Gałęzie przemysłu na świecie i w Polsce

Przemysł chemiczny, jedna z najważniejszych gałęzi przemysłu przetwórczego. Przemysł chemiczny obejmuje:

1) przemysł chemii organicznej - wytwarzający produkty na bazie węgla kamiennego, ropy naftowej, gazu ziemnego, drewna, kauczuku, tłuszczów i innych substancji organicznych

2) przemysł chemii nieorganicznej - wytwarzający produkty na bazie takich surowców, jak: siarka, sole, fosforyty, składniki powietrza i inne materiały nieorganiczne.

Do najważniejszych produktów przemysłu chemicznego należą: paliwa płynne (benzyna, oleje napędowe, oleje opałowe), gaz koksowniczy, gaz świetlny, koks, kwas siarkowy, farmaceutyki, farby i lakiery, nawozy sztuczne i tworzywa sztuczne.

Grupę krajów o najbardziej rozwiniętym przemyśle chemicznym tworzą: Japonia, USA, Kanada, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Rosja, Ukraina, Włochy, Polska, Brazylia, Wenezuela i kraje w rejonie Zatoki Perskiej.

W Polsce silny rozwój przemysłu chemicznego notuje się od zakończenia II wojny światowej. Rozwinięta jest petrochemia (Płock, Gdańsk, Jasło, Jedlicze, Czechowice-Dziedzice), produkcja nawozów sztucznych (Police, Oświęcim, Tarnów, Puławy, Kędzierzyn-Koźle) i tworzyw sztucznych (Łódź, Toruń, Gorzów Wielkopolski, Włocławek, Tomaszów Mazowiecki), a także farmaceutyk

Przemysł drzewno-papierniczy, gałąź przemysłu przetwórczego wykorzystująca jako surowiec do obróbki zasoby określonych gatunków drzew zgromadzone w kompleksach leśnych. Wyróżnia się:

1) przemysł tartaczny - obejmujący zakłady produkujące drewniane materiały podłogowe oraz tartaki,

2) przemysł przetwórstwa drzewnego - produkujący meble, płyty, sklejki i opakowania drewniane,

3) przemysł zapałczany,

4) przemysł celulozowo-papierniczy.

Do najważniejszych produktów przemysłu drzewno-papierniczego należą: grubizna, tarcica, płyty pilśniowe, płyty paździerzowe i płyty wiórowe, celuloza, papier i tektura, różnego rodzaju sklejki, meble, stolarka budowlana. Grupę krajów o najbardziej rozwiniętym przemyśle drzewno-papierniczym, wykorzystującym własne zasoby drewna, tworzą: USA, Kanada, Niemcy, Chiny, Finlandia, Szwecja, Rosja i Brazylia.

W Polsce przemysł drzewno-papierniczy nie jest dostatecznie rozwinięty. Produkuje się głównie grubiznę i tarcicę (Hajnówka, Augustów, Ruciane-Nida, Gołdap i Rzepedź), celulozę, papier i tekturę (Kostrzyń, Ostrołęka, Bydgoszcz, Świecie, Kwidzyn) oraz meble (Swarzędz, Radomsko, Wyszków, Jarocin, Białystok, Zamość).

Przemysł elektromaszynowy, jedna z najważniejszych gałęzi przemysłu przetwórczego. Dzieli się na:

1) przemysł maszynowy - zajmujący się budową różnego rodzaju maszyn wykorzystywanych w innych działach gospodarki narodowej oraz produkujący środki transportu,

2) przemysł metalowy - obejmujący odlewnictwo, produkcję armatury, wyrobów blaszanych, narzędzi i naczyń,

3) przemysł elektrotechniczny - wytwarzający urządzenia elektroenergetyczne, elektroniczne i elektryczne,

4) przemysł precyzyjny - obejmujący mechanikę precyzyjną i optykę.

Do najważniejszych produktów przemysłu elektromaszynowego należą: maszyny dla innych działów gospodarki (obrabiarki, silniki, kotły i turbiny parowe, maszyny rolnicze), samochody, samoloty, tabor kolejowy, statki, motocykle, rowery, ciągniki, transformatory, odbiorniki telewizyjne i radiowe, telefony, kable, komputery, mikroskopy, różnorodna aparatura pomiarowa.

Do światowych potentatów w zakresie przemysłu elektromaszynowego należą: USA, Kanada, Japonia, Hongkong, Korea Południowa, Chiny oraz większość krajów Europy Zachodniej.

W Polsce silnie rozwinięty jest przemysł maszynowy - produkcja obrabiarek (Pruszków, Warszawa), maszyn włókienniczych (Zduńska Wola, Świebodzice, Wałbrzych, Kamienna Góra, Kalisz), maszyn rolniczych (Brzeg, Strzelce Opolskie, Płock, Kutno, Lublin), a także przemysł elektrotechniczny (Warszawa, Milanówek, Piaseczno).

Stosunkowo słabo rozwinął się przemysł precyzyjny (Kraków, Jelenia Góra). Ważną rolę pełnią zakłady produkujące środki transportu: tabor kolejowy (Wrocław, Poznań, Chorzów, Zielona Góra, Ostrów Wielkopolski), statki (Szczecin, Gdańsk, Gdynia) oraz przeżywające obecnie kryzys fabryki samochodów (Warszawa, Lublin, Nysa, Starachowice, Tychy, Bielsko-Biała).

Przemysł lekki, gałąź przemysłu przetwórczego, której celem jest zaspokojenie podstawowych potrzeb ludności. Dzieli się na:

1) przemysł włókienniczy - wytwarzający produkty na bazie surowców naturalnych (bawełna, len, juta, sizal, konopie, wełna, jedwab i inne) oraz sztucznych (włókna syntetyczne dostarczane przez przemysł chemiczny),

2) przemysł odzieżowy,

3) przemysł skórzano-obuwniczy.

Do najważniejszych produktów przemysłu lekkiego należą: okrycia i ubiory z tkanin, bielizna osobista i domowa (pościelowa, kuchenna, stołowa), galanteria odzieżowa i skórzana, tkaniny, dywany, chodniki, tiule, koronki, futra, obuwie.

Na świecie najbardziej rozwinięty jest przemysł bawełniany (Chiny, Indie, USA, Rosja, Egipt) i wełniany (Rosja, Włochy, Japonia, Chiny, USA, Indie).

W Polsce przemysł lekki rozwinął się na dużą skalę już na początku XIX w. Centrum przemysłu bawełnianego znajduje się w okręgach: łódzkim (Łódź, Pabianice, Zgierz, Ozorków, Zduńska Wola, Moszczenica, Konstantynów) i podsudeckim (Dzierżoniów, Bielawa). Największym ośrodkiem przemysłu wełnianego jest Bielsko-Biała.

Przemysł metalurgiczny, jedna z ważniejszych gałęzi przemysłu przetwórczego, zajmująca się przygotowaniem wydobytych z ziemi rud do uzyskania z nich czystego metalu, rafinacją metali, ich obróbką cieplną i chemiczno-cieplną (hartowanie itp.), odlewaniem w celu nadawania im określonych kształtów oraz produkcją stopów. Wyróżnia się dwa działy przemysłu metalurgicznego:

1) hutnictwo żelaza i stali

2) hutnictwo metali nieżelaznych

Produkty wytwarzane przez przemysł metalurgiczny stanowią zwykle surowiec, który wykorzystują następnie przemysł maszynowy i metalowy, a także niektóre działy przemysłu elektrotechnicznego.

Do najważniejszych produktów przemysłu metalurgicznego i ich światowych producentów należą: stal - Japonia, USA, Chiny, Rosja, Ukraina, Korea Południowa oraz kraje Europy Zachodniej, aluminium - USA, Rosja, Kanada, Japonia, Brazylia i Australia, miedź - USA, Chile, Japonia, Rosja, Chiny i Niemcy, cynk - Rosja, Japonia, Kanada, Chiny, USA i Niemcy, ołów - USA, Rosja, Niemcy, Wielka Brytania, Japonia, Chiny i Francja, a także cyna, rtęć i metale szlachetne (złoto, srebro i platyna).

W Polsce rozwinięte jest hutnictwo żelaza, którego tradycje sięgają poł. XIX w. Zlokalizowane jest głównie w obrębie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, a także w pojedynczych ośrodkach (Kraków, Częstochowa, Stalowa Wola, Ostrowiec Świętokrzyski, Warszawa).

Ponadto w pobliżu kopalni metali nieżelaznych powstały huty produkujące: miedź (Głogów, Legnica), cynk i ołów (Bukowno), natomiast w oparciu o importowaną rudę pracuje w Koninie huta aluminium.

Przemysł mineralny, gałąź przemysłu przetwórczego, która zajmuje się eksploatacją i obróbką surowców mineralnych. Przemysł mineralny obejmuje:

1) przemysł materiałów budowlanych - a w nim: kamieniarstwo, produkcję materiałów wiążących, elementów ściennych, dachowych i prefabrykatów, a także tzw. "ceramikę czerwoną" (cegły, dachówki),

2) przemysł szklarski,

3) przemysł ceramiczny (przemysł ceramiki ogniotrwałej) - wytwarzający ceramikę.

Do najważniejszych produktów przemysłu mineralnego należą: kamienie budowlane (granity, bazalty, marmury, wapienie, piaskowce, żwiry i piaski), spoiwa wiążące (cement, gips, wapno), materiały budowlane (cegły, pustaki) oraz wyroby ceramiczne (porcelana, porcelit, fajans, kamionka).

Grupę krajów o najbardziej rozwiniętym przemyśle mineralnym tworzą: Kanada, Finlandia, Szwecja oraz Włochy, eksploatujące surowce na dużą skalę, a także Chiny, Rosja, Japonia, USA, Niemcy, Indie, Korea Południowa i Brazylia - będące potentatami w produkcji cementu.

W Polsce rozwinięty jest przemysł cementowy (Górażdże, Strzelce Opolskie, Sitkówka-Nowiny, Małogoszcz, Chełm, Ożarów, Bielawy), a na południu eksploatuje się surowce skalne: granity (Strzelin, Strzegom), marmury (Stronie Śląskie), wapienie, dolomity, porfiry i melafiry (w kamieniołomach w okolicy Krzeszowic i w Górach Świętokrzyskich).

Produkuje się także ceramikę fajansową i porcelitową (Lubań, Bolesławiec, Świdnica, Opoczno, Suchedniów) oraz ceramikę stołową i ozdobną (Ćmielów, Chodzież, Pruszków, Włocławek).

Przemysł paliwowo-energetyczny, obejmuje gałęzie przemysłu przetwórczego, zajmujące się eksploatacją i przetwórstwem surowców energetycznych, stanowiących podstawę rozwoju gospodarczego.

Przemysł paliwowo-energetyczny obejmuje: kopalnie surowców energetycznych (węgla kamiennego i węgla brunatnego, ropy naftowej, gazu ziemnego, torfu), zakłady zajmujące się wytwarzaniem i wstępną obróbką paliw jak: koksownie, gazownie, gazoliniarnie, zakłady brykietowania miału węglowego i torfu oraz zakłady produkujące energię elektryczną (elektrownie cieplne, wodne, atomowe, wiatrowe, słoneczne).

Grupę światowych potentatów produkujących paliwa energetyczne tworzą: Chiny, USA, Kanada, Rosja, Arabia Saudyjska, Iran, Indie, Wenezuela, Meksyk, Nigeria, Australia, Czechy, Słowacja i Polska, natomiast do głównych krajów produkujących energię elektryczną należą: USA, Rosja, Japonia, Chiny, Niemcy, Kanada i Francja.

W Polsce silnie rozwinięta jest eksploatacja bogatych zasobów węgla kamiennego, która koncentruje się głównie na obszarze Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, a także w Zagłębiu Dolnośląskim i Lubelskim Zagłębiu Węglowym, oraz zasobów węgla brunatnego (Bełchatów, Bogatynia, Konin, Turek).

Znacznie mniejszą rolę odgrywa eksploatacja ropy naftowej (okolice Krosna i Jasła, Kamień Pomorski, platformy na Morzu Bałtyckim) i gazu ziemnego (okolice Przemyśla i Sanoka, Garki, Załęcze).

Produkcja energii elektrycznej opiera się przede wszystkim na elektrowniach cieplnych (Bełchatów, Kozienice, Konin, Turoszów, Jaworzno, Rybnik, Dolna Odra, Adamów, Połaniec) i w bardzo niewielkim stopniu na elektrowniach wodnych (Porąbka, Żarnowiec, Żydowo, Solina).

Przemysł spożywczy, najbardziej rozpowszechniona i silnie zróżnicowana gałąź przemysłu przetwórczego, zaspokajająca podstawowe potrzeby ludności. Jego zadaniem jest zarówno wstępne przetwarzanie płodów rolnych, jak i uzyskiwanie produktów o wysokim stopniu przetworzenia w postaci np. konserw, koncentratów.

Wyróżnia się kilkanaście branż przemysłu spożywczego, z których najważniejsze to:

1) przemysł młynarski - rozwinięty w krajach o wysokich zbiorach zbóż (Chiny, USA, Rosja, Brazylia, Indie, kraje Europy Zachodniej),

2) przemysł mięsny - związany z poziomem hodowli bydła, trzody chlewnej i drobiu (Chiny, USA, Brazylia, Francja, Niemcy, Rosja, Ukraina),

3) przemysł rybny - dostarczający ryb solonych, mączki rybnej oraz konserw, rozwinięty w państwach z dostępem do morza (Japonia, USA, Hiszpania, Portugalia, Islandia, Niemcy, Rosja, Peru, RPA),

4) przemysł mleczarski - obejmujący produkcję mleka spożywczego, masła, śmietany, serów itp. (Rosja, USA, Indie, Brazylia, większość krajów Europy Zachodniej),

5) przemysł cukrowniczy i cukierniczy - związany ściśle z uprawami roślin cukrodajnych (Indie, Brazylia, USA, Meksyk, Kuba, Niemcy, Francja),

6) przemysł olejarsko-tłuszczowy - związany z uprawą roślin oleistych i otrzymywaniem z nich oleju, oliwy i margaryny, potentatami są głównie kraje śródziemnomorskie (Hiszpania, Włochy, Grecja, Tunezja, Turcja, Portugalia i Maroko),

7) przemysł tytoniowy - jeden z najbardziej rozpowszechnionych na świecie (Chiny, USA, Japonia, kraje Europy Zachodniej i Rosja),

8) przemysł napojów alkoholowych - obejmujący browary, gorzelnie i winiarnie, dobrze rozwinięty na całym świecie (głównie kraje europejskie, USA, Kanada, Meksyk, Argentyna).

W Polsce rozwinięte są wszystkie rodzaje przemysłu spożywczego, a szczególnie przemysły: mięsny, mleczarski, gorzelniano-spirytusowy, tytoniowy i cukrowniczy, a na Wybrzeżu rybny.