Całość

Przedmiot i zakres filozofii na przestrzeni wieków ulegał zmianie. To samo pojecie kiedyś inne znaczenie dzisiaj.Filozofia 25,26 wieków temu , PITAGORAS wprowadził to pojęcie. Intrygowała go kwestia mądrości. Mądrość – przymiot Boży. Człowiek w odniesieniu do Bogów może być miłośnikiem mądrości. FILOZOF: umiłował mądrość, która jest przymiotem Bogów. Filozofia liczy około 27 wieków jest najstarszą z wszystkich nauk. Na początku była wszechnauką z niej wywodziły się inne nauki. Z filozofii pozostał fundament, który nie zawsze jest poznany, gdyż te oderwane części się na tyle rozwinęły gdy zaniedbano główny pień – temat. Filozofia porządkuje logikę. Korzysta z nauk szczegółowych jednocześnie zadając im pytania. Jest to ogólna refleksja nad całością. Wiąże się wzajemnie z innymi naukami szczegółowymi. Jest historią wszelkich sporów między ludźmi o rzeczy ważne na przestrzeni dziejów. INTERPRETACJA FILOZOFII: 2 ujęcia:I.Celem filozofii jest racjonalne, uporządkowane poznanie i zrozumienie świata: ja chcę zrozumieć wszystko co mnie otacza, potem siebie.II.Nie ważny jest świat zewnętrzny tylko ja i co ze mną związane, później zrozumienie świata, istota całego istnienia, po co jesteśmy na świecie.Ujęcia te są sporną kwestią która pojawiła się 20 wieków temu i trwa do dziś.Filozofia ma swoją historię dzielimy ją na : starożytną, średniowieczną, nowożytną, współczesną.DZIAŁY FILOZOFII: I.ONTOLOGIA / metafizyka: o tym co jest co mnie otacza, Christian Wolf wprowadził dział filozofii zajmujący się bytem, całą rzeczywistością, wszystko to co jest.IDEALISTYCZNA: to stanowisko religijne. DUALIZM mówi, że są dwa światy są na siebie skazane są komplementarne – człowiek przedstawia oba te światy materialny – ciało i duchowy – rozum. Człowiek jest syntezą dwóch idei. MONIZM: stanowisko ontologii, że budulcem jest jeden element. DUALIZM: dwa elementy. PLURALIZM: nieskończona ilość elementów budulca. II.GNOSEOLOGIA / epistemologia: zajmuje się poznaniem rzeczy, świata – teoria poznania.. epistemolog: interesuje się tym – czy to co wiemy do tej pory jest prawdziwym źródłem wiedzy / prawdą.I.OPTYMIZM teorio poznawczy – wszystko jest poznawalne – cały świat w makro i mikro skali – gdy nie poznaliśmy jest to tylko kwestia czasu. Wcześniej czy później wszystko poznamy, lecz każde nowe odkrycie stawia kolejne niewyjaśnione pytania i rzeczy do odkrycia i Nie można pomylić ze sobą przedmiotów. Realnie istnieje świat idei – doskonałej ogólności, te ogólności są hierarchicznie ułożone. Idee są odwieczne, niezmienne – dlatego badając je otrzymamy wiedze pewną. Świat realnie istniejący to cień doskonałej idei. Idea jest pierwotna w stosunku do świata niedoskonałego. Idea sokratejsko pojmowanego dobra. TEZA: realnie istniejący świat niedoskonały został zbudowany przez DEMIURGA ( byt duchowy) nie stworzony, czyli był już budulec – niedoskonały świat zbudowano z doskonałych idei. W człowieku kumulują się elementy doskonałe i niedoskonałe. DUALIZM PLATOŃSKI – był jednym z twórców. Ogólność w konkrecie pozwala mi na prawidłowe nazwanie rzeczy.PLATON tworzył własną koncepcję państwa idealnego – rozczarował się na ateńskiej demokracji, ponieważ zabiła mu nauczyciela, twierdził, że sama w sobie jest destruktywna.JEGO KONCEPCJA: ci którzy rządzą to filozofowie, mają się wybierać na drodze głosowania. Obrońcy – żołnierze. Ekipa pracująca – rzemieślnicy, chłopi. Władza powinna należeć do ARISTOI (arystokracja) ducha, nie do arystokracji herbowej (urodzenie).ARYSTOTELES – uczeń Platona, pisał traktaty. Podjął się usystematyzowania całej wiedzy klasycznej. Podzielił wiedzę na trzy gałęzie naukowe. I. Nauki teoretyczne: nauki o bycie (później nazwana ontologią – w późniejszych wiekach); (metafizyka) Andronikos z Rodos nazwał tę naukę metafizyką. Dzisiaj metafizyka to pojmowanie idealistyczne.; fizyka, matematyka. II. Nauki praktyczne: polityka (jeden z ojców politologii), ekonomia, medycyna. III. Nauki wytwórcze (wszelkiego rodzaju produkcja), np.: rzemieślnictwo.To co go interesowało: to, co było na początku – nazwał to pierwszą filozofią, Andronikos nazwał to metafizyką, tam szukał pierwszej przyczyny; odrzucił Platońską idee świata rzeczywistego i idei – według niego stanowią osobne prawdy; Platońskie idee nie istnieją w świecie idei, lecz w realnym świecie.ARYSTOTELES też jest dualistą, ale na zasadzie związku zgody między rzeczami idealnymi i rzeczywistymi. KAŻDA RZECZ POSIADA DWA ELEMENTY: materię – tworzywo, budulec, istnieje odwiecznie, jest niezniszczalna; formę – to, co jest dynamiczne w materii, jest źródłem ruchu materii.CEL to równowaga między tymi elementami, żadna z nich nie ma przewagi. Stworzony posąg (przykład): dla Platona – jest to odbicie bytu idealistycznego; dla Arystotelesa – byt jest w II.AGNOSTYCYZM: tak naprawdę to ja nie mam pewnej wiedzy na żaden temat, ulegamy złudzeniu, że coś wiemy, mamy tylko atrapy, bo nie potrafimy dociec istoty.III.SCEPTYCYZM: stanowisko „tak, ale...”DROGA DO WIEDZY:EMPIRYZM: ogólnie eksperymenty .SURRELAIZM: prymitywny empiryzm (dotknąć, zważyć, zmierzyć, poznanie zmysłowe).RACJONALIZM: tak naprawdę nauka pochodzi od zmysłów, a ja muszę poddać ją obróbce rozumu, uporządkować.INTUICJONIZM: „szósty zmysł” - wyczucie, tylko nieliczni w ten sposób dochodzą do wiedzy, intuicyjnie, przeczucie.ILUMINIZM: olśnienie.NATYWIZM: tak naprawdę nigdy nie dowiemy się czegoś nowego, my się z nią rodzimy, uczymy się w ten sposób , że uczymy się tego, co już wiemy, ale jeszcze nie wiemy, zaglądamy do swego wnętrza i tam odkrywamy, że to już wiemy.III.ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA: wprowadził ją do użytku Max Scheeler. Istota działu: tak naprawdę mało istotna jest istota bytu i skąd ja to wiem, to ja jestem waży, to filozofia człowieka, próba jego zrozumienia: kim ja jestem? Kim jest człowiek? Skąd się wziąłem? Ujęcia: patrzymy na człowieka jako część bytu materialnego, człowiek jako ukoronowanie życia, człowiek jak samoistna istota duchowa, to nas odróżnia od innych istot materialnych, duchowa niepowtarzalność.DZAIŁY FILOZOFII:Metafilozofia – historia filozofii, etyka, logika.FILOZOFIA (jej naukowy charakter jako nauki):Ma się czym zajmować, ma metody badania tego pola, posiada swój język, ma swoje metody publikacji osiągnięć z tej dziedziny.Filozofia jest krok naprzód od nauk szczegółowych, uogólnia tematy nauk szczegółowych i zadaje szczegółowe pytania.SYSTEM – na jego gruncie możemy wyjaśnić trudne zjawiska, pierwsze systemy powstały na gruncie filozofii w Grecji. ŚWIATOPOGLĄD: pogląd na świat, który nas otacza, uporządkowany pogląd na rzeczywistość, mnie samego w tej rzeczywistości żaden światopogląd nie występuje w czystej postaci – jest mieszaniną różnych.TYPY ŚWIATOPOGLĄDÓW:I.TEISTYCZNY: światopogląd typu religijnego (wszelkie).II.DEISTYCZNY: wypracowany w oświeceniu (świat i ja stworzony przez Boga, ale później wyposażony w pewne prawa).III.NATURALISTYCZNY.IV.NIHILISTYCZNY: totalna negacja wszystkiego teza: wszystko jest nic nie warte- najbardziej spokojny światopogląd.V.NEW AGE: najbardziej synkretyczny ze wszystkich światopoglądów, czyli jest to zbieranina wszystkiego, co mi pasuje z wszystkich światopoglądów (zbitka).VI.EGZYSTENCJALISTYCZNY:W centrum zainteresowania jest egzystencja człowieka: typu teistycznego i materialistycznego.VII.WSCHODNI MONIZM PANTEISTYCZNY: typ teistycznego, czyli idealistycznego, tylko że wypływa z religii wschodu (Indii). Sprzężenie życia państwowego, codziennego i religijnego u ludzi żyjących na wschodzie. Daje człowiekowi możliwość ładu duchowego, pogodzenia się ze światem.GRCKA FILOZOFIA PRZED SOKRATESEM:Przedmiotem zainteresowania były kwestie ontologiczne (makroproblemy), zaliczani do „jońskich filozofów przyrody”, odrzucili religijne patrzenie na świat. Hezjod „Teogonia”. Uznali, że odpowiedz na pytanie „skąd się wziął świat” nie zadawala ich, z nich wzięła się filozofia. Pierwszy filozof : TALES Z MILETU – filozofia nie neguje założeń religii, lecz szuka innych dróg na odnalezienie odpowiedzi na dręczące pytania. FILOZOFIA STAROŻYTNA: I.OKRES PRESOKRATYCZNY (VI-VII w. P.n.e.)- jońskich filozofów.IIOKRES KLASYCZNY ( V w. p.n.e. do przełomu V-VI w. P.n.e.)- tu działali najwięksi, pierwsze systemy.III.OKRES PRAKTYCZNY (do Chrystusa) – nie tworzy już systemów filozofia osiągnęła już wyniki w wąskich branżach.IV.OKRES NEOPLATOŃSKI: (do IV w. Po Chrystusie) powolny uwiąd klasycznej myśli greckiej, tu powstaje nowa filozofia chrześcijańska, soteriologia: koncentracja na problemach duszy.AD. I .Problematyka ontologiczna w skali makro (kosmos, wszechświat), problematyka bytu, bardziej ich interesowało, co jest na zewnątrz człowieka- czyli świat – cecha filozofów jońskich – zdolność refleksyjnego dziwienia się światu, zmysł syntezy – posiadają Grecy – czyli logika.Pierwsza kwestia – odrzucili koncepcję stworzenia świata, spór trwa do dzisiaj, uważają, że świat nie ma początku (punktu zero), ich teza: pytanie o początek świata jest bez sensu: po prostu jest, odrzucili mitologiczną tezę powstania świata, pytanie: to z czego ten świat jest zbudowany? Prearche – pytanie o podstawowy budulec świata. Były dwie odpowiedzi, że jest jeden budulec lub, że są dwa budulce. Lub, że jest ich nieskończona ilość. OJCIEC FILOZOFII – TALES Z MILETU, JEGO UCZEŃ – ANAKSYMANDER- odrzucił teorię nauczyciela; twierdził, że budulcem jest APEJRON (coś nieokreślonego), bezkres (coś nieodgadnionego) – utożsamiał to z pojęciem materii (jako budulec wszystkiego). ANAKSYMENES – również ze szkoły jońskiej, teza: jedyny budulec to powietrze, natomiast to co jest zależy od stopnia gęstości.HERAKLIT Z EFEZU – (mocno namieszał) mówił, że istotą świata jest byt, który tkwi w każdym przedmiocie; zasada dynamiki: jedyną rzeczą, jaką wiemy o świecie, jest to, że jest zmiennyPANTAREI – wszystko płynie. Ruch powoduje różnica potencjałów. „nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki” bo woda wciąż płynie, dlatego jeżeli wszystko płynie, czy ja mam pewną wiedzę? Wiedzy absolutnej nie osiągnę nigdy. Człowiek nie odpowiada za swoje czyny, dlatego nie może być sądzony – dlatego nie istnieje etyka – prowadzi do absurdu. Świat – wielki pędzący mechanizm, który wszystko na swej drodze miele. Kwestionuje sens nauki bo nie osiągniemy jej do końca, bo wszystko jest płynie ( w ruchu).SZKOŁA ELEACKA – południowa Italia – reakcja na hasła