Osobowość

WSTĘP
Termin „osobowość”, podobnie jak wiele innych podstawowych pojęć humanistyki, mimo wielu prób zdefiniowania zachowuje niejasność i wieloznaczność. Pojęcie to jest używane w różnych znaczeniach zarówno w języku potocznym, jak i w filozofii, antropologii, historii, psychologii, socjologii i wielu innych naukach humanistycznych. W tej pracy zajmę się szczegółowo pojęciem osobowości w znaczeniu psychologicznym.

Definicje osobowości formułowane przez psychologów często akcentują uwarunkowania właściwości psychiki człowieka, a niekiedy nawet ograniczają się tylko do nich. Analizując osobowość, należy zaznaczyć, że nie jest ona cechą gatunkową człowieka, lecz cechą indywidualną i kulturową, odnoszącą się do wzoru, do którego osiągnięcia zmierza proces wychowania i samowychowania.

Osobowość człowieka kształtowana jest przez cechy biofizyczne jak też poprzez proces socjalizacji, która przystosowuje człowieka do życia w zbiorowości, umożliwia porozumienie się i inteligentne działanie w jej ramach, uczy jak się zachować, by osiągnąć cele życiowe. Socjalizacja jest to wchodzenie w kulturę, co rozumie się jako poznawanie i przyjmowanie przez jednostkę tradycji i wzorów kulturowych wyznaczających sposób jej zachowania się.

OSOBOWOŚĆ A TEMPERAMENT

Już w starożytności interesowano się ludzkimi cechami, wówczas jednak klasyfikowano je jako różnice temperamentu. Hipokrates (460 – 377 p.n.e.) wyróżnił 4 typy temperamentu: flegmatyka, choleryka, melancholika i sangwinika.

Krótko je scharakteryzuję:
Flegmatyk (gr. phlegmatikos - „pełen śluzu") to człowiek odznaczający się mało dynamicznym usposobieniem, nie ulegający gwałtownym emocjom, słabo reagujący na podniety, ale wytrwały w działaniu i konsekwentny w uczuciach. Typ flegmatyczny charakteryzuje się małą pobudliwością, jest zrównoważony i opanowany. Fizjologiczną podstawę temperamentu flegmatyka stanowi silny i zrównoważony typ układu nerwowego.

Choleryk (gr. chole - „żółć") - to człowiek wybuchowy, o silnych i szybko powstających reakcjach uczuciowych; odznaczający się dużą energią życiową i brakiem opanowania. Reakcje choleryka są niewspółmierne do bodźca. Fizjologiczną podstawę temperamentu choleryka stanowi silny, niezrównoważony (przewaga procesu pobudzania nad procesem hamowania) typ układu nerwowego.

Melancholik (gr. melancholikos - „smutny") - to człowiek o usposobieniu łagodnym, biernym, którego cechuje brak impulsywności, silne, wolno narastające reakcje uczuciowe. Melancholik w działaniu jest mało odporny i niewytrwały. Typ melancholika cechuje się małą ruchliwością, apatią, przewlekłymi stanami przygnębienia. Fizjologiczną podstawę temperamentu melancholika stanowi tzw. słaby typ układu nerwowego.
Sangwinik (łac. sanguis - „krew") - to człowiek o żywym, pogodnym, uczuciowym, aktywnym usposobieniu, wrażliwy, o silnych i szybkich reakcjach. Sangwinik łatwo dostosowuje się do zmiennych warunków życia, jest odporny na trudności. W typologii wyższej czynności nerwowej. Odpowiada mu silny zrównoważony i ruchliwy typ układu nerwowego.

Przejdźmy jednak do zasadniczego tematu jakim jest OSOBOWOŚĆ
W wieku XIX , głównie za sprawą Zygmunta Freuda udało się wyodrębnić i zdefiniować Osobowość - jako jedno z podstawowych pojęć psychologicznych i socjologicznych. Używane jest ono dla oznaczenia całokształtu dyspozycji i funkcji psychicznych człowieka, wyznaczając jego zachowanie i stanowiący swoistą strukturę, np.: " Zespół warunków wewnętrznych determinujących sposób w jaki człowiek reaguje swoje stosunki z działającym na niego światem."

