Charakterystyka grup rówieśniczych

W wieku dorastania zjawiskiem powszechnym jest tworzenie się samorzutnych zespołów ;najbliżsi przyjaciele, małe paczki , szersze grupy koleżeńskie, bandy. Przyjaźń pojawia się dopiero w okresie dorastania , wtedy dopiero trwają poszukiwania kolegów czy koleżanek (przyjaciół). Początkowo o tym wyborze decydują cechy zewnętrzne , stopniowo jednak młodzież zwraca uwagę na walory wewnętrzne ( intelekt, charakter, wartości moralne i społeczne) Przyjaźń w tym okresie jest bardzo ważna.. Młodzież stawia sobie w tej dziedzinie wysokie wymagania .Musi istnieć zrozumienie , zaufanie, gotowość pomocy, uznania cech osobowości partnera. Odchylania uważane są za zdradę. . Atrakcyjność takiej grupy polega m.in. na tym, że pozwala odbudować poczucie własnej wartości oraz poczucie bezpieczeństwa zachwianego przez niepowodzenia szkolne i niewłaściwą atmosferę w domu. W takiej grupie można odrzucić autorytet rodziców i instytucji wychowawczych, system wartości i norm uznawanych przez ogół społeczeństwa. Przynależność do niej stwarza możliwość decydowania o sobie i uzyskania statusu samodzielnej, niezależnej od innych osób jednostki. Czynnikami sprzyjającymi tworzeniu się grup z cechami niedostosowania społecznego jest osłabienie lub brak kontroli nad grupami dzieci i młodzieży ze strony rodziców i innych instytucji wychowawczych. W grupie rówieśniczej występuje struktura społeczna jest to zwykle układ w porządku hierarchicznym. Można w nim wyróżnić pozycje i role zapewniające wysokie, średnie i najniższe usytuowanie w grupie. Najwyższe miejsce pod względem wywierania wpływu na zachowanie członków zajmuje jej przywódca (wyłoniony w sposób naturalny, to jest bez wyznaczania przywódcy przez kogokolwiek).
Grupa rówieśnicza stanowi jeden z istotnych czynników wpływających na zachowanie dzieci i młodzieży, z którą nie sposób nie liczyć się w toku poprawnie organizowanego procesu wychowania.M. i C.W. Sherifowie, cytowani przez Z. Skornego, twierdzą, że grupa jest społeczną formacją, która składa się z pewnej liczby osób pozostających we wzajemnych bardziej lub mniej określonych pozycjach i rolach, która ma własny system wartości i norm regulujących zachowanie poszczególnych członków co najmniej w sprawach ważnych dla grupy
Grupy rówieśnicze są ze względu na sposób powstawania grupami nieformalnymi . Tworzą się spontanicznie z chęci do wspólnego przebywania w określonym i akceptowanym przez wszystkich celu . Grupy te charakteryzują się :

- mało stabilną strukturą wyrażającą się w sieci powiązań i kontaktach

interpersonalnych ,

- względną spójnością będącą wyrazem wewnętrznych więzi określanych dość

często w silnym poczuciu „ my „ ,

- określonym statusem czyniącym grupę atrakcyjną dla jej członków ,

- odrębnością wyrażającą się w wyraźnie określonym celu działania ,

- widocznym podziałem ról społecznych ,

- określoną i możliwą do przewidzenia długotrwałością funkcjonowania .


