Hormony, układ pokarmowy i dieta
Działanie układu pokarmowego jest regulowane przez układ nerwowy i hormony
Ilość spożywanych pokarmów, czyli ilość przyjmowanej energii, kontrolują dwa antagonistyczne ośrodki zlokalizowane w podwzgórzu: ośrodek głodu, odpowiedzial¬ny za poszukiwanie i przyjmowanie pokarmów, oraz ośrodek sytości hamujący apetyt. W ośrodkach tych występują neurony wrażliwe na zawartość glukozy i aminokwasów we krwi. W podwzgórzu znajdują się też neurony ośrodka pragnienia, ściśle związanego z ośrodkiem termoregulacji, odpowiedzialne za poszukiwanie i picie wody.
Ruchy żołądka i jelit oraz wydzielanie soku żołądkowego i soku jelitowego są regulowane przez autonomiczny układ nerwowy i peptydowe hormony żołądkowo-jelitowe wydzielane do krwi lub działające miejscowo: gastrynę, sekretynę, cholecystokininę oraz somatostatynę.
Gastryna wydzielana przez komórki błony śluzowej żołądka silnie wpływa na wydzielanie soku żołądkowego. Pobudza też, choć w mniejszym stopniu, gruczoły błony śluzowej jelita do wydzielania soku jelitowego, komórki trzustki do wydzielania soku trzustkowego i komórki wątrobowe do wydzielania żółci. Dodatkową funkcją gastryny jest zwiększanie motoryki żołądka i jelit oraz wywoływanie skurczów ścian pęcherzyka żółciowego.
Sekretynę wydzielają komórki błony śluzowej dwunastnicy pod wpływem kwaśnej treści żołądkowej. Hormon ten silnie pobudza trzustkę do produkcji soku trzustkowego oraz wątrobę do wydzielania żółci. Hamuje natomiast perystaltykę żołądka i jelit.
Cholecystokinina wytwarzana przez komórki błony śluzowej dwunastnicy pobudza wydzielanie soku trzustkowego, nieco mniej - soku żołądkowego i jelitowego oraz żółci. Hamuje ruchy żołądka i zwiększa perystaltykę jelit.
Somatostatyna jest wydzielana przez śluzówkę żołądka, jelita cienkiego i trzustkę. Działa antagonistycznie w stosunku do wymienionych wcześniej hormonów, obniżając ich poziom we krwi. Hamuje czynności przewodu pokarmowego, w tym wydzielanie soku żołądkowego i trzustkowego oraz żółci. Hamuje też ruchy perystaltyczne i nie pozwala na nadmierne pobudzanie układu pokarmowego.
Motorykę żołądka regulują współczulne i przywspółczulne włókna nerwu błędnego oraz sekretyna i cholecystokinina.
Trzustka rozpoczyna wydzielanie soku trzustkowego zaraz po pobraniu pierwszego kęsa pokarmu. W regulacji wydzielania tego soku uczestniczą włókna nerwu błędnego oraz sekretyna i cholecystokinina. Wodorowęglany znajdujące się w soku trzustkowym zobojętniają kwaśną treść żołądka, chroniąc dwunastnicę przed uszkodzeniem i zapewniając optymalne pH dla enzymów trawiennych.
Prawidłowe odżywianie się jest warunkiem zdrowia i elementem profilaktyki
Nasze posiłki mają być smaczne i urozmaicone, a ich spożywanie powinno sprawiać nam przyjemność. Nawyki żywieniowe i przyzwyczajenia, przeważnie uwarunkowane długoletnią tradycją, często jednak nie sprzyjają zdrowiu i optymalnemu rozwojowi psychofizycznemu. Przy układaniu swojego codziennego jadłospisu należy się kierować nie tylko upodobaniem smakowym, ale przede wszystkim rozsądkiem. Nauczanie zasad prawidłowego żywienia i ich stosowanie w praktyce powinno się odbywać nie tylko w domu, ale też w przedszkolu i szkole. Nawyki i zwyczaje żywieniowe kształtuje się u dziecka do 15. roku życia, później są już tylko nieznacznie modyfikowane. Niewłaściwe żywienie powodujące z jednej strony niedobory pewnych składników odżywczych, a z drugiej ich nadmiar, ma poważne konsekwencje zdrowotne. Są nimi: nieprawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny, ogólny zły stan zdrowia, zapadalność na choroby i przedwczesne zgony.
Do najczęściej popełnianych błędów żywieniowych zalicza się z jednej strony zbyt niskie spożycie mleka, serów, warzyw i owoców oraz tłuszczów roślinnych, a z drugiej zdecydowanie wyższe niż zalecane spożycie tłuszczów zwierzęcych oraz zbyt wysokie spożycie mięsa i jego przetworów. Do błędów żywieniowych należy też przejadanie się, nieregularne jedzenie posiłków i zbyt mała ich liczba, dojadanie między posiłkami, niedobór płynów i picie słodzonych napojów gazowanych.
Zjadamy za dużo żywności typu fast food, często w pośpiechu, na stojąco, co prowadzi do zaburzeń w trawieniu. Posiłki takie są wysokokaloryczne, zawierają dużo tłuszczu i soli. Takie potrawy są smażone stale na tym samym tłuszczu, a do ich produkcji używa się konserwantów i wzmacniaczy smaku. Istnieje ścisły związek między stałym odżywianiem się fast foodami a nadwagą.
Dieta zrównoważona zawiera odpowiednio dobrane składniki
Prawidłowe odżywianie się polega na stosowaniu diety zrównoważonej, nazywanej też dietą optymalną, której składniki są odpowiednio dobrane i zapewniają organizmowi potrzebną ilość energii i wszystkie niezbędne substancje odżywcze. Zapobiega ona z jednej strony niedoborom, a z drugiej - nadmiarowi składników pokarmowych w organizmie. Dieta niepełnowartościowa prowadzi do niedoborów żywieniowych stanowiących duże zagrożenie dla zdrowia. Wprawdzie nie stwierdza się w naszym kraju objawów niedożywienia energetyczno-białkowego na dużą skalę, ale niepokojące są braki wapnia, jodu, żelaza, witamin antyoksydacyjnych, kwasu foliowego i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych.
Szczególną uwagę należy zwracać na dietę chorych i w okresie rekonwalescencji. W takiej sytuacji duże znaczenie ma przestrzeganie zasad prawidłowego żywienia. Żywienie chorego powinno spełniać dwie funkcje: dostarczać wszystkich składników odżywczych i wymaganej ilości energii oraz przekonać go do nowego sposobu żywienia zalecanego przez lekarza.