Tartaki

Ogólne zasady produkcji materiałów tartych i sposoby przetarcia.
Materiały tarte (tarcicę) otrzymuje się z drewna okrągłego po jego przetarciu, czyli rozpiłowaniu równolegle do osi podłużnej. Tarcica jest produkowana w specjalnych zakładach przemysłowych – tartakach, znajdujących się zwykle w pobliżu bazy surowcowej, to znaczy obszarów leśnych. Tartaki mogą być zakładami odrębnymi, bądź też wchodzić w skład zakładów drzewnych mających również i inne oddziały produkcyjne, umożliwiające pełniejsze, czyli kompleksowe wykorzystanie surowca drzewnego. Mogą to oddziały produkcji deszczułek posadzkowych, opakowań skrzynkowych, oklein, płyt wiórowych, mebli itp.
W każdym zakładzie tartacznym są wyodrębnione: skład surowca, hala tartaczna i skład tarcicy. Skład surowca służy nie tylko do przejęcia i magazynowania drewna dostarczonego z lasu. Odpowiednie warunki składowania powinny również zapewnić należytą konserwację surowca. Ponadto w składzie dokonuje się obróbki wstępnej surowca, polegającej na podziale dłużyc tartacznych na krótsze odcinki, nazywana kłodami.
Podział dłużyc następuje po uprzednim wyznaczeniu miejsc ich przecięcia, czyli po przeprowadzonej manipulacji surowca. Manipulacja dłużyc musi uwzględniać wymiary i wymagania techniczne dotyczące tarcicy, jaka ma być z nich pozyskana. Jest to bardzo ważny etap procesu technologicznego, od którego zależą wyniki produkcyjne całego zakładu. Otrzymane kłody składuje się osobno według: gatunku drewna, grup jakościowych i wymiarowych. Segregacja wg grup wymiarowych opiera się przede wszystkim na średnicy w cieńszym końcu kłód, mającej decydujące znaczenie w procesie przetarcia.
Stosownie do przeznaczenia, skład surowca jest podzielony na: rampę rozładunkową, skład dłużyc, plac manipulacyjny i skład kłód.
Surowiec pozostaje w składzie przez kilka miesięcy. W tym czasie może być narażony na ujemne działanie wpływów atmosferycznych oraz atakowany przez grzyby i owady.
Najlepszym sposobem zabezpieczenia drewna jest składowanie w wodzie. Składy wodne surowca rzadko są jednak u nas stosowano ze względu na brak odpowiednich zbiorników wodnych. Powszechnie występują lądowe składy surowca. Elementarnym sposobem częściowego zabezpieczenia drewna w tych składach jest składowanie na legarach, czyli podkładach. Do skutecznych środków konserwacji surowca w składach należy zraszanie drewna wodą (grzyby nie rozwijają się w drewnie o wysokiej wilgotności).
W składach surowca iglastego stosuje się korowanie kłód. Ma ono głównie na celu umożliwienie otrzymanie okorowanych odpadów tartacznych, które stanowią cenny surowiec dla przemysłu celulozowo – papierniczego i płytowego.
Korowanie wpływa również dodatnio na pracę pił i dokładność przetarcia.
Hala tartaczna jest miejscem właściwego przerobu kłód na tarcicę. Podstawowymi obrabiarkami w hali tartacznej są traki pionowe lub taśmówki do kłód. Najbardziej rozpowszechnioną obrabiarką stosowaną do przecierania surowca iglastego jest trak pionowy.
Taśmówki do kłód przeznaczone były do niedawna wyłącznie do przecierania cennego surowca liściastego. Wykorzystuje się również w niewielkim zakresie do produkcji tarcicy iglastej.
Ogólna zasada przetarcia na traku pionowym jest następująca.
Kłodę zamocowaną na specjalnym wózku trakowym w prowadza się za pomocą walców posuwowych do ramy trakowej, w której są umieszczone piły. Piły rytmicznie wznoszą się i opadają wraz z ramą trakową i przecierają podsuwaną kłodę na tarcicę.
Grubość tarcicy odpowiada odległości między piłami w ramie trakowej.