Charakteryzując grupę rówieśniczą, można brać pod uwagę kilka kryteriów, takich jak: wielkość grupy, cel działania, formalny lub nieformalny charakter działania, rodzaj uznanych wartości, skład społeczny grupy, płeć, więzi łączącej członków itp. Ze względu na liczebność możemy wyróżnić:
A. grupy duże, tzw. społeczności, składające się z kilkuset lub większej liczby osób, które nie znają się osobiście, a kontaktują się za pośrednictwem wybranych osób, np. społeczność szkolna.
B. grupy małe - składające się z kilku lub kilkudziesięciu osób, które nawiązują bezpośrednie kontakty, np. uczniowie jednej klasy.
Ze względu na sposób powstawania i instytucjonalne usankcjonowanie grupy można wyróżnić grupy formalne i nieformalne
Grupy formalne zorganizowane są przez odpowiednie instytucje, mają określone zadania i system kontroli. Są nimi np. społeczność szkolna, wchodzące w jej skład klasy, samorząd uczniowski, organizacje dziecięce funkcjonujące zarówno na terenie szkoły, jak też poza nią. Grupy nieformalne powstają spontanicznie. Nie są one organizowane w sposób planowy i zamierzony. Spontaniczność tych grup przeważnie przesądza o ich krótkotrwałości; odznaczają się one tym samym niskim stopniem organizacji, tzn. nader prostą strukturą. Niewielkie jest zróżnicowanie ról i pozycji społecznych.
Uwzględniając skład społeczny grupy rówieśniczej, warto podkreślić, że do grupy mogą należeć dzieci wywodzące się z różnych środowisk społecznych. Stwarza to możliwość porównywania się w wielu płaszczyznach życia, wymiany elementów kultury. Jeżeli chodzi o skład pod względem płci, wyróżniamy grupy homogeniczne i heterogeniczne. Jedne i drugie dostarczają sytuacji współdziałania, zespołowego wykonania zadań, wspólnego przeżywania, rywalizacji, poczucia sukcesu, odpowiedzialności, aktywnego uczestnictwa społecznego.
Dzięki wytworzeniu się więzi grupa staje się zwarta, spoista, zdolna do skutecznego działania. Dlatego też znaczenie klasy szkolnej, a także nieformalnych grup rówieśniczych jest bardzo duże, jeżeli chodzi o proces socjalizacji. Zarówno klasa szkolna, jak i grupy nieformalne stanowią swoistą arenę, na której zachodzą określone procesy społeczne. Zdaniem M. Trawińskiej grupy rówieśnicze stanowią “czwartą siłę" w procesie socjalizacji obok społeczeństwa, systemu społecznego, rodziny. Pierwsze w życiu dziecka grupy, zabawowe oparte są na zasadzie współprzebywania, poznawania swojej odrębności i analogii. Zainteresowanie w grupowaniu się wydaje się wynikać z samej radości obcowania, z głodu wrażeń, “przygody", a następnie dopiero z potrzeby aprobaty i bezpieczeństwa. S. Kowalski pisze, że: Uczestnictwo w grupie rówieśniczej pogłębia i demokratyzuje mechanizmy procesu uspołecznienia. Pogłębia o tyle, że dzięki temu uczestnictwu dziecku przypada w grupie rówieśniczej rola bardziej “realna", niż ta, jaką pełni ono w rodzinie .F. Znaniecki podaje, że: W grupie rówieśników jednostka występuje w roli równouprawnionego członka, z którym inni liczą się nie tylko jako z przedmiotem swego działania, lecz również jako z przedmiotem społecznym.
Cele grup rówieśniczych są wyrazem upodobań oraz zainteresowań zrzeszonych chłopców i dziewczynek . Przyświeca im najczęściej zamiar wspólnego spędzenia czasu i bawienia się. W toku interakcji jaka ma miejsce w każdej grupie , powstają z czasem normy grupowe. Czyli zasady uznawane za własne przepisy , określające sposoby zachowania się. Są one ważnym układem odniesienia, regulującym zachowanie członków grupy w różnego rodzaju sytuacjach życia codziennego .W grupie rówieśniczej każdy zajmuje inną pozycję. Która określana jest przez umiejętność wykonywania określonych czynności , jest mniej lub więcej lubiany.
