Witaminy - rola, źródła, skutki niedoboru.
WITAMINY (A,D,E,K,B1,PP,B2,B6,B11,B12,C)
Materiał należy czytać w następujący sposób.
1. Rola
2. Źródła
3. Niedobór
WITAMINA A (retinol, beta- karoten)
Rola
- współtworzenie rydopsyny (utrzymanie pobudliwości komórek zmysłowych siatkówki oka)
- metabolizm białek
- niezbędna do utrzymania w dobrym stanie rogówki oka, wszystkich błon śluzowych przewodu pokarmowego, przewodu moczowego, układu rozrodczego, skóry i płuc
- wywiera wpływ na czynniki odpornościowe („witamina antyinfekcyjna”)
Źródła
- wątroba (wołowa, wieprzowa)
- jaja
- masło
- mleko
- tran
- marchew, pomidory
- kurza ślepota (zmierzchowa)
Niedobór
- zanikanie nabłonków, łuszczenie się skóry
- zahamowanie wzrostu
- zmniejszona odporność na zakażenia
- osłabione, wrażliwe dziąsła
- suche spojówki oraz zmiany chorobowe na rogówce
- problemy z włosami i paznokciami
WITAMINA D (kalcyferol)
Rola
- wzmaga wchłanianie wapnia w jelitach i fosforu
- zapobiega nadmiernemu ich wydalaniu z moczem
- prawidłowy wzrost kości i zębów
- wpływa korzystnie na system nerwowy i na skurcze mięśni w tym serca
- sprawne przewodzenie impulsów nerwowych
- zapobiega i łagodzi stany zapalne skóry
- reguluje wydzielanie insuliny (odpowiedni poziom cukrów we krwi)
Źródła
- wątroba
- mleko i jego przetwory
- masło
- tran
- oleje rybne (łosoś, tuńczyk, śledź, makrela, sardynki)
- drożdże
- jaja
Niedobór
- krzywica (u dzieci)
- osteomalacja – rozmiękczenie kości (dorośli)
- osteoporoza (starsi)
- zapalenie spojówek
- stany zapalne skóry
- osłabienie organizmu
- zmniejszenie odporności
- osłabienie i wypadanie zębów
WITAMINA E (tokoferol)
Rola
- hamowanie utleniania lipidów ustrojowych (gł. Z błon komórkowych) i wit. A
- przemiana materii (zwiększa podaż tlenu, zapobiega utlenianiu witaminy A, uniemożliwia tworzenie się toksycznych produktów)
- zapobiega rozwojowi miażdżycy
- obniża podwyższony poziom lipidów w surowicy krwi
- podtrzymuje czynność tkanki mięśniowej
- ułatwia przyswajanie tlenu przez erytrocyty
- pobudza produkcję substancji przeciwzakrzepowych
- prawidłowa produkcji spermy
Źródła
- oleje roślinne (sojowy, słonecznikowy)
- orzechy
- kiełki pszenicy
- wątroba
- jaja
- ryby
- pełnoziarniste zboża
- warzywa liściaste
- czosnek
- awokado
Niedobór
- osłabienie mięśni
- obniżenie płodności
- niedokrwistość
- osłabienie zdolności koncentracji
- rogowacenie i wczesne starzenie się skóry
- gorsze gojenie się ran
- zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych
WITAMINA K (filochinon)
Rola
- krzepnięcie krwi (koenzymem syntezy protombiny w wątrobie)
- uszczelnia sródbłonki naczyń krwionośnych
- zapobiega krwawieniom wewnętrznym i krwotokom
- zmniejsza obfite krwawienia miesiączmkowe
- właściwości przeciwbakteryjne oraz przeciwgrzybicze, przeciwzapalne i przeciwbólowe
Źródła
- warzywa (kalarepa, kalafior, pomidory, ziemniaki)
- wątróbka
- ciemnozielonych i liściastych warzywach (brokuły, rzepa, szpinak, sałata, kapusta)
- owoce (awokado, brzoskwinie, truskawki)
- jaja
- ser
Niedobór
- podatność na krwotoki
- wydłużony czas krzepnięcia krwi
WITAMINA B1 (tiamina)
Rola
- element enzymów utleniających węglowodany i aminokwasy
Źródła
- wątroba
- mięso (gł. wieprzowina)
- drożdże
- pełnoziarniste zboża
- rośliny strączkowe
Niedobór
- choroba beri- beri
- zaburzenia oddychania tkankowego
- zaburzenia czynności układu nerwowego, wątroby i mięśnia sercowego
WITAMINA PP (niacyna, kwas nikotynowy)
Rola
- element enzymów NAD+ i NADP+ (reakcje utleniania, redukcja w komórkach)
