Odrodzenie

Epoka pojawiła się w Europie w XIV i trwała do XVI. Za jej kolebkę uznaje się Włochy. Główne przyczyny dla których odrodzenie – epoka tak skrajnie różniąca się poglądami od średniowiecza mogła się rozwijać- mogło się rozwijać to osłabienie we Włoszech papiestwa i cesarstwa, oraz bogacenie się mieszczaństwa na skutek rozwoju rzemiosła i handlu. Handel mógł się rozwijać, gdyż odkrycia nowych lądów (Ameryka 1492 Kolumb), i nowych dróg morskich( droga do Indii-1498-Vasco da Gama)temu sprzyjały. Towary sprowadzane z nowych lądów, dotąd nie znane w Europie (ziemniaki, kukurydza, tytoń, korzenie) były chętnie przez ludność nabywane. Także tworzone zamorskie kolonie na nowych lądach nie jednemu przyniosły bogactwo. Kolejnym charakterystycznym dla epoki odkryciem można nazwać ponowne "odkrycie" antyku. Człowiek odrodzenia zwracał się ku dziełom i ideałom greckich myślicieli twórców. "Odradzała" się starożytna sztuka, literatura, malarstwo, rzeźba. Po upadku Konstantynopola(1453) wielu uczonych schroniło się we Włoszech, przywożąc ze sobą księgozbiory uczonych rzymskich i greckich. Na podstawie tej literatury na nowo odkrywano ślady świetności państw starożytnych. W umysłach ówczesnych ludzi rodził się nowy sposób myślenia na temat życia człowieka, jego sensu, celu egzystencji. Pojawił się prąd umysłowy zwany humanizmem- humanistom nic co ludzkie nie było obce. To człowiek był głównym celem ich zainteresowania. Starożytny Kościół głosił"Módl się i pracuj a otrzymasz zbawienie wieczne". W odrodzeniu człowiek odchodził od tego ascetycznego trybu życia, dbał o swoje przyjemności intelektualne, nie chciał już cierpieć dla zbawienia. By scharakteryzować typowego człowieka tej epoki trzeba napisać, że był humanistą, wszechstronnie wykształcony, mówił kilkoma językami, znał kulturę starożytnej Grecji i Rzymu. POLSKA.

Także w naszym kraju przyszedł czas na zmiany. Rozkwit epoki w Polsce historycy datują na XVI i nazywają go "złotym". Trudno się z tym stwierdzeniem nie zgodzić. Polska w 6 stuleciu swego istnienia jawi się jako kraj potężny, bogaty, rozsławiony wielkością panującego wówczas rodu Jagiellonów. Czasy renesansu w Polsce to czasy panowania dwóch ostatnich władców z tej dynastii- Zygmunta I Starego oraz Zygmunta Augusta. To czasy gdy w naszym kraju następował wielki rozwój kultury i piśmiennictwa narodowego, a także rozwój gospodarki i uformowania się specyficznego ustroju politycznego, wyjątkowego (poza pewnymi anomaliami na Węgrzech) w Europie, tzw: demokracji szlacheckiej. Pisząc o odrodzeniu w Polsce nie wolno pominąć takich nazwisk jak Modrzewski, Rej, Kochanowski, Kopernik- wiek XVI to wiek właśnie tych ludzi.

Jak już wspomniałam Polską rządzili Jagiellonowie.Byli oni mecenasami sztuki, a Kraków wraz z dworem królewskim stał się w tych czasach centrum Polskiej kultury artystycznej i intelektualnej.

Zygmunt Stary za sprawą swojej żony -Włoszki Bony sprowadzał do Polski z Włoch architektów i rzeźbiarzy, również za sprawą królowej do naszego kraju trafiły nieznane wcześniej warzywa popularnie zwane włoszczyzną. Zygmunt August otaczał się otaczał się znanymi twórcami choćby takimi jak Kochanowski, czy Rej. Tak więc dzięki królowej Bonie, a także dzięki młodzieży studiującej za granicą (głównie we Włoszech) do naszego kraju docierała kultura odrodzenia mająca wieli wpływ na postawy społeczne Polaków.

