Azja - wiadomości ogólne

1. Położenie Azji - półkule, granice, punkty skrajne (współrzędne geograficzne)
Azja jest największą częścią świata, położona niemal w całości na półkuli PN. i wsch. Tylko stosunkowo niewielkie obszary leżą na półkuli zach. (Półwysep Czeluski) i pd. niektóre regiony Archipelagu Malajskiego.

Najdalej wysunięte punkty Azji
Północ 77o 43 N Przylądek CzeluskiPółwysep Tajmy
Południe 1 o 16 N Przylądek PiaiPółwysep Malajski
Zachód 26 o 10E Przylądek Baba
Wschód 169 o 40 W Przylądek Dieżniewa

Azja graniczy bezpośrednio z Europą. Od Afryki oddziela ja Kanał Sueski, Morze Czerwone i cieśnina Bab al.- Mandat, od Ameryki Północnej – Cieśnina Beringa, od Australi zaś cieśniny zamykające wsch. i pd - wsch. Archipelag Malajski.

2. Ukształtowanie poziome – charakterystyka rozwinięcia linii brzegowej, główne półwyspy i wyspy oraz główne zatoki
Azja jest najbardziej (po Europie) rozczłonkowanym kontynentem. Długość linii brzegowej osiąga 62 tys. km. Półwyspy stanowią 18,4 % powierzchni kontynentu, wyspy około 5% powierzchni.

Główne półwyspy:
- Czoluski
- Tajmur
- Gyański
- Jamał
- Koreański
- Malajski
- Indochiński
- Indyjski
- Kathijawar
- Arabski
- Azja Miejsza

