Cukrzyca - odżywianie

Cukrzyca jest przewlekłą chorobą spowodowaną brakiem lub nieprawidłowym działaniem hormonu nazywanego insuliną.
Insulina jest wytwarzana w organizmie człowieka przez specjalne skupiska komórek znajdujące się w trzustce - gruczole usytuowanym w jamie brzusznej. Komórki te nazywane są komórkami β wysp trzustkowych. Wraz z innymi hormonami insulina bierze udział w regulacji wszystkich procesów przemiany materii zachodzących w organizmie człowieka. Zapewnia ona stały dopływ substancji odżywczych do wszystkich komórek ciała, zarówno po spożyciu posiłku jak i między posiłkami - niezależnie od długości przerw między nimi.
Aby dobrze spełniać swoje funkcje, każda z komórek potrzebuje odpowiedniej ilości materiału energetycznego (paliwa). Insulina powoduje, że z przyjętego pokarmu w organizmie człowieka wytwarza się energia pozwalająca funkcjonować jego ciału.

Rola insuliny polega na:
• wykorzystywaniu cukrów i tłuszczów jako materiału energetycznego dla komórek;
• magazynowaniu nadmiernej ilości cukrów w postaci zapasów;
• wytwarzaniu białek z substancji znajdujących się w pożywieniu.

Aby organizm żywy mógł użytkować glukozę jako źródło energii, konieczna jest obecność odpowiedniej ilości prawidłowo działającej insuliny. Stanowi ona jakby klucz otwierający drzwi w komórce, przez które do jej wnętrza wnikają cząsteczki glukozy. Przy braku insuliny lub w przypadku jej nieprawidłowego działania komórki są pozbawione materiału energetycznego (cukier, tłuszcz) i budulcowego (białko). Jednocześnie nie mogą one wykorzystywać glukozy, w związku z czym wzrasta jej stężenie we krwi chorego. Krew z bardzo dużą zawartością cukru przepływa przez nerki i tam część glukozy przenika do moczu. Pojawia się więc cukromocz i inne objawy choroby.

Objawy niedawno wykrytej lub niedostatecznie leczonej cukrzycy są bardzo typowe, chociaż ich nasilenie może mieć różny stopień. Na typowy zespół objawów klinicznych składają się: zmęczenie, osłabienie, wielomocz (czyli częste oddawanie dużej ilości moczu), nadmierne pragnienie, zwiększony apetyt, chudnięcie. Podstawowe znaczenie dla rozpoznania cukrzycy mają badania biochemiczne krwi i oznaczenie zawartości cukru we krwi oraz w moczu (tzw. glikozurii, czyli cukromoczu).

Zawartość cukru we krwi (glikemię) podaje się w miligramach na 100 ml krwi (mg%) lub w milimolach na litr (mmol/l); związek między tymi dwoma jednostkami określa wzór:
[mg%] x 18 = mmol/l.

W olbrzymiej większości przypadków przyczyny cukrzycy pozostają nieznane. Jedynie u niewielu chorych można stwierdzić powód wystąpienia jej objawów. Mogą to być na przykład ostre i przewlekłe choroby trzustki (narządu produkującego insulinę), nadużywanie alkoholu, wynik działania niektórych leków, choroby o podłożu genetycznym, w których obok cukrzycy występuje wiele innych zaburzeń.

Zgodnie z obecnie obowiązującą klasyfikacją wyróżnia się dwa podstawowe typy cukrzycy:
• cukrzycę typu 1 (insulinozależną, młodzieńczą) - rozpoznawaną, gdy trzustka w ogóle nie produkuje insuliny;
• cukrzycę typu 2 (insulinoniezależną, dorosłych) - rozpoznawaną, gdy insuliny jest zbyt mało lub komórki ciała nie są zdolne do wykorzystania własnej insuliny.

Są jeszcze inne, rzadkie typy cukrzycy, związane na przykład z operacyjnym usunięciem trzustki, innymi chorobami endokrynologicznymi lub spowodowane przyjmowaniem niektórych leków (steroidów), a także specjalna jej odmiana występująca u kobiet w ciąży i ustępująca po porodzie.




Jak rozpoznać cukrzycę?
Rozpoznanie cukrzycy w fazie nasilonych zaburzeń metabolicznych nie powinno nastręczać trudności do tego stopnia, że obecność tej choroby mogą stwierdzić sami pacjenci lub ich rodziny, pod warunkiem że wcześniej zetknęli się z podobnymi objawami u innych członków swoich rodzin czy znajomych.
Typowe objawy kliniczne, które powinny wzbudzać niepokój, to: osłabienie, senność, utrata masy ciała, zwiększone pragnienie (do kilku litrów dziennie więcej niż dotychczas), zwiększona ilość oddawanego moczu, nawracające drożdżakowe infekcje w okolicach narządów płciowych, w skrajnych przypadkach - wyczuwalny zapach acetonu w wydychanym przez chorego powietrzu, śpiączka.
Nasilenie i współistnienie poszczególnych objawów mogą być różne; zależy to od typu cukrzycy, czasu jej trwania przed ustaleniem rozpoznania i predyspozycji osobniczych.
W ewidentnych klinicznie przypadkach postawienie diagnozy nie budzi wątpliwości. By ją potwierdzić, należy wykonać badania laboratoryjne, które wymieniono w standardach rozpoznawania cukrzycy opracowanych przez Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne w 1997 roku i przyjęte przez Światową Organizację Zdrowia w 1999 roku.

Prawidłowa glikemia na czczo jest mniejsza niż 110 mg% (6,1 mmol/l).

Cukrzycę rozpoznaje się, gdy 2-krotnie zostaną wykazane wartości glikemii na czczo równe lub przekraczające 126 mg% (7,0 mmol/l).
Stężenia cukru mieszczące się w granicach podanych wyżej wartości, czyli między 110 mg% a 125 mg% (6,1-7,0 mmol/l), określa się jako nieprawidłową glikemię na czczo.
Ponadto, cukrzycę można rozpoznać na podstawie 2-krotnego stwierdzenia stężenia cukru we krwi wynoszącego co najmniej 200 mg% w próbkach krwi pobranych o dowolnej porze dnia, niezależnie od czasu, jaki upłynął od przyjęcia posiłku.
W przypadkach budzących wątpliwości diagnostyczne zaleca się badanie glikemii 2 godziny po doustnym teście obciążenia 75,0 g glukozy rozpuszczonej w wodzie (ok. 300 ml).