Myślę, że najbardziej godne uwagi nastąpiły w naszej gospodarce krajowej, której towarzyszyła ekspansja polityczna stanu szlacheckiego. Ważne jest też "wprowadzenie" . polskiego do literatury, kancelarii królewskiej, ustaw sejmowych, rozwój szkolnictwa i nauki. Chciałabym też napisać o przebiegu w Polsce reformy Kościoła, a także o sztuce- tak różniącej się od sztuki średniowiecznej.

SZLACHTA

Najważniejszym i najbardziej charakterystycznym elementem sytuacji gospodarczej w Polsce renesansowej był rozwój folwarku pańszczyźnianego. Powodował go wzrost popytu na zboże i produkty rolne(działo się tak także na zach. Europy), oraz wielka bo jak podają niektóre źródła- 400-500 %zwyżka cen na te produkty. Przy zastosowaniu darmowej i przymusowej pracy folwarki dawały swoim właścicielom wysoki i co równie ważne stały dochód. W konsekwencji średniowieczna szlachta przeobrażała się w zasobną, niezależną ekonomicznie, a co za tym szło i ekonomicznie pewna własnego znaczenia i wartości szlachtę ziemiańską. Należy też zaznaczyć, że gospodarka szlachecka nie ograniczała się tylko do upraw. Ziemianin poszukując dodatkowych źródeł dochodu handlował zbożem, bydłem, drzewem. Imał się także przedsięwzięć przemysłowych: zakładał młyny, browary, tartaki, czerpał dochody z karczem i stawów rybnych. Inwestował pieniądze nawet w dziedzinach tak odległych od rolnictwa ja papiernictwo, czy górnictwo.

Długotrwała koniunktura ekonomiczna stworzyła solidne i trwałe podstawy dobrobytu i stabilizacji. Zapewniała bogacącej się szlachcie nie tylko dochody, ale poczucie bezpieczeństwa i niezmienności porządku świata. Ułatwiała aktywność kulturalną, zdobywanie wykształcenia w kraju jak i za granicą, udział w polityce jak i życiu społecznym.

Jak już wspomniałam ekspansji gospodarczej towarzyszyła ekspansja polityczna stanu szlacheckiego. W ciągu XV- XVIw szlachta zdobywała i gruntowała swoje przywileje. Uchwalona w 1505 na sejmie krakowskim konstytucja nihli novi oznaczała ukoronowanie procesu kształtowania się demokracji szlacheckiej. Odtąd następowało precyzowanie się sposobu jej działania. Szlachta pod hasłem "naprawy Rzeczypospolitej" walczyła o swoje prawa. W rezultacie szlachta ziemiańska miała wyłączność na posiadanie dóbr ziemskich i uprawnień państwowo- politycznych, oraz dostępu do godności i urzędów, wolności od podatków i ceł, oraz nietykalność osobistą. Wzrost przywilejów szlacheckich odbywał się kosztem innych warstw społecznych- magnatów, mieszczan, chłopów, duchowieństwa. Chłopi byli przypisywani do ziemi i zmuszani do pracy na rzecz właściciela folwarku. Mieszczanie nie mogli nabywać dóbr ziemskich, ograniczono im prawa polityczne, utrudniano im, a czasem nawet uniemożliwiano sprawowanie wyższych urzędów państwowych, kościelnych. Walcząc z duchowieństwem szlachta uzyskała zniesienie jurysdykcji kościelnej w sprawach o wiarę, zapewniła też pokój religijny i wolność wyznania w wielonarodowej i wielowyznaniowej Rzeczypospolitej - konfederencja warszawska 1573. Dominacja szlachecka stawała się w czasach renesansu faktem coraz bardziej niepodważalnym.

