Na co wpływa ludzka osobowość?

Wśród teoretyków osobowości coraz bardziej powszechny jest pogląd, zgodnie, z którym osobowość stanowi produkt zewnętrznych warunków, przy czym idzie tu głównie o środowisko społeczne. Istotę osobowości determinują specyficzne dla człowieka stosunki interpersonalne

Istnieje głębokie przekonanie, że treść czy istota struktur osobowości kształtowana jest w procesie interakcji człowieka z otoczeniem, zachodzącym w ciągu całego jego życia.
Teoretycy osobowości powiązani z poglądem materialistycznym, niezależnie od konkretnych rozwiązań odnośnie do struktury i rozwoju osobowości, podzielają pogląd, że osobowość kształtuje się wyłącznie w działaniu. Należy traktować ją jako wynik działalności ludzkiej oraz jako produkt warunków społeczno - historycznych. Psychologowie osobowości nie ignorują jednak faktu, że ludzie różnią się między sobą pod względem wielu cech zachowania , które już nie można uznać za zjawiska fizjologiczne, i które trudno jeszcze uznać za zjawiska osobowości. Zrodziło się szereg nowych koncepcji traktujących o dynamicznym aspekcie osobowości, czy o wymiarze intensywności zachowania, pojawiła się koncepcja poszukiwania doznań i stymulacji oraz siły układu nerwowego. Wszystkie wspomniane tu cechy czy wymiary mają swoje źródło w tradycyjnym ujmowaniu temperamentu według Wundta, który odwoływał się do formalnych, a nie treściowych cech zachowania.

Jeżeli założymy, że osobowość stanowi zjawisko typowo ludzkie, i że jest ona produktem warunków specyficznych dla rozwoju człowieka tj. warunków społeczno - historycznych , to takie wymiary jak: poszukiwanie stymulacji i doznań, intensywność zachowania, reaktywność, dynamika zachowań, trudno uznać za cechy osobowości, bowiem występują one również u zwierząt. Stanowią one wynik ewolucji biologicznej, choć w przypadku gatunku ludzkiego nabierają one niewątpliwie specyficznej treści. Gdyby wymienione wymiary zachowania, współ determinowane w dużym stopniu specyficznymi mechanizmami fizjologicznymi i będące produktem ewolucji biologicznej, zaliczyć do sfery temperamentu, natomiast wszystkie cechy (mechanizmy), które stanowią wynik warunków społeczno - historycznych, włączyć do obszaru osobowości, można by uniknąć wielu nieporozumień i wieloznaczności.

Człowiek jest istotą biospołeczną, przez co należy rozumieć, że rozwój człowieka stanowi wynik interakcji między czynnikami biologicznymi i społecznymi. Wynika stąd , że trudno oddzielać temperament od osobowości. Znaczy to również, że rozwój osobowości nie może być rozpatrywany w izolacji od czynników biologicznych. Co dotyczy człowieka, rozpatrywanie temperament z wyłączeniem czynników społecznych stanowi również swego rodzaju redukcjonizm.

Zasadnicze różnice między osobowością a temperamentem można ująć w sposób następujący:
 Temperament stanowi wynik ewolucji biologiczne, podczas gdy osobowość jest wytworem warunków społeczno - historycznych.
 Temperament właściwy jest zarówno ludziom, jak i zwierzętom, osobowość z kolei stanowi zjawisko psychiczne, typowe tylko dla człowieka.
 Jednostka ma określone właściwości temperamentu od momentu urodzenia. Wynika to z faktu, że one zdeterminowane przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, które z kolei ulegają modyfikacji - zmianom pod wpływem określonych oddziaływań środowiska. Człowiek w momencie urodzenia nie posiada jeszcze osobowości. Kształtuje się ona w działaniu orazw interakcji człowieka ze środowiskiem społecznym.
 Temperament obejmuje wyłącznie formalne cechy zachowania, niezależnie od ich treści. Osobowość to przede wszystkim aspekt treściowy zachowania, w którym wyraża się stosunek do świata i do samego siebie.

Osobowość rozwija się od samego początku na gruncie pierwotnych mechanizmów popędowo - emocjonalnych, obejmujących takie stany, jak: pragnienie, głód, strach, przyjemność versus przykrość, których źródłem są określone doznania zmysłowe, płynące od bodźców z zewnątrz, jak i wewnątrz organizmu. Wszystkie te stany emocjonalno-popędowe, niezależnie od swojej specyfiki uwarunkowanej potrzebami jednostki, jakością bodźców czy też wywołującą je sytuacją, charakteryzują się zarazem specyficzną dla poszczególnych jednostek siłą, wielkością, szybkością, czasem trwania czy innymi cechami czasowymi zachowania. Wszystkie te charakterystyki, jako temperamentalnie zdeterminowane, są specyficzne dla poszczególnych osób. Różnice te przejawiają się m.in. w tym, że począwszy od urodzenia, przy zewnętrznie tych samych warunkach jedne dzieci płaczą lub śmieją się więcej, inne mniej, różnią się one intensywnością wyrażania tych reakcji, niektóre leżą bardzo spokojnie, inne nieustannie wykonują jakieś ruchy. U jednych dzieci już bardzo słabe bodźce w otoczeniu wywołują określone reakcje, podczas gdy te same bodźce nie wywołują żadnych zmian w zachowaniu innych. Wraz z rozwojem cechy temperamentalne przejawiają się nie tylko w pierwotnych popędach i emocjach, ale również w bardziej różnorodnych i złożonych reakcjach, we wszelkich wyuczonych czynnościach i działaniach.