Przetarcie na taśmówce do kłód zwanej również taśmówką blokową, odbywa się na innej zasadzie. Obrabiarka taka jest wyposażona w piłę taśmową bez końca, rozpiętą się na dwóch obracających się ze znaczną prędkością kołach. Z kłody przesuwającej się wraz z wózkiem pozyskuje się każdą deskę oddzielnie. Za każdym nawrotem wózka kłoda jest dosuwana do piły na odległość odpowiadającą żądanej grubości tarcicy.
Przecieranie na taśmówkach do kłód umożliwia lepsze wykorzystanie drewna, gdyż pozwala na pozyskanie tarcicy o grubości dostosowanej do jego jakości. Również wydajność materiału jest w tym wypadku nieco większa.
Oprócz wymienionych obrabiarek podstawowych w hali tartacznej znajdują się obrabiarki pomocnicze, służące do dalszej obróbki tarcicy. Transport między poszczególnymi obrabiarkami odbywa się w starych tartakach za pomocą ręcznych wózków manipulacyjnych. W nowych z mechanizownych halach tartacznych stosuje się układy różnego rodzaju przenośników. Po zakończeniu obróbki mechanicznej tarcicę kieruje się do sortownicy tarcicy, gdzie następuje jej klasyfikacja i podział wg. wymiarów i jakości.
Posortowaną tarcicę odwozi do składu tarcicy, bądź poddaje się kąpieli w specjalnych środkach chemicznych zabezpieczających ją przed grzybami, a szczególnie przed sinizną.
Zabieg ten stosuje się obecnie na dużą skalę w produkcji tarcicy iglastej. W składzie układa się ją w przewiewne luźno ułożone stosy, zwane sztaplami. Pełnowartościowym produktem staje się ona dopiero po przeschnięciu w sposób naturalny na wolnym powietrzu w sztaplach, bądź w sposób przyśpieszony w suszarniach.

Sposoby przetarcia.
Poszczególne elementy powierzchni tarcicy noszą nazwę płaszczyzny, boku czoła i krawędzi.
W tarcicy nieobrzynanej szerokość lewej płaszczynzy w jej najwęższym miejscu określa się jako odkrycie. W zależności od części przekroju poprzecznego kłody, z której pozyskana została tarcica zalicza do materiału bocznego, bądź do materiału głównego.
Przecieranie może się odbywać w sposób indywidualny, wówczas po każdym przejściu kłody przez obrabiarkę pozyskuje się jedną sztukę tarcicy lub w sposób grupowy, gdy kłoda jest przecierana na pewną liczbę sztuk tarcicy.
Do przetarcia grupowego używa się określonego sprzęgu pił, czyli zestawu pił trakowych, zamocowanych sztywnie w ramie traka. Piły w sprzęgu są rozdzielone przekładkami o grubości odpowiadającej żądanej grubości tarcicy.
Rozróżnia się trzy podstawowe rodzaje przetarcia grupowego: przetarcie jednokrotne (na ostro), przetarcie jednokrotne z obrzynaniem i przetarcie dwukrotne (z pryzmowaniem).
W wyniku przetarcia jednokrotnego otrzymuje się tarcicę nieobrzynaną, której boki są nienaruszonymi wycinkami powierzchni kłody.
Rozróżnia się dwa rodzaje przetarcia jednokrotnego: blokowe i mieszane.
W pierwszym wszystkie sztuki tarcicy, stanowiący materiał mają jednakową grubość.
W przetarciu mieszanym materiałem głównym jest tarcica różnej grubości. Najgrubsze sztuki tarcicy pozyskuje się w tym wypadku ze środkowych części kłody, w miarę oddalanie się jej od środka uzyskuje się tarcicę coraz cieńszą.
O przetarciu jednokrotnym z obrzynaniem mówi się, gdy tarcica nieobrzynana po wyjściu z traka jest obrabiana na tarczówkach wzdłużnych. W rezultacie otrzymuje się tarcicę obrzynaną równolegle, której płaszczyzny boki i czoła mają kształt prostokątów. Jeżeli tarcica ma boki nieobrobione, co najmniej na połowie ich długości wówczas jest zaliczana do nieobrzynanej.
Niekiedy pozyskuje się tarcicę obrzynaną zbieżyści, które płaszczyzny mają kształt trapezów lub w razie obrzynania tylko z jednego boku tarcicę jednostronnie obrzynaną.
W przetarciu dwukrotnym kłodę przeciera się w dwóch etapach bądź kolejno na dwóch trakach. Pierwsze przetarcie, czyli pryzmowanie polega na odpiłowaniu z kłody materiału bocznego w celu otrzymania pryzmy. Pryzmę po obróceniu o 90º przeciera się ponownie otrzymując od razu tarcicę obrzynaną. Tarcica ta ma jednolitą szerokość odpowiadającą grubości, z której została pozyskana.