Spoistość jest niebagatelny procesem oraz zjawiskiem grupowym, który pozwala lepiej zrozumieć ją , jako ważne środowisko naturalne. Spoistość tę określa stopień atrakcyjności która reprezentuje grupa. Miarą zaś odczuwanej przez nich atrakcyjność są żywione w grupie wzajemne uczucia sympatii, ogólnej życzliwości . Spoistość jest tym większa im bardziej członkowie jej lubią się wzajemnie, darzą się zaufaniem i są potrzebni..
Rodzaje grup rówieśniczych.
Grupy rówieśnicze możemy podzielić na:
grupy nieformalne tworzące się spontanicznie,
grupy formalne takie jak np. klasa szkolna, związki czy zrzeszenia młodzieży itp.
Grupy rówieśnicze mają swoje ośrodki skupienia; miejsca spotkań np. cukiernie lub puste garaże. Nazwy wywodzące się tzw. Żargonu ulicznego lub popularnych filmów, książek itp.
-sygnały w postaci haseł , umownych znaków, wyrazów ,służących do podkreślenia odrębności grupy
-insygnia , odznaki lub określone elementy w wyglądzie.
- obrzędy inicjacyjne.
Dziecięce grupy zabawowe
Są możliwe już między trzecim a piątym rokiem życia dzieci , najczęściej jednak powstają wśród chłopców i dziewczynek w wieku siedmiu do dziesięciu lat . Zaspokajają głównie potrzebę zabawy. Ilość członków to dwie albo trzy osoby mają one na początki wyraźnie przelotny charakter Dzieci do dziesiątego roku życia tworzą grupy zabawowe które nie tworzą konfliktu z dorosłymi. Z czasem jednak zdobywają się na coraz większa samodzielność oraz oryginalność w wymyślaniu reguł zabawowych , co czyni ich mniej podatnymi na wpływy dorosłych.
Paczki
Drobne grupy młodzieżowe, ściśle ze sobą zaprzyjaźnione (od 3-6 osób). Mniej lub bardziej trwałe, grupy zażyłe , które mają wspólne zainteresowania, problemy. Początkowo grupy są jednopłciowe, stopniowo przechodzą w mieszane. Niekiedy trwają do dorosłości lub przez całe życie .Członkowie paczek starają się unikać nadzoru dorosłych , spędzać ze sobą dużo czasu (wakacje, tańce, kino, wycieczki, przesiadywanie w kawiarniach). Wpływ paczki na zachowanie młodocianych jest olbrzymi .Niewolnicza konwencjonalność pewnych sposobów zachowania się , ubierania itp.. Często członkowie całkowicie podporządkowują się danej grupie aby nie zostać odrzuconym.
Skutki dodatnie (przynależenia do paczki)- poczucie pewności , bezpieczeństwa , ważności człowieka wynikającej z akceptacji grupy, wytwarzanie się umiejętności współżycia społecznego, dostosowania się i współdziałania hamowanie egocentryzmu , poszanowanie wspólnych interesów.
Skutki ujemne – rozwijają snobizm u swoich członków , ekskluzywną lojalność wobec nich a uczucie wrogości dla nie członków Zwiększają napięcie między dziećmi a rodzicami w wyniku rozbieżności między wymaganiami rodziców i paczki.
Grupy koleżeńskie
Grupy nieformalne , liczniejsze niż paczki , mniej ekskluzywne od nich. Tworzą się ze względu na pokrewieństwo kutrowe, poglądy zainteresowania .Nie wszyscy są ze sobą w równym stopniu zaprzyjaźnieni. Posiadają bardziej luźną strukturę organizacyjną. Nie ma w nich przywódców ani zaplanowanej działalności .Lubią spędzać ze sobą czas , głównie o charakterze towarzyskim.
Bandy(Gangi)
Zjawisko negatywne .Dotyczące głównie chłopców w podobnym przedziale wiekowym. Zrzeszają osoby zaniedbane i odrzucone w złym środowisku domowym , nie akceptowane społecznie przez rówieśników w szkole . Szukają oni zaspokojenia swych potrzeb społecznych, głównie przynależności i uznania . Są podobne do paczek ale kładą większy nacisk na osiągnięcie swoich złych celów (przestępczość , agresywność). Wymagają większej solidarności od członków . Rola przywódcy nieformalnego jest silniejsza, posiada duży autorytet i wymaga bezwzględności, posłuszeństwa oraz uległości. Pozostają one w stałym konflikcie z dorosłymi. Wykazują wrogi stosunek wobec innych grup rówieśniczych Z czasem wkracza na drogę przestępczą i tym samym stanowi dla rodziców i nauczycieli poważny problem wychowawczy.