Piśmiennictwo

W tych sprzyjających warunkach rozwijało się piśmiennictwo zarówno łacińskie jak i polskie. Także literatur i kultura. Za sprawą rewolucyjnego wynalazku Gutenberga zwiększała się liczba ludzi piszących i czytających. Tworzył się rynek czytelniczy. Pierwsze drukarnie powstały na ziemiach polskich w latach 70 XV., a dynamiczny rozwój drukarstwa polskiego przypada na w. XVI i znaczy się takimi nazwiskami jak Jan Haller, Florian Ungler, Hieronim Wietor i wielu, wielu innych. Wydawcy i drukarze przy pomocy literatów poszerzali grono czytelników i przyczyniali się do rozwoju języka narodowego. Dla szlachty urządzającej Rzeczpospolitą według własnych potrzeb sprawa języka była argumentem i postulatem w dążeniach do emancypacji. Szlachta w walce z duchowieństwem domagała się drukowania Pisma Św. po polsku, a także o czym już pisałam wprowadziła j. narodowy do kancelarii królewskiej, oraz ustaw sejmowych. Przysięgłym rzecznikiem tego procesu był M. Rej, który reprezentował i realizował dążenia szlacheckiego do używania j. polskiego jako ważnego elementu w światowym poczuciu dumy narodowej. W swoim wierszu "Do tego co czytał" rej pisał "A niechaj narodowe wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają." Rej podobnie jak Kochanowski nadali nowy kształt artystyczny polskiemu słowu mówionemu jak i pisanemu. Twórczość Reja (fraszki, Zwierzyniec, czy Żywot ...) to swoiste kroniki różnorodnych przejawów żywota ziemiańskiego z wplecionymi wątkami moralizatorskimi Zasłużoną sławę wielkiego poety zdobył Kochanowski. Piękny język, różnorodna, bogata forma wypowiedzi artystycznych oraz bogactwo gatunków literackich w jakich wyrażał swoje uczucia – to stanowi o wielkości tego poety. Pisał wiersze, fraszki, poematy, jest autorem dramatu "odprawa posłów greckich", ale chyba największą sławę przyniosły mu "Treny"- pomnik żalu ojca po stracie dziecka. Wymieniając największych twórców renesansowej polski należy chociaż wspomnień o światowej sławy mistrzach pióra takich jak Szekspir, Petrarka, czy

W epoce renesansu sławą cieszył się uniwersytet jagielloński- ośrodek studiów humanistycznych, mat-astr. Do Polski przybywali studenci z Niemiec, Austrii, Węgier, śląska. Zainteresowanie uczelnią krakowską osłabło w dobie reformacji, ale jednocześnie ożywiły się stosunki kulturalne Polaków z ośrodkami uniwersyteckimi w europie. Najczęściej Polacy wyjeżdżali na studia do włoskich uczelni:Padwy, Bolonii.Polacy nawiązywali kontakty z włoskimi środowiskami humanistycznymi, poszukiwali prawd religijnych w Wittemberdze Lutra, Genewie Kalwina. Edukacja podnosiła ogólną kulturę umysłową nie tylko młodzieży szlacheckiej, ale również nielicznych studiujących synów mieszczańskich. Czas odrodzenia w Polsce to również ogromne zmiany, które dokonywały się w Polskim szkolnictwie. W jego organizacji jak i zarówno w programach nauczania. Duży rozgłos zdobyły sobie luterańskie gimnazja humanistyczne w Toruniu, Gdańsku,Elblągu. Nazywano je "Sarmackimi Atenami". Ideałem wychowawczym szkół protestanckich była "pobożność mądra i wymowna". Przyswajano w tych szkołach dzieła Horacego, Cycerona, Wergiliusza, Cezara, Horacego.Dalszy rozwój szkolnictwa zapewniały kolegia jezuickie, tu rozwijano teatr szkolny, współzawodnictwo, młodzież przygotowywano do życia publicznego organizując tzw. Sejmiki szkolne. Wspomnieć tu należy także o wybitnym mężu stanu Janie Zamoyskim. Założył on w rodzinnym Zamościu Akademię, miał on ambitne plany -by program "szkoły obywatelskiej" służył młodzieży Rzeczypospolitej. Niestety po jego śmierci plany te uległy ograniczeniu.