Etymologia osobowości wywodzi się od słowa – osoba. Oznacza ono byt o rozumnej naturze, cechujący się odrębnością od innych bytów, posiadający świadomość własnego istnienia, wolę, własny charakter i system wartości

Definicja osobowości dzieli się na trzy obszary wzajemnie powiązane, według których osobowość to:
1) zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;
2) zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;
3) zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.

Najnowsze ujęcia dotyczące osobowości apokazują, że wprawdzie cechy biofizyczne człowieka i zewnętrzne oddziaływanie są podstawą osobowości, ale jej nie determinują. Natomiast decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości ma aktywność samej jednostki.
Zdefiniowanie osobowości umożliwiło badanie, przewidywanie i kształtowanie zachowań ludzi.

Psychologiczne teorie osobowości

TEORIA FREUDA

Zygmunt Freud – jest twórcą najstarszej teorii osobowości; teorii dynamicznej – według której osobowość jest organizacją sił dynamizujacych zachowanie (dążenia, popędy, potrzeby społeczne). Popęd seksualny, tj. Instynkt życia (Libido) i popęd agresji, tj. instynkt śmierci (Id) są w konflikcie z normami społecznymi, które prezentuje Superego. Konflikt ten jest źródłem wszelkich zachowań, których ostateczny kształt nadaje racjonalne Ego.

Libido, popęd seksualny (płciowy) (z łac. "żądza")- zachowanie mające na celu zaspokojenie potrzeby bliskości cielesnej, rozkoszy. Freud rozumiał libido jako formę energii za pośrednictwem której popędy życia spełniają swoje funkcje jako zaburzenia osobowości.

Id jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz superego.
Id jest rodzajem macicy, w której dochodzi do ukształtowania ego i superego. Zawiera w sobie dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie, działa na zasadzie impulsów i natychmiastowej gratyfikacji, zaspokojenia potrzeb. Pozostaje w ścisłym związku z procesami fizjologicznymi z których czerpie energię. Id reprezentuję wewnętrzny świat subiektywnych doznań i nie posiada żadnej wiedzy o rzeczywistości obiektywnej. Nie potrafi tolerować przyrostów energii, które są odczuwane jako powodujące dyskomfort napięcia. Zasada redukcji napięcia, zgodnie z którą działa id nosi nazwę zasady przyjemności. Redukcja ta zachodzi za pomocą czynności odruchowych (redukują napięcie natychmiast) i procesu pierwotnego (redukuje złożone reakcje psychiczne).
Id jest sferą biologiczną człowieka.,jest jednym z podstawowych pojęć w psychoanalizie Zygmunta Freuda.

Ego jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok superego oraz id.Ego wytwarza się ponieważ zaspokojenie potrzeb organizmu wymaga działań w świecie rzeczywistym (obiektywnym) poprzez przekształcanie wyobrażeń w spostrzeżenia. Jest podporządkowane zasadzie rzeczywistości, działa za pośrednictwem procesu wtórnego, sprawuje kontrolę nad funkcjami poznawczymi i intelektualnymi. Ta część osobowości decyduje o przystąpieniu do działania, które popędy i w jaki sposób zostaną zaspokojone. Zasadnicza rola ego to godzenie wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi czyli id i superego.
Ego jest sferą intelektualną człowieka.
Ego jest jednym z podstawowych pojęć w psychoanalizie Zygmunta Freuda.

Superego jest jedną ze struktur osobowości w modelu psychoanalitycznym, obok ego oraz id.
Superego stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność, które przekazywane są dziecku przez rodziców w procesie socjalizacji. Jest to instancja „moralna”, dążąca do doskonałości (w przeciwieństwie do id kierującego się zasadą przyjemności). Główne funkcje superego to hamowanie impulsów id, przekonywanie ego, aby cele realistyczne zastąpiło moralnymi.
Jest to ostatni wykształcający się element osobowości, kształtuje się pod wpływem kar i nagród, stosowanych przez rodziców. To, co wychowawcy aprobują i nagradzają włączane jest w obręb subsystemu superego - ja idealnego. Sumienie karze wywołując poczucie winy, ja idealne nagradza powodując poczucie dumy. Samokontrola zajmuje miejsce kontroli sprawowanej przez rodziców.
Superego jest sferą moralną człowieka.
Superego jest jednym z podstawowych pojęć w psychoanalizie Zygmunta Freuda.

