Świat zmysłów człowieka.

Spis treści

1. Wstęp.
2. Wzrok.
3. Gałka oczna - narząd wzroku
4. Częste wady wzroku i choroby oczu.
5. Słuch.
6. Ucho – narząd słuchu i równowagi.
7. Choroby układu słuchowego.
8. Wpływ hałasu na zdrowie i słuch człowieka.
9. Węch
10. Jana nosowa - narząd węchu...
11. Urazy i choroby nosa.
12. Smak.
13. Język – narząd smaku
14. Dodatki smakowe i zapachowe do żywności a zdrowie człowieka
15. Dotyk.
16. Skóra – narząd dotyku..
17. Oparzenia i odmrożenia.
18. Choroby skóry..
19. Bibliografia.

Wstęp

Wszystkimi zmysłami człowieka rządzi mózg.
Człowiek w ciągu całego swojego życia pozostaje w kontakcie z otaczającym go środowiskiem, które wpływa na przebieg procesów życiowych. Aby organizm nasz mógł prawidłowo funkcjonować, musi ciągle odbierać informacje pochodzące z otoczenia i wnętrza własnego organizmu i na podstawie tych sygnałów dokonać oceny środowiska i odpowiednio zareagować. Te informacje docierają do nas za pomocą receptorów (odbiorników), którymi są specjalne komórki czuciowe, czyli zmysłowe lub nagie zakończenia dośrodkowych włókien nerwowych. Komórki receptorowe reagują na zmiany środowiska zewnętrznego i wnętrza organizmu. Receptory są wrażliwe na określony typ bodźców, pod wpływem, których (np. światła, dźwięku) ulegają pobudzeniu i wytwarzają impulsy, które docierają do mózgu i tutaj poddawane są dokładnej analizie otrzymane informacje. Receptory odbierające bodźce z otoczenia, można podzielić na odległościowe i kontaktowe.

Receptory odległościowe odbierają bodźce pochodzące od obiektów znajdujących się w pewnej odległości od nas. Zalicza się tutaj: narząd wzroku, słuchu i węchu.

Receptory kontaktowe odbierają informacje od obiektów działających bezpośrednio na nasze ciało. Zalicza się tutaj receptory: języka (reagujące na podniety smakowe) i skórne (takie jak dotyku, ucisku, bólu, ciepła i zimna).Wiele z receptorów jest zgrupowanych w organy zwane narządami zmysłów.

Do narządów zmysłów należą:
• narząd wzroku (oko)
• narząd słuchu i równowagi (ucho)
• narząd dotyku (receptory w skórze)
• narząd węchu (jama nosowa)
• narząd smaku (język i jama ustna)

Wzrok

Wzrok, zmysł wzroku – zdolność do odbierania bodźców świetlnych ze środowiska oraz ogół czynności związanych analizą tych bodźców, czyli widzeniem. Narządem wyspecjalizowanym do rejestrowania obrazu jest oko, czyli gałka oczna otoczona aparatem ochronnym (brwi, powieki, rzęsy i narząd łzowy). Przystosowanie oka do pełnienia tych funkcji umożliwia:
• rozpoznawanie kształtów,
• ocenianie odległości położenia obiektów od oka,
• rozróżnianie barw.

Schemat aparatu łzowego
Gałka oczna - narząd wzroku.
Zdolność układu nerwowego do odbierania bodźców świetlnych i przetwarzania ich w mózgu na wrażenia wzrokowe jest określana jako zmysł wzroku. Anatomiczną postacią tego zmysłu jest narząd wzroku, który składa się z gałki ocznej, aparatu ochronnego i aparatu ruchowego oka oraz połączeń nerwowych siatkówki oka ze strukturami mózgu.

BUDOWA OKA
Oko kręgowców, funkcjonujące na zasadzie ciemni optycznej. Składa się z gałki ocznej ( znajdującej się w przedniej części oczodołu) i narządów pomocniczych - głównie zewnętrznych - mięśni gałki ocznej ( odpowiadających za jej ruch), aparatu łzowego, spojówki, powiek. Gałka oczna porusza się w zagłębieniu utworzonym przez tkankę tłuszczową oczodołu. Wychodzący z niej nerw wzrokowy przechodzi przez otwór kostny do wnętrza czaszki i dalej do mózgu.

Oko ma w przybliżeniu kształt kuli o średnicy 24 mm. Ścianę gałki ocznej tworzą 3 zasadnicze warstwy: zewnętrzna błona włóknista, środkowa błona naczyniowa oraz wewnętrzna błona nerwowa, czyli siatkówka - właściwy element światłoczuły oka. Fotoreceptorami są pręciki i czopki, z których pobudzenie jest przekazywane z oka do ośrodków wzrokowych mózgu za pośrednictwem nerwu wzrokowego. Zewnętrzna błona włóknista jest zróżnicowana na przezroczystą rogówkę - przednia część, i nieprzejrzystą twardówkę - większa część tylna. W środkowej błonie naczyniowej rozróżnia się tęczówkę i ciało rzęskowe oraz położoną w tyle naczyniówkę. Tęczówkę przebija pośrodku otwór zw. źrenicą, o wielkości zmienianej przez mięśnie -zwieracz i rozszerzacz źrenicy. Spełnia ona funkcje przesłony regulującej ilość światła wpadającego do oka. Ciało rzęskowe, zgrubiały pierścień na granicy tęczówki i naczyniówki, zawiera mięsień rzęskowy, który reguluje za pośrednictwem więzadełek zmiany krzywizny soczewki oka (akomodacja). Przed soczewką znajdują się wewnątrz gałki ocznej komory oka wypełnione przezroczystym płynem, zw. cieczą wodnistą. Za soczewką leży przezroczysty, galaretowaty twór - ciało szkliste. Rogówka, ciecz wodnista, soczewka i ciało szkliste tworzą układ optyczny oka, który załamuje promienie świetlne i skierowuje je na siatkówkę, gdzie powstaje rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony obraz oglądanego obiektu. Podobną budowę jak oko kręgowców mają oczy niektórych bezkręgowców, zwł. głowonogów.

BUDOWA I FUNKCJE POSZCZEGÓLNYCH CZĘŚCI OKA
• Twardówka (białkówka) (sclera) jest najbardziej zewnętrzną, nieprzejrzystą częścią oka. Zbudowana jest z białawej błony włóknistej łącznotkankowej. Twardówka jest bardzo mocna, utrzymuje stały, kulisty kształt gałki ocznej. W przedniej części oka przechodzi w rogówkę, z tyłu w pochewkę nerwu ocznego.
• Rogówka (cornea) kształtem przypomina wypukłe szkiełko od zegarka. Ogranicza od przodu gałkę oczną. Zbudowana jest z przeźroczystej błony włóknistej. Rogówka ma kilkakrotnie większą zdolność załamywania promieni słonecznych od soczewki. Nie posiada ona własnych naczyń krwionośnych ani limfatycznych. Odżywianie rogówki odbywa się przez przesączanie płynów ze struktur sąsiednich.
• Siatkówka (retina) jest receptorową częścią oka. Składa się z dziesięciu warstw (od zewnątrz):
- warstwę barwników siatkówki
- warstwę nerwowo – nabłonkową
- błonę graniczną zewnętrzną
- warstwę jądrzastą zewnętrzną
- warstwę splotowatą zewnętrzną
- warstwę jądrzastą wewnętrzną
- warstwę splotowatą wewnętrzną
- warstwę zwojową nerwu wzrokowego
- warstwę włókien nerwowych
- błonę graniczną wewnętrzną

Warstwa nerwowo – nabłonkowa (stratum neuroepitheliae) jest właściwym narządem odbiorczym. Pozostałe warstwy służą tylko do przewodzenia bodźców. Warstwa nerwowo – nabłonkowa składa się z:
- czopków (ok. 7 mln.) - receptory wzroku wrażliwe na barwy
- pręcików (ok. 125 mln.)- receptory wzroku wrażliwe na słabe bodźce świetlne (odróżniają tylko odcienie szarości)