NAUKA

Skupienie się w epoce renesansu na człowieku, jego życiu, przyczyniło się do rozwoju nauki. Szczególne miejsce w dziejach nauki odrodzenia należy się M. Kopernikowi(1473-1543).Jego dzieło "O obrotach sfer.." wydane drukiem w 43. szybko- jako niezgodne z oficjalną nauką Kościoła – znalazło się w indeksie ksiąg zakazanych. Genialny astronom dowodzi w nim ruchu Ziemi i innych planet dookoła Słońca(S. Heliocentryczny). Inny astronom, a zarazem historyk i 1 polski kartograf żyjący w tym okresie to Bernard Wapowski. Jego zasługi to pierwsza mapa ziem polskich, która została wydrukowana w 1526., był on też autorem "Kroniki" obejmującej czasu Polski od początku do r. 1535. w tym też roku Wapowski zamarł.Podobnie wszechstronnym umysłem był Maciej Miechowita- geograf,astrolog i prof. medycyny.Napisał on wartościowe pod względem naukowym dzieło "Traktat o 2 Sarmacjach’, przetłumaczony z łaciny na j. polski w 1535.Dzieło to doczekało się aż 18 tłumaczeń na inne języki. Także A.F.Modrzewski cieszył się uznaniem dzięki swojemu traktatowi "O naprawie Rzeczypospolitej" w którym przedstawił swoją koncepcję reform prawa i Kościoła.

REFORMACJA

To właśnie szlachcie i ustanowionej przez nich konfederacji wąskiej z 1573 zawdzięczamy, że w Polsce nie doszło do wojen na tle religijnym. Gdy w Europie dochodziło do krwawych i niszczących wojen z tych powodów o Polsce mówiono, że jest "krajem bez stosów". Nasz kraj mający długą tradycję zgodnego współżycia wielu wyznań "wykorzystał" ruch reformacyjny do reformowania ustroju państwa. Szlachta widziała w reformacji znakomite narzędzie do walki z Kościołem o własną emancypację polityczną i gospodarczą, a także o unarodowienie kultury polskiej.

SZTUKA

Związki polsko-włoskie epoki renesansu najwyraźniej zaznaczyły się w architekturze i sztuce. Hasło epoki "Człowiek, świat, jego piękno, sława i użycie." chyba najpełniej odzwierciedliło się właśnie w sztuce, która w przeciwieństwie do sztuki średniowiecznej zrywała z religijnym moralizatorstwem, wychowaniem człowieka tylko dla Boga i Kościoła. W renesansie jeżeli już sięgano po tematy biblijne to przedstawiano je w kategoriach ludzkich i zlaicyzowanych. Na przykład w modnych w malarstwie scenach z życia Rodziny Św. kładziono większy nacisk na eksponowanie piękna uczuć macierzyńskich i rodzinnych niż na metafizyczny ich sens. Zgodnie z założeniem humanizmu sztuka lansowała ideę człowieka wyzwolonego z pęt ideologii średniowiecznych. Ciało człowieka było symbolem piękna. Leonardo da Vinci twierdził, że"Dobry malarz maluje równocześnie człowieka i jego wnętrze duchowe"

Normą artystyczną epoki, obowiązującą wszystkie jej dziedziny było stosowanie proporcji i symetrii. Wysoko wśród sztuk renesansu uplasowało się malarstwo. Sądzono, że dzięki niemu można w pełni wyrazić wiedzę o człowieku i przyrodzie. Dla wyrażenia swej idei malarze potrzebowali odpowiedniej przestrzeni, toteż powstawały wtedy olbrzymie freski na platformach i ścianach, serie malarskie, takie jak dzieła Michała Anioła, Sandro Botticellego w Kaplicy Sykstyńskiej, czy fresk L. Da Vinci" Ostatnia wieczerza" w klasztorze mediolańskim.
Renesansowa rzeźba tematy czerpała obficie z Antyku. Za przykładem rzeźbiarzy starożytnych starano się oddać w marmurze harmonię nagiego ciała ludzkiego, grę jego mięśni, stan przeżyć danej osoby. Często postacie z renesansowych rzeźb kreowane były na wzór mitycznych herosów. np. "Dawid" Michała Anioła.

Także budownictwo renesansowe za przykładem antycznych mistrzów opierało swą konstrukcję na prostych figurach geometrycznych. Typowymi cechami pałaców czy zamków budowanych w tym stylu są na zewnątrz prostokątne dziedzińce, ozdobione arkadiami, loggiami widokowymi i krużgankami. W Polsce dodatkowo pojawiała się attyka zakrywająca stromy dach i subtelna ornamentyka. Klasyczne przykłady takich budowli renesansowych to florenckie pałace kupiecko- bankierskie rodów Strozzich, czy Pittich, a w Polsce Zamek Wawelski, kaplica Zygmuntowska, zamki w Pieskowej Skale, Baranowie, Niepołomicach i wiele, wiele innych...