TEORIA JUNGA

Carl Gustav Jung (1875–1961), był uczniem Freuda, ale później zerwał z nim stosunki, z powodu niezgody co do istoty psychoanalizy (wg Junga Freud utożsamiał psychoanalizę ze swoją teorią seksualności) i podążył własną drogą. Uznając procesy nieświadome jako główną rzeczywistość psychiczną, a historię indywidualną wraz z historią całej ludzkości jako główne determinanty zachowania człowieka dołączył do nich również cele i aspiracje człowieka (aspekt prospektywny, teleologiczny). Jung kładł nacisk na wspólne dla całego rodzaju ludzkiego źródła osobowości (doświadczenie przodków - archaiczne, prymitywne, nieświadome, uniwersalne), które nazywał nieświadomością zbiorową Uważał że osobowość jednostki jest wypadkową powyższych sił zewnętrznych i modulujących je sił wewnętrznych indywidualnego doświadczenia. W swojej teorii i swoich badaniach Jung szeroko korzystał z badań antropologów, historyków i religioznawców.

Podstawowe struktury osobowości:
Ego, czyli świadoma psychika, nieświadomość osobowa, czyli stłumione doświadczenia jednostki,
formujące kompleksy będące sumą nieświadomych doświadczeń zbiorowych i indywidualnych (np. kompleks matki)Nieświadomość zbiorowa, jest według niego sumą ukrytych śladów pamięciowych, doświadczeń naszych przodków, sięgających czasów archaicznych. Składnikami nieświadomości zbiorowej są archetypy, czyli formy pojęciowe (idee) zawierające silny ładunek emocjonalny (np. archetyp matki jako historycznie niezmienna istota macierzyństwa). Persona, czyli rola jaką jednostka przyjmuje dostosowując się do obyczajów i tradycji społecznych. Anima i animus, czyli archetypiczne elementy psychiczne płci przeciwnej zawarte w psychice jednostki, tj. elementy kobiece w psychice mężczyzny i elementy męskie w psychice kobiety. Cień, czyli uosobienie zwierzęcej natury człowieka (archetyp cienia).
Jaźń, czyli suma procesów psychicznych osobowości powstała dzięki ludzkiemu dążeniu do jedności (archetypicznym symbolem jest mandala). Zdaniem Junga rozwój osobowości człowieka wiedzie poprzez proces indywiduacji (dążenia do harmonijnej jedności) i funkcję transcendentną do samourzeczywistnienia.

Wg typologii osobowości C. G. Junga wyróżnić można dwa zasadnicze typy osobowości.

Ekstrawertyka - (ekstra- + łc. vertere, versum ‘obrócić, skierować’) Osoby, której zachowanie nacechowane jest pozytywnym zainteresowaniem światem zewnętrznym (bardziej niż własnymi przeżyciami), o aktywności skierowanej na otoczenie, prospołeczną, łatwo nawiązującą kontakty, z ogólną zaradnością i orientacją w realiach rzeczywistości
Są to ludzie którzy reagują szybko i wyraźnie. Dają odpowiedzi, zanim nad nimi pomyślą. Trudno im się skoncentrować na słuchaniu. Robią dużo szumu i zamieszania wokół siebie i dobrze się czują w takiej atmosferze. Ekstrawertyka charakteryzuje pozytywny stosunek do przedmiotu. Przez swe formy przystosowania i reagowania ekstrawertyk nastawiony jest bardziej na zewnątrz, kieruje się uznawanymi przez kolektyw normami, zgodnie z duchem czasu.

Introwertyk - (intro- + łc. vertere, versum ‘obracać’) Osoby te kierują uwagę na własne przeżycia, obserwuje się u nich brak zainteresowania otoczeniem, oraz skłonność do zamykania się w sobie i izolację od innych.
Oni troskliwie skrywają swe myśli. Trudno jest coś z nich wydobyć. Czasem uważają, że wszystko jest tak oczywiste, że nie ma potrzeby mówienia o tym.