Na siatkówce znajduje się plamka żółta, będąca miejscem o największym skupieniu czopków i z tego powodu cechuje się największą wrażliwością na barwy i światło. Nieco niżej znajduje się plamka ślepa - miejsce pozbawione komórek światłoczułych i dlatego niewrażliwe na światło. Impulsy powstałe w komórkach czopkowych i pręcikowych zostają najpierw przetworzone w siatkówce, a następnie przekazywane nerwem wzrokowym do mózgowia. Czułość siatkówki jest bardzo wysoka.
• Naczyniówka (choroidea) jest tylną częścią błony naczyniowej. W jej obrębie znajduje się gęsta sieć naczyń tętniczych i żylnych. Ma znaczenie odżywcze dla siatkówki. Ku przodowi przechodzi w ciało rzęskowe ( odpowiedzialne za uwypuklanie soczewki – zwiększenie kąta załamania promieni słonecznych) i tęczówkę, określana łącznie z nimi jako błona naczyniowa lub środkowa oka.
• Soczewka (lens) jest zawieszona na włóknach (zw. więzadełkami Zinna lub obwódką rzęskową), które ją umocowują do pierścieniowatego ciała rzęskowego. Składa się z:
- torebki (capsule) - cienka jednorodna błona
- kory (cortex) i jądra (nucleus) - składających się z ułożonych w skomplikowany sposób, wydłużonych komórek - włókien soczewki. Soczewka ma dwie wypukłe powierzchnie - przednią i tylną. Zmianę uwypuklenia soczewki powodują skurcze mięśnia rzęskowego – przez napinanie włókien obwódki rzęskowej. Jej kształt powoduje to, że ma dużą zdolność załamywania promieni świetlnych wpadających do oka. Jeśli wyobrazimy sobie soczewkę jako owoc, to torebka jest jego skórką, kora jego miąższem, a jądro pestką.
• Tęczówka (iris) jest umięśnioną częścią błony naczyniowej otaczającej otwór nazywany źrenicą. Tęczówka ma kształt krążka. Stanowi ona wysuniętą najbardziej ku przodowi część środkowej błony gałki ocznej. Dzięki zawartemu w niej pigmentowi jest kolorowa. Kolor tęczówki zależy od ilości pigmentu w jej przedniej warstwie, tzw. zrębie, (gdy bardzo dużo — tęczówka brązowo czarna), oraz w tworzącym jej tylną powierzchnię nabłonku barwnikowym, (gdy prześwieca przez zrąb — tęczówka niebieska). Mięśnie tęczówki pozwalają na zwiększanie lub zmniejszanie dopływu światła przez regulację wielkości źrenicy.
• Źrenica (pupilla) ustawiona jest w płaszczyźnie czołowej przed soczewką. Jest to okrągły otwór znajdujący się pośrodku tęczówki. Odruchowe zwężanie się i rozszerzanie źrenicy pod wpływem światła, zachodzące wskutek skurczów mięśni gładkich tęczówki, warunkuje regulację dopływu światła do wnętrza oka ( tęczówka pełni tu podobną rolę jak przesłona w aparacie fotograficznym).
• Ciałem szkliste (corpus vitreum) jest przejrzystą, galaretowatą substancją wypełniającą część gałki ocznej między soczewką, ciałem rzęskowym a siatkówką. Na jego przedniej powierzchni znajduje się wgłębieni, gdzie umieszczona jest soczewka. Ciało szkliste reguluje ciśnienie śródgałkowe.
• Mięśnie gałki ocznej są odpowiedzialne za ruch gałki ocznej oraz jej osłanianie przez ruch powiekami. Wyróżniamy siedem mięśni gałki ocznej:
- mięsień prosty górny (m. rectus superior) - przywodzi i zwraca gałkę oczną ku górze i ku stronie przyśrodkowej
- mięsień prosty dolny (m. rectus inferior) - przywodzi i zwraca gałkę oczną ku dołowi i ku stronie bocznej
- mięsień prosty przyśrodkowy (m. rectus medialis) - przywodzi gałkę oczną
- mięsień prosty boczny (m. rectus lateralis) - odwodzi gałkę oczną
- mięsień skośny górny ( m. obliquus superior) – odwodzi, obniża gałkę oczną i zwraca ją ku stronie bocznej
- mięsień skośny dolny (m. obliquus inferior) - odwodzi, unosi gałkę oczną i zwraca ją ku stronie bocznej
- mięsień dźwigacz powieki górnej (m. levator palpebrae superior) – unosi powiekę ku górze

Wszystkie te mięśnie oprócz mięśnia skośnego górnego zaczynają się w jednym miejscu ( pierścieniu ścięgnistym wspólnym. Wszystkie kończą się natomiast w jednym miejscu – twardówce, przyczepione z różnych jej stron.
• Spojówka (tunica conjuctiva) jest to błona pokrywająca wewnętrzną powierzchnię powiek i częściowo przednią powierzchnię gałki ocznej, z wyjątkiem rogówki. Składa się ona z błony właściwej (zbudowanej z tkanki łącznej wiotkiej) oraz wielowarstwowego nabłonka. Spojówka zwilżana jest stale cieczą łzową.
• Gruczoł łzowy (glandula lacrimalis) znajduje się w górno - bocznej części oczodołu. Wydziela nieprzerwanie płynną wydzielinę - łzy mające za zadanie oczyszczać powierzchnię oka z zabrudzeń i nawilżać je.
• Brwi (supercilia) są to dwie łukowate fałdy skórne pokryte krótkimi włosami. Brwi posiadają dużą ruchomość dzięki połączeniu z mięśniami mimicznymi twarzy.
• Powieki górna i dolna (palbera superior et inferior) są to dwie umięśnione ruchome fałdy skórne, wysłane spojówką, stanowiące ochronę gałki ocznej u kręgowców. Powieki rozprowadzają po jej powierzchni ciecz łzową. Na krawędziach powiek ssaków znajdują się krótkie, sztywne włosy — rzęsy.

DZIAŁANIE OKA
Światło wpadające do oka biegnie przez rogówkę, komorę przednią oka, soczewkę i ciało szkliste, by zakończyć swą podróż na siatkówce wywołując wrażenie wzrokowe przekazywane do mózgu za pośrednictwem nerwów łączących się w nerw wzrokowy. Rogówka, wraz z cieczą wodnistą, soczewką i ciałem szklistym, stanowią układ skupiający promienie świetlne tak, by na siatkówce pojawiał się ostry obraz obserwowanego przedmiotu i dawał jak najostrzejsze wrażenie wzrokowe. Dlatego też soczewka ma możliwość zmiany swojego kształtu, a co za tym idzie mocy optycznej. Pozwala to na ogniskowanie na siatkówce przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach od oka. Zdolność tę nazywamy akomodacją. Ostre widzenie uzyskiwane jest wtedy, gdy ognisko obrazowe pokrywa się z siatkówką. W przypadku, gdy oko nie jest w stanie zogniskować światła dokładnie na siatkówce mówimy o wadach wzroku. Moc optyczna oka nieakomodującego wynosi około +60 dioptrii, przy czym około 2/3 tej mocy przypada na rogówkę.

Do soczewki ocznej przylega tęczówka spełniająca rolę przysłony aperturowej kurczącej się pod wpływem bodźców świetlnych, co powoduje zmianę średnicy źrenicy wejściowej oka. Tęczówka ma zdolność do zmiany apertury wejściowej oka w zakresie od 8 mm w ciemności do 2 mm przy intensywnym oświetleniu.

Układ optyczny z pewnym przybliżeniem uważać można za centryczny. Środki krzywizn rogówki i soczewki leżą na prostej zwanej osią optyczną oka. Występuje jednak rozbieżność osi optycznej i osi widzenia, która jest wynikiem przesunięcia dołka środkowego poza oś optyczną oka. W efekcie występuje obrót osi widzenia względem osi optycznej średnio o około 5 stopni.

Siatkówka jako odbiornik promieniowania elektromagnetycznego zbudowane jest z dwóch rodzajów komórek światłoczułych: czopków i pręcików połączonych za pomocą nerwów z mózgiem. Czopki o względnie niskiej czułości przeznaczone są do obserwacji przy świetle dziennym. Ich maksymalne zagęszczenie występuje w dołku środkowym. Jeśli zatem obraz obserwowanego przedmiotu znajdzie się dokładnie w tym obszarze uzyskujemy wtedy najlepsza zdolność rozdzielczą. Wraz ze spadkiem natężenia światła wpadającego do oka rośnie średnica źrenicy. W momencie, gdy czułość czopków jest niewystarczająca do prowadzenia obserwacji, mimo dużych wymiarów źrenicy, funkcję receptorów przejmują pręciki. Pręciki znajdują się poza dołkiem środkowym, a największe ich zagęszczenie znajduje się w odległości kątowej 15 stopni od jego środka, (dlatego widzenie nocne nazywamy widzeniem peryferyjnym). Przy dużym natężeniu światła pręciki chronione są przed nadmiarem światła przy użyciu specjalnego barwnika. Jego działanie możemy zaobserwować przechodząc z ciemnego pomieszczenia do jasnego lub odwrotnie (efekt olśnienia). Proces przystosowania wzroku do warunków oświetlenia nazywamy adaptacją.

W miejscu gdzie połączenia nerwowe elementów światłoczułych z mózgiem tworzą wspólny nerw wzrokowy powstaje plamka ślepa pozbawiona zupełnie czopków i pręcików. Jeśli obraz przedmiotu obserwowanego znajdzie się w tym miejscu wrażenie wzrokowe nie zostanie odebrane i obserwator nie zauważy tego przedmiotu.

