Układ ciała jako ćwiczenie lub pozycja wyjściowa do ćwiczeń.

UKŁAD CIAŁA JAKO ĆWICZENIE LUB POZYCJA WYJŚCIOWA DO ĆWICZEŃ

W kinezyterapii podstawę stanowi nazewnictwo gimnastyczne ale występują specyficzne nazwy dla tych samych pozycji i sposobu wykonywania ruchów. Np. w nomenklaturze gimnastycznej „prowadzimy ramiona w bok do ułożenia równoległego do podłoża”, a w kinezyterapii „odwodzimy kończyny górne do kąta prostego”.
Najważniejsze jest aby pacjent zrozumiał polecenia wykonania ruchu, aby było ono jednoznaczne i zrozumiałe.
W opisie ruchu należy uwzględnić drogę, sposób wykonania ruchu oraz określić układ ciała względem podłoża lub przyrządu.
Każde ćwiczenie jest wykonywane w pewnej określonej pozycji, która musi być odpowiednio dobrana i opisana. Przyjmuje się zasadę, że jeśli jakiś odcinek ciała wykonuje ruch , to pozostałe powinny być ustabilizowane. Często służy temu pozycja wyjściowa, która ułatwia stabilizację (czasem z wykorzystaniem przyboru). Pozycja wyjściowa może też służyć ułatwianiu lub utrudnianiu określonych ćwiczeń, wykonywanie ćwiczeń w różnych pozycjach jest swego rodzaju urozmaiceniem.
Ze względu na usytuowanie ogólnego środka ciężkości względem podłoża, pozycje wyjściowe dzieli się na:
o wysokie – m. in. postawa stojąca,
o średnie (= półwysokie) – wszelkie pozycje klęczne i przysiady,
o niskie – siady i pozycje leżące.
Szczególną grupę stanowią tzw. pozycje izolowane. Są to pozycje, które ograniczają lub uniemożliwiają wykonanie ruchu określonych odcinków ciała lub w pojedynczych stawach.
Innym ważnym elementem jest wyjściowy układ odcinków ciała, które mają się poruszać podczas danego ćwiczenia. Ich pozycja wyjściowa również musi być określona i to dwuaspektowo, co dotyczy głównie kończyn.
Pozycję na końcu ruchu określa się jako pozycję końcową (często zdarza się że pozycja końcowa jest jednocześnie pozycją wyjściową).
Niektóre pozycje same w sobie są ćwiczeniami o charakterze statycznym np. opad tułowia. Niejednokrotnie ćwiczeniem są tez zmiany pozycji, a najlepszym tego przykładem może być seria przysiadów. Zmiany pozycji są tez stałym elementem układu ćwiczeń (np. podczas rozgrzewki). Zmiany pozycji nie przeprowadza się w sposób chaotyczny. Ćwiczenia dobiera się tak by płynnie przechodzić do coraz to niższych pozycji i z powrotem poprzez pozycje pośrednie do stania.
W fizjoterapii często spotykamy się z utrudnieniami dotyczącymi zmian pozycji u osób ze sztywnością stawów czy z niedowładem mięśni. Poszukuje się wtedy indywidualnych sposobów skompensowania tego typu niedostatków – zwykle z zastosowaniem dodatkowych pomocy.
Przyjmowanie i zmiany pozycji są stałym elementem rozmaitych czynności wykonywanych w życiu codziennym. Wiele osób przyjmuje i zmienia pozycje w sposób niewłaściwy co jest powodem różnorodnych zmian przeciążeniowych, dotyczących przede wszystkim kręgosłupa i związanych z tym zespołów bólowych.
Zmiany pozycji jako swoisty rodzaj ćwiczeń wykorzystuje się w kinezyterapii w tzw. leczeniu ułożeniowym. Zależnie od potrzeb stosuje się:
 leczenie złożeniowe dotyczące całego ciała – mają zastosowanie przede wszystkim w schorzeniach układu oddechowego (aby łagodzić duszności, poprawić mechanikę oddychania lub w celu wydalenia zalegającej wydzieliny tzw. drenaż ułożeniowy) oraz u osób dłużej przebywających w pozycji leżącej (zapobieganie odleżynom).
 odcinkowe ułożenia profilaktyczne i korekcyjne – mają na celu zapobieganie powstawaniu oraz utrwalaniu się przykurczy, poprawę krążenia lokalnego; szczególna odmianą są pozycje antalgiczne, czyli zmniejszające odczuwanie bólu (chodzi tu o odciążenie lub odbarczenie bolesnego miejsca, czemu w pewnych pozycja sprzyja m.in. zmiana kata ustawienia sąsiednich odcinków ciała, dająca swego rodzaju „luz” w obrębie bolesnego stawu czy zmniejszenie nacisku wpadniętego dysku na struktury nerwowe itp.).
Bardzo ważny jest właściwy dobór pozycji wyjściowej, ponieważ warunkuje on poprawność przeprowadzanych ćwiczeń oraz ułatwia osiągnięcie określonego celu.
U osób ze zmianami patologicznymi zlokalizowanymi w obrębie kręgosłupa (np. z wadami postawy czy choroba przeciążeniową kręgosłupa) należy brać pod uwagę wpływ pozycji ciała na obciążenie kręgosłupa. W tym przypadku kryterium doboru pozycji wyjściowej stanowią trzy czynniki:
 lokalizacja – oddziaływanie danego ćwiczenia na określone miejsce; pozycja może działać na określony odcinek kręgosłupa lordotyzująco lub kifotyzująco (wg. R. Klappa); inna kwestia to stabilizacja odcinków sąsiednich tzw. sterowanie odgórne (układ obręczy ramiennej, kończyn górnych i głowy) bądź sterowanie oddolne (pozycja obręczy miedniczej i kończyn dolnych).
 stopień doraźnego wyrównania wady – pozycje wyjściowe mogą być korekcyjne (zapewniają w płaszczyźnie czołowej „powrót” układu kręgosłupa do linii prostej) lub hiperkorekcyjne („wyginają” kręgosłup w stronę przeciwną do skrzywienia).
 osiowe obciążenie kręgosłupa – różne w zależnościom pozycji.