TEORIA ADLERA

ADLER ALFRED (1870–1937), był austriackim lekarzem i psychologiem twórcą kierunku zwanego psychologią indywidualną. Był uczniem i współpracownikiem Z. Freuda. Jako jeden z pierwszych z kręgu współpracowników Freuda, którzy odrzucili jego koncepcję libido; uważał, że gł. motorem działania ludzi jest „dążenie do mocy” jako forma kompensacji kompleksu niższości („poczucia niższej wartości”), który powstaje we wczesnym dzieciństwie na podłożu słabości dziecka w stosunku do dorosłych i do otoczenia, z przyczyn realnych lub urojonych. Sposoby kompensacji kompleksu niższości wpływają na kształtowanie się cech charakteru człowieka, a niemożność kompensacji daje początek zaburzeniom i chorobom psychicznym.
Adler uważał też że poczucie niższości jest czymś dobrym dla człowieka, bowiem jest to czynnik rozwoju jednostki. Drugim bardzo ważnym czynnikiem jaki wyróżnił jest uspołecznienie wynikające z kontaktu z matką.

Przyczyny poczucia niższości
- Uzależnienie - człowiek rodzi się słaby, mały, od dzieciństwa czuje się słabszy od innych i uzależniony od środowiska.
- Kalectwo. Niższa wartościowość narządów np. : mowy, słuchu, wzroku, brak urody, przewlekłe choroby i inne czynniki biologiczne.
- Czynniki społeczne np. ubóstwo, recydywa przestępcza.
- Dyskryminacja - przynależność do mniejszościowej grupy lub kategorii społecznej ( np. rodzina patologiczna, sekta religijna)
- Błędy wychowawcze - wychowanie bezstresowe lub nadmierna krytyka.

KOMPLEKS NIŻSZOŚCI
Brak uspołecznienia jednostki wiąże się z kompleksem niższości ( pychą, próżnością, chełpliwością, nadmiernym wywyższaniem się, snobizmem, męskim zachowaniem u kobiet, kobiecym u mężczyzn, przypisywanie dużego znaczenia drobiazgom.

Te dwa kompleksy mogą przejawiać w różny sposób
- Pozytywny – powoduje wyrównanie braków, uzyskanie sukcesu, a czasem znaczne nawet przewyższanie innych ( kompensacja, hiperkompensacja)
- Negatywny – u osób biernych ucieczka od życia w świat fikcji i chorobliwej fantazji lub zaburzeniami psychicznymi takimi jak nerwice, świadome tworzenie symptomów chorobowych .U osób aktywnych ucieczka w alkoholizm, narkomanię, a w konsekwencji nawet samobójstwo.

Znaczna część uspołecznienia wiąże się z kontaktem z matką i ojcem .Może to w sposób pozytywny wpływać na wychodzenie z kompleksów.

Duże znaczenie ma kolejność narodzin.
- pierwsze dziecko – obdarzone przesadną troską, co rodzi poczucie niższości, gdy rodzą się kolejne dzieci; starsze odczuwa wówczas negatywne nastawienie otoczenia. Wśród tych dzieci najwięcej jest alkoholików, przestępców.
- Drugie dziecko – jest bardzo ambitne. Stara się dochodzić do głosu i pozyskiwać prawa
- Dziecko najmłodsze – jest zwykle rozpieszczane, wychowywane z najmniejszą dozą krytycyzmu.

Teoria Adlera ma duże zastosowanie w pedagogice, gdyż większość trudności wychowawczych wynika z poczucia niższości. Kierując się tymi kryteriami wiemy jak wpływać na rozwój osobowości dziecka. W tym względzie znacznie większe sukcesy przynosi nagradzanie dziecka niż jego karcenie.

