Lektura w klasach I-III

Lektura w klasach I-III

I Wychowanie i kształcenie czytelnika w początkowych latach nauki szkolnej
Lektura w znacznej mierze pomaga nauczycielowi realizować cele i zadania przedmiotu języka polskiego, a zdobywana na tych lekcjach sprawność językowa uczniów ułatwia osobisty, indywidualny kontakt z książką.

II Umiejętność czytania warunkiem rozwijania kontaktów dziecka młodszego z książką
Podstawową umiejętnością, która umożliwia odbiór informacji przekazywanych za pomocą języka pisanego, jest czytanie.
Język pisany posiada specyficzne prawa i reguły. Poznawanie pisanej odmiany języka dokonuje się w klasach niższych podczas czytania i pisania. Ponieważ umiejętność czytania wymaga rozpoznawania znaków graficznych, czyli identyfikacji symbolu drukowanego z prawidłowym jego brzmieniem, stąd też obok poznawania graficznej strony języka uczeń musi nabrać wprawy w posługiwaniu się fonematyczną i artykulacyjną stroną języka ojczystego. Zestawienie widzialnej formy z jej brzmieniem pozwala na głośne lub ciche wymawianie wyrazu czy zdania. Identyfikacja znaczenia wyrazów, które osoba czytająca tekst posiada w zasobie swego słownictwa czynnego albo biernego, powiązanie brzmień słów z ich desygnatami aktywizuje semantyczną stronę języka. Rozpoznawanie wyrazów powoduje przywoływanie i przypominanie znaczeń już znanych. Dużą rolę pełni tu kontekst, w którym znajdzie się dany wyraz czy grupa wyrazów.
Zdaniem E. Malmquista w procesie przyswajania umiejętności czytania można wyróżnić następujące stadia:
1. Przyswajanie techniki czytania polegające na dokonywaniu identyfikacji liter, głosek, wyrazów
2. Wykorzystywanie nabytej umiejętności czytania w sposób funkcjonalny
3. Zdobycie takiej wprawy w czytaniu, która pozwala odpowiadać na pytania, rozpatrywać zagadnienia wynikające z przeczytanego tekstu, pobudzać do refleksji i krytycznego myślenia
4. Osiągnięcie możliwości czytania twórczego, które wybiega poza recepcję. Czytanie twórcze pozwala czytającemu wysnuć z tekstu nowe idee, zaczerpnąć pomysły do nowej działalności, odkryć nowe problemy, myśli i uczucia.

Czytanie jest złożonym procesem psychofizycznym, w którego przebiegu taką samą rolę pełnią zjawiska natury fizycznej, fizjologicznej i psychofizjologicznej. Początki nauki czytania i samo czytanie zależne jest od sprawności sensomotorycznej, zdolności do motorycznej koordynacji, od rozwoju mowy, opanowania podstawowych mechanizmów analizy i syntezy wzrokowo-słuchowej.
Rozumienie głośno czy cicho czytanego tekstu jest zależne od stopnia rozwoju umysłowego czytelnika. Na zrozumienie tekstu składają się elementy spostrzeżeniowe, pamięciowe, myślowo-rozumowe, wyobrażeniowe oraz emocjonalne. Czytając uczeń musi rozumieć poszczególne słowa, uchwycić zależności występujące między nim i, a także zależności istniejące pomiędzy grupami słów. Warunkuje to rozumienie sensu zdań, a uchwycenie zależności pomiędzy zdaniami rozumienie większych fragmentów tekstu. Niezbędne jest również rozumienie metafor i wyrażeń symbolicznych oraz właściwa interpretacja znaków przestankowych.
Czytanie jako proces psychofizjologiczny przebiega od percepcji, czyli poznawania spostrzeżeniowego elementów tekstu, do jego recepcji, czyli odbioru intelektualnego i emocjonalnego treści lektury.