JAK ROZRÓŻNIAMY KOLORY
Oko odbiera tylko część promieniowania nań padającego. Związane jest to z własnościami fizyko-chemicznymi rogówki, czopków i pręcików. Odbieramy, zatem tylko światło, które mieści się w zakresie tzw. okna optycznego. Okno optyczne to przedział długości fali elektromagnetycznej (światła) od ok. 400nm, (co odpowiada światłu o barwie fioletowej) do ok., 700nm (co odpowiada światłu o barwie czerwonej). Powyżej długości 700nm znajduje się niewidoczna dla człowieka podczerwień, a poniżej 400nm, również niewidoczny, ultrafiolet. Do fal elektromagnetycznych zaliczamy także niewidoczne dla człowieka promienie gamma, promienie X i inne - całość przedstawia poniższy rysunek.

Promieniowanie o długości fali spoza okna optycznego nie jest przepuszczane przez rogówkę oka. Promieniowanie, które wniknie do oka w różnym stopniu wywołuje reakcje elektrochemiczne w czopkach i pręcikach stając się źródłem bodźców. Ze względu na różną budowę czopków i pręcików występują różne właściwości widzenia ciemnego (przy małym oświetleniu, np. w nocy) i jasnego (przy dużym oświetleniu, np. w dzień). Przyjmuje się maksimum czułości czopków na 550 nm, a pręcików na 510 nm. Poniższy rysunek przedstawia wykres krzywej czułości widmowej oka ludzkiego dla widzenia jasnego (przy świetle dziennym - tzw. widzenie fotopowe) i ciemnego (nocą - tzw. widzenie skotopowe). Łatwo zauważyć najwyższą czułość oka w punktach 550nm i 510nm, malejącą wraz z oddalaniem się od tych maksimów, aż do osiągnięcia wartości zero na krańcach okna optycznego - jest to jednoznaczne ze ślepotą oka na światło o danej długości fali.

CZĘSTE WADY WZROKU I CHOROBY OCZU
CZĘSTE WADY WZROKU
• DALTONIZM
Oko ludzkie przystosowane jest do widzenia barw światła o długości fali w zakresie od około 400 nm (barwa fioletowa) do około 700 nm (barwa czerwona).

Jedną z wad wzroku jest daltonizm (ślepota barw) polegający na złym rozpoznawaniu barw. Nazwa wady pochodzi od nazwiska angielskiego fizyka i chemika J. Daltona, który jako pierwszy rozpoznał to schorzenie u siebie i pierwszy opisał ślepotę na barwy zieloną i czerwoną (1794). Może być to wada wrodzona lub nabyta. Daltonizm wrodzony jest wadą dziedziczną, na którą cierpi w różnym stopniu 8% mężczyzn i 0,5% kobiet. Daltonizm nabyty może być wynikiem przejścia choroby siatkówki lub drogi wzrokowej. Daltonizm nieuleczalny występuje u ok. 5% mężczyzn i 0,5% kobiet.
Wada ta jest często definiowana jako ślepota na barwę czerwono – zieloną (ta odmiana daltonizmu występuje najczęściej). Występuje także ślepota na barwę czerwoną, rzadziej zieloną i bardzo rzadko na fioletową. W większości przypadków osoby źle rozróżniające barwy od urodzenia nie zdają sobie sprawy z istnienia tej wady, gdyż ostrość wzroku jest zwykle u nich prawidłowa. Całkowita ślepota na barwy jest wynikiem niedorozwoju czopków siatkówki i łączy się ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku i trudnością przystosowania się do światła.
Wadę tę wykrywa się na podstawie specjalistycznych badań przy użyciu tzw. tablic barwnych pseudoizochromatycznych. W razie konieczności wykonania dokładniejszych badań wykorzystuje się przyrząd nazywany anomaloskop.
Osoby źle rozróżniające barwy nie mogą wykonywać wielu zawodów wymagających bezbłędnego rozpoznawania barw, np. kierowca, maszynista kolejowy, pilot, itp.

• KRÓTKOWZROCZNOŚĆ
Krótkowzroczność (miopia) jest jedną z najczęściej spotykanych wad refrakcyjnych oka ludzkiego. Jest wynikiem zbyt dużych rozmiarów przednio - tylnych oka lub zbyt dużą siłą łamiącą układu optycznego oka. Promienie równoległe, które w nieakomodującym oku zdrowym ogniskowane są na siatkówce, w nieakomodującym oku krótkowzrocznym ogniskowane są przed siatkówką. Wskutek tego wrażenie wzrokowe krótkowidza jest nieostre. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot krótkowidz przysuwa przedmiot bliżej oczu.
W celu poprawy ostrości widzenia krótkowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki wklęsłe (rozpraszające). Ich moc optyczną podaje się w dioptriach dodając znak minus (np. minus 3 dioptrie).
Wyróżnia się trzy stopnie krótkowzroczności:
- małą - w zakresie do -3dpt.
- średnią - poniżej -6dpt.
- wysoką - powyżej -6dpt.
Przy wysokiej krótkowzroczności w późniejszym okresie życia mogą wystąpić zmiany chorobowe w twardówce, ciele szklistym, naczyniówce i siatkówce oka (wylewy krwi, odwarstwienie siatkówki i in.). Krótkowzroczność rozwija się najczęściej w okresie dojrzewania płciowego.

• NADWZROCZNOŚĆ
Nadwzroczność (dalekowzroczność, hipermetropia, hyperopia,) jest drugą obok krótkowzroczności najczęściej spotykaną wadą refrakcyjną oka ludzkiego. Jest wynikiem zbyt małych rozmiarów przednio - tylnych oka lub niewystarczającą siłą łamiącą układu optycznego oka. Nadwzroczność wzrasta z wiekiem (starczowzroczność, prezbiopia) wskutek postępującego osłabienia aparatu nastawczego oka, w wyniku zmniejszenia sprawności mięśnia rzęskowego i elastyczności soczewki.
Promienie równoległe, które w nieakomodującym oku zdrowym ogniskowane są na siatkówce, w nieakomodującym oku nadwzrocznym ogniskowane są za siatkówką. Wskutek tego wrażenie wzrokowe dalekowidza jest nieostre. Żeby dobrze zobaczyć przedmiot dalekowidz odsuwa przedmiot od oczu.
W celu poprawy ostrości widzenia dalekowidza stosuje się okulary korekcyjne lub soczewki kontaktowe. Są to soczewki wypukłe (skupiające). Ich moc optyczną podaje się w dioptriach dodając znak plus (np. plus 3 dioptrie). Brak korekcji u młodych osób może prowadzić do powstania tzw. zeza akomodacyjnego.

• ASTYGMATYZM
Prawidłowe oko człowieka zbudowane jest w ten sposób, że na siatkówce otrzymywany jest ostry obraz obserwowanego przedmiotu. Jest to możliwe dzięki takiej budowie oka, która zapewnia skupianie wszystkich promieni świetlnych wpadających do oka w jego ognisku.
Astygmatyzm (niezborność rogówkowa) jest wadą polegającą na zniekształceniu widzenia wskutek niedokładnie kulistej powierzchni rogówki lub soczewki oka. Jeżeli promień krzywizny rogówki oka w płaszczyźnie pionowej jest inny niż w płaszczyźnie poziomej, to promienie świetlne padające na różne części rogówki załamywane są w różnym stopniu. Powoduje to, że obraz widziany przez pacjenta jest nieostry.
Często zdarza się, że gdy pokazuje się pacjentowi znak krzyżyka, on widzi ostro tylko jedno jego ramię - pionowe lub poziome. Taki astygmatyzm nazywa się regularnym, a oko takie posiada dwie ogniskowe. Aby skorygować taką wadę stosuje się okulary z soczewkami cylindrycznymi. Oko ludzkie posiada zwykle tzw. niezborność fizjologiczną o wartości do 0,5 dioptrii, która nie wymaga korekcji.
Urazy oka są często przyczyną nierównej powierzchni rogówki, co powoduje astygmatyzm nieregularny, cechujący się większą ilością ogniskowych. Aby skorygować taką wadę konieczne jest zastosowanie soczewek kontaktowych na powierzchni oka, lub specjalnych żeli okulistycznych wyrównujących powierzchnię rogówki.

CHOROBY OCZU
• Choroby oczodołu
Choroby oczodołu wywołane są zaburzeniami krążenia ogólnego lub miejscowego w obrębie oczodołu, procesami zapalnymi ostrymi lub przewlekłymi, procesami rozrostowymi (nowotwory), lub zaburzeniami wewnątrzwydzielniczymi.

• Choroby powiek
Są to tzw. ruchome części miękkie twarzy pokrywające od przodu gałkę oczną. Stanowią - zarówno powieka górna, jak i dolna - część aparatu ochronnego oka. Powierzchnia zewnętrzna, skórna powieki przechodzi na wolnym jej brzegu w powierzchnię wewnętrzną - spojówkę. Skóra powiek jest cienka, zawiera gruczoły potowe i łojowe a brzegi powiek zawierają rzęsy. Za tkanką podskórną znajdują się mięśnie powiek - ścięgno mięśnia dźwigacza powieki górnej oraz część mięśnia okrężnego oka. Natomiast za warstwą mięśniową jest tarczka powiekowa, nadająca powiece określoną sztywność.

• Stany zapalne powiek
Są wywoływane zakażeniem bakteryjnym, któremu towarzyszy najczęściej obniżona odporność organizmu.