Heraklita. PARMENIDOS – twórca, ZENON z ELEI – rozsławił.Szkoła zakwestionowała zjawisko istnienia ruchu (stanowisko przeciwne), ruch to złudzenie naszych zmysłów. Czym jest byt w świecie, przechodzi w niebyt ( niebytu nie ma, więc ruchu też nie ma ). Nie dopuszczali możliwości ruchu w niebycie. Nasz świat jest w bezruchu. Zenon miał dziwne teorie (aporie – paradoksy). Sławny przykład z Achillesem i żółwiem (Achilles nigdy nie przegoni żółwia). Strzała wypuszczona z łuku tak naprawdę nie leci.ANAKSAGORAS – zajął stanowisko skrajne „ wszystko jest we wszystkim”, np.: gdy jem jabłko, to jem wszystko, bo w tym jabłku są zalążki włosów, paznokci, skóry itd. A mój organizm jedynie to rozprowadza na swoje miejsce. Zmienna rzeczywistość, wszystko się odradza, jest wewnętrzny ład, porządek, który przenika rzeczywistość i jest to logos nous. (niematerialna myśl) po raz pierwszy pojawił się element niematerialny (element boski – dualizm; dał na początek – prageneza).EMPEDOKLES: cztery żywioły: ziemia, woda, powietrze, ogień – korzenie. Wszystko do tego się sprowadza i tylko proporcje decydują, że coś jest czymś.SZKOŁA PITAGOREJSKA: klan uczonych strzegących wiedzy. Cechy charakterystyczne: wysunęli twierdzenie że Prabudulcem jest liczba nie w zrozumieniu znaku graficznego, lecz proporcja ładu, porządku przenikającego świat. Można go przedstawić za pomocą liczb. Zapoczątkowali usystematyzowany obraz posągu (wewnątrz).ARYSTOTELESOWSKI ZŁOTY ŚRODEK – FILOZOFIA ŚRODKA.Związek przyczynowo – skutkowy. Logiczne konsekwencje.Jego teza: nie ma nieskończoności, musi być przyczyna, która wywołuje skutek. Gdzieś musi być poruszyciel, który dał początek całemu światu. Jest to układ liniowy, jedna przyczyna, jeden skutek. Ta teza została później zakwestionowana.Dla Platona poznanie jest natywistyczne. U Arystotelesa poznaje realnie istniejącą rzeczywistość, poznanie ma charakter empiryczno – logiczny.Twórca 2 metod poznawczych: indukcja – od szczegółu do ogółu; dedukcja – droga postępowania od ogółu do szczegółu, cofanie się).Przyroda jako całość jest niezmienna, lecz na jej poszczególnych poziomach jest ruch (przyroda – część ożywiona).Ma 3 poziomy organizacyjne: świat roślin – tam mają miejsce procesy wegetatywne (odżywianie, rozmnażanie, podtrzymywanie życia); świat zwierząt – procesy wegetatywne i odczuwanie (reakcja na bodźce zewnętrzne); świat człowieka – synteza dwóch elementów : ciała i duszy (materii i formy).Koncepcja państwa Arystotelesa: koncepcja złotego środka, państwo środka; państwo arystokratyczne , uczeni, filozofowie.Stworzył szkołę – OGRODY LYKEIONU – wprowadził metodę perypatetyczną w prowadzeniu wykładów ( chodził sobie po ogrodach, prowadząc wykład).AD> III.Po Arystotelesie filozofia przechodzi kryzys, zajęto się wnikaniem w szczegóły. Powstały nowe szkoły: EPIKUREJSKA (stworzył ją EPIKUR), CYRENAICY, STOIKÓW (LUCJUSZ SENEKA, MAREK AURELIUSZ), CYNIKÓW (ANTYSTENES, DIOGENES), SCEPTYKÓW (PYRRON).Skupiali się na kwestiach etyczno – moralnych. Powolny uwiąd myśli greckiej.PLOTYN – twórca teorii NEOPLATONIZMU.ISTOTA: dywagacje nad duchową sferą człowieka, dominował na przełomie ery nowej i starej.Rozwój chrześcijaństwa, które początkowo było sektą w judaizmie (wywodzącym się z niego), do jej rozwoju przyczynił się święty Paweł – rozwożąc listy i podróżując. Jedyną istotą mogącą odbierać kult jest Bóg, dlatego Rzym źle podchodził do chrześcijaństwa, bo ograniczało ono kult cesarza, dlatego prześladowano ich- rozwija się doktryna chrześcijaństwa.PATRYSTYKA.Era ojców kościoła świata.Starożytny ATOMIZM: postacie: Leukip, jego uczeń Demokryt. Budulcem całej rzeczywistości jest jeden, jedyny, niepodzielny element – athomos (atom), jest niepodzielny, wieczny.I.Religia wschodu – koncepcja wiecznych powrotów.II.Filozofia antyczna (religia) – świat nie ma początku.III.Religia, chrześcijaństwo – był początek (punkt zero) a wcześniej był Bóg.Atomy występują w nieskończonej ilości egzemplarzy, mają różne formy, kształty, dlatego jest taka różnorodność naszego świata. Obaj uczeni nie mieli pojęcia o siłach działającychW atomach, myśleli, że łączą się ze sobą przez haczyki. Dusza człowieka (psychika), też ma strukturę atomową, lecz atomy te są szlachetne.Teza: atomy są w odwiecznym permamentnym ruchu. Skrajny mechanizm – to ja podlegam temu ruchowi, a zatem nie mam wpływu na ten ruch, dlatego człowiek nie ma własnej woli, tak musi być, nie odpowiadamy za swoje czyny, problem moralno – etyczny.DETERMINIZM: mechanizm dziejów kosmosu społ. Polega na tym, że wszystko jest połączone przyczynowo – skutkowo i człowiek nie ma na to wpływu. Konsekwencja filozofii Heraklita – nie ma możliwości wyboru, świat to puszczony w ruch mechanizm.AD. II. Przełom sokratejski w filozofii. System filozoficzny Platona i Arystotelesa. Okres klasyczny (100 lat po wojnach perskich) zrodziła się na podstawie osiągnięć Grecji, miasto Ateny. Nastał złoty wiek we wszystkich dziedzinach życia Grecji.Grupa – SOFIŚCI – byli to wędrowni nauczyciele:PITAGORAS, GORGIASZ, HIPPIASZ.Uznali, że nierozwiązywalne są problemy natury ontologicznej i dlatego postanowili zwrócić się na problemy człowieka. Powstała antropologia filozoficzna – wprowadzili