System ubezpieczeń społecznych

Ustawa z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. nr137) dotyczy pracowników w szerokim tego słowa znaczeniu oraz innych osób, np. prowadzących poza rolniczą działalność gospodarczą.
Ubezpieczenia społeczne obejmują:
 ubezpieczenie emerytalne, polegające na dożywotniej miesięcznej wypłacie pieniędzy dla osób, które osiągnęły wiek emerytalny (dla kobiet 60 lat, dla mężczyzn 65 lat),
 ubezpieczenie rentowe, polegające na wypłacie pieniężnej dla osób z tytułu nie zdolności do pracy, ich szkolenia i pielęgnacji oraz dla rodziny zmarłych ubezpieczonych,
 ubezpieczenie chorobowe, polegające na wypłacie zasiłków w razie choroby i wynagrodzeń za urlop macierzyński,
 ubezpieczenie wypadkowe, polegające na wypłacie odszkodowań i zasiłków z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Ubezpieczeniami społecznymi z wszystkich przysługujących tytułów podlega się od dnia nawiązania stosunku pracy lub stosunku służbowego albo nabycia prawa z innych przyczyn do dnia ich ustania, na podstawie zgłoszenia. Zgłoszeń dokonuje tzw. płatnicy składek ubezpieczeniowych, którymi są pracodawcy w stosunku do szeroko pojętych pracowników i ubezpieczony zobowiązany do opłacenia składek na własne ubezpieczenia społeczne (osoba prowadząca działalność gospodarczą).
Stopy procentowe składek na ubezpieczenia społeczne wynoszą:
 19,52% podstawy wymiaru na ubezpieczenia emerytalne,
 13% podstawy wymiaru na ubezpieczenie rentowe,
 2,45% podstawy wymiaru na ubezpieczenia chorobowe,
 od 0,40% do 8,12% podstawy wymiaru na ubezpieczenie wypadkowe.
W latach 1999 i 2000 wszystkich płatników obowiązuje jednakowa stopa procentowa na ubezpieczenie wypadkowe przyjęte na poziomie 1,62% podstawy wymiaru.
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych ustala następujące zasady finansowania składek na ubezpieczenia społeczne:
 składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe finansują z własnych środków w równych częściach ubezpieczeni i płatnicy składek,
 składki na ubezpieczenie chorobowe finansują z własnych środków ubezpieczeni,
 składki na ubezpieczenie wypadkowe finansują z własnych środków płatnicy składek.
Ponieważ osoby prowadzące działalność gospodarczą są równocześnie płatnikami i ubezpieczonymi, finansują oczywiście w całości, z własnych środków składki na ubezpieczenia społeczne.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi głównie przychód ubezpieczonego w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Dla pracowników, w szerokim tego słowie znaczeniu, jest to wynagrodzenie (płaca uposażenie).
Do obliczanie składek na ubezpieczenia społeczne, ich potrącania z przychodów ubezpieczonych, rozliczanie oraz opłacania należnych za każdy miesiąc w ustalonym terminie zobowiązany jest płatnik składek. Jest on również zobowiązany do obliczania i rozliczania należnych składek na ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy w wysokości 2,45%, z którego wypłaca się zasiłki dla bezrobotnych i na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych w wysokości 0,08% podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, z którego wypłaca się minimalnie (gwarantowane przez prawo) świadczenia pracownikom, jeżeli pracodawca jest niewypłacalny.
Nowy system emerytalny zakłada, że dochody na starość (emerytura) będą pochodziły z trzech źródeł, stanowiących filary systemu:
 pierwszy filar – to emerytura minimalna, wypłacana jak dotychczas przez ZUS, finansowana z kapitału emerytalnego,
 drugi filar – to emerytura z otwartych prywatnych funduszy emerytalnych, które powstają z części składek na ubezpieczenie emerytalne, gromadzone na indywidualnych kontach ubezpieczonych, korzystnie i bezpiecznie lokowane w różnych funduszach inwestycyjnych,
 trzeci filar – to emerytura z dobrowolnych składek, wynikająca z zakładowych i branżowych pracowniczych programów emerytalnych, organizowanych przez pracodawców, lokowanych w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych lub z dobrowolnych ubezpieczeń osobowych.
Środki na emerytury w pierwszym i drugim filarze powstają z obowiązujących składek na ubezpieczenie emerytalne w wysokości 19,52% podstawy wymiaru, odprowadzanej przez płatników do ZUS na indywidualne konta ubezpieczonych. Część tej składki wynosząca 7,3% podstawy wymiaru, odprowadzana jest przez ZUS do wybranego przez ubezpieczonego otwartego funduszu emerytalnego. Te dwa filary są obowiązkowe dla wszystkich objętym ubezpieczeniem emerytalnym urodzonych po 31 grudnia 1968 r. urodzenie po 31 grudnia 1948 r., a przez 1 stycznia 1069r. Mogą na swój wniosek przystąpić do nowego systemu emerytalnego lub pozostać w starym systemie. Ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 149r. są objęci starym systemem emerytalnym.
Jeśli ubezpieczony uzna, że emerytura z ZUS-u i funduszu emerytalnego jest za niska, może oszczędzać dodatkowo w towarzystwach i zakładach ubezpieczeniowych (trzeci filar).
Płatnicy składek (Szczególnie pracodawcy) mają istotny wpływ na funkcjonowanie całego systemu. Do ich obowiązków bowiem należą zgłoszenia ubezpieczenia, obliczanie, potrącanie z dochodów ubezpieczonych, rozliczanie i opłacanie należnych składek, a także wypłacanie należnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego (zasiłki chorobowe, wynagrodzenia za urlopy macierzyńskie, zasiłki rodzinne). Realizując zadania, składają oni w ZUS-ie na jednolitych drukach m.in. deklaracje rozliczeniowe, składane miesięcznie, zawierające rozliczenia obliczonych składek na poszczególne fundusze ubezpieczeniowe i kwoty wypłaconych świadczeń ubezpieczeniowych.