• Zapalenie spojówek
Najczęstszą chorobą spojówek są jej stany zapalne. Rozwijają się one wskutek działania drobnoustrojów chorobotwórczych, takich jak gronkowce, paciorkowce, pneumokoki, wirusy, lub różnorodnych czynników zewnętrznych, np. złych warunków oświetleniowych, pyłu, kurzu, kosmetyków i dymu. Choroba może występować w postaci ortej lub przewlekłej.

• Zapalenie spojówek bakteryjne
Zapalenie to występuje zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, często razem z nieżytem górnych dróg oddechowych, gdyż wywoływane jest przez Gram - dodatnie dwoinki zapalenia płuc. Objawia się silnym przekrwieniem i obrzękiem powiek, rozpoczynając się najczęściej najpierw w jednym oku a następnie przechodząc do drugiego. Zapalenie to leczy się antybiotykami.

• Choroby narządu łzowego
Objawy towarzyszące chorobom narządu łzowego przejawiają się zwykle w jego nieprawidłowym działaniu, a mianowicie w nadmiernym łzawieniu lub upośledzeniu wydzielania łez. Najczęstszym objawem chorób spojówki, tęczówki i ciała rzęskowego jest nadmierne wydzielanie łez. Objaw ten może także być symptomem reakcji obronnej oka po jego urazach, na skutek działania kurzu, pyłów, dymu tytoniowego, silnego światła, a nawet zimna. U niektórych osób bardzo łatwo dochodzi do nadprodukcji łez przez gruczoł łzowy.
Nadmierne łzawienie może także być spowodowane utrudnionym odpływem łez przez drogi łzowe oraz w przypadku podwijania się lub odwijania powiek.
Leczenie tej dolegliwości polega na usunięciu jego przyczyny. Czasami wystarczającym zabiegiem jest używanie okularów ochronnych lub przeciwsłonecznych. W trudniejszych przypadkach konieczna jest interwencja okulisty.
Upośledzenie wydzielania łez jest przyczyną wysychania spojówek i rogówki, które są tym samym pozbawione naturalnej ochrony przez łzy. Dolegliwość ta jest dość przykra, a ostatnio dość "modna", jako, że jest jednym z głównych przeciwwskazań do noszenia soczewek kontaktowych.
Stan taki nazywany jest zwykle "suchym zapaleniem" lub "zespołem suchego oka". Zespół suchego oka objawia się zwykle uczuciem suchości spojówek, śluzówki nosa i gardła, odczuwaniem przez chorych świądu i pieczenia, a nawet kłucia w przypadku wysychania rogówki.
Choroba występuje czasem u kobiet w średnim lub starszym wieku cierpiących na przewlekły reumatyzm. Innymi przyczynami choroby mogą być też: źle leczone choroby spojówek, nadużywanie leków okulistycznych, porażenie nerwu twarzowego lub trójdzielnego, niedobór witaminy A.
Leczenie musi być prowadzone przez okulistę i polega na zwalczaniu przyczyn choroby i stosowaniu kropli zastępujących naturalne łzy, tzw. sztucznych łez.

• Choroby rogówki
Rogówka jest to przezroczysta, beznaczyniowa tkanka o elipsoidalnym kształcie. Należy do najbardziej wrażliwych tkanek, gdyż jest bogato unerwiona czuciowo. Z tego powodu jej choroby czy kontakt z jakimkolwiek ciałem obcym wywołuje silne uczucie bólu. Rogówka nie jest natomiast wrażliwa na zmiany temperatury.

• Stany zapalne i owrzodzenia rogówki

Zmiany zapalne polegają na powstawaniu nacieków w obrębie powierzchownych lub głębszych warstw rogówki. W zależności od głębokości nacieczenia rozróżnia się:
• zapalenie rogówki powierzchowne, oraz
• zapalenie rogówki głębokie.

W cięższych przypadkach dochodzi do powstawania głębszych ubytków tkanki rogówkowej, które określane są jako owrzodzenia. W zależności od przyczyny wywołujące stany zapalne rogówki, choroby rogówki dzieli się na:
• bakteryjne;
• wirusowe;
• alergiczne.
• Choroby soczewki
Soczewka mała
Wada ta występuje w obu oczach i objawia się wnikaniem brzegu soczewki w obręb źrenicy oka. Niekiedy soczewka może być podwichnięta lub zmętniała.

Zaćma
Zaćma, albo inaczej katarakta, to zmętnienie soczewki oka powstające w procesie normalnego starzenia się organizmu, w następstwie urazu mechanicznego, chemicznego lub energią promienistą, chorób ogólnoustrojowych lub miejscowych oka. Nie wszystkie przyczyny powstawania zaćmy są znane, jednak pewnym jest, że prowadzą do zaburzenia przemiany materii soczewki i powodują utratę jej przejrzystości. Leczenie wszystkich rodzajów zaćmy polega na operacyjnym usunięciu zmętniałej i nieprzejrzystej soczewki. Czasami, zanim soczewka stanie się zupełnie nieprzejrzysta, stosuje się leki w postaci kropli opóźniające rozwój zaćmy. Nie zawsze jednak istnieje taka możliwość i nie zawsze leki te są skuteczne.
• ZAĆMA WRODZONA - Powstaje w życiu płodowym pod wpływem pewnych czynników działających na kobietę w pierwszych miesiącach ciąży. Najczęściej czynnikami takimi są: choroba matki, głównie zakażenia wirusowe (różyczka, żółtaczka zakaźna, grypa), awitaminoza (w szczególności niedobór witamin z grupy B) i substancje toksyczne. Rozróżnia się zaćmę wrodzoną torebkową, torebkowo-soczewkową, śródsoczewkową całkowitą i błoniastą, przy czym rozróżnienie poszczególnych rodzajów bywa bardzo trudne. Leczenie wyłącznie operacyjne.
• ZAĆMA MŁODZIEŃCZA - Choroba rozwija się w okresie młodzieńczym lub wczesnego dzieciństwa. Przybiera zwykle postać plam lub punktów zmętnienia w soczewce.
• ZAĆMA STARCZA - Nazywana jest też czasami starczym zmętnieniem soczewki. Objawia się różnymi zaburzeniami wzroku, zależnymi od umiejscowienia zmętnień. Chorzy skarżą się początkowo na widzenie jak przez mgłę lub w otoczkach barwnych, by w zaawansowanym stadium odbierać już tylko wrażenia świetlne. Czasami ostrość wzroku jest lepsza wieczorem, gdy źrenica się rozszerza, a czasami pacjenci twierdzą, że lepszą ostrość wzroku maja w dzień, przy węższej źrenicy. Zaćma starcza rozwija się zwykle po 45 roku życia i dzieli się ją na dwa typy w zależności od miejsca, w którym rozpoczyna się proces zmętnienia soczewki: zaćma korowa lub jądrowa. Rozwija się powoli pod wpływem stopniowej denaturacji i koagulacji białka soczewki. Po upływie pewnego czasu dochodzi do nieodwracalnego zmętnienia całej soczewki. Ten rodzaj zaćmy dotyczy najczęściej obu oczu, przy czym rzadko zdarza się by proces przebiegał w obu oczach jednocześnie. Proces zmętnienia może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, a gdy stadium jest zaawansowane, zmianę chorobową soczewki można obserwować gołym okiem - kolor źrenicy zmienia się z czarnego na szarobiały.
• ZAĆMA POWIKŁANA - W tej grupie mieszczą się wszystkie rodzaje zaćmy nabytej. Do przyczyn powstawania zaćmy powikłanej należą: choroby przedniego lub tylnego odcinka gałki ocznej (wszelkie stany zapalne, jaskra, odwarstwienie siatkówki), wysoka krótkowzroczność, choroby ogólnoustrojowe (cukrzyca, tężyczka, choroby skórne), niewłaściwe (np. zbyt długie) stosowanie pewnych leków (zaćma toksyczna), urazy mechaniczne, chemiczne lub energią promienistą (zaćma pourazowa).

Jaskra
W prawidłowym oku odbywa się stale krążenie płynu śródocznego, który ożywia przejrzyste tkanki oka i utrzymuje prawidłowe ciśnienie śródoczne. Terminem jaskra określa się wiele jednostek chorobowych, których wspólnym głównym objawem jest podwyższenie tego właśnie ciśnienia.
Ciśnienie to, nazywane również wewnątrzgałkowym lub śródgałkowym, uwarunkowane jest ilością cieczy wodnistej wypełniającej przednią i tylną komorę oka w przednim odcinku gałki ocznej. Ciecz wodnista wytwarzana jest przez ciało rzęskowe, które stanowi część błony naczyniowej. Przedostając się poprzez otwór źreniczny do komory przedniej, ciecz wodnista odpływa przez tzw. kąt przesączania, czyli tkankę o charakterystycznej porowatej strukturze, znajdującą się miedzy rogówkę a nasadą tęczówki. W prawidłowych warunkach fizjologicznych istnieje stan równowagi pomiędzy wytwarzaniem cieczy wodnistej a jej odpływem. Tak, więc zaburzenia tego stanu, najczęściej w postaci utrudnionego odpływu, prowadzą do wzrostu ciśnienia śródgałkowego, które - jak wyżej wspomniano - określa się mianem jaskry.
Warto jeszcze dodać, iż prawidłowe ciśnienie śródoczne waha się w granicach od 14 do 26 mm, Hg (1,82-3,38 hPa), przy czym mogą wystąpić wahania dobowe nieprzekraczające jednak wartości 5 mm Hg.

