. Największą role elektrownie jądrowe odgrywają we Francji, Rosji, Japonii, USA.
Najwięksi producenci energii na świecie: USA, Rosja, Japonia, Chiny, Indie, Kanada, Niemcy, Francja, Wielka Brytania.
Obszary deficytów: Europa zachodnia, Japonia, Korea Południowa, Tajwan, Singapur, USA.
Aktualne procesy globalizacji na świecie
Globalizacja jest pojęciem używanym do opisywania zmian w społeczeństwach i gospodarce światowej, które wynikają z gwałtownego wzrostu międzynarodowej wymiany handlowej i kulturowej. Opisuje zwiększenie wymiany informacyjnej, przyspieszenie i spadek cen transportu, a także wzrost handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych spowodowanych znoszeniem barier oraz rosnących współzależności między państwami. W ekonomii termin ten oznacza głównie zjawiska związane z liberalizacją wymiany handlowej lub “wolnym handlem”. W szerszym znaczeniu odnosi się do rosnącej integracji i współzależności między jednostkami działającymi globalnie na platformie społecznej, politycznej czy ekonomicznej.
Główne wymiary globalizacji
Obecnie można wyróżnić cztery główne wymiary globalizacji: techniczny, gospodarczy, społeczno-kulturowy i polityczny.
Wymiar gospodarczy
Globalizacja w wymiarze gospodarczym polega w głównej mierze na ujednoliceniu rynków i obracanych na nich różnorodnych towarów. Pozwala to znieść większość barier występujących w handlu międzynarodowym, dzięki czemu firmy z Azji czy Ameryki Południowej mogą konkurować swoimi towarami na rynkach europejskich, czy amerykańskich.
Wymiar społeczno-kulturowy
Globalizacja w wymiarze społeczno-kulturowym jest rezultatem rozwoju masowej turystyki, wzmożonych migracji, komercjalizacji produktów kulturowych oraz rozprzestrzeniania się ideologii konsumeryzmu. Do jej rozwoju przyczyniają się również działania marketingowe międzynarodowych korporacji oraz rozwój masowych środków komunikacji. W tym kontekście często wspomina się również o makdonaldyzacji społeczeństwa. Przeciwwagą dla takich zachowań jest spowodowany globalizacją powrót do korzeni kultury. Globalizacja powoduje również głębokie zmiany w stylu życia i strukturach społecznych. Do najczęściej wymienianych zjawisk należą: amerykanizacja życia, konsumpcjonizm oraz pogłębianie różnic pomiędzy krajami wysoko, a słabo rozwiniętymi gospodarczo.
Wymiar polityczny [edytuj]
W wyniku procesu globalizacji politycznej powstały takie organizacje międzynarodowe jak: Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Światowa Organizacja Handlu. Organizacje te wpływają na gospodarkę światową, a przez to ograniczają niezależność państw narodowych. W tym kontekście często wymienia się również Unię Europejską. Ubogie niegdyś państwa stają się podmiotami znaczącymi coraz więcej na arenie międzynarodowej. Radykalni politolodzy dostrzegają w tym wymiarze również proces powstawania nowej międzynarodowej burżuazji, ale kwestia ta pozostaje sporna.