U chorego na cukrzycę stężenie cukru we krwi 120 minut po wykonaniu tego testu wynosi 200 mg% i więcej.
U osób zdrowych w 120. minucie glikemia nie powinna przekraczać 140 mg%. Stężenie cukru między 140 a 200 mg% (tj. między 7,8 mmol/l a 11,1 mmol/l) jest podstawą do rozpoznania stanu upośledzonej tolerancji glukozy.

Reasumując, cukrzycę można rozpoznać, mierząc (w nawiasach podano wartości potwierdzające obecność choroby):
1. 2-krotnie glikemię na czczo (≥ 126 mg%, czyli ≥ 7,0mmol/l);
2. w teście obciążenia 75,0 glukozy (w 120. min ≥ 200 mg%, czyli ≥ 11,1 mmol/l);
3. 2-krotnie glikemię przygodną - o dowolnej porze niezależnie od posiłku (≥ 200 mg%, czyli ≥ 11,1mmol/l).

Pomocnym badaniem, którego wynik może potwierdzić podejrzenie choroby, jest badanie cukromoczu, czyli glikozurii. Każda ilość cukru wydalanego drogą nerek wymaga pogłębienia diagnostyki. Można także posłużyć się badaniem stężenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c) - wynik powyżej 6,0% również powinien spowodować dalsze postępowanie diagnostyczne.

Przewlekłe powikłania cukrzycy
Ostatnich kilkanaście lat przyniosło wyraźną poprawę rokowania u chorych na cukrzycę. Żyją oni dłużej oraz obserwuje się mniej hospitalizacji spowodowanych ostrymi powikłaniami tej choroby. Sytuacja ta spowodowała jednak, że u coraz większej liczby diabetyków obserwuje się przewlekłe powikłania cukrzycy.

Główną przyczyną przewlekłych, wynikających z długiego czasu trwania schorzenia, powikłań cukrzycy jest utrzymujący się przez długi czas zbyt wysoki poziom cukru (hiperglikemia). Podwyższona glikemia jest przyczyną wielu zaburzeń metabolizmu i powoduje uszkodzenie małych naczyń krwionośnych (mikroangiopatię) oraz dużych tętnic (makroangiopatię). Doprowadza to do zaburzeń ukrwienia oraz uszkodzenia wielu narządów. Przewlekłe powikłania cukrzycy dzieli się na mikroangiopatyczne oraz makroangiopatyczne.

Do powikłań wynikających z uszkodzenia małych tętniczek należą retinopatia, nefropatia oraz neuropatia.

Retinopatia cukrzycowa to uszkodzenie narządu wzroku związane ze zmianami w siatkówce, która jest odpowiedzialna za odbieranie bodźców wzrokowych. Jej uszkodzenie powoduje upośledzenie widzenia. Siatkówkę można zbadać podczas oglądania dna oka. W niektórych sytuacjach wykonuje się zdjęcia dna oka. U większości chorych z długo trwającą cukrzycą występują zmiany na dnie oka charakterystyczne dla retinopatii. Retinopatię cukrzycową dzieli się na prostą - w większości wypadków wymagającą tylko obserwacji pacjenta oraz przedproliferacyjną i proliferacyjną. Dwa ostatnie stadia wymagają intensywnej terapii okulistycznej i często leczenia laserem (laseroterapii). Nieleczona retinopatia może prowadzić do utraty wzroku.

Nefropatia cukrzycowa jest powikłaniem polegającym na uszkodzeniu kłębuszków nerkowych, odpowiedzialnych za filtrowanie krwi i usuwanie z organizmu zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii. Nefropatia cukrzycowa prowadzi do niewydolności nerek, do uszkodzenia których dochodzi stopniowo. Początkowo zwiększa się wydalanie albumin w moczu (co nazywa się mikroalbuminurią), następnie wydalane są większe ilości białka w moczu (jest to tzw. jawny białkomocz). Zwykle w tym stadium pojawia się nadciśnienie tętnicze. W kolejnym etapie następuje stopniowy wzrost stężeń mocznika i kreatyniny we krwi. W najbardziej zaawansowanych stadiach nefropatii konieczne jest leczenie, polegające na zastosowaniu urządzenia zastępującego swą funkcją nerki, nazywane dializą. Obecnie istnieje także możliwość przeszczepienia nerki (transplantacji).

W neuropatii cukrzycowej dochodzi do uszkodzenia nerwów. Objawy mogą być różnorodne i zależą od tego, które nerwy są uszkodzone. Najczęściej występuje polineuropatia obwodowa, która objawia się bardzo charakterystycznie uczuciem palenia i pieczenia stóp i dłoni, głównie w godzinach nocnych. U chorych z neuropatią częściej dochodzi do powstania stopy cukrzycowej.

Do powikłań makroangiopatycznych zalicza się chorobę wieńcową, niedokrwienie kończyn dolnych oraz chorobę naczyń mózgu.

Choroba wieńcowa znacznie częściej występuje u chorych na cukrzycę i jest spowodowana zwężeniem tętnic wieńcowych, odpowiedzialnych za ukrwienie serca. Choroba ta może doprowadzić do zawału serca. Jej objawy są charakterystyczne - występują bóle (palące, piekące) za mostkiem, początkowo zwykle po wysiłku fizycznym. Niestety, niektórzy chorzy na cukrzycę mogą nie odczuwać żadnych dolegliwości.

Choroba niedokrwienna kończyn dolnych jest wywołana miażdżycą tętnic. Początkowo objawia się bólami nóg w czasie chodzenia (chromanie przestankowe). W przypadku bardziej nasilonych zmianach miażdżycowych może dochodzić do martwicy dystalnych (obwodowych) części stopy (palce, pięta).

Choroba naczyń mózgowych zdarza się częściej u chorych na cukrzycę. Jest spowodowana zaburzeniami ukrwienia mózgu. Może doprowadzać do przejściowych niedowładów (przemijające ataki niedokrwienne) oraz do udaru mózgu. Przy udarze mózgu występują niedowłady i porażenia (np. kończyn).