Słuch.

Zmysł ten umożliwia odbieranie (percepcję) fal dźwiękowych. Narządy słuchu nazywa się uszami. Słuch jest wykorzystywany przez organizmy żywe do komunikacji oraz rozpoznawania otoczenia.
Fale dźwiękowe:

Przez powietrze docierają do małżowiny usznej, następnie przewodem słuchowym zewnętrznym do błony bębenkowej. Pod wpływem drgań powietrza błona bębenkowa porusza przylegający do niej młoteczek. Drgania z młoteczka są przekazywane na kowadełko i strzemiączko, za pośrednictwem okienka owalnego trafiają do ucha wewnętrznego, gdzie drgania są zamieniane na impulsy nerwowe, które nerwem słuchowym docierają do ośrodków słuchowych w korze mózgowej.

Ucho wewnętrzne jest odpowiedzialne za równowagę ciała:

Za utrzymanie równowagi odpowiedzialne są 3 kanały półkoliste. Ich ułożenie w 3 prostopadłych do siebie, pozwala na utworzenie trójwymiarowego obrazu otaczającej przestrzeni. Są wypełnione płynem zawierającym ziarnka CaCo3. Na wewnętrznej powierzchni kanałów półkolistych występują komórki czuciowe z rzęskami, które są uciskane podczas zmieniania pozycji ciała przez płyn. To powoduje powstanie impulsu nerwowego, który przesyłany do mózgu jest odpowiednio interpretowany i odczuwa informacje o pozycji ciała w danej chwili.
Przewodzenie dźwięków drogą powietrzną:
Dźwięk skierowany przez małżowinę uszną do przewodu słuchowego zewnętrznego wprawia w drgania błonę bębenkową i tzw. aparat akomodacji - kosteczki słuchowe i mięśnie ucha środkowego. Dzięki ruchom podstawy ostatniej z trzech kosteczek – strzemiączka w okienku owalnym błędnika, drgania akustyczne przenoszą się na płyny, jakimi wypełniony jest ślimak. Ponieważ płyny są nieściśliwe, na to, aby podstawa strzemiączka mogła wykonać ruch w głąb ucha wewnętrznego musi dojść do wyrównawczego wychylenia - w stronę jamy bębenkowej - błony drugiego okienka ucha wewnętrznego zwanego okrągłym. Ta tak zwana gra okienek jest niezbędnym warunkiem prawidłowego przenoszenia dźwięków drogą powietrzną, bębenkowo - kosteczkową.

Ciekawostka:
Ludzkie ucho nie wyłapuje dźwięków, które słyszalne są dla zwierząt. Jest to spowodowane tym, że człowiek słyszy zakres dźwięków od 16 do 20 000 Hz a pies ma większy zakres słyszalności dźwięków.
Ucho narząd słuchu i równowagi.

Ucho to narząd słuchu i równowagi występujący jedynie u kręgowców. Najbardziej złożone i rozwinięte uszy występują u ssaków. Ucho odbiera fale dźwiękowe, przekształca je w drgania mechaniczne, a drgania w impuls nerwowe. Odpowiada także za zmysł równowagi (błędnik).

Budowa ucha - ucho składa się z trzech części: ucha zewnętrznego, ucha środkowego oraz uch wewnętrznego. Ucho zewnętrzne występuje jedynie u ssaków. Ucho zewnętrzne i środkowe odpowiadają głównie za słuch, ucho wewnętrzne zawiera także elementy odpowiedzialne za równowagę.

Ucho zewnętrzne
Ucho zewnętrzne wychwytuje fale dźwiękowe, wzmacnia je i kieruje na błonę bębenkową. Składa się z małżowiny usznej, przewodu słuchowego zewnętrznego i powierzchni zewnętrznej błony bębenkowej
• małżowina uszna - jest to fałd skórny rozpięty na elastycznym rusztowaniu z tkanki chrzęstnej. Jej kształt jest przystosowany do zbierania fal dźwiękowych i doprowadzenia ich do przewodu słuchowego zewnętrznego.
• przewód słuchowy zewnętrzny - kanał doprowadzający fale dźwiękowe do błony bębenkowej, o długości ok. 26-30 mm i średnicy ok. 7 mm. Jest on zbudowany z tkanki chrzęstnej pokrytej od wewnątrz skórą, zawierającą gruczoły woskowinowe, których zadaniem jest wydzielanie woskowiny (wydzieliny zapobiegającej dostaniu się zanieczyszczeń do przewodu słuchowego), oraz włosków rozprowadzających woskowinę. Na jego końcu znajduje się błona bębenkowa.
• powierzchnia zewnętrzna błony bębenkowej
Ucho środkowe
Ucho środkowe to niewielka przestrzeń w czaszce wypełniona powietrzem. Jego zadaniem jest mechaniczne wzmocnienie i doprowadzenie fal dźwiękowych do ucha wewnętrznego (poprzez okienko owalne). Część drgań przechodzi też bezpośrednio na okienko okrągłe. W skład ucha środkowego wchodzi błona bębenkowa, trzy kosteczki słuchowe oraz trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) a także powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego
• błona bębenkowa - błona oddzielająca przewód słuchowy zewnętrzny od ucha środkowego, zamienia fale dźwiękowe w drgania mechaniczne, pobudzając kosteczki słuchowe.
• trzy kosteczki słuchowe - młoteczek, kowadełko, strzemiączko. Młoteczek z jednej strony łączy się z błoną bębenkową, a z drugiej strony łączy się z kowadełkiem, kowadełko ze strzemiączkiem, a ono z kolei łączy się z błoną okienka owalnego. Ich zadaniem jest wzmocnienie drgań błony bębenkowej i doprowadzenie ich do ucha wewnętrznego. Wzmocnienie jest osiągane dzięki temu, że powierzchnia młoteczka łącząca się z błoną jest większa od powierzchni strzemiączka, tworząc przekładnię wzmacniającą (do około 33dB). Istotną rolę odgrywają tu też dwa mięśnie - napinacz błony bębenkowej, który przy rozluźnieniu osłabia drgania zbyt mocnych dźwięków oraz mięsień strzemiączkowy mający analogiczną rolę. Kosteczki słuchowe są najmniejszymi kośćmi organizmu ludzkiego.
• trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza) - kanał łączący ucho środkowe z gardłem, o długości ok. 35 mm. Normalnie jest zamknięta, ale może się otworzyć w celu wyrównania ciśnienia powietrza w uchu. Jeśli wpuszczone powietrze będzie zawierać groźne zarazki, to może rozpocząć zapalenie ucha środkowego.
• powierzchnia zewnętrzna okienka owalnego

Ucho wewnętrzne
Ucho wewnętrzne składa się z : przedsionka, ślimaka, kanałów półkulistych, woreczka i łagiewki odpowiedzialnych za słuch i za równowagę.
Elementy odpowiedzialne za słuch
• okienko owalne (przedsionka) - błona stykająca się bezpośrednio ze strzemiączkiem, ułatwiająca przejście drgań z ucha środkowego do wnętrza ślimaka. Drgania przechodzą do schodów przedsionka, czyli zewnętrznej komory ślimaka.
• okienko okrągłe (ślimaka) - błona nie stykająca się z zewnątrz z żadną z kostek, ale również mogąca przekazywać (nie wzmocnione) drgania do wnętrza ślimaka. Stanowi wyłom stykający się ze schodami ślimaka (środkowa komora ślimaka).
• ślimak - najważniejsza część ucha wewnętrznego, z wyglądu przypominająca muszlę ślimaka. Jest to długi, zwężający się kanał kostny, zwinięty spiralnie i wypełniony w całości płynem. W środku przedzielony jest dwoma błonami - błoną podstawową i błoną Reisnera (inaczej przedsionkową). Dzielą one ślimaka na trzy komory nazywane schodami przedsionka, ślimaka i bębenka. Wewnątrz schodów ślimaka znajduje się narząd Cortiego, który zamienia pobudzenia znajdujących się na nim rzęsek w impulsy nerwowe. Zniszczenie narządu Cortiego powoduje całkowitą głuchotę.
Ruch, tarcie czy zderzenie różnych przedmiotów wprawiają w drgania różne cząsteczki powietrza, powodujące lokalne zmiany ciśnienia, co wywołuje zaburzenia w ośrodku stałym (powietrzu) rozchodzące się w postaci fali dźwiękowej. Te wibracje mogą być wykryte przez ucho, w narządzie słuchu przetworzone na impulsy nerwowe i za pomocą nerwu słuchowego przekazane do ośrodka słuchu w mózgu, tam są odczytywane jako dźwięki o różnym natężeniu – od szelestu do ogłuszającego ryku startującego odrzutowca.
Kiedy słyszymy nasze uszy odbierają fale dźwiękowe. Są one stale zajęte „wychwytywaniem” różnych fal akustycznych, a my reagujemy tylko na niektóre dźwięki.
Narząd słuchu dzieli się na trzy części – ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne. Ucho zewnętrzne tworzy małżowina (jedyna widoczna część ucha) oraz przewód słuchowy zewnętrzny, prowadzący do ukrytych w czaszce części ucha.