metodę rozmowy, propagowali mądrość, naukę. DIALEKTYKA: sztuka rozmawiania, lecz specyficzna – zapędzali słuchaczy w kozi róg odpowiednio argumentując swoją wypowiedź, celem miało być ukazanie głupoty, ośmieszenie rozmówcy, żonglerka logiką. Każdy argument mógł być odpowiednio przedstawiony ( na tak lub na nie), wszystko zależy od punktu widzenia, potrzeb. Z tego środowiska wyszedł SOKRATES. Inaczej wykorzystał wiedzę sofistów. Był wzorowym Ateńczykiem. Od niego nie wyszło żadne słowo pisane, wszystkie jego słowa spisali ludzie słuchający go, np. Ksenofon, Arystofanes, jego najwybitniejszy uczeń PLATON, też zostawił nam pisma o Sokratesie (najwięcej). Jego problem – czy te słowa są prawdziwymi słowami Sokratesa? Czy są to słowa osób, które to spisywały? Czy jest to interpretacja lub nawet dodanie czegoś (uzupełnienie) słów Sokratesa.JEGO MYŚLI:Jedyne czym warto się naprawdę zająć to człowiek (on wprowadził pojęcie ANTROPOLOGIA FILOZOFICZNA), każdy człowiek, ale nad którym trzeba popracować. Sokrates był trochę natywistą „wiem, że nic nie wiem”, ale na tle tego, co jest do poznania, to nie wiem nic. Dlaczego kładł szalony nacisk na wiedzę? Zaczepiał ludzi i prowadził z nimi rozmowę (był w tym dobry), chciał wyczuć tego człowieka ( zbadać przedpole), następnie wpływać na tych ludzi, powodować w nich chęć zdobywania wiedzy na ten temat, pobudzał ich do myślenia.Źródłem zła jest niewiedza, dlatego trzeba uczyć ludzi, a człowiek, który opanował wiedzę o dobry i złu, wybiera dobro, dlatego rządzić powinni filozofowie, bo oni są dobrzy.ARETE – cnota, zespół najlepszych cech, które pozwalały być dobrym człowiekiem. WIEDZA = DOBRO. DAIMONION – jest to coś zewnętrznego w stosunku do człowieka, trudna do określenia siła, wewnętrzny głos, intuicja, sumienie.Sokrates jest wzorem wiary w swoje ideały, za które zresztą oddał życie.PLATON – (jego prawdziwe imię ARYSTOKLES) – najlepszy uczeń Sokratesa. Platon znaczy – pleczysty, być dość szerokim w barkach, być bardzo zdyscyplinowanym, dociekliwym.Swoje dzieła przedstawiał w dialogach (literackich), również idee Sokratesa, umiejętność opisywania, dużo podróżował po świecie. Przeszedł do historii, jako pierwszy w świecie twórca systemu filozoficznego (generalna koncepcja całości, uogólnienie).Nauka nigdy nie zaczyna się od systemu, bo najpierw muszą powstać hasła, nabyć wiedzę szczegółową. System jest prawidłowy, gdy nawet najbardziej skrajny przypadek da się wytłumaczyć. Jeżeli nie, to system jest nieprawidłowy i trzeba go obalić. Historia to tworzenie i obalanie systemów. Istota systemu idealizmu obiektywnego. Nazwa mówi nam, co jest pierwsze: konkret czy idealizm. Pierwotny jest świat niematerialny. On nie zastanawia się jak powstał świat. Świat oddziałuje na mnie realnymi obiektami, ale jednocześnie to wszystko jednostkowe ma wspólna cechę – ma coś ogólnego, co pozwala nam odróżnić jednostki – nigdy
(pierwsze 3 wieki chrześcijaństwa) – ich dociekania teologiczne. 325 r. – pierwszy sobór powszechny. 313 r. – edykt mediolański, równouprawnienie chrześcijan.TEODOZJUSZ WIELKI – uczynił chrześcijaństwo religią państwową – wypracowano zręby swojej religii – doktrynę lecz nie wypracowano własnej filozofii. W tych czasach słowa Pisma Świętego brano dosłownie. PARUZJA – ponowne przyjście Jezusa na świat – ludzie myśleli, że Jezus przyjdzie wkrótce, dlatego filozofia nie istniała jako zwarty system. TERTULIAN II w. n. e. – ojciec kościoła – uważał, że ciało człowieka i jego żądze są wielkim grzechem. „CREDO QUIDO AHSUNDUM EST” – wiara jest poza porządkiem rozumu. Im coś jest bardziej niezrozumiałe dla rozumu, tym jest pewniejsze w naszej wierze.SZKOŁA MANICHEIZMU: MANI – kapłan, skonstruował system filozofii. MANICHEIZM – świat to dwa elementy: światłość (dobro, wszystko, co duchowe, boskie) i ciemność (zło, materializm). Dlatego trwa odwieczna walka dobra ze złem, ducha i ciała. Odgraniczone są od siebie w sposób, którego nie można przekroczyć. Dlatego zło trzeba niszczyć, czyli maltretować ciało – ascez, posty. Istota – potępianie materii w każdej postaci. AURELIUSZ AUGUSTYN : stworzył na przełomie II i IV w. System filozoficzny chrześcijaństwa (augustynizm).Teza: zmysły nie są pewnym źródłem wiedzy, one nas zwodzą, rozum jest dobrą drogą wiedzy, lecz ma swoje granice; sensualizm, racjonalizm – nie dają efektu, gdy chcę zyskać pewną wiedzę.WIARA JEST ŹRÓDŁEM PEWNEJ WIEDZY. „CREDO UT INTELLIGA” wierzę aby rozumieć. Prawdą mieszkającą we mnie jest Bóg, bo on mnie stworzył.TEZA: dusza w człowieku to jest boski pierwiastek, dlatego jest nieśmiertelna, ciało jest śmiertelną częścią mnie, dusza rwie się do nieśmiertelnego stwórcy, a ciało mnie pcha do świata, dlatego nie ma ładu.