Pozycje leżące są najbardziej stabilne i dają największe odciążenie kręgosłupa. Pozwalają na wzmacnianie mięśni tułowia i kończyn. Mankamentem leżenia przodem jest ustawienie głowy. Naturalnie oparta czołem o podłoże nie znajduje się w jednej linii z kręgosłupem, należy ułożyć ją na niewielkim podwyższeniu, natomiast umieszczenie rąk pod czołem zmienia układ kończyn górnych i tym samym rozkład napięcia mięśniowego. Leżenie tyłem daje największą stabilność oraz warunki oddechowe.
Siady są dla wielu naturalnymi pozycjami życia codziennego i umożliwiają dobrą stabilizacje miednicy lecz obciążają kręgosłup. Siad klęczny niesie pewnego rodzaju niebezpieczeństwo, ponieważ dzieci mają tendencję do siadania pomiędzy podudziami na podłożu, rotując stopy na zewnątrz, co jest niekorzystne, ponieważ sprzyja rozwojowi kolan i stóp koślawych. Natomiast siad na krześle może być wykorzystywany w celu wyuczenia przyjmowania i utrzymywania prawidłowej pozycji siedzącej.
Klęk podparty daje stabilizację obu obręczy – ramiennej i miednicznej, co umożliwia korekcję układu ciała poprzez zmianę układu obręczy. Pozycja sprzyja wykonywaniu ćwiczeń wzmacniających mięśnie grzbietu, pośladków i kończyn.
W klęku prostym głównie poprzez opady tułowia można wzmacniać określone mięśnie. Jest tutaj pewne niebezpieczeństwo, ponieważ podczas opadu tułowia bardzo łatwo dochodzi do pogłębienia lordozy lędźwiowej i przeciążania tego odcinka.
Podpory ze względu na dość duży stopień trudności wykorzystywane są raczej w celu zwiększania ogólnej statyki ciała w ramach edukacji posturalnej. Jest to dobra pozycja dla wzmacniania mięśni kończyn górnych.
Pozycja stojąca tak jak i siady jest to pozycja dla wielu czynności życia codziennego. Wykorzystywana podczas rozmaitych ćwiczeń kształtujących oraz podczas ćwiczeń opartych o sprzężenie zwrotne, czyli samoobserwację układu ciała w lustrze. Minusem jest fakt, iż obciążenie osiowe, z jakim mamy do czynienia w pozycjach pionowych – głównie poprzez ciężar ciała – może niekorzystnie wpływać na wielkość krzywizn kręgosłupa w obu płaszczyznach czołowej i strzałkowej. Pozycja stojąca jest również mało stabilna.
Zwisy – ich zaletą jest możliwość uzyskania odbarczenia bolesnych miejsc poprzez elongację kręgosłupa, a przez to również rozluźnienie i rozciągnięcie gorsetu mięśniowego oraz derotacji kręgosłupa (korekcji w płaszczyźnie poziomej). Wadą zwisów są trudności w prawidłowym oddychaniu i niekiedy zdarza się tzw. obrona mięśniowa, co niweczy oczekiwane rozluźnienie.
Odpowiednio dobrane pozycje stwarzają wiele możliwości zoptymalizowania ćwiczeń, ale wymaga to pewnej wiedzy – znajomości anatomii prawidłowej, ale i patologicznej w odniesieniu do poszczególnych wad postawy i innych dysfunkcji kręgosłupa oraz uwarunkowań biomechanicznych.