Tatry
„ W CIENIU WIELKICH
GÓR – TATRY”
W południowej Polsce rozciągają się łukiem KARPATY, oddzielające granice z innymi państwami.
Najwyższą częścią Karpat są TATRY. W tym pięknym łańcuchu liczącym 60 km, znalazło się tyle przyrody martwej: skał, śladów lo- dowców, grot, jak również przyrody żywej: pierwotnych borów jodłowych i świerkowych.
Kiedy spojrzymy na Tatry, jako pierwsze dostrzegamy charakter ich dzikich, urwistych i wyniosłych szczytów. Swój wygląd zawdzięczają wypiętrzeniu się mas skalnych do zna- cznej wysokości i temu, że są zbudowane z innego materiału niż reszta Karpat . Rzeźba terenu zależy od wzniesienia danej okolicy nad poziom morza i od charakteru skał tworzących jej powierzchnię Im wyżej znajduje się teren, tym energiczniej i skuteczniej działają niszcząco na powierzchnię takie czynniki jak erozje wodne i erozje powietrza oraz denudacja.
Przy pierwszym spojrzeniu na Tatry, rzuca się w oczy rozmieszcze- nie lasów. Pokrywają one zbocza gór do pewnej wysokości, nato- miast wyższe szczyty są pozbawione roślinności drzewnej. Rozmieszczenie roślin zależy od wysokości położenia.
Spostrzegamy również, że roślinność na zboczach rozkłada się w poziomie na strefy, które nazywamy piętrami roślinności. I tak w najwyższej części znajdują się pola uprawne.
Powyżej rosną lasy, w tzw. reglu dolnym. Jest to jeden z najpiękniejszych lasów mieszanych. Las ten złożony jest z gęsto stojących, wyniosłych buków, potężnych jodeł. Las ten występuje głównie na podłożu wapiennym.
Piętro wyżej znajdują się lasy regla górnego. Występuje tutaj mniej buków i jodeł, natomiast las składa się prawie samych świerków oraz z drzew iglastych ( borów ) .
Tuż nad reglem górnym na stromych stokach i kamienistych glebach, rośnie kosodrzewina, która należy do zmiennego gatunku sosny górskiej.
Dalej spotkamy hale, czyli łąki wysokogórskie, gdzie przeważają krzewinki i rośliny zielone jak również trawy. Warstwa gleby jest cienka, utrzymuje się w zagłębieniach, między głazami.
Na najwyższym piętrze znajdują się turnie. Wszystkie gatunki roślinności Tatrzańskiej kryją się od wichrów i mrozów pod skalnymi ścianami.
Jednym z czynników, który utrudnia egzystencję roślinom w górach jest częste występowanie silnych wiatrów, na przykład dla Kuźnic (1023 m n. p. m) wyniesie 1,8m/s, a dla Kasprowego Wierchu (1985 m n. p. m) wyniesie 6,3m/s. W Tatrach o kierunku wiatrów decyduje lokalny przebieg dolin oraz układ i kierunek łańcuchów i ścian górskich . Wskazówką pozwalającą ustalić na danym zboczu kierunek wiatrów są korony drzew, które mają gałęzie silnie rozwinięte po stronie od- wietrznej, zgodnie ze skierowaniem przeważających wiatrów, a po nawietrznej gałęzie zamierają.
Ważną rolę w życiu roślin odgrywają opady atmosferyczne. Przyczyną ich powstawania są prądy, wiejące w dzień ku szczytom i wywołujące częste deszcze. Jedynie najwyższe szczyty, tkwiąc nad poziomem chmur deszczowych, mają mniej opadów, gdyż na skutek niskiej temperatury i rozrzedzonego powietrza, zawarta jest mniejsza ilość pary wodnej.
W kształtowaniu wyglądu gór wielką rolę odgrywa woda. Wnika ona w najmniejsze szczeliny i zakamarki. Po obniżeniu temperatury poniżej 0* C zamarza, zwiększa swą objętość i powoduje pękanie skał. Na stromych stokach woda deszczowa nie zatrzymuje się, lecz szybko spływa. Następnie łączy się w strumyki i zmywa wszystkie drobne okruchy skalne
Charakterystyczną cechą roślinności górskiej, zwracająca uwagę zwłaszcza w wyższych partiach gór, jest niski wzrost i częsta przyziemność lub nawet karłowatość gatunków. Jest ona wynikiem działania różnych czynników klimatycznych na rośliny.
Lasy regli tatrzańskich stanowią ważny biotop dla świata zwierząt. Wszystkie gatunki często zmieniają miejsce pobytu i prowadzą ruchliwy tryb życia. Największym drapieżnikiem okazał się niedźwiedź, od zawsze tępione przez górali. Nieliczne występują żbiki i rysie. Wielką rzadkością w tatrzańskich lasach są wydry, jest ich zaledwie kilka w Tatrzańskim Parku Narodowym. Najliczniej występują łasice i gronostaje. Z płowej zwierzyny natomiast sarny i jelenie, które mimo wzmożonej ochro- nie nadal padają ofiarami drapieżców.