„CIVITAS TERRENA” – państwo ziemskie. „CIVITAS DEI” – państwo boże. Przyjął koncepcję stworzenia świata. Przyjął założenie „CREATIO EX NIHILIO” – stworzenie coś z niczego. Wraz ze stworzeniem świata zaczął się czas, a co było wcześniej – BÓG. TEN KTÓRY JEST. Pytanie: po co Bóg stworzył świat? ODPOWIEDŹ: Bóg stworzył świat z dobroci boskiej. Świat sam w sobie nie jest zły, Bóg przenika ten świat. W takim razie, jeżeli Bóg jest dawcą dobra, to skąd się bierze zło? Zło, jako byt samoistny stworzony przez Boga nie istnieje. Zło jest to niedostatek dobra, a bierze się stąd, że Bóg, stwarzając człowieka obdarzył go wolną wolą, jest błogosławieństwem i zgrozą człowieka: zło bierze się z wolnej woli człowieka, jego złych wyborów i grzechu pierworodnego.Wiara jest to jednocześnie łaska, bo jej nie można wypracować za życia. On sam w pewnym momencie swego życia się nawrócił. Przeżycie iluminacji jest faktem otrzymania daru wiary. Jest ona potrzebna w akcie poznania stwórcy. Twórca koncepcji i teorii – PREDESTYNACJI: Bóg na starcie stworzenia świata wybrał (predestynował) ludzi, których zbawi lub nie. Ludzie nie mają na to wpływu. Kłóci się z teorią wolnej woli. System św. Augustyna nie jest spójny.SCHOLASTYKA: kojarzy się z zacofaniem w średniowieczu, forma przekazywania wiedzy w szkole, metoda uprawiania nauki, jej cecha to odporność na wpływ otoczenia, uznawali tylko prawdy zawarte w Piśmie Świętym; w sporach i dyskusjach należy szukać prawdy w Piśmie, to doprowadziło do różnych interpretacji Pisma Świętego.XII i XIII w. – złoty wiek nauki i kultury arabskiej.AVERROES – rozpowszechnił filozofię arystotelejską w Europie. Averroes głosił, że są dwie prawdy : boska i ziemska pogląd pogański).TOMIZM – ŚWIĘTY TOMASZ Z AKWINU – najwybitniejszy umysł w czasach średniowiecza, studiował teologię w paryskiej Sorbonie, jego profesor Albert Wielki poznał się na jego możliwościach. KUL – w Polsce szkoła tomistyczna (obecnie), Jan Paweł II – klasyczny tomista. Dzieło jego życia „SUMMA THEOLOGIAE”, niedokończone, bo w drodze na sobór zmarł.Jego system: odrzucił tezę, że są dwie prawdy, twierdził, że jest jedna bo pochodzi od Boga, a Bóg nie może sam sobie zaprzeczyć; wiarę oddzielił od wiedzy; wiedza dotyczy świata materialnego, a wiara dotyczy Boga , lecz świat materialny pochodzi od Boga, dlatego poznając świat, poznajemy Boga, do Boga dochodzę okrężnie – przez jego świat; trzy dogmaty, których nie da się wyjaśnić: dogmat o Trójcy Świętej, prawda druga: grzech pierworodny, stworzenie świata z niczego – moc stwórcza Boga – sam Bóg żyje poza czasem i przestrzenią.Według Tomasz teologia to pogłębianie prawd (3), a filozofia jest sposobem pogłębiania wiedzy na temat świata materialnego. Hierarchia nauki : 1. Teologia – na szczycie, 2. filozofia – wspiera teologię stoi niżej.Problem relacji wiara – nauka, bo obie prowadzą do poznania.Rozum jako nauka odpowiada na świat, mówi nam jak jest, to jednostkowa nauka o świecie, rzeczach. Teologia mówi nam, jaki jest sens istnienia tych rzeczy, człowieka. Transcendencja- zewnętrzność Boga w stosunku do świata „czwarty wymiar”. Bóg jest czystą formą – niematerialną, czystą myślą, jest przyczyną swojego istnienia, z dobroci swojej stworzył świat, ale wyposażył go w prawa przyrody. Sprawuje nad nim opatrzność.Tomasz przyjął rozumowanie Arystotelesa – związek przyczynowo – skutkowy, jednoliniowy. Hierarchia bytu: Bóg (centrum); aniołowie (9 chórów anielskich) – czyste inteligencje; człowiek (doskonałe połączenie dwóch elementów: idei i materii).Tomasz jest dualistą, ale nie ma równowagi.; zwierzęta (tylko materia); martwa natura.Problem zła: bóg (samo dobro) nie jest twórcą zła. Zło pochodzi od człowieka, wolna wola powoduje, że wybieramy zło, sprzeciwiając się nakazom stwórcy.Tomasz tłumaczył hierarchię (3 kategorie ludzi) – duchowni, walczący, pracujący.Średniowiecze – bóg stwórca, akt wiary. Na gruncie nauki podjęto się udowodnienia, że Bóg istnieje. Podjęto się dowodów: ontologicznego – Anzelm z Cantenabury – XI w. Kosmogoniczny (Tomasz).Każda epoka ma temat, na który dużo mówi. W średniowieczu spór o powszechniki (uniwersalia), korzeniami sięgał Platona. Czy realne byty mają ogólne pojęcia? Podzielono się na: realistów – ktoś uznaje realne znaczenie powszechników, istnieje człowiek, nominaliści – nie wierzyli w istnienie powszechników.ŻRÓDŁA I KIERUNKI FILOZOFII NOWOZYTNEJ:Łączy się z odrodzeniem, którego kwintesencją jest antropocentryzm. Odrodzenie jako epoka się skończyła, ale humanizm trwa nadal. Odkrycia geograficzne zmieniły poglądy i wyobrażenie Ziemi. Reformacja i zmiany w Kościele.Era nowożytna kończy się około I wojny światowej, później (czyli teraz), współczesność. W ramach nowożytnej: odrodzenie (renesans); z tej epoko pochodzi typowy filozof (klasyczny); okres przedkantowski (XVII w.) – tu filozofia poszła dwoma drogami: kontynentalni racjonaliści: Kartezjusz, Spinoza, Leibniz; brytyjscy empiryści krytyczni: John Locke; okres kantowski: cecha: chciał dokonać pogodzenia obu wcześniejszych filozofii; okres powstania systemów filozoficznych: HEGLIZM, MARKSIZM, POZYTYWIZM; schyłek epoki nowożytnej.HUMANIZM – prąd umysłowy.Laicyzacja życia świeckiego – zeświecczenie, mimo to w życiu jest zapotrzebowanie na refleksje nad życiem nadprzyrodzonym; nowożytna nauka o państwie – formie organizacji życia zbiorowego; historiozofia – próba zrozumienia historii dziejów; era nowożytna – powstała nowa wizja świata; spór o granicę i metodę poznania (zrodziły się dwa nurty): empiryzm i racjonalizm; empiryzm: cecha charakterystyczna szkoły angielskiej; racjonalizm: charakterystyczna dla kontynentalnych szkół.EMPIRYZM: jego ojcem jest FRANCISZEK