- uczestniczy w procesach regulacji poziomu cukru we krwi i cholsterolu w organizmie
- współdziała w syntezie hormonów płciowych (estrogeny, progesteron)
Źródła
- wątroba
- jaja
- pełne mleko i jego przetwory
- orzechy
- ziarna zbóż
Niedobór
Rzadko stwierdzany
- zakłócenia w funkcjonowaniu układu nerwowego (bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy, zapalenie nerwów, zaburzenia pamięci )
- dysfunkcji układu trawiennego (biegunki, spadek masy ciała, osłabienie)
- zaburzenia w metabolizmie cukrów
WITAMINA B2 (ryboflawina)
Rola
- składnik koenzymu FAD (utlenianie związków organicznych w komórkach)
- wpływa na syntezę kwasów tłuszczowych z białek i węglowodanów
- warunkuje prawidłowe funkcjonowanie wzroku
- eliminuje z organizmu trujące substancje zawarte w alkoholu i tytoniu, zapobiega nowotworom przełyku
- współuczestniczy w prawidłowym funkcjonowaniu błon śluzowych, dróg oddechowych, śluzówki przewodu pokarmowego, nabłonka naczyń krwionośnych i skóry
Źródła
- wątroba
- jaja
- pełne mleko i jego przetwory
- orzechy
- ziarna zbóż
- jarzyny
- podroby
- ryby
- warzywa strączkowe
- drożdże
Niedobór
- opóźnianie wzrostu
- uszkodzenie gałek ocznych i rogówki
- zajady jamy ustnej
- łojotok
- choroby układu nerwowego
- wypadanie włosów
- brak koncentracji
- zawroty głowy
- bezsenność
- swędzenie w okolicy ujścia pochwy
WITAMINA B6 (pirydoksyna)
Rola
- bierze udział w przemianie białek (jako koenzym)
- bierze udział w syntezie białek i kwasów nukleinowych
- niezbędna do produkcji hemoglobiny
- podnosi odporność immunologiczną organizmu
- uczestniczy w tworzeniu przeciwciał
Źródła
- wątroba
- jaja
- warzywa
- mięso
- rośliny strączkowe
Niedobór
Rzadko stwierdzany
- stany zapalne skóry (łojotokowe zmiany na twarzy, podrażnienie języka i błon śluzowych jamy ustnej)
- nadmierna pobudliwość
zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym (apatia, bezsenność, nadwrażliwość, napady drgawek)
- zwiększona podatność na infekcje
WITAMINA B11 (kwas foliowy)
Rola
- współtworzy niebiałkowy składnik enzymów niezbędnych w biosyntezie nukleotydów wchodzących w skład DNA
- bakterie flory jelitowej
Źródła
- wątroba
- jaja
Niedobór
- zakłócenia procesu krwiotwórczego (anemia)
- wzrost ryzyka wad cewy nerwowej płodu (u ciężarnych)
WITAMINA B12(kobalamina) (zawiera kobalt)
Rola
- krwiotwórczy czynnikiem wątroby
- niezbędna w tworzeniu krwinek czerwonych i białych
- uczestniczy w dojrzewaniu komórek nabłonkowych
- ochrania miąższ wątroby
- Bierze udział w syntezie aminokwasów i kwasów nukleinowych
- pełni funkcje koenzymu w przemianie kwasów organicznych
- bakterie flory jelitowej
Źródła
- pełnoziarniste zboża
- drożdże
- jarzyny liściaste
- wątroba
- mleko
- ryby
Niedobór
- zaburzenia powstawania ciałek krwi, zwłaszcza czerwonych - niedokrwistość złośliwa
- zmiany zwyrodnieniowe błony śluzowej żołądka
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe i brak apetytu
- zaburzenia w układzie nerwowym (zaburzenia czucia, niezborność ruchów, zmęczenie, drętwienie rąk i nóg, trudności w chodzeniu)
- dolegliwości miesiączkowe
WITAMINA C (kwas askorbinowy)
Rola
- synteza kolagenu
- tworzenie istoty podstawowej kości i zębów
- wchłanianie żelaza
- wzmacnia mechanizmy odpornościowe
- synteza insuliny
- działanie odtruwające
Źródła
- świeże owoce (cytrusy, truskawki, czarna porzeczka, aronia)
- świeże warzywa (pomidory)
Niedobór
- obniżenie odporności na przeziębienia
- szkorbut
- bladością skóry i błon śluzowych
- pękaniem drobnych naczynek krwionośnych
- zwiększoną łamliwością kości, wolniejszym gojeniem się ran