Podsumowując to, co zostało dotychczas powiedziane można stwierdzić

Fundamentem naszej osobowości są te możliwości, które są wrodzone:
- zdolności umysłowe / jednym nauka idzie łatwo, a innym z trudnością; jedni mają „umysł ścisły”, a inni są „humanistami”/
- zmysłowe /wrażliwość wzrokowa, węchowa, słuchowa, itp./
- uczuciowe /emocjonalne/
- ruchowe /nie każdy może być chirurgiem, zegarmistrzem lub sportowcem

Jednak ogromny wpływ na jej rozwój mają też czynniki środowiskowe, rodzinne i społeczne, pośród których na główne miejsce wysuwa się proces wychowania.

Teorie osobowości są próbami opisania w systematyczny i uporządkowany sposób struktury osobowości. Dobra teoria musi powiązać różne elementy charakterystyki jednostek w całość, która wykazuje trwałe rozpoznawalne cechy, specyficzne dla każdej jednostki, a jednak pozwalające na porównywanie ludzi miedzy sobą. Istnieje wiele teorii - częściowo dlatego, że osobowość jest zdefiniowana tak nieściśle, że nie wszystkie teorie dotyczą tego samego przedmiotu, a częściowo dlatego, że fakty, na których pełna teoria musi się opierać, nie są jeszcze wystarczająco dobrze znane.
W literaturze spotykamy teorię typów , teorię cech, teorie rozwojowe oraz teorie osobowości.

Jedną z nich jest Teoria cech indywidualnych Cattela.

Raymond B. Cattell. 1905 - 1998 Jest jednym z najsłynniejszych badaczy osobowości. Według Cattell`a osobowość jest tym co pozwala przewidzieć, co dana osoba zrobi w danej sytuacji. Celem badania osobowości jest ustalenie praw określających, co różni ludzie będą robić we wszelkich rodzajach sytuacji społecznych i ogólnych sytuacji środowiskowych. Osobowość jest związana z całym zachowaniem jednostki zewnętrznym i wewnętrznym , to złożona i zróżnicowana struktura cech, z motywacją zależną od cech dynamicznych. To cecha jest najważniejszym pojęciem w teorii stworzonej przez Cattell`a , struktura psychiczna, wnioskowana z obserwowanego zachowania w celu wyjaśnienia regularności czy spójności zachowania. Cattell podzielił cechy na jedyne, wspólne (w tym powierzchniowe), źródłowe ( w tym konstytucjonalne) oraz środowiskowe ( stany i role). Powierzchniowe reprezentują wiązki jawne, czyli zewnętrzne zmienne, występujące łącznie, natomiast źródłowe to podstawowe zmienne, współ determinujące wielorakie przejawy powierzchniowe. Cechy źródłowe można identyfikować jedynie za pomocą analizy czynnikowej, bo ona pozwala określić zmienne, czynniki będące podstawą powierzchniowego zachowania. Cechy źródłowe są ważniejsze od powierzchniowych , bo stwarzają możliwość większej oszczędności opisu. Dzieje się tak między innymi dlatego, że są mniej liczne. Drugi podział cech jakiego dokonał badacz , jest oparty na kryterium jakim jest sposób ich przejawiania się. I tak wyróżnił cechy dynamiczne, zdolnościowe i temperamentalne. Cechy dynamiczne wiążą się z pobudzaniem jednostki do działania zmierzającego do określonego celu, zaliczane są tutaj ergi i sentymenty. Zdolnościowe są związane z efektywnością z jaką jednostka działa. Ostatni rodzaj cech w tym podziale czyli temperamentalne to szybkość i wrażliwość emocjonalna.

Teoria Cattell`a oparta jest na analizie czynnikowej. Jej podstawowe idee sformułował w 1904 roku Charles Edward Spearman, sugerował że analizując dwa zbliżone do siebie rodzaje czynników, wpływających na wyniki uzyskane w testach. Mówił o czynniku ogólnym (płynność słowna, inteligencja ogólna, poziom wykształcenia) ważnym dla obu testów i o czynniku testy zdolności, otrzymamy dwa specyficznym ( pamięć wzrokowa, percepcja przestrzenna ,szczególny rodzaj wiadomości) charakterystycznym dla danego testu. Celem analizy czynnikowej Spearmana jest ustalenie istnienia czynników ogólnych i pomoc w ich identyfikacji. Technika stworzona przez została zmodyfikowana przez Louis’a Thurstone`a , wprowadził on wielokrotną analizę czynnikową. Od tamtej pory to główna metoda analizy, a największą uwagę badacze przywiązują do czynników grupowych. Jedną z możliwości wykorzystania tej metody w teoretycznej i empirycznej analizie jest czynnikowy kwestionariusz osobowościowy CO-16 Cattell`a.