Zasady leczenia cukrzycy typu 1
Cukrzyca typu 1 jest zwykle rozpoznawana u dzieci i osób młodych. Dawniej nazywano ją cukrzycą młodzieńczą. W cukrzycy typu 1 trzustka nie produkuje insuliny - hormonu niezbędnego do spalania cukru. Cukier jest podstawowym źródłem energii (paliwem) dla komórek organizmu. Zadaniem insuliny jest wprowadzenie cukru z krwi do komórek. Dzięki działaniu insuliny poziom cukru we krwi utrzymuje się w zakresie wartości prawidłowych: 60-140 mg/dl, a w moczu jest nieobecny.

Z chwilą rozpoznania cukrzycy typu 1 należy jak najszybciej rozpocząć leczenie insuliną i prowadzić je do końca życia.

U chorych z niezbyt nasilonymi objawami cukrzycy (nadmierne pragnienie, spadek masy ciała, oddawanie dużych ilości moczu) możliwe jest rozpoczynanie leczenia przez diabetologa w trybie ambulatoryjnym w ośrodku dysponującym pełnymi możliwościami edukacji (dietetyk, pielęgniarka, zajmująca się edukacją).

Gdy objawy cukrzycy w momencie rozpoznania są silniej wyrażone: duże osłabienie, odwodnienie, wymioty, senność, przyspieszone tętno i oddech, zapach acetonu z ust (jest to typowy obraz ostrego powikłania związanego z brakiem insuliny, zwanego kwasicą ketonową), konieczna jest hospitalizacja.

Celem leczenia jest dążenie do uzyskania prawidłowych lub zbliżonych do prawidłowych wartości poziomu cukru we krwi (w zasadzie powinny się mieścić w granicach 90-140 mg/dl, czyli 5,0-7,8 mmol/l). Oprócz mierzenia cukru we krwi do oceny stopnia wyrównania cukrzycy służy dodatkowy wskaźnik - hemoglobina glikowana (hemoglobina, która została połączona z glukozą) w skrócie określana jako HbA1c. Jest to parametr odzwierciedlający średnie wartości poziomów cukru we krwi z ostatnich 3 miesięcy przed oznaczeniem. Jej zwiększona ilość wskazuje na podwyższone poziomy cukru we krwi. Należy dążyć do uzyskania wartości HbA1c na poziomie 6-7%.

Dobre wyrównanie cukrzycy można osiągnąć poprzez odpowiednie dawkowanie insuliny, które musi być dostosowane do posiłków (a ściślej do ilości zawartych w nich węglowodanów) i do aktywności fizycznej chorego (im większa aktywność tym mniejsze zapotrzebowanie na insulinę).
Obecnie w terapii korzysta się wyłącznie z ludzkich insulin (mających identyczny skład chemiczny jak insulina w ludzkim organizmie), które są produkowane metodami inżynierii genetycznej.

W leczeniu najczęściej stosuje się insuliny krótkodziałające, które są przezroczyste (np. Humulin R, Actrapid, Gensulin R) i insuliny o pośrednim czasie działania, które są mętnymi zawiesinami (np. Humulin N, Insulatard, Gensulin N).
Powszechnie stosowany obecnie schemat podawania insuliny polega na wielokrotnych wstrzyknięciach w ciągu doby. Jest to tzw. intensywna insulinoterapia, w której krótkodziałającą insulinę podaje się przed śniadaniem, obiadem i kolacją, a insulinę o pośrednim czasie działania przed snem (także zwykle rano). Zastosowanie "penów" (od ang. pen - wieczne pióro), czyli specjalnych wstrzykiwaczy zastępujących strzykawkę do insuliny, których kształt przypomina wieczne pióro, w znacznym stopniu ułatwia wielokrotne podawanie insuliny.

Ostatnio coraz częściej w tym modelu leczenia insulinę krótkodziałającą zastępuje się jej szybkodziałającym analogiem (np. Humalog, Novorapid), a insulinę o pośrednim czasie działania zastępuje się jej długodziałającym analogiem (Lantus). Analogi insuliny - są to celowo zmienione pod względem chemicznym insuliny dla wydłużenia lub skrócenia ich czasu działania w organizmie. Szybkodziałające analogi insuliny działają szybciej i krócej w porównaniu z insuliną Actrapid czy Humulin R. Dzięki temu lepiej obniżają poziom cukru po posiłku. Można je podawać bezpośrednio przed posiłkiem i rzadziej powodują niedocukrzenia. Lantus jest insuliną, która działa dłużej w porównaniu z insuliną Humulin N czy Insulatard. Utrzymuje stałe stężenie we krwi przez 24 godziny i dlatego podaje się ją tylko raz na dobę.

Oprócz wielokrotnych wstrzyknięć insuliny w ciągu doby drugim sposobem realizacji intensywnej terapii w cukrzycy typu 1 jest ciągła podskórna infuzja insuliny za pomocą pompy insulinowej (firmy Minimed lub Disetronic). Kandydaci do takiego leczenia muszą mieć silną motywację do poprawy kontroli swojej cukrzycy, dlatego ten model insulinoterapii często jest stosowany u kobiet z cukrzycą w ciąży. Osobista pompa insulinowa jest urządzeniem, które służy wyłącznie do podawania insuliny podskórnie w sposób ciągły, nie dokonuje natomiast pomiarów poziomu cukru we krwi. Wadą tych urządzeń jest stosukowo wysoki miesięczny koszt ich stosowania.

Zaleca się, aby pacjenci leczeni metodą intensywną, zarówno z użyciem pompy, jak i metodą wielokrotnych wstrzyknięć, wykonywali pomiary cukru przed wszystkimi posiłkami i przed snem.

U nielicznych chorych z cukrzycą typu 1 zamiast intensywnej insulinoterapii stosuje się tzw. konwencjonalną insulinoterapię, czyli dwa razy dziennie mieszankę insuliny krótkodziałającej - klarownej i o pośrednim czasie działania - mętnej(np. Mixtard 10, 20, 30, 40, 50, Humulin M 3, Humulin M 2, Gensulin M 10, 20, 30, 40, 50). Można stosować także mieszanki zawierające w składzie Humalog zamiast Actrapidu czy Humuliny R (np. Humalog Mix 25, czy Humalog Mix 50 ).