BACON (XVI w.), jego dzieło „NOWUM ORGANUUM”. Jego założenia: człowiek szuka prawdy, bo prawda jest dobrem, ale nie dla niej samej, lecz dla radości poznania, aby udoskonalić swoje życie; ma charakter utylitarny, czyli dobrem jest wiedza. Pytanie skąd ja tę wiedzę mam? Teza: dotychczasowa (zdobyta) wiedza jest fałszywa, dlatego świat w naszym pojęciu jest złudny. Musimy odrzucić tę fałszywą wiedzę i zacząć od nowa, znaleźć wiedzę rzetelną i użyteczną. Dlatego jedyną metodą jest empiryzm – na drodze doświadczeń (doświadczenia w stanie naturalnym lub nie).Metoda indukcji – od szczegółu do ogółu.RACJONALIZM. KARTEZJUSZ (XVII w.) – jego twórca, francuski filozof. Jego dzieło „Rozprawa o metodzie” – był geometrą. Kwestia poznania: zauważył, że przestrzeni dziejów różni filozofowie głosili różne kwestie o powstaniu świata i uważali, że mają rację – to oznacza, że to jest fałsz, bo nie ma wielu prawd. Musimy te prawdy odrzucić, czyli w nie wątpić, bo są one niepewne. Jedyne, co nie podlega wątpliwości to to, że ja wątpię, a wątpić w rozumowaniu Kartezjusza znaczy myśleć, a myśleć, że mam świadomość tego że myślę, znaczy, że jestem. „COGITO ERGO SUM” – myślę, więc jestem. Niepodważalne jest to, że myślę. Pojęcie Boga – nasz stwórca, jest doskonały, nie może być nic doskonalszego jak Bóg. Świat to substancja myśląca (duch) i materia, zróżnicowanie występuje w wielu formach, lecz niezależnie od jej zróżnicowania jest rozciągła. Cechą ducha jest myślenie, a materii rozciągliwość – a człowiek jest syntezą ducha i materii.Kartezjusz – skrajny dualizm, jak u Platona.Miejscem gdzie duch i materia się spotykają w człowieku jest szyszynka.Metoda poznania – Kant dedukcja (odwrotność indukcji) – od ogółu do szczegółu, główną rolę pełni tu rozum. Empiryzm i racjonalizm miały swoje owoce w oświeceniu. Nowy obraz świata. XVII i początek XVIII w. – wielki powrót kartezjanizmu. SPINOZA: oryginalny filozof, bazował na nauce Kartezjusza. Jego dzieło „Etyka udowodniona sposobem geologicznym”. Konsekwentny monista. Istota: duch i substancja to jedno – jego monizm polega na tym, że utożsamił Boga z przyrodą, w tym pojęciu nie ma miejsca na osobowe pojęcie Boga, bóg jest we Wszystkim. Jeżeli pojmuje coś jednocześnie duchowo i materialnie to tylko dlatego, że mój umysł jest ułomny. Wewnętrzny dynamizm wynika z Boga. Wniosek: nie ma miejsca na wolną wolę, jest zdeterminowany.LEIBNIZ: poszedł drogą racjonalizmu kartezjańskiego, skrajny pluralista. MONADOLOGIA (MONADA): najmniejszy element składowy rzeczywistości. Tezy: rzeczywistość to nie jedność, ale wielość, zróżnicowanie, a to oznacza, że pewne całości muszą mieć elementy składowe, a tych monad jest nieskończona ilość. Rzeczywistość jest różnorodna, bo monady wchodzą ze sobą w nieskończoną ilość związków; Bóg jest monadą monad. :BÓG ZEGARMISTRZ ŚWIATA” – nakręcił mechanizm na starcie, czyli świat jest najlepszy z możliwych światów, bo Bóg nie mógłby stworzyć czegoś gorszego.BRYTYJSKI EMPIRYZM: stworzyli go : JOHN LOCKE, DAWID HUME, TOMASZ HOBBES, GEORGE BERKELEY.Zasada w przeciwieństwie do natywizmu Kartezjusza, człowiek przychodzący na świat to TABULA RASA, natomiast w ciągu życia tę kartę wypełnia.„nie ma niczego w umyśle, czego nie było przedtem w zamyśle”. BERKELEY (biskup) – odbieranie zmysłowe (wrażenia). Istnieć (być) to znaczy być postrzeganym; twórca idealizmu subiektywnego; solipsyzm – pogląd filozoficzny, skrajne postrzeganie to my isniejemy, bo Bóg nas odbiera.EMMANUEL KANT (żył w Królewcu). Jego dzieła : „Krytyka czystego rozumu”, „Krytyka praktycznego rozumu”, :Krytyka władzy sądzenia”. Próbował pogodzić kontynentalny racjonalizm z angielskim empiryzmem. Poznanie odbywa się na zasadzie poznania tego, co jest na zewnątrz mnie. Umysł ludzki jest stroną odbierającą bodźce świata zewnętrznego. Kant to odwrócił – to umysł ludzki jest stroną czynną w procesie poznania.I.Natura naszego umysłu jest wyposażona w normy zmysłowości – czas, przestrzeń. II.Nasz rozum jest wyposażony w kategorię rozsądku. Przyczynowość. Substancja (materia) nie istnieją obiektywnie.Zanegować Arystotelesa i Tomasza. Dlatego to tak odbieramy, bo przecież nasz umysł sytuuje przyczynę i skutek w czasie i przestrzeni. TRANSCENDERE – przekraczać, wykraczać. Nasz umysł narzuca rzeczywistości przedmiotowość poznania, przyczynę i skutek w czasie i przestrzeni. Czy wiedza do której dążę jest pewna? Tak naprawdę na gruncie poznania zderza się rozum i wola. Wola – jest nieograniczona. Rozum – ma granice.KANT – twierdzi: aktem woli chcę poznać Boga, ale nie poznam go, bo rozum mój ma Granicę. Na gruncie filozofii Bóg jest niepoznawalny (agnostycyzm). Na gruncie nauki nie możemy poznać Boga, jedynie na gruncie wiary. Bóg jest regulatorem – postulatem praktycznego rozumu. Wiara w Boga pozwala nam przeżyć sensowne życie.Czy poznając wycinek rzeczywistości docieramy do istoty rzeczy? Odbieramy zmysłową, zjawiskową stronę rzeczywistości, wszystko to, co świat zewnętrzny oddziałuje na nasze zmysły (fenomen). Istota rzecy – rzecz sama w sobie. Nie jesteśmy w stanie dostrzec istoty rzeczy. Charakteryzując kogoś, opisujemy, jak jego postępowanie oddziałuje na nas. Następna epoka – OKRES POKANTOWSKI (XVIII – XIX w.). oświecenie stworzyło podstawę pod filozofię XIX w. Oświecenie: odsakralizowało władzę (państwo i władza są źródłem społecznego rozwoju, nie Bóg daje władzę, lecz człowiek). Pojawia się filozofia społeczna, szukanie sensu dziejów. Trzy główne postacie: HEGEL, A. COMTE, MARKS.HEGLIZM – filozofia dziejów, interpretuje idealistyczne dzieje, na początku jest coś niematerialnego, duchowego. ISTOTA: dostrzec do mechanizmu dziejów, biegiem dziejów są dni niezmienne, prawo przyrodnicze, podobne prawa jak w przyrodzie działają również w życiu społecznym.Każdy człowiek, działający w danym czasie na danym terytorium, działa ponieważ dąży do celu. Sumą działań wszystkich świadczonych działań jest historia powszechna. Z punktu widzenia historii powszechnej nie ma znaczenia, czy jednostki osiągną swoje cele. Wszyscy ludzie są jedynie narzędziami konieczności dziejowej. Nie mam świadomości, że jestem manipulowany.Wielkie jednostki są z punktu widzenia rozumu dziejowego najlepszym kierunkiem rozwoju – przyspieszają mechanizm dziejów. Celem mechanizmu dziejów jest powiększenie zakresu ludzkiej wolności. Państwo wyznacza obywatelom zakres wolności.HEGE – jest autorem tezy dynamiki dziejów, zmiany systemów społecznych przebiegają gwałtownie – przyspieszenie dziejów – odbywa się ewolucja ducha świata, a przez historię powszechną dąży do absolutnej wolności.Teza – duch. Antyteza Bóg. Człowiek synteza materii i ducha. Dialektyka – przyspieszenie dziejów. MARKSIZM: KAROL MARKS nie był filozofem a ekonomistą. Jego dzieło „KAPITAŁ” – o charakterze ekonomicznym, krytyk kapitalizmu, jeden z największych w swoim czasie. Lenin i Stalin krzywo pojęli marksizm i zaczęli wprowadzać go w życie tak naprawdę nie byli marksistami. Kwestia mechanizmu dziejów: nieidealny absolut posługuje się ludźmi jaki narzędziami,
Lecz ludzie tworzą swoją historię, działają na fakty historyczne. Motorem ludzkiego działania są różnice w działaniach społecznych ludzi.DIALEKTYKA: mechanizm rozwoju społecznego życia (jego ewolucji). Kwestia motoru dziejów – teoria konfliktu, przyczyną tego konfliktu jest to, że produkcja dóbr ma charakter społeczny, natomiast przywłaszczanie efektów jest indywidualne. Co trzeba zrobić, aby to zmienić? Zlikwidować dobro prywatne, uspołecznić.Grupa przywódcza – np. partia robotnicza.1848 – wydał „MANIFEST KOMUNISTYCZNY” – marksistowskie pojmowanie dziejów. Mechanizm filozofii dziejów – dzieła, które wywarły ogromny wpływ na ludzkość: Pismo Święte, Koran, Manifest komunistyczny.Filozofia klasycznie materialistyczna.Cecha dla Marksa – dynamizm, ale dzięki ludzkim działaniom, wierzył, że świat społeczny na ziemi zostanie przebudowany, powstanie na nowo.Trzeci system filozoficzny, jego twórca AUGUST COMTE we Francji – nowa encyklopedia (II poł. XIX w.).Założenie: ludzkość do jego czasów błądziła, to on wprowadził ludzi na drogę prowadzącą ludzkość do szczęśliwości; uważał swój system za przełomowy, najlepszy, nowatorski; światopogląd – pojmowanie rzeczywistości przez ludzkie... ; postęp – głęboka wiara w postęp, dynamika, cechy tego systemy 1,2,3.Całość dotychczasowa dziejów ludzkości: TEOLOGICZNA – od momentu uczłowieczenia się i grupowania, zaczątki życia społecznego. Cecha: poziom wiedzy był znikomy; zewnętrzny świat atakował człowieka wszystkimi przejawami, a człowiek nie wiedział, dlaczego tak się dzieje; powstają cywilizacje;FAZA METAFIZYCZNA – dość długa, zapoczątkowana przez Grecję i biegnie przez Rzym; cecha: próbuje się wszystko wyjaśnić na gruncie nauki, a nie jak wcześniej tylko przez religię, ta faza skończyła się na nim samym;FAZA POZYTYWNA – COMTE ją zapoczątkował – szeroki zakres znaczeniowy pozytywizmu , wszystko co poznawalne, likwiduje filozofię w klasycznym sensie tego słowa, a wprowadza naukę; jest likwidatorem filozofii. Nauka – konkretny, a fundamentem empiria, poddana obróbce umysłowej; jeżeli czegoś nie da się empirycznie wyjaśnić – to jest to pseudoproblem. Było to myślenie błędne, bo szereg ważnych spraw dotyczących życia człowieka nie można było wyjaśnić, posługując się nauką, np.: sprawiedliwość.COMTE dokonał nowej klasyfikacji nauki: matematyka, astronomia, fizyka – zajmują się światem; chemia, biologia, socjologia – zajmuje się człowiekiem, to „wszechnauka” jest ukoronowaniem wszelkich nauk. Myśl COMTEA: ład, porządek, miłość, postęp.Teoria rozwoju społecznego: XIX w. – ogromny rozwój techniki.NEOPOZYTYWIZM: nowy pozytywizm, empiriokrytycyzm – jego twórcy: AVENARIUS, MACH, KOŁO WIEDEŃSKIE, SCHLICK, NEURATH, CARNAP. Fizykalizacja i matematyzacja nauki – czyli max doprecyzować. TEZA: jeżeli jakiś problem naukowy nie da się przełożyć na język matematyki lub fizyki to nie jest to problem i nie należy się nim zajmować. Po jakimś czasie zrozumieli, że nie wszystko można przedstawić w ten sposób, np. wolność. Przyczynili się do konkretyzacji pewnych nauk – permaneutyka. Na ziemiach polskich – Szkoła Lwowsko – Warszawska wyrosła na gruncie Koła Wiedeńskiego.KAZIMIERZ TWARDOWSKI, K. HAJDUKOWICZ, LEŚNIEWSKI. Szkoła ta ma kolosalne znaczenie w dziedzinie metedologii nauk i w płaszczyźnie dopracowania języka naukowego dla swoich dziedzin nauki.GŁÓWNE PROBLEMY TZW. FILOZOFII