• W JAKI SPOSÓB SŁYSZYMY?
Widoczna część ucha działa jak odbiornik fal dźwiękowych, które są następnie przewodzone do ucha środkowego. Fale akustyczne wprawiają w drgania błonę bębenkowa, która rozciąga się w poprzek wejścia do uch środkowego, oddzielając jej od ucha zewnętrznego.
Ucho środkowe stanowi tylko 1/8 wielkości uch zewnętrznego i składa się z małego zagłębienia w kości skroniowej, zwanego jama bębenkową. W jamie znajdują się kosteczki słuchowe. Wąskim przewodem zwanym trąbką słuchową (Eustachiusza) jest ono połączone z gardłem. To połączenie umożliwia utrzymanie takiego samego ciśnienia powietrza w uchu wewnętrznym, jakie panuje na zewnątrz.
W jamie bębenkowej są trzy małe kosteczki o różnym kształcie – młoteczek, kowadełko i strzemiączko. Błona bębenkowa ma zagłębienie połączone z młoteczkiem. Wibracje błony bębenkowej są przenoszone przez młoteczek, z niego na strzemiączko, następnie na kowadełko, a stąd przez okienko owalne łączące ucho środkowe z wewnętrznym do płynów uch wewnętrznego.
Ucho wewnętrzne (błędnik) składa się z błędnika kostnego, wewnątrz którego znajduję się błędnik błoniasty. Przestrzeń między błędnikami wypełniona jest płynem (przychłonką). Błędnik składa się z przedsionka, kanałów półkolistych – trzech wypełnionych płynem przewodów, stanowiących nasz zmysł równowagi, oraz niewielkiego, skręconego spiralnie przewodu – ślimaka. Wewnątrz niego jest płyn oraz rzędy drobniutkich, włosowatych, czuciowych komórek słuchowych i komórek podporowych, leżących na błonie podstawowej. Tworzą one właściwy receptor zmysłu słuchu – narząd Cortiego. Wibracje, które zostały przeniesione do okienka owalnego docierają następnie do ślimaka, poruszając błoną podstawową do przodu i do tyłu. Poruszająca się membrana porusza „włoski” narządu Cortiego. Komórki czuciowe odbierają te drgania i przetwarzają na impulsy nerwowe wysyłane do mózgu nerwem słuchowym. Mózg odpowiednio odczytuje te sygnały i interpretuje je jako dźwięki.

• POZIOM HAŁASU
Natężenie, czyli mówiąc w uproszczeniu energia fali akustycznej, jest mierzona w decybelach (dB). Szept wykazuje około 15 decybeli, a ruchliwa ulica emituje około 90 decybeli. Dźwięki głośniejsze niż 100 decybeli staja się nieznośne dla ucha, o natężeniu ok. 140 dB wywołują ból i mogą uszkodzić błonę bębenkową.
U większości ludzi słuch staje się mniej ostry w miarę starzenia, gdyż z wiekiem części kostne ucha stają się mniej ruchome, zostaje upośledzone przenoszenie wibracji do ucha wewnętrznego. Choroby uszu mogą także uszkodzić błonę bębenkową lub upośledzić pracę kosteczek słuchowych, co prowadzi do głuchoty. Wszystkie choroby uszu powinny być natychmiast leczone.
Niektóre rodzaje głuchoty są spowodowane przez zniszczenie ucha wewnętrznego lub nerwu słuchowego. Utrata słuchu może także wystąpić u osób narażonych na ciągły hałas, np. w fabryce, lub być następstwem nagłego „wybuchu” hałasu o ogromnym natężeniu. Słuchanie zbyt głośnej muzyki może także spowodować kłopoty ze słuchem.

DOBRE PYTANIA:
• KIEDY ZACZYNAMY SŁYSZEĆ?
Okazuje się, że już płód w łonie matki słyszy dźwięki. Uważa się, iż zmysł słuchu wykształca się w dwudziestym tygodniu ciąży, czyli osiem tygodni wcześniej niż wzrok. Istnieją nawet dowody na to, że niektóre dzieci jeszcze przed urodzeniem rozpoznają głos swojej matki! Badania niemowląt wykazały, iż ssą one pierś szybciej, jeśli matki w tym czasie do nich przemawiają.
Słuch noworodków jest nieco słabszy niż starszych dzieci, jednak już w ciągu kilku dni wystarczająco się wyostrza. Nieco więcej czasu zabiera im nabycie umiejętności interpretowania słyszalnych dźwięków. Początkowo reagują na głośniejsze dźwięki machając rączkami i nóżkami. Ten tzw. odruch MORO powoli zanika, gdy zaczynają rozpoznawać kolejne, nowe dla nich dźwięki. Dość szybko zaczynają się uśmiechać, słysząc dźwięki sygnalizujące zbliżanie się matki. Przed ukończeniem piątego miesiąca niemowlęta są już w stanie rozróżnić dźwięki mowy, co jest niezwykle istotne dla zrozumienia słów.

• DLACZEGO SŁUCHANIE MUZYKI SPRAWIA NAM PRZYJEMNOŚĆ?
W przypadkowym hałasie nie uporządkowane dźwięki o różnych częstotliwościach są ze sobą zmieszane w sposób, którego sensu nie możemy się dopatrzyć. Natomiast muzyka jest odbierana przez nasz układ słuchowy jako coś uporządkowanego. Dlatego reagujemy na rytm wybijany na bębnach i przyjemną dla uch harmonię dźwięków wydawanych przez instrumenty.
Chyba wszystkie matki zauważyły, że dzieci dobrze reagują na uporządkowane dźwięki. Szczególnie kojące okazują się dla nich dźwięki niskie i powtarzające się. Dostępne są nawet nagrania powtarzające ten sam dźwięk, co sekundę. Reklamuje się je jako supernowoczesne odpowiedniki kołysanek śpiewanych przez matki. Okazuje się również, iż wcześniaki, które leżąc w inkubatorach słuchają spokojnej muzyki, szybciej przybierają na wadze.

• CO TO JEST SŁUCH ABSOLUTNY?
Bardzo niewielu ludzi, prawdopodobnie nie więcej niż jeden procent, ma zdolność błyskawicznego rozpoznawania wysokości dźwięków. Słysząc pojedynczy dźwięk, od razu wiedzą, że jest to środkowe C. Wydaje się, że ta niezwykła umiejętność jest albo wrodzona, albo też wyuczona we wczesnym dzieciństwie, dzięki częstemu słuchaniu muzyki już od najmłodszych lat. W późniejszym wieku rozwinięcie podobnych zdolności, nawet drogą intensywnych ćwiczeń, jest praktycznie niemożliwe.
Dużo łatwiej jest natomiast nauczyć się rozróżniania poszczególnych dźwięków w porównaniu z innymi. Niemal każdy jest w stanie określić, czy dwa dźwięki maja tę samą, czy inna wysokość, pod warunkiem, że są od siebie wystarczająco różne. Niektórzy ludzie, o których mówi się powszechnie, że „słoń nadepnął im na ucho”, maja problemy z zaśpiewaniem dźwięków, które maja inną wysokość niż dźwięki używane w mowie.

• CO TO JEST „EFEKT COCKTAIL PARTY”?
To, co słyszymy, zależy w znacznej mierze od tego, co wyławiamy z gąszczu dźwięków. Człowiek ma, bowiem tajemniczą umiejętność skoncentrowania się na jednej tylko rozmowie w zgiełku panującym w pomieszczeniu. Fenomen ten zwany jest efektem cocktail party. Nawet, jeśli nasz słuch potrafi odgrodzić się od większości dźwięków, nie jest w stanie ignorować takich, które są dla nas istotne. Nie możemy, na przykład, nie słyszeć własnego nazwiska, nawet wypowiadanego bardzo cichym głosem. Na tej samej zasadzie, śpiącą matkę zawsze obudzi płacz jej dziecka. A każdy dyrygent podczas próby orkiestry usłyszy pojedynczą fałszywą nutę zagraną przez jednego z muzyków.

CHOROBY UKŁADU SŁUCHOWEGO.
Ból ucha może być pochodzenia lokalnego lub może promieniować z otoczenia, może mieć rozmaity charakter i nasilenie. Ból w uchu lub promieniujący do ucha może pojawić się też przy chorobach jamy ustnej, gardła, krtani, twarzy i szyi, a nawet podstawy czaszki. I tak ostre zapalenie gardła, angina, próchnica zębów, stany zapalne zatok przynosowych, ostre stany zapalne ślinianki przysuszonej i stawu żuchwowego mogą powodować ból zlokalizowany w zdrowym uchu i wywołują przeświadczenie o jego chorobie. Ból promieniujący do ucha może być związany również z uciskiem nerwu przez tkankę patologiczną lub przez zmiany zwyrodnieniowe tkanek w sąsiedztwie włókien nerwowych, są to tzw. nerwobóle.