III Kształtowanie świadomości czytelniczej uczniów klas niższych
Książka dla dzieci powinna:
- odpowiadać zainteresowaniom współczesnego dziecka
- mieć urozmaiconą tematykę
- posiadać interesujące fabułę, żywo i wartko toczącą się akcję, oraz wyraziście wyodrębnione scenki i wydarzenia
- w zależności od tematyki zawierać sporo komicznych sytuacji, różnych cudownych trafów i tajemnic
- za bohaterów mieć postaci nakreślone zgodnie z psychiką dziecięcą, reprezentujące różne postawy moralne i obyczajowe, a motywacja ich postępowania być oparta na celowości przyczyn i skutków
- odznaczać się pogodnym klimatem i miłą atmosferą, zmiennością nastrojów i emocji
- charakteryzować się stylem jasnym, obrazowym i komunikatywnym, pewną dozą dowcipu, barwności opisów, poprzez które dzieci się uczą widzieć piękno w zjawiskach przyrodniczych i kształtować swój stosunek do przyrody
- posiadać dużo dialogów
- w baśniach, podaniach, powieściach historycznych mieć język lekko archaizowany, przybliżający dzieciom minioną epokę
- zawierać barwne, duże ilustracje i odznaczać się piękną szatą graficzną
- rozwijać wyobraźnię dziecka, fantazję, poczucie humoru, uczyć i wychowywać
Rozwijanie świadomości czytelniczej uczniów młodszych w warunkach szkolnych to:
- kształcenie umiejętności obcowania z książką
- poszerzanie zainteresowań czytelniczych
- budzenie zamiłowań czytelniczych
Budzenie zamiłowań czytelniczych w warunkach nauki szkolnej w klasach niższych polega na takiej pracy z lekturą, żeby nauczyć dziecko czytania samodzielnego, autentyczności przeżywania, skłonić do własnej refleksji, zaktywizować psychikę dziecka, wprowadzając je w świat rzeczywistości literackiej.

IV Upodobania literackie uczniów w młodszym wieku szkolnym

- dzieci 7-8-letnie chętnie czytają baśnie
- dzieci młodsze chętnie czytają książki, których bohaterami są zwierzęta
- w wieku koło 12 lat wzrasta zainteresowanie tematyką związaną z rzeczywistością. Wzrasta potrzeba realizmu
- od 10 roku życia upodobania literackie dziewcząt i chłopców zaczynają się różnicować. Dziewczęta odczuwają potrzebę doznań związanych z wnikaniem w świat wewnętrznych przeżyć bohaterów, interesują je problematyka przyjaźni, miłości. Chłopcy, żądni przygód, tajemniczych wypraw, chętnie sięgają do książek o wartkiej akcji, do literatury przygodowej, wojennej.
- dzieci młodsze lubią w książkach zabawne sytuacje, komiczne postacie, rozumieją też dowcip słowny
- największym zainteresowaniem cieszą się książki z życia dzieci, książki o zwierzętach i o treści humorystycznej

V Formy pracy z lekturą

Praca z lekturą powinna mieć zawsze na względzie:
- wykorzystywanie treści poznawczych i wychowawczych do realizacji celów kształcenia zawartych w programie nauczania początkowego
- propagowanie czytelnictwa, aktywności czytelniczej i kultury czytelniczej poprzez stosowanie różnorodnych i interesujących form pracy z lekturą