Zasady leczenia cukrzycy typu 2

Cukrzyca typu 2 jest najczęstszą postacią tej choroby (stanowi ok. 90% wszystkich przypadków). Zwykle ujawnia się w dojrzałym wieku, a jej częstość występowania zwiększa się z wiekiem. Ostatnio coraz częściej pojawia się także u osób młodych, obciążonych genetycznie skłonnością do tej choroby lub tak zwanymi czynnikami ryzyka cukrzycy. Pojawia się ona częściej u kobiet ciężarnych, u których cukrzyca występuje w rodzinie, u osób z podwyższonym stężeniem lipidów (tłuszczu) we krwi, u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym. Często choroba ta występuje rodzinnie. Na jej rozwój są narażone szczególnie osoby otyłe. W cukrzycy typu 2 występuje zarówno niewystarczająca produkcja insuliny przez trzustkę, jak i brak jej działania. Komórki ignorują działanie insuliny, której zadaniem jest wprowadzenie cukru z krwi do komórek.
Doprowadza to do wzrostu poziomu cukru we krwi. Jeżeli ten podwyższony poziom cukru utrzymuje się odpowiednio długo, może uszkadzać naczynia krwionośne, zwłaszcza w oku (powikłanie to nazywa się retinopatią), w nerkach (nefropatia), w sercu, mózgu i nerwach (neuropatia). Początkowo nieznacznie podwyższony poziom cukru może nie powodować żadnych objawów i dlatego dana osoba nie jest świadoma swojej choroby. Jeśli jednak ten stan utrzymuje się, może już stopniowo dochodzić do uszkodzenia wymienionych narządów.

Przez wiele lat w leczeniu cukrzycy typu 2 koncentrowano się przede wszystkim na dążeniu do obniżenia podwyższonego poziomu cukru. Obecnie dzięki wynikom licznych badań naukowych wiadomo, że, aby zmniejszyć ryzyko zawału serca i udaru mózgu, a są to najbardziej groźne powikłania cukrzycy, trzeba także ściśle kontrolować ciśnienie tętnicze i stężenie lipidów (cholesterolu i triglicerydów) we krwi.

W leczeniu cukrzycy typu 2 należy dążyć do 3 najważniejszych celów:
• utrzymania poziomu cukru w granicach 90-140 mg/dl, stężenia hemoglobiny glikowanej (HbA1c) w zakresie 6-7% (wskaźnik odzwierciedlający średnie wartości poziomów cukru z ostatnich 3 miesięcy);
• obniżenia ciśnienia tętniczego poniżej 130/80 mm Hg;
• obniżenia stężenia cholesterolu frakcji LDL, czyli tak zwanego złego cholesterolu, poniżej 100 mg/dl; utrzymania stężenia cholesterolu frakcji HDL, czyli tak zwanego dobrego cholesterolu, powyżej wartości 40 mg/dl u mężczyzn i powyżej 50 mg/dl u kobiet oraz obniżenia stężenia triglicerydów poniżej 150 mg/dl.

Wyniki najnowszych badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych ujawniły, że zaledwie 12% chorych na cukrzycę osiąga te cele. To niezwykle trudne zadanie wymaga starannej edukacji pacjentów (często także ich rodzin), która obejmuje naukę prawidłowego odżywiania, wprowadzenie zwiększonej aktywności fizycznej, konieczność samokontroli.

W sposobie odżywiania musi być uwzględniony rodzaj terapii cukrzycy (insulina czy leki doustne), a także indywidualne potrzeby pacjentów. Część chorych na cukrzycę typu 2 (głównie otyłych) osiąga prawidłowe wyrównanie cukrzycy, stosując właściwą dietę i dobrze dobrany program ćwiczeń fizycznych. Chorzy ci często nie muszą przyjmować leków. Zmniejszenie masy ciała u osób z nadwagą lub otyłych poprawia wyrównanie cukrzycy, obniża ciśnienie tętnicze oraz stężenie lipidów. W miarę trwania choroby leczenie za pomocą diety i wysiłku fizycznego u części pacjentów przestaje być skuteczne. Do osiągnięcia prawidłowego poziomu cukru konieczne jest zastosowanie doustnych leków przeciwcukrzycowych, a z czasem - także insuliny. Można ją podawać łącznie z lekami doustnymi lub jako jedyny preparat.

Rozpoczęcie terapii cukrzycy typu 2 lekami (tabletki i/lub insulina) nie zwalnia chorego z konieczności kontynuowania diety i stosowania ruchu. Ważnym elementem diety, szczególnie dla osób z cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym, jest ograniczenie spożycia soli kuchennej w pożywieniu do 6 gramów na dzień. Można to osiągnąć, ograniczając konsumpcję wędzonego mięsa, konserw, słonych gatunków pieczywa i twardych serów.

Aby skutecznie chronić chorych na cukrzycę przed jej naczyniowymi powikłaniami, należy także bezwzględnie zabronić im palenia tytoniu oraz zastosować w terapii aspirynę (w przypadkach, w których nie ma przeciwwskazań).

Cukrzyca typu I - zalecenia dietetyczne

Właściwe odżywianie jest jednym z najważniejszych czynników mających wpływ na wyniki leczenia Twojej cukrzycy.
Wbrew powszechnym poglądom, żywienie w cukrzycy jest podobne do zasad racjonalnego żywienia osób zdrowych. Podane poniżej zalecenia może stosować także Twoja rodzina !

ZALECENIA OGÓLNE
Twoja dieta powinna mieć określoną wartość energetyczną (czyli odpowiednią ilość kalorii) i powinna zapewniać konieczne składniki pożywienia. Nadmiar pożywienia jest dla Ciebie absolutnie niepożądany a nawet szkodliwy (prowadzi do wzrostu poziomu cukru we krwi i otyłości).
Najlepiej abyś ustalił z dietetyczką i lekarzem odpowiednią dla Ciebie ilość kalorii na dobę.