Wycieki z ucha są zawsze objawem jakiejś choroby. Mogą być surowicze, ropne lub krwiste. Towarzyszą zmianom zapalnym, zarówno ostrym jak i przewlekłym. Powstają w wyniku urazu głowy ze złamaniem kości w obrębie ucha wewnętrznego, mogą być także objawem zmian nowotworowych w uchu. Wyciekom z ucha zwykle nie towarzyszy ból, więc są one lekceważone prze chorego.
Szumy uszne są złudzeniami słuchowymi, słyszanymi wyłącznie przez osobę chorą. Odczuwa on je i opisuje jako brzęczenie, dzwonienie, tętnienie, szum wody lub wiatru itp. Niekiedy są lokalizowane nie tyle w uchu, co w głowie. Mogą pojawiać się i nasilać okresowo lub występować stale. Są bardzo uciążliwe i przykre nawet przy niewielkim natężeniu. Przyczyn powstawania szumów usznych jest wiele. Mogą towarzyszyć chorobom ucha zewnętrznego, krwi, nerek, wątroby i zatruciom niektórymi związkami chemicznymi i lekami, ale także mogą być związane z ogólnym złym stanem zdrowia. Pojawiają się również w zespołach nerwicowych i chorobach psychicznych. Leczenie szumów usznych jest różne: w niektórych przypadkach stosuje się psychoterapię, stosuje się również leczenie chirurgiczne, które zwykle łączy się z utratą słuchu w operowanym uchu. Leczenie szumów usznych jest bardzo trudne i nie zawsze daje pozytywne wyniki.

Pogorszenie słuchu - jest to upośledzenie słuchu określane jako niedosłuch lub głuchota, może mieć rozmaity stopień zaawansowania. O całkowitej głuchocie jedno-lub obusznej mówi się wtedy, gdy występuje całkowity brak odpowiedzi słuchowej przy maksymalnym wzmocnieniu bodźca akustycznego.

Socjalna niewydolność słuchu to zaburzenie zdolności rozumienia mowy ludzkiej uniemożliwiające porozumienie się ze środowiskiem. Towarzyszy ona najczęściej głuchocie starczej, w której dochodzi również do zmian w korze mózgowej. Ludzie z takimi dolegliwościami słyszą, ale nie rozumieją. Przyczyny upośledzenia słuchu są różnorodne. Najczęstsze są jednak przewlekłe stany zapalne ucha z towarzyszącym wyciekiem oraz nawracające upośledzenia drożności trąbki słuchowej w wyniku częstych katarów lub nadmiernie przerośniętego trzeciego migdałka.

Toksyczne uszkodzenia słuchu zdarzają się zwłaszcza u małych dzieci i ludzi w wieku podeszłym. Są one skutkiem stosowania tzw. leków toksycznych, mogą być również spowodowane skażeniem środowiska naturalnego związkami metali ciężkich, siarki itp. Oraz nadużywaniem alkoholu i tytoniu.

Przyczyną uszkodzenia słuchu może być także działanie nadmiernego hałasu przekraczającego dopuszczalne normy, jest tzw. uraz akustyczny. Początkowo jego objawy cofają się podczas odpoczynku w ciszy, ale w miarce upływu czasu dochodzi do zmian utrwalonych. Uszkodzenie słuchu wywołane urazem akustycznym jest nieuleczalne.

Nagła utrata słuchu lub postępująca a ciągu kilku godzin, dni zwana jest nagłą głuchotą. Zwykle występuje jednostronnie i towarzyszą jej zaburzenia równowagi. Może pojawić się u osób, które wcześniej nie chorowały na uszy. Często pojawia się po dużym napięciu emocjonalnym przy obciążeniu fizycznym, w trakcie zakażeń wirusowych lub przy istnieniu chorób takich jak: cukrzyca, choroba nadciśnieniowa i miażdżyca naczyń krwionośnych. Nagła głuchota jest stanem wymagającym natychmiastowego leczenia szpitalnego na oddziale otolaryngologicznym. Szansa uzyskania poprawy słuchu zależy od czasu, jaki dzieli wystąpienie głuchoty od rozpoczęcia leczenia.

Choroby ucha zewnętrznego dotyczą małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego. Obejmują one wady wrodzone przekazywane dziedzicznie.

Urazy małżowiny usznej- są to najczęściej rany cięte, szarpane, krwiaki powstałe po tępych urazach, wymagają jak najszybszego opatrzenia chirurgicznego.

Zapalenie przewodu słuchowego zewnętrznego- choroba rozwija się wskutek zakażenia bakteriami lub grzybami wnikającymi w głąb skóry w miejscach uszkodzonego naskórka. Ból często promieniuje do zębów i może nasilać się przy poruszaniu żuchwą.

Ciała obce w przewodzie słuchowym- u dzieci to najczęściej pestki, koraliki czy też guziki, u dorosłych wata, złamane końce zapałek i części roślin włożone w celach leczniczych. Niekiedy ciałem obcym może być żywy owad. Ciało obce w uchu nie jest tak groźne jak nieumiejętne skutki jego usuwania, które mogą powodować uszkodzenie błony bębenkowej lub wepchnięcie ciała obcego do ucha środkowego, co grozi ciężkimi powikłaniami. Żywy owad w układzie słuchowym wywołuje nieprzyjemne dolegliwości bólowe i doznania słuchowe. W celu unieruchomienia owada należy wlać do przewodu słuchowego płyn oleisty.

Czop woskowinowy- wytwarza się w zewnętrznym przewodzie słuchowym z wydzieliny gruczołów łojowych, potowych, włosów i kurzu, może całkowicie zatkać światło tego przewodu. Następuje to najwcześniej, gdy do przewodu słuchowego dostanie się woda i woskowina spęcznieje. Szczelne zamknięcie powoduje uszkodzenie słuchu, szum w uchu i ból. Usunąć woskowinę może wyłącznie lekarz laryngolog, którego przed rozpoczęciem zabiegu należy poinformować o przebytych chorobach uszu, a zwłaszcza o wyciekach ropnych. Płukania ucha nie można wykonywać u osób z uszkodzoną błoną bębenkową, a lekarz jej nie widzi, gdyż jest zasłonięta woskowiną.

Choroby ucha środkowego:
Nieżytowe zapalenie trąbki słuchowej- choroba ta jest następstwem chorób nosa, zatok przynosowych i gardła, ponieważ trąbka słuchowa łączy jamę bębenkową ucha środkowego z gardłem. Częściej występuje u dzieci, gdyż ich trąbka słuchowa jest krótsza, szersza i ustawiona bardziej poziomo niż u dorosłych. Zaburzenia drożności trąbki słuchowej mogą powstać nie tylko w następstwie stanów zapalnych. U dzieci często do tych zaburzeń dochodzi po przeroście migdałka gardłowego (trzeciego), a u dorosłych w następstwie polipów nosa i w przebiegu zmian nowotworowych noso-gardła. Jej główne objawy to uczucie zatkania ucha, szum oraz upośledzenie słuchu. Po zaobserwowaniu takich objawów należy natychmiast zgłosić się do lekarza laryngologa.
Ostre zapalenie ucha środkowego- jest najczęściej wynikiem szerzenia się zakażenia drogą trąbki słuchowej z noso-gardła. Występuje często u dzieci jako powikłanie ostrych stanów zapalnych górnych dróg oddechowych lub chorób zakaźnych wieku dziecięcego. Objawem jest nagły, narastający ból ucha, uczucie pełności w uchu i upośledzenie słuchu, wskutek gromadzenia się wysięku w jamie bębenkowej. Błona bębenkowa może ulec przerwaniu pod naciskiem płynu, wówczas w przewodzie pojawia się wyciek, a ból ustępuje. Leczenie ostrego zapalenia ucha środkowego powinien prowadzić lekarz laryngolog. Samemu wcześniej można zastosować polopirynę, a przy silnych bólach pyralginę lub nagrzewać okolice ucha w celu zmniejszenia dolegliwości bólowych.
Przewlekłe zapalenie ucha środkowego- choroba toczy się w przestrzeniach ucha środkowego. Cechuje ją trwały ubytek w błonie bębenkowej (przedziurawienie), wyciek śluzowy ropy z ucha i uszkodzenie słuchu różnego stopnia. Choroba może trwać wiele lat i często ma swój początek w dzieciństwie. Przewlekłe zapalenie ucha środkowego stosunkowo nie znacznie upośledza ogólny stan zdrowia i zazwyczaj nie daje dolegliwości bólowych, przez co jest w dużym stopniu lekceważone przez chorego. Leczy się je zachowawczo, lecz jeśli podane leki nie skutkują możliwe jest leczenie chirurgiczne.