Wszystkie te formy zachowania, składające się na zespół cech temperamentalnych i przejawiające się już we wczesnej ontogenezie, nie mogą być obojętne dla zachowania tych osób, które tworzą bezpośrednie otoczenie dziecka. Na zasadzie sprzężenia zwrotnego zachowania osób będących w bezpośredniej bliskości fizycznej i emocjonalne dziecka wpływają w znaczący sposób na kształtowanie się jego osobowości. Cechy dziecka wpływają na zachowanie się rodziców, szczególnie matki lub innych osób uczestniczących bezpośrednio w procesie wychowawczym. Temperament współwyznacza sposób postępowania z dzieckiem, głównie dzięki temu, że wywołuje określone zmiany w otoczeniu społecznym, wpływa na tworzenie się określonych struktur poznawczych , w tym inteligencji czystej, i czynnościowych czy też na kształtowanie się odpowiednich mechanizmów motywacyjnych. Wpływ ten ma jednak charakter pośredni, ponieważ wymienione struktury osobowościowe zależą bezpośrednio od jakości i sposobu oddziaływań wychowawczych oraz od zachodzących w otoczeniu interakcji społecznych.
Wszystkie postacie związku pomiędzy temperamentem a osobowością, opierają się na założeniu, że temperament będąc zjawiskiem pierwotnym w relacji do osobowości, wpływa na nią lub współdeterminuje jej kształtowanie. Czy możliwa jest odwrotna zależność? Biorąc za punkt wyjścia interakcyjny sposób myślenia, który w psychologii ma silne uzasadnienie empiryczne, celowe wydaje się założenie, że cechy osobowości mogą wpływać na temperament. Wymiary czy mechanizmy osobowości, niezależnie od swojej treści i specyfiki, w których wyraża się stosunek jednostki do samej siebie, jak i do świata zewnętrznego, mogą pełnić funkcję generatora stymulacji.

Za przykład może służyć rozbieżność między Ja idealnym, a Ja realnym. Taka rozbieżność może być silnie stymulująca. Określona cecha osobowości, będąc sama w sobie źródłem stymulacji, wpływać może na zachowanie jednostki w taki sposób, że będzie ona poszukiwała bądź unikała aktywności o określonym ładunku stymulacyjnym ze względu na stymulację, jakiej dostarczają jej schematy osobowościowe , ukształtowane w ontogenezie - rozwoju.
W procesie rozwoju osobowościowego jednostki zaznacza się wyraźny wpływ cech osobowościowych, ukształtowanych na bazie temperamentu i w oparciu o wpływy środowiskowe, na rozwój intelektualny jednostki. Najprościej można powiedzieć, że człowiek przychodzi na świat z pewnym określonym zasobem inteligencji czystej, następnie w procesie nabywanie wiedzy i doświadczenia, kształtuje się jego inteligencja skrystalizowana, na którą składają się różne rodzaje zdolności - społeczne, liczbowe, artystyczne, werbalne i inne. W procesie dalszego rozwoju jednostki , pod wpływem treningu, cech osobowości, cech temperamentalnych i w końcu czynników sytuacyjnych kształtują się kompetencje i umiejętności stanowiące realny i łatwo uchwytny wyraz inteligencji, z kolei owe kompetencje i umiejętności znajdują wyraz w zachowaniu człowieka w określonych sytuacjach. Tak więc zarówno osobowość jak i temperament wywierają wpływ na kształtowanie się inteligencji praktycznej, na etapie powstawania konkretnych umiejętności i kompetencji. Wpływ ten nie obejmuje całego procesu rozwoju inteligencji, a jedynie jego fragment, od którego bezpośrednio zależy w jaki sposób jednostka będzie przekładała swoje możliwości intelektualne na praktyczne działanie. Osobowość to także przyjmowane i prezentowane w różnych sytuacjach postawy. Składają się one na ogólny wizerunek jednostki, a powstają w wyniku nabywania doświadczeń i wiedzy, które w oparciu o posiadaną inteligencję czystą są interanalizowane - uwewnętrznione i budują światopogląd człowieka w zakresie dostępnych mu lub znanych obszarów funkcjonowania. Postawy są wynikiem także wpływów środowiskowych, w szczególności pochodzących od osób lub grup szczególnie ważnych dla danej jednostki, czy to pod względem emocjonalnym, czy społecznym, posiadanej władzy, wiedzy, wpływu na zachodzące wydarzenia lub jeszcze innych czynników. Ile ludzi tyle może być obszarów kształtujących postawy, dla każdego inny obszar może stanowić wartość dla której się z nim identyfikuje. Naturalnie wpływ ów jest regulowany przez istniejące wcześniej mechanizmy temperamantalne i ukształtowane cechy osobowości.




Odwieczne pytanie - czy rozwój osobowości kiedyś się kończy, a jeżeli tak to kiedy? Przyjęło się uważać ludzi 25 letnich z a dojrzałych, ale tak naprawdę, rozwój ich osobowości nie został zakończony. Położone zostały fundamenty pod pełnię osobowości danego człowieka. Korzystając z wiedzy empirycznej, można stwierdzić, z całą pewnością, że istnieją ludzie, których rozwój kończy się wraz ze śmiercią, jednostki aktywne do ostatnich chwil swego bytowania, uczące się coraz nowych rzeczy i ciągle poszukujące. Ich osobowość została w pewien sposób ukształtowana, ale nierozsądkiem byłoby stwierdzenie, że jej rozwój został w określonym momencie zakończony. Osobowość, o ile jej kształt nie jest wynikiem choroby, jest elastyczna, chłonna, ciągle zmieniająca się, tak pod wpływem czynników środowiskowych jak i nowych potrzeb, doznań i doświadczeń. Człowiek nigdy nie jest skończony, rozwija się przez całe życie, a zmiany, choć może nie zawsze łatwo zauważalne dla otoczenia, zachodzą.