ŻYCIAI poł. XIX w. Powstały 3 systemy ewolucjonizm Darwina JÓZEF HELLE „DYLEMATY EWOLUCJI ”-współcześnieSystemowy obraz świata –zawarty obraz jednostki w świecie i całego świata. Lecz nie wypracował jednego systemu: kto ma rację, czy ta wiedza jest pewna.FILOZOFIA ZYCIA –potocznie ...Twórcy tego poglądu nie wypracowali systemu, filozofia życia nie jest systemem, była odpowiedzią na wielość systemów.Sposób uprawiania filozofii, snucie refleksji na gruncie filozofii, ale przy innym rozłożeniu akcentów.Twierdzeniem dla filozofii życia jest życie (pojmowane b. szeroko) nie tylko życie jednostki lecz życie jako dynamiczna rzeczywistość, przeciwstawienie rzeczom nie dynamicznym, martwym, skostniałym.TWIERDZENIE:Wiedza naukowa nie jest wiedzą najwyższego stopnia, nie jest wyrocznią ostateczna, a skoro nie jest, trzeba szukać czegoś innego;Życie jest zatem integralnie związane z działaniem, jest to coś pierwotnego w stosunku do rzeczywistośći (nauki)-czyli coś wcześniejszego;W zrozumieniu rzeczywistości decydujące znaczenie mają czynniki pozarozumowe, pozalogiczne, zaliczamy tu intuicję ( 6 zmysł);świat to rzeczywistość dynamiczna, u fundamentu nie ma żadnej trwałej podstawy, lecz zespół procesów biologiczno-kulturowych, byt ludzki jako jednostki jest skończony, ale jako narodu nie jest skończony.Pesymizm: bo i tak się kończy, nie ma ucieczki, beznadziejna lecz nie byli to Filozofowie tragizmu, bo jest trochę tego czasu , a my możemy go dobrze spożytkować, wykorzystać i w tym sensie żyje dalej.Za prekursora (ojca tej filozofii) uchodzi ARTUR SCHOPENHAUER . stworzył swoją filozofię w opozycji Kanta. Zbuntował się przeciwko tezie: rzecz sama w sobie jest niepowtarzalna. Rzeczy samej w sobie przeciwstawił wolę życia, bycia – ona jest oczywista dla każdej żyjącej istoty, ale wyczuwana intuicyjnie, np.,: „ jestem chora i dlatego chcę się wykurować” – wola życia wyczuwalna intuicyjnie, ma charakter ponadczasowy, natomiast w konkretnym czasie i miejscu ona się materializuje, a przejawia w walce o byt. Walka wymaga ofiar, dlatego życie to tragizm, jest bólem. To jakie jest wyjście z tego ( z tej sytuacji)?: popełnić samobójstwo – przerwać to. Jeżeli nie potrafię wyeliminować bólu z życia – to muszę się z tym pogodzić. Odwołał się do filozofii wschodu, wyrzeczenie się czegoś, co mnie przerasta, czyli w konsekwencji pogodzenie się z tym. Ból istnienia, jeżeli nie chcę się z tym pogodzić i nie chcę zakończyć swego życia, to muszę uciekać w świat sztuki, piękna – w ten sposób powstają największe dzieła, np.: „Pan Tadeusz”.FRYDERY NIETZSCHE: TWIERDZENIA: cała rzeczywistość, która nas otacza, wypełniona zmiennością, życia, chaos; człowiek nie realizuje się w tym chaosie, bo się zdeprawował, a zdeprawował bo brakuje mu woli mocy, nie chce mu się zdobyć na wysiłek lenistwa, ale jest inteligentny i rozumie, że nie robi tego, co powinien i dlatego szuka usprawiedliwienia w religii i Bogu; system kościelny służy do opanowania człowieka – krytyka struktur kościelnych, hierarchia opanowała człowieka nakazem, zakazem; jednak człowiek opanowany przez kościół musi wzbudzić w sobie wolę mocy; musi stać się nadczłowiekiem w konsekwencji uzyska pełną wolność. TEZA: „BOGA NIE MA BÓG UMARŁ” . Człowiek osiągnął stan posiadania nad sobą samym, dlatego nie potrzebuje już Boga. Jednak niebezpieczeństwem jest moralność wynikająca z Dekalogu, więc czym ją zastąpić? Pełna wolność może prowadzić do pełnej anarchii, dlatego, aby nie dopuścić do całkowitej demokratyzacji, wrócił do filozofii wschodu.Koncepcja nadczłowieka została ekstremalnie wprowadzona przez Hitlerowców – system totalitarny. W jego filozofii nie było podziału rasowego, narodowościowego. WILHELM DILTHEV: życie szeroko rozumiane w dwu płaszczyznach – biologicznej i społecznej (biologię wyjaśniam, a w płaszczyźnie społecznej rozumiemy przez wytłumaczenie się). Prekursor socjologii hmanistycznej. Koncepcja światopoglądu rozumiana jako wytworzona przez jednostkę społeczną wizja świata. Typologia światopoglądów:I.NATURALISTYCZNY – preferowanie biologicznych stron ludzkiej natury; motorem naszego działania są instynkty; uzasadnienia historyczne: EPIKUR.II.IDEALIZM WOLNOŚCI – antyteza naturalizmu, górą jest duchowa sfera człowieka, uczucia, myśli – to co jest nie fizyczne w człowieku, decyduje o naszym stosunku do świata; uzasadnienie historyczne: PLATON, ARYSTOTELES, KARTEZJUSZ , KANT.III>JDEALIZM OBIEKTYWNY: skupia się na kompetencji bytu ludzkiego i pogodzenia się z realiami, w których jestem. Sprawi to , że się wczuję, zrozumiem życie społeczne; stoicy go zapoczątkowali, JORDANO BRUNO, SPINOZA, SCHOPENHAUER.HENRI BERGSON: życie jako centralna kategoria w jego filozofii podstawowe pojęcie: trwanie – dotyczy świata materii ożywionej; to taka kategoria, która trwa w stanie zmienności, ale zmienność utrudnia poznanie, dlatego wiedza na drodze badań nie jest pewna; rzecz samą w sobie poznamy w drodze intuicji; przyroda to byt, który wiecznie się staje, jest w stanie permamentnej zmienności – coś czymś jest, ale zaraz już nie jest; pęd życiowy (ELAN VITA) – niematerialna siła, która sprawia, że życie jest dynamiczne i powoduje, że wszystko jest w ciągłej zmienności.