Choroby ucha wewnętrznego:
Zapalenie ucha wewnętrznego- jest to najczęściej powikłanie zapalenia ucha środkowego. Objawia się częstymi zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi uniemożliwiającymi jakiekolwiek ruchy. Towarzyszą im nudności, wymioty, oczopląs oraz całkowita utrata słuchu po stronie chorej. Istnieje groźba powikłań wewnątrz czaszkowych. Leczenie szpitalne.
Otoskleroza- przewlekła, niezapalna choroba, której przyczyna jest nieznana. Polega na nieprawidłowym, postępującym kostnieniu struktur ucha wewnętrznego. Objawem otosklerozy jest stopniowe pogarszanie się słuchu często z szumami usznymi. Najczęściej występuje u kobiet w wieku 20-25 lat (ciąża przyspiesza rozwój choroby). Leczenie wyłącznie operacyjnie, jeśli po zabiegu nie ma dużej poprawy stosowane są odpowiedni dobrane aparaty słuchowe.
Choroba Menier’a- jest to niezapalna choroba o nieustalonej dotąd przyczynie. Objawia się przez zawroty głowy, którym mogą towarzyszyć wymioty, upośledzenie słuchu i szumy uszne. Rozpoznanie choroby jest bardzo trudne i wymaga przeprowadzeniu wielu badań i konsultacji neurologicznej, okulistycznej, a także internistycznej. W większości przypadków wystarczy leczenie zachowawcze, a w ostrych napadach leżenie w łóżku i zażywanie leków zaleconych przez lekarza.

APARATY SŁUCHOWE
Nowoczesne aparaty słuchowe to niewielkie urządzenia wzmacniające i odpowiednio do wady słuchu korygujące dźwięki w zakresie częstotliwości akustycznych związanych z ludzką mową. Produkowane są najczęściej w formie zausznej lub wewnątrz usznej.

Rodzaje aparatów słuchowych:
Aparat zauszny (zaczepowy)- umieszczony jest za małżowiną ucha i połączony dżwięko-wodem z dokładnie dopasowaną wkładką douszną. Zadaniem wkładki jest przeniesienie wzmocnionego dźwięku do ucha, zabezpieczenie przed powstawaniem uciążliwych sprzężeń zwrotnych oraz ochrona przed przypadkowym zagubieniem aparatu. Odpowiednio modyfikując wkładkę poprzez obróbkę mechaniczną można w znacznym stopniu poprawić jakość dźwięku, uzyskując lepsze dopasowanie i w konsekwencji większe zadowolenie użytkownika.

Aparat wewnątrz uszny- wkłada się wprost do ucha. Cały układ elektroniczny wraz z mikrofonem, słuchawką i bateryjką umieszczony jest w obudowie wykonanej indywidualnie dla danego użytkownika na podstawie wcześniej pobranego modelu ucha. Podstawową zaletą aparatów wewnątrz usznych jest ich wielkość. Coraz częściej stosowane są aparaty głeboko kanałowe(CIC), które są prawie nie zauważalne dla otoczenia.

Aparaty klasyczne analogowe- są to popularne aparaty wykonywane w wersji zausznej i wewnątrz usznej. Wyposażone w regulator głośności, jednoprogramowe, parametry regulowane ręcznie. W wielu przypadkach przy prawidłowym doborze uzyskuje się dobre efekty.

Aparaty programowane- aparaty analogowe, programowane cyfrowo przy pomocy komputera. Zauszne i wewnątrz uszne, jedno lub wielo programowe, niektóre modele sterowane pilotem. Najbardziej zaawansowane wykorzystują technologię wielomikrofonową w celu uzyskania dobrej charakterystyki kierunkowej aparatu, a więc możliwości zwiększenia poziomu dźwięku dochodzącego z jednego, określonego kierunku, co skutecznie eliminuje sporo odgłosów niepożądanych.

Aparaty cyfrowe- najnowocześniejsze aparaty zauszne i wewnątrz uszne, najczęściej w pełni automatyczne. Na podstawie wprowadzonych danych o wadzie słuchu pacjenta i dzięki ciągłej analizie otoczenia akustycznego utrzymują komfortowy poziom dźwięku, w miarę możliwości tłumiąc hałas. Po precyzyjnym dopasowaniu uzyskuje się bardzo dobry efekt bez zbędnego zaangażowania użytkownika w obsługę aparatu.

METODY POROZUMIEWANIA SIĘ OSÓB GŁUCHYCH.
Istnieje wiele metod i sposobów umożliwiających osobom głuchym porozumiewanie się z innymi ludźmi. Ich uwarunkowanie jest stopniem oraz momentem uszkodzenia słuchu, uzależnione od potrzeb, możliwości i zdolności tych osób, ale także środowiska, w którym funkcjonuje taka osoba. Sposoby odbioru mowy dźwiękowej dzielą się na: wzrokowy i dotykowy.

Wzrokowy sposób odbioru mowy polega na odczytywaniu mowy z ust. Zjawisko to ma miejsce u osób głuchych mających pełnosprawny wzrok. Odczytywanie mowy z ust możliwe jest, dlatego, że wiele dźwięków ma charakterystyczny obraz wzrokowy, który można odróżnić podczas obserwacji twarzy osoby mówiącej. Opanowanie tej umiejętności nie jest łatwe i wymaga dobrej spostrzegawczości oraz długiego okresu ćwiczeń. Dla osób głuchych, które pozbawione są możliwości wzrokowego odbioru mowy, pozostaje jej odbiór za pomocą zmysłu dotyku.

Metody uniwersalne to takie, za pomocą, których każdy znający pismo od razu, bez specjalnego przygotowania, może porozumieć się z osobą głuchą pod warunkiem, że zna ona daną metodę. W Polsce, spośród metod uniwersalnych stosowane są trzy: kreślenie na dłoni liter drukowanych, alfabet punktowy do dłoni i posługiwanie się tabliczką brajlowsko-czarnodrukową.

Kreślenie na dłoni liter drukowanych- jak sama nazwa wskazuje, metoda ta polega na kreśleniu palcem dużych liter drukowanych na dłoni osoby głuchej celem przekazania jej określonej informacji. Podczas pisania liter ręka osoby głuchej jest bierna i wysunięta do przodu, zaś osoba przekazująca informację pisze na niej litery jedną po drugiej tworząc wyrazy i zdania. Po każdej literze, wyrazie lub zdaniu następuje mała przerwa, oznaczająca ich koniec. Nie jest to najszybsza metoda porozumiewania się z osobami głuchymi, lecz jest bardzo skuteczna i powoduje stosunkowo mało omyłek i błędów.
Alfabet punktowy na dłoni- metoda polega na dotykaniu poszczególnych części dłoni, głównie paliczków palców, które odpowiadają poszczególnym literom, cyfrom i innym znakom graficznym. Alfabet przeznaczony jest głównie dla ludzi, którzy przed utratą słuchu zdążyli opanować język naturalny(mowę dźwiękową, sztukę pisania, czytania oraz liczenia). Jest wolniejszy od języka migowego, ale znacznie prostszy, co sprawia, że szybciej można się go nauczyć. Alfabet punktowy jest szybszą techniką od innych metod porozumiewania się. Dzięki możliwości zastosowania specjalnej rękawiczki wydaje się alfabetem bardziej uniwersalnym.

Metody specjalne, czyli takie, które wymagają od użytkowników specjalnego przygotowania. Metoda najczęściej stosowana w naszym kraju to język migowy odbierany dotykowo.

Język migowy- jest to zestaw znaków mimicznych lub pantomimicznych określających poszczególne litery lub całe słowa, przy czym elementem charakterystycznym dla danego znaku jest zarówno układ palców obu rąk, układ samych rąk i całego ciała, jak również ruch wchodzący w skład całości znaku. Podstawe języka migowego tworzą znaki ideograficzne, czyli pojęciowe, określające poszczególne słowa lub zwroty, język oparty na tych znakach nie uwzględnia zasad gramatyki języka polskiego. Znaki daktylograficzne, zwane także alfabetem palcowym, oznaczają poszczególne litery, liczby itp. Połączenie znaków ideograficznych i daktylograficznych pozwala na przekazanie informacji zgodnie z zasadami gramatyki.

Pisanie na komputerze- metoda polega na pisaniu tekstu na klawiaturze komputera, gdyż bardzo istotną rolę w procesie komunikowania się osób głuchych z otoczeniem odgrywa sprzęt techniczny i rehabilitacyjny, z którego mają możliwości korzystać.

Na zakończenie należy podkreślić, że dla każdej osoby z uszkodzonym słuchem opanowanie kilku metod porozumiewania się jest bardzo ważne. Nauka tych metod powinna stanowić jeden z elementów rehabilitacji, bowiem od stopnia możliwości komunikowania się z otoczeniem zależy możliwość rozwiązywania wielu codziennych życiowych, zawodowych i społecznych problemów, a także jakość życia człowieka dotkniętego utratą słuchu.