W pracy z lekturą można wyodrębnić trzy zakresy działań:
- pracę nauczyciela na lekcjach języka polskiego
- współdziałanie nauczyciela z bibliotekarzem szkolnym
- współpracę nauczyciela z rodzicami
1. Słowno – oglądowe formy przekazywania tekstu lektury
Jest to opowiadanie i głośne czytanie książek przez nauczyciela. Aby zachęcić dzieci do samodzielnego przeczytania lektury w domu, nauczyciel na lekcji poprzez wprowadzenie w tematykę danej książki powinien wywołać potrzebę głębszego zapoznania się z jej treścią. Poprzez czytanie i opowiadanie należy wzbudzić u dziecka chęć osobistego kontaktu z lekturą. Głośne czytanie nauczyciela w klasie zwalnia dziecko z obowiązku rozszyfrowania znaków graficznych i rozumienia znaczenia wyrazów umożliwiając mu skoncentrowanie myśli na ogólnym sensie słuchanego tekstu. Nauczyciel czytając głośno i wzorowo, z właściwym tempem, akcentem, intonacją, zmieniając siłę i ton głosu, robiąc pauzy gramatyczne i logiczne, daje uczniom przykład właściwej interpretacji tekstu lektury i sprawia, że dziecko przeżywa ją silniej niż gdyby czytało samo. Wzorowe czytanie książki przez nauczyciela ma jeszcze jeden ważny walor – jest czynnikiem dyscyplinującym klasę oraz stanowi przykład czytania dla uczniów.
Drugim sposobem przybliżania dzieciom lektury jest opowiadanie nauczyciela. Dobre, żywe opowiadanie sprawia dzieciom dużą przyjemność. Przy takim opowiadaniu nawiązuje się ścisła wieź między nauczycielem a uczniem.
Stosując metody słowne w zaznajamianiu dzieci z lekturą nauczyciel powinien od czasu do czasu wzbogacić je środkami audiowizualnymi.
Przystępując do pracy z lekturą należy wytworzyć między dziećmi i książką pewną więź emocjonalną. Pomoże w tym przybliżenie postaci autora książki. Można przygotować różne materiały ( portret, różne fotografie), urządzić wystawkę książek danego pisarza lub zaprosić pisarza do szkoły. Pomóc mogą także audycje radiowe i telewizyjne.
2. Twórcze działania uczniów podczas pracy z lekturą
• Improwizowanie tekstów lektury
Po przeczytaniu i rozmowie na temat danej lektury dzieci samodzielnie lub wspólnie z nauczycielem przygotowują improwizowaną inscenizację –zabawę, czyli przedstawiają wybrane fragmenty pozycji lekturowych. Improwizacja pozwala na twórcze wyrażanie myśli i własnych doświadczeń, twórcza grę wyobraźni, kształcenie precyzji słowa i płynności mówienia oraz na rozwijanie umiejętności reagowania przez dzieci na różnorodne i zmienne sytuacje.
• Inscenizacje na podstawie lektury
Ułatwia ona integrację wszystkich zajęć i treści programowych różnych przedmiotów nauczania, a szczególnie artystycznych, co sprawia, że pełniejsze staje się wychowanie poprzez sztukę. Jest doskonałym ćwiczeniem o charakterze twórczym i ekspresyjnym. Dajew możliwości wprowadzenia w sposób naturalny śpiewu, muzyki i szeroko pojętego ruchu jako tła ekspresji słownej. Inscenizację można przeprowadzić w trakcie czytania lektury lub po jej przeczytaniu, w zależności od tego, jaką funkcje ma ona pełnić.
• Zabawy twórcze na podstawie lektury
Teksty lektur mogą być źródłem pomysłów do zabaw twórczych. Dzieci bawiąc się w mniejszych grupach kształcą i doskonalą swoją spostrzegawczość oraz twórczą wyobraźnię, a także nabywają sprawności w bardziej precyzyjnym wyrażaniu myśli w mowie.
• Opowiadania twórcze dotyczące lektury
Praca nad lekturą daje uczniom możliwość szerszej wymiany myśli, przedstawiania swoich poglądów na tematy poruszane w książce, czy dostrzegania i rozumienia motywów działania bohaterów. Uczy to dzieci nie tylko myśleć, ale i słuchać tego, jak widzą spawy inni. Opowiadania twórcze dają uczniom całkowitą swobodę w komponowaniu fabuły, rozwijaniu akcji, ustalaniu ciągłości wydarzeń i snuciu domysłów, będących następstwem przyczyn i skutków.
• Swobodne teksty na podstawie lektury
Tekst lektury może podsunąć temat swobodnego tekstu. Swobodny tekst jest szczególną formą ekspresji słownej umożliwiającą dzieciom własną, twórczą wypowiedź. Dziecko nie musi kierować się z góry ułożonym planem wypowiedzi, nie jest skrępowane obawą oceny negatywnej, bo w każdej swobodnej wypowiedzi, nauczyciel – przyjaciel dziecka dostrzeże jakieś wartości: językowe, stylu, ciekawą myśl, chociaż może być ona wypowiedziana nieporadnie, głębokie przeżycie, itp.
• Prowadzenie dzienniczków lektur
Są one atrakcyjną formą pracy z książkami lekturowymi. Dla nauczyciela mogą być pewną formą kontroli czytelnictwa uczniów, a dla samych dzieci pomocą w utrwalaniu wiadomości o przeczytanych książkach, ich autorach, ilustratorach, itp. Podczas sporządzania notatek następuje jakby bezpośredni kontakt z bohaterem, wyrabia się wrażliwość na piękno języka, przeżywa jeszcze raz przedstawione obrazy literackie. Sposoby prowadzenia dzienniczków zależą od inwencji nauczyciela i pomysłów samych dzieci, ale muszą się znaleźć w nich podstawowe informacje dotyczące książki według wymogów programu języka polskiego dla danej klasy.
• Prezentowanie książek z lektury przez dzieci
Dobra i przemyślana prezentacja książki jest także jednym ze sposobów zaciekawienia uczniów jej treścią. Prezentacji może dokonać nauczyciel. Najlepiej jednak, gdy zrobią to sami uczniowie.
• Tworzenie książeczek tematycznych
Sprzyja to kształceniu u uczniów myślenia analityczno-uogólniającego. Uczniowie wdrażają się do dokonywania analiz literackich, porównań, uogólnień i wyciągają wnioski dotyczące bohaterów i ich czynów, a także przez analogię – stawiając siebie w podobnych sytuacjach – rozważają własne postępowanie. Praca uczniów nad taką książeczką wdraża ich do samodzielnego i twórczego myślenia, rozbudza wyobraźnię i kształci wszystkie procesy myślowe oraz usprawnia mowę ustną i pisaną przy zachowaniu podstawowego kryterium, jakim jest własna, samorzutna aktywność.
• Gry dydaktyczne z lekturą
• Urządzanie kącika ksiązki lekturowej
• Współdziałanie nauczyciela z bibliotekarzem szkolnym
• Współpraca z rodzicami w zakresie rozwijania czytelnictwa dzieci