HALA GĄSIENNICOWA
W hali gąsiennicowej, kończą się tereny wapienne i rozlega Dolina Stawów Gąsiennicowych. W jej górnych częściach znajdują się kotły polodowcowe, leżące piętrami jeden na drugim.
Hale Gąsiennicowe otaczają granitowe szczyty: - Żółtej turni (2089 m) - Kozi wierch (2291 m) - Świnicy (2300 m) - Beskidu (2012 m) - Kasprowy (1985 m)
Jest to obraz krainy polodowcowej o przekroju w kształcie litery U. Dno doliny, które jest płaskie mówi nam o poszerzeniu i pogłębieniu przez lodowiec.
Przyczyną ukształtowania dolin polodowcowych jest zarówno działalność płynącego lodowca, jak i wietrzenie skał w najbliższym sąsiedztwie lodowca.
JEZIORA TATRZAŃSKIE
Jedną z największych ozdób Tatr, są jeziora. Ich ciemna ton mieni się barwami granatu , zieleni i seledynu, otoczone złocistą smugą. W całych tatrach jest ok. 200 jezior, z tego ok. 21 w Tatrach Polskich.
Największe z nich to:
- Morskie Oko (34,5 ha) - Wielki Staw (34,5 ha) w dolinie roztoki - Czarny Staw (20,6 ha) nad Morskim Okiem - Czarny Staw Gąsiennicowy (17,9 ha)
Najgłębsze z nich to:
- Wielki Staw (ok. 79 m głębokości ) - Czarny Staw ( ok. 70 m głębokości ) - Morskie Oko (ok. 50,8 m głębokości )
Większość jezior leży w piętrze kosodrzewiny między 1550 a 1800 m n.p.m. W najwyższych jeziorach przez cały rok zalegają płaty śniegu. Dlatego temperatura wód jest niska ok.10 c. Lód pokrywa wodę tym dłużej, im wyżej leżą.
LUSTRA TEKTONICZNE
Często spotykane w skałach Tatrzańskich są tzw. Lustra tektoniczne. Są to gładkie, błyszczące powierzchnie skał, na których widać ślady wzajemnego przesunięcia się mas skalnych. Widać na nich również szereg linii równoległych, powstałych przez nacisk przesuwających się skał.
Tatrzański Park Narodowy
Jednym z miejsc wartym obejrzenia jest Tatrzański Park Narodowy założony w 1954 roku. Obejmuje obszar Tatr Polskich ok. 21.676 ha. Jest to krajobrazowo najbardziej urozmaicona część łańcucha Karpat. Masywy skalne są zbudowane z granitów, osadowych wapieni.
Wiszące doliny, moreny i stawy, wąwozy i jaskinie to jedne z nielicznych atrakcji tego właśnie parku. Bogato przedstawia się tutaj fauna. Oprócz wielu gatunków zwierząt nizinnych są również kozice niedźwiedzie, polnik tatrzański i darniówka tatrzańska. W wielu jaskiniach, szukają ukrycia puchacz skalny, sokół wędrowny. Spotkamy tutaj również Salamandrę Plamistą i niepylaka Apollo.
W obrębie parku wydzielono części – jako rezerwaty ścisłe, zamknięte dla turystyki.
Nie tyko warto zwiedzić Tatrzański Park Narodowy, ale również wiele innych miejsc np. DOLINĘ KOŚCIELISKA, gdzie można zwie- dzić liczne kapliczki i jaskinie. Jak również WĄWÓZ KRAKÓW, który jest wynikiem intensywnej erozji wodnej wśród wapieni, ulegają- cych rzadkiemu w Tatrach wypukiwaniu pionowemu. Podczas wycieczki nie należy zapomnieć również o KUŹNICACH, gdzie niegdyś znajdowały się zakłady Kuźnickie powstałe w XVIII w. Rozciąga się stąd widok dolomitowych zębów NOSALA.
Niedaleko Zakopanego znajduje się GUBAŁÓWKA, gdzie na jej szczyt można dostać się kolejką. Czeka tam niezapomniany widok na całe Tatry. Należy pamiętać również o zwiedzeniu stawów, przede wszystkim MORSKIE OKO, które jest jedną z atrakcji turystycznych. Jest ono otoczone doliną polodowcową, z której doskonale widać wiszące doliny CZARNEGO STAWU i STAWU STASZICA.
Jest również wiele innych miejsc, zasługujących na naszą uwagę , których nie da się opisać. Najlepszym rozwiązaniem jest zwiedzenie przynajmniej części z nich i przekonanie się samemu o pięknie, które w sobie kryją.
NA PODST. KSIĄŻKI „TATRY – PRZYRODA POLSKA” K.STECKI