Teoria cech indywidualnych jest jedną z najstarszych prób akademickiego wyjaśniania stałości zachowań. Cattel wydzielił listę cech indywidualnych:
- cechy powierzchniowe (ściśle związane z zachowaniem)
- cechy źródłowe (wydzielające na podstawie analizy czynnikowej wyłaniającej powiązane cechy powierzchniowe. Analiza czynnikowa prowadzi do wyłonienia nieskorelowanych cech, których sens oraz nazwa nie są jednoznaczne, które stanowią bardziej abstrakcyjną wersję opisu).

Podział cech wg Cattela:
- Cechy dynamiczne(Pobudzające jednostkę do działania zmierzającego do osiągnięcia określonego celu)- Cechy, ergi- Sentymenty- Postawy
Uzdolnieniowe- Centralne- Lokalne- Pośrednie Temperamentalne- Szybkość reakcji i wrażliwość emocjonalna

1. Pojęcie cechy i podział wg Cattela

- dynamiczne
o cechy ergi – źródłowa, wrodzona, psychofizyczna dyspozycja, która skłonna jest do zwracania uwagi na pewną klasę bodźców do reakcji z nimi, mają charakter treściowy ; są utożsamiane z wrodzonymi dyspozycjami : seksualne, bezpieczeństwa i opiekuńcze, ucieczki, głodu
o sentymenty – środowiskowe, źródłowe, ukształtowane przez środowisko, dynamiczne, źródłowe mają charakter treściowy, przejawiają się w tendencji do spostrzegania pewnych obiektów; może nimi być : własna osoba, inne ważne osoby, zawód, kariera, sport, praktyka
o postawy- dynamiczne, powierzchniowe, środowiskowe mają charakter treściowy; znajdują się najbliżej obwodu, stanowią tendencję do działania w określony sposób wobec pewnych obiektów, może ale nie musi być werbalnie wyrażona np. żona, dzieci, rodzice / można badać wprost – kwestionariuszem/
- temperamentalne – głównie konstytucjonalny charakter z formalnymi stanami zachowania, szybkość reakcji, itp., niezależne od sytuacji, ( względnie) nie wiążą się z określonymi przedmiotami
- uzdolnieniowe – cechy poznawcze konstytucjonalne i środowiskowe, określają jak dobrze jednostka może wykonywać określone zadania – inteligencja płynna i skrystalizowana zdolności :

o centralne – ogólne parametry pracy mózgu jako całości, które determinują wszystkie czynności poznawcze; tempo pracy umysłu, łatwości kojarzenia, sprawności pamięci ( inteligencja płynna- zdeterminowana przez kompetencję jednostki
o lokalne- wrodzona i nabyta organizacja pól sensorycznych mózgu leżących u podstaw zdolności specjalnej pracy mózgu i motoryki
o pośredniczące- nabyte nawyk umysłowe pod wpływem uczenia się, wiążą się z inteligencją skrystalizowaną.

POJĘCIE CECH, DYMENSJI I TYPÓW

Okazuje się więc ze to co wydawało się rzeczą prostą kiedyś dziś jest dynamicznie rozwijającą się dziedziną wiedzy. Określenie osobowości poprzez wyodrębnienie cech jest trudne, bo zależne od wielu zmiennych czynników. Rodzą się więc wciąż ewoluujące teorie próbujące określić osobowość jednostki i wszystkie cechy i współzależności rządzące nią.

I. 1.Wg. Teorii cech osobowość składa się z cech rozłożonych hierarchicznie.
Gordon Allport (!897-1667) twierdzi że cecha to zorganizowany system wemopsychiczny. Powodujący, że podmiot reaguje w jednolity sposób na pewną klasę bodźców. Cecha istnieje obiektywnie, jest bardziej ogólna niż nawyk : Cecha może być określona empirycznie, jest względnie niezależna od innych cech. Zachowanie człowieka nie zawsze jest zgodne z cechami, należy bowiem pamiętać że nie tylko one wpływają na zachowanie jednostki.
Choć zachodzi tutaj ścisły związek, to jednak winniśmy oddzielić cechę od postawy. Postawa jest specyficzna lub ogólna. Cecha jest zawsze ogólna. Cecha nie musi mieć przedmiotu, nie zawiera też stosunku negatywnego lub pozytywnego.

2. Podział cech:
a) indywidualne – charakterystyczne dla danej osoby
b) wspólne – pozwalają porównać ludzi między sobą
c) zasadnicze- centralne
d) wtórne - drugorzędowe
3. Z cech wypływa zachowanie, cecha jest wrodzona, kształtowana wewnątrz jednostki
4. Cecha nie jest zmienną obiektywną, lecz zmienną hipotetyczną, nazwą pewnych zachowań, wnioskowaną z powtarzających się zachowań

II. 1.Wg.teorii dymensji: dymensja to przestrzeń między najwyższym a najniższym wymiarem danej cechy, albo między cechą a jej przeciwieństwem (np. introwersja – ekstrawersja)
- Dymensja zakłada nieskończoną ilość stopni między najwyższy a najniższym wymiarem cech, albo między cechą a jej przeciwieństwem poszczególnych osób wartości mogą występować w różnym nasileniu, różne osobowości można umieszczać na różnym poziomie.
- Osobowość to zbiór dymensji, pozycji danej jednostki na poszczególnych wymiarach to indywidualność ( Eysenck)

III. Typy ( np. typologie konstytucjonalne Kreschmera, Sheldona)
1. Trzeba odróżnić typ od klasy czy kategorii
2. Typ to idealny wzorzec ( np.typ.atlety, leptosomika); teoria typów zakłada, że istnieje pewien związek między cechami, cechy takie idą ze sobą w parze i tworzą ze sobą typ.( np. ekstrawertyka)
3. teoria typów zakłada związek między np. cechami budowy ciała a cechami psychiki
4. ludzi porównuje się do idealnego wzorca – typu
5. Rzadko zdarzają się idealne, czyste typy; najczęściej występują przypadki mieszane
6. Podział typów
- typy budowy fizycznej ( kretschmer, Sheldon, )
- typy fizjologiczne ( typ układu nerwowego Pawłowa, Eysencka)

ZAKOŃCZENIE
Na podstawie tych informacji można postawić tezę , że człowiek nie jest całkowicie zdeterminowany przez społeczeństwo choć jego osobowość, jego decyzje mają swoje podłoże w tym, co ono w nim zaszczepiło. Od urodzenia zatopieni jesteśmy w społeczeństwie i jego kulturze. Wpajane są nam pewne zachowania akceptowane w danej społeczności, wzorce osobowe, które powinniśmy naśladować, przypisane są nam pewne role i wysuwane wobec nas pewne oczekiwania, które my mimowolnie staramy się spełnić. Już od niemowlęctwa w zależności od płci przypisane są nam pewne role, wyrażające się chociażby tym, że chłopcom kupowane są inne zabawki nim dziewczynkom. Wraz ze wzrostem uczeni jesteśmy co nam wolno, a czego nie wypada. Pozycja naszych rodziców i miejsce urodzenia (miasto czy wieś) determinują nasz przyszły życiowy sukces. Religia i ustrój państwa w jakim przyszło nam żyć nie są bez znaczenia, na to kim jesteśmy i co robimy. Jednak gdyby wpływ na osobowość jednostki miały mieć jedynie czynniki zewnętrzne, człowieka można by było zaplanować, jego cechy indywidualne od podstaw wykształcić, zdefiniować go już w momencie narodzin. Tak jednak nie jest. Człowiek wciąż może o sobie powiedzieć że jest istotą wolną, bo posiada własną osobowość i własne niepowtarzalne cechy indywidualne.