! ! ! Pamiętaj:
• zjadaj 6 posiłków w czasie doby
• spożywaj je o stałych porach
• spozyj posiłek w około 30 minut po każdym
wstrzyknięciu insuliny
• naucz się obliczać wymienniki węglowodanowe
w posiłkach

SKŁAD DIETY
Dieta cukrzycowa, podobnie jak w żywieniu zdrowego człowieka, zawiera wszystkie składniki pokarmowe, a więc węglowodany, białka, tłuszcze,
witaminy i sole mineralne

węglowodany
Powinny pokrywać 55-60% ogólnego zapotrzebowania energetycznego.
Węglowodany dzielimy na proste i złożone.
Unikaj: spożywania węglowodanów prostych (cukrów prostych), cukru, miodu, dżemu, słodyczy, które powodują wzrost poziomu cukru we krwi.

Źródłem węglowodanów powinny być dla Ciebie głównie:

• produkty zbożowe
szczególnie te bogate w błonnik (np: razowe pieczywo, kasza gryczana) oraz nasiona roślin strączkowych (fasola, groch, soczewica).
• warzywa
spożywaj je w ilości 350 - 500 g na dobę. Mają one niewielką wartość energetyczną, dają uczucie sytości, są źródłem witamin, soli mineralnych i błonnika

jedz surówkę do każdego posiłku !

• owoce
spożywaj je w ilości 200 - 300 g na dobę (pamiętając o wliczaniu ich do ustalonej ilości wymienników węglowodanowych w danym posiłku).
Są one także dobrym źródłem błonnika pokarmowego.

Pamiętaj aby te same posiłki (np. śniadania) w ciągu kolejnych dni były zbliżone pod
względem zawartości węglowodanów, co zmniejszy wahania cukru we krwi w ciągu
doby.
Najprostszym sposobem obliczania węglowodanów w diecie jest system wymienników węglowodanowych (WW)

białko
Powinno pokrywać 10-1 5% (wyjątkowo 20%) zapotrzebowania energetycznego. Ilość białka
w diecie zwiększa się u kobiet w ciąży, karmiących oraz u dzieci i młodzieży.
Białko pochodzenia zwierzęcego powinno stanowić u osób dorosłych 30 - 50% białka ogółem
Unikaj wieprzowiny, tłustego drobiu (gęsi, kaczki). Spożywając produkty białkowe (np. mleko, wędliny, sery) pamiętaj, aby zawierały jak najmniej tłuszczu.

Dobrym źródłem białka pochodzenia zwierzęcego dla Ciebie są np. ryby morskie, drób chudy bez
skóry, cielęcina, chude wędliny, mleko i przetwory mleczne odtłuszczone.

tłuszcze
Powinny pokrywać mniej niż 30% zapotrzebowania energetycznego
• Ogranicz ilość spożywanego tłuszczu. Jego nadmiar sprzyja rozwojowi miażdżycy i powoduje szybki przyrost masy ciała.
• Ogranicz spożycie cholesterolu (mniej niż 300 g na dobę) - jest to związek, który zwiększa możliwość wystąpienia miażdżycy.
Produkty bogate w cholesterol to np podroby, masło, śmietanka kremowa, żółtko jaja kurzego (nie należy spożywać więcej niż 2 jaja w tygodniu).
• Uważaj na tłuszcze "ukryte", zawarte w tłustych mięsach, serach, mleku (np 1 parówka zawiera 1 2 g tłuszczu)

Wśród tłuszczów zaleca się spożycie olejów roślinnych i rybnych, a ograniczenie masła i smalcu.

Przygotowując potrawy pamiętaj:
• nie rozgotowuj produktów zbożowych i jarzyn "na miękko" - potrawy bardziej rozgotowane
powodują szybszy wzrost cukru we krwi
• stosuj: gotowanie w wodzie i na parze, pieczenie w pergaminie, duszenie (z dodatkiem jak
najmniejszej ilości tłuszczu)
• przy podprawianiu potraw używaj chudego mleka, kefiru, jogurtu zamiast śmietany i zasmażek
• unikaj potraw smażonych
• ogranicz spożycie soli kuchennej
• Unikaj słodkich płynów (szczególnie między posiłkami). Można je spożywać tylko przy
objawach niedocukrzenia.

Uwaga:
Spożycie mleka na śniadanie u wielu osób jest powodem podwyższenia wartości cukru we krwi po śniadaniu (lepiej wówczas, abyś pił mleko np. wieczorem).

Jeśli chcesz prawidłowo kontrolować swoją cukrzycę:
1. przestrzegaj podstawowych zasad żywienia w cukrzycy
2. często kontroluj poziom cukru we krwi i nabieraj własnych doświadczeń
3. kontroluj swoją wagę raz w tygodniu

Co to jest cukrzyca?

• Każdy posiłek, który spożywasz, dostarcza Ci energii.
• Glukoza to podstawowe "paliwo" Twojego organizmu, pochodzi przede wszystkim z pokarmu i znajduje się we krwi.
• Komórki Twojego organizmu potrzebują energii pochodzącej ze "spalania" glukozy.
• Nadmiar glukozy z pokarmu magazynowany jest w wątrobie i spalany w przerwach między posiłkami.
• Insulina to substancja (hormon) wytwarzana w trzustce w komórkach beta.
• Insulina jest konieczna, żeby komórki mogły pobierać glukozę z krwi.
• Gdy brakuje insuliny, komórki nie mogą prawidłowo funkcjonować.
• Cukrzyca to choroba, która polega na tym, że trzustka nie wytwarza insuliny, nie wytwarza jej wtedy, kiedy trzeba, albo insulina nie działa tak jak powinna. "Niespalona" glukoza gromadzi się we krwi, a jej ilość ciągle się zwiększa wraz z każdym posiłkiem.
• Nadmiar cukru we krwi bardzo powoli uszkadza naczynia krwionośne i układ nerwowy. Tak dochodzi do późnych powikłań cukrzycy.
• Można wyróżnić dwa główne, najczęściej spotykane typy cukrzycy: cukrzycę typu 1 i cukrzycę typu 2.

Leczenie cukrzycy przy pomocy diety
• Cukrzyca typu 2 to choroba, którą we wstępnej fazie można leczyć dietą – bez stosowania leków.
• W cukrzycy typu 2 (tzw. insulinoniezależnej) wchłanianie cukru z jelit do krwi jest prawidłowe, ale z krwi do komórek – już nie.
• Jeśli masz prawidłową wagę, prawdopodobnie potrzebne będą tylko niewielkie zmiany w Twoich nawykach żywieniowych.
• Jeśli masz nadwagę – Twój lekarz pomoże tak zmodyfikować Twoją dietę, aby stopniowo tracić wagę.
• Aby leczenie dietą było skuteczne, trzeba nauczyć się tak komponować posiłki, aby zawierały wszystkie potrzebne substancje odżywcze i dostarczały odpowiednią dla aktywności ilość energii.
Kilka ważnych zasad:
• Jedz często, lecz małe porcje.
• Staraj się przestrzegać harmonogramu posiłków.
• Nie przejadaj się.
• Jedz pełnoziarnisty lub razowy chleb, makaron z pełnej mąki i niełuskany (ciemny) ryż.
• Codziennie jedz warzywa i owoce.
• Ogranicz spożycie tłuszczów, cukru i alkoholu.


Jak jeść, gdy ma się cukrzycę?
Posiłki, które spożywasz każdego dnia, powinny być:
• zaplanowane według indywidualnego zapotrzebowania kalorycznego,
• wzbogacane o różne składniki pokarmowe we właściwych proporcjach,
• spożywane często o określonych godzinach,
• zjadane w małych ilościach,
• urozmaicone,
• lekkostrawne.
Pamiętaj! Odżywiaj się regularnie!
W naszym pożywieniu główną rolę odgrywają węglowodany, które dostarczają energii. Wynikiem ich trawienia jest glukoza, która trafia do krwi, a dzięki insulinie wnika do wnętrza komórek. U osób z cukrzycą proces ten jest zaburzony ze względu na nieprawidłową produkcję insuliny. Dlatego osoby z cukrzycą powinny dokładnie kontrolować liczbę zjadanych węglowodanów. Aby zadanie to było proste do zrealizowania, wprowadzono do diety cukrzycowej pojęcie wymiennika węglowodanowego.
Co to jest 1 wymiennik węglowodanowy?
Jeden wymiennik węglowodanowy (1 WW) to taka ilość produktu wyrażona w gramach, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych przez organizm (co odpowiada 10 g czystego cukru). Np.: jeżeli jedna bułka (kajzerka) zawiera 3 WW, to oznacza, że poziom cukru we krwi rośnie tak, jak po spożyciu 30 g (3 x 10 g) czystego cukru. Węglowodany przyswajalne to np. skrobia, cukier buraczany (sacharoza), cukier mleczny (laktoza), natomiast węglowodany nieprzyswajalne to np. błonnik pokarmowy. Po ustaleniu, ile WW należy spożywać, np. na śniadanie, posiłki należy komponować tak, aby w kolejnych dniach śniadania zawierały podobną liczbę WW. Dzięki temu można zapobiec wahaniom poziomu cukru we krwi.
Wymienniki węglowodanowe ułatwiają i pomagają planować codzienny jadłospis.
W prosty sposób pozwalają na zastąpienie określonej ilości jednego produktu odpowiednią ilością innego produktu, który dostarcza tę samą liczbę węglowodanów. W tym celu można korzystać z gotowych tabel wymiennikowych. Należy pamiętać, aby wymieniać produkty z tej samej grupy produktowej, np. warzywa na inne warzywa, produkty zbożowe na inne produkty zbożowe.
W jaki sposób wymieniać warzywa w ciągu tygodnia?
Śniadanie:
Poniedziałek – sałatka z pomidorów
Wtorek – fasolka z wody
Środa – sałatka z kiszonej kapusty
Czwartek – papryka
Piątek – sałata z jogurtem
Sobota – kalafior z wody
Niedziela – sałatka z ogórków.

Posiłki należy planować w taki sposób, aby każdego dnia zawierały zbliżone ilości składników odżywczych, ze szczególnym uwzględnieniem węglowodanów.

Ustalona liczba węglowodanów na dany posiłek może ulegać modyfikacji w zależności od:
• zaplanowanego wysiłku fizycznego,
• dawek insuliny,
• wyników poziomu cukru we krwi,
• dodatkowych chorób.

Zmiany w ilości spożywanych wymienników węglowodanowych zawsze uzgadniaj z lekarzem.
W początkowym etapie stosowania wymienników węglowodanowych należy być bardzo cierpliwym: korzystać z tabel oraz mierzyć i ważyć produkty. Przy systematycznym korzystaniu z tabel szybko zapamiętasz wartości najczęściej zjadanych produktów. Stopniowo zdobędziesz doświadczenie i po pewnym czasie za pomocą wzroku czy dotyku ocenisz masę i wymiary produktów. Początkowo warto więc kupić wagę kuchenną.
Pamiętaj! We wszystkim, co robisz i planujesz, zachowaj dokładność, ale również rozsądek.
Osoba z cukrzycą planująca swoją dietę powinna uwzględnić i kontrolować następujące elementy:
• węglowodany,
• białka,
• tłuszcze,
• cholesterol,
• włókno pokarmowe,
• sód,
• masę ciała,
• zapotrzebowanie energetyczne.

Elementy pożywienia ważne w diecie cukrzycowej – dlaczego je jeść albo ich unikać?

WĘGLOWODANY
Dla osoby z cukrzycą ważna jest zarówno ilość spożywanych węglowodanów, jak również ich jakość.
Węglowodany dostarczają glukozy (paliwa, energii) i podwyższają poziom cukru we krwi.
Produkty spożywcze zawierają węglowodany (cukry) proste i złożone, które wchłaniają się z różną szybkością. Różnice w szybkości wchłaniania węglowodanów z przewodu pokarmowego oraz tempo wzrostu poziomu cukru we krwi zależą od spożytego pokarmu. Zwracaj na to uwagę przy planowaniu posiłków.

Podział węglowodanów ze względu na szybkość wchłaniania:
Szybko wchłaniające się („cukry biegnące”) charakteryzują się bardzo szybkim tempem wchłaniania oraz gwałtownie podnoszą poziom cukru we krwi. Osoby z cukrzycą powinny unikać tych produktów i spożywać je w sposób umiarkowany.
Do tej grupy należą: cukier, słodycze, czekolada, konfitury, ciasta, lody, napoje, soki owocowe, miód, dżemy, słodkie owoce itp.
Umiarkowanie wchłaniające się („cukry maszerujące”) – ich szybkość wchłaniania się można określić jako pośrednią. Po zjedzeniu produktów z tej grupy poziom cukru we krwi podnosi się równomiernie.
Do tej grupy należą: produkty zbożowe, chleb, ryż, jarzyny suszone, kasze, płatki, ziemniaki, owoce (banany, jabłka, gruszki, śliwki, poziomki, truskawki, ananasy, melony), mleko, jogurt itp.
Wolno wchłaniające się („cukry czołgające się”) są bezpieczne i polecane dla osób z cukrzycą. Wchłaniają się najwolniej i wolno podnoszą poziom cukru we krwi.
Do tej grupy produktów należą: warzywa (wszystkie ich części: korzeń, łodyga, liście, kwiaty) np.: marchew, seler, pomidory, ogórki, kalafior, pietruszka, sałata oraz pieczywo razowe, chleb gruboziarnisty, niełuskany ryż i grube kasze.

BIAŁKA
Białka obok węglowodanów stanowią bardzo ważny składnik pokarmowy ze względu na to, że są materiałem budulcowym całego organizmu. Wykorzystywane są głównie w okresie wzrostu oraz w czasie odnawiania zużytych części komórek i tkanek.
O stopniu ograniczenia lub wzrostu zapotrzebowania na białko powinien decydować lekarz.

TŁUSZCZE
Tłuszcze obok węglowodanów są głównym składnikiem energetycznym naszego pożywienia.
Tłuszcze dostarczają organizmowi witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, czyli A, D, E, K oraz niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), które odgrywają dużą rolę w przemianie tłuszczów oraz przeciwdziałają miażdżycy i nadciśnieniu – chorobom często towarzyszącym cukrzycy.
Istnieją tłuszcze pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Tłuszcze zwierzęce zawierają cholesterol i kwasy tłuszczowe nasycone, które sprzyjają powstawaniu miażdżycy. Tłuszcze roślinne oraz te zawarte w rybach zawierają NNKT. Mają one bardzo korzystny wpływ na nasz organizm. Warto pamiętać również o tym, że tłuszcze roślinne nie zawierają cholesterolu.
Osoby z cukrzycą powinny szczegółowo kontrolować spożywanie tłuszczu, ponieważ jego nadmierne spożycie prowadzi do znacznego wzrostu poziomu cukru we krwi, pojawienia się acetonu oraz otyłości.

WŁÓKNO POKARMOWE (BŁONNIK)
To bardzo ważny składnik pokarmowy, który zwalnia tempo trawienia i wchłaniania węglowodanów z przewodu pokarmowego. Ten składnik diety znajduje się w: bulwach łodyg i liściach roślin, łuskach ziaren (ciemna mąka, razowy chleb, otręby, rośliny strączkowe, łupiny).

CHOLESTEROL
Osoby z cukrzycą powinny zmniejszyć spożywanie produktów zawierających duże ilości cholesterolu. Należy unikać w diecie następujących produktów: wątroby, mózgu, nerek oraz ilość zjadanych żółtek jaj (do 2–3 jaj w ciągu tygodnia).

SÓD
Pacjenci cierpiący na nadciśnienie oraz z nefropatią cukrzycową powinni ograniczać spożycie soli kuchennej. Wybieraj sól kamienną, która zawiera wiele mikroelementów. Potrawy najlepiej doprawiać ziołami np.: majerankiem, liśćmi laurowymi, koprem, natką pietruszki, zielem angielskim, sokiem z cytryny, bazylią czy oregano.

CAŁKOWITE ZAPOTRZEBOWANIE NA ENERGIĘ
Węglowodany 50–60%
Białka 15–20%
Tłuszcze 25–30%

ILE KILOKALORII DOSTARCZAJĄ POSZCZEGÓLNE SKŁADNIKI POKARMOWE?
1 g węglowodanów = 4 kcal
1 g białka = 4 kcal
1 g tłuszczu = 9 kcal
Pacjenci z cukrzycą stosujący insulinę powinni spożywać co najmniej 5, a nawet 6 posiłków dziennie: śniadanie, II śniadanie, obiad, podwieczorek, kolację, II kolację, a także przestrzegać ich składu pod względem liczby kalorii i wymienników węglowodanowych.

Co jeść, a czego spożycie ograniczać?

Właściwe proporcje produktów z różnych grup przedstawia piramida zdrowego żywienia.
Produkty zbożowe
• Produkty zbożowe jedz rozsądnie i z umiarem.
• Koniecznie przeliczaj na wymienniki węglowodanowe i uważaj, aby nadmierna ich ilość nie spowodowała gwałtownego wzrostu poziomu cukru we krwi.
• Z pieczywa wybieraj pieczywo razowe, a unikaj: białego, słodkiego pieczywa jak: chałki czy strucle, bułki maślane, rogale, pieczywo półfrancuskie, chleb z dodatkiem miodu czy karmelu.
• Wybieraj kasze gruboziarniste: gryczaną lub pęczak. Możesz spożywać płatki owsiane, pszenne, żytnie, jęczmienne lub muesli. Muesli przygotuj samodzielnie z dodatkiem niewielkiej ilości suchych owoców i orzechów. Nie używaj miodu i czekolady.
• Z dostępnych rodzajów ryżu najbardziej wskazany jest ryż brązowy, który zawiera większą ilość błonnika.
Warzywa
Warzywa zawierają węglowodany i dużą ilość błonnika, dlatego są polecane przez dietetyków. Jedz je codziennie do każdego posiłku, najlepiej w postaci surówek i sałatek.
Do najbardziej wskazanych, które można jeść w dużych ilościach należą: cykoria, kalafior, kiszona kapusta, ogórki świeże i kiszone, pomidory, rzodkiewki, sałata, szpinak.
Istnieje również grupa warzyw, które są polecane, ale należy ograniczać ich ilości. Należą do nich: buraki, cebula, fasolka szparagowa, kapusta, marchew, papryka, pory. Warzywa o dużej zawartości węglowodanów to: groszek i kukurydza konserwowa, bób, korzeń pietruszki i selera.
Warzywa przyrządzaj z niewielką ilością tłuszczu. Do surówek i sałatek dodawaj olej słonecznikowy, sojowy lub kukurydziany. Zrezygnuj ze śmietany, a w zamian zastosuj: jogurt, kefir, zsiadłe mleko, niskotłuszczowy majonez. Do warzyw gotowanych dodawaj niewielkie ilości masła lub margaryny.
Owoce
Pamiętaj, że owoce zawierają glukozę i fruktozę, które podnoszą poziom cukru we krwi. Jedz je codziennie w kilku porcjach. Zawartość węglowodanów w owocach jest dość zróżnicowana. Najmniej zawierają ich arbuzy, grejpfruty, poziomki, truskawki. Średnią zawartość węglowodanów posiadają: agrest, brzoskwinie, czereśnie, jagody, jabłka, gruszki, kiwi, maliny, morele, mandarynki, pomarańcze, czerwone porzeczki, wiśnie. Owoce o bardzo dużej zawartości węglowodanów to: czarne porzeczki, śliwki, winogrona, banany, ananasy, brzoskwinie z puszki. Ograniczaj spożycie owoców suszonych.
Przetwory owocowe
Wyeliminuj z diety syropy owocowe, wysokosłodzone dżemy, powidła i marmoladę. Z umiarem stosuj dżemy niskosłodzone.
Soki owocowe czy słodkie napoje gazowane szybko podnoszą poziom cukru we krwi, szczególnie gdy są dosładzane cukrem. Soki pij w ograniczonych ilościach i wybieraj słodzone substancjami słodzącymi typu aspartam lub acesulfam.
Dla osób z cukrzycą najlepszym napojem jest woda mineralna z dodatkiem soku lub plastra cytryny.
Mleko i jego przetwory
Produkty te szybko podnoszą poziom cukru we krwi, dlatego nie można ich pić w dużych ilościach. Nie należy jednak z nich rezygnować!
Wybieraj produkty zawierające nie więcej niż 2% tłuszczu. Z serów twarogowych najlepiej stosuj ser chudy lub półtłusty. Do przygotowania twarożków zamiast śmietany dodawaj zsiadłe mleko, kefir lub jogurt naturalny.
Ograniczaj spożycie serów żółtych, pleśniowych i topionych ze względu na dużą zawartość tłuszczu i cholesterolu.
Z serów żółtych wybieraj sery o obniżonej zawartości tłuszczu.
Mięso, drób, ryby
Produkty te nie zawierają węglowodanów, a dostarczają dużych ilości białka. Niektóre produkty mogą dostarczać również tłuszczu i cholesterolu.
Zaleca się mięsa chude, np. indyk, kurczak (bez skóry), wołowinę, cielęcinę. Z przetworów najlepiej wybieraj wędliny drobiowe i wołowe. Rezygnuj z tłustych przetworów typu: parówki, salcesony, pasztety.
Najlepszym sposobem przygotowania mięsa jest jego gotowanie, pieczenie w folii czy duszenie. Niewskazane jest smażenie na tłuszczu.
Szczególnie polecane są ryby chude: dorsz, flądra, morszczuk, mintaj oraz bardziej tłuste, jak: makrela, halibut, tuńczyk czy śledź.
Tłuszcze
Z diety wyklucz słoninę, boczek i smalec. Wybieraj produkty chude, ogranicz tłuszcze do smarowania pieczywa.
Oleje: słonecznikowy, sojowy czy kukurydziany, najlepiej stosuj do sałatek i surówek. Do przygotowywania gorących posiłków poleca się oliwę z oliwek.
Produkty słodkie i miód
Produkty te znacznie podnoszą poziom cukru we krwi. Jedzenie słodkich produktów powinno być przez Ciebie ściśle kontrolowane i wliczane do dziennej puli wymienników węglowodanowych. Przy wyjątkowych okazjach można pozwolić sobie na bardzo małą porcję słodyczy. Odnosi się to wyłącznie do osób o prawidłowej masie ciała i z wyrównaną cukrzycą.
Produkty słodkie typu: cukier, glukoza, dżemy, słodycze, można stosować w przypadku hipoglikemii. Jeśli nie chcesz zrezygnować ze słodkiego smaku, do słodzenia napojów lub ciast możesz używać słodziku. Dostępne są również gotowe produkty niezawierające cukru tj. czekolada, ale z dużą zawartością tłuszczu i węglowodanów. Zjadając te produkty pamiętaj o liczeniu zawartych w nich węglowodanów.
Alkohol
Po wypiciu alkoholu wzrasta zagrożenie niedocukrzeniem, dlatego należy pamiętać o regularnym przyjmowaniu posiłków oraz o kilku ważnych zasadach:
• pij alkohol z umiarem,
• nigdy nie pij alkoholu bez jedzenia,
• podaj mniej insuliny, niż zwykle,
• często badaj stężenie glukozy we krwi,
• nigdy nie idź spać bez uprzedniego spożycia dodatkowej przekąski bogatej w węglowodany.
Jeżeli zdarzy się, że wypijesz za dużo, możesz nie zauważyć, gdy stężenie glukozy we krwi staje się zbyt niskie.
Pamiętaj, że Twoja wątroba jest zajęta unieczynnianiem alkoholu i nie będzie mogła uwalniać glukozy, aby ratować Ciebie.
Uwaga!
Alkohol może być przyczyną hipoglikemii.

Życie z cukrzycą

Cukrzyca to choroba wymagająca ciągłego dokształcania. Zajmując się leczeniem cukrzycy już od 80 lat, staramy się dostarczać pacjentom i osobom zainteresowanym tematyką cukrzycy, jak najwięcej przydatnych w praktyce informacji.
Jeśli masz cukrzycę, chciałbyś pogłębić swoją wiedzę w zakresie samoopieki lub ktoś z Twoich bliskich jest osobą z cukrzycą, wszystkie niezbędne informacje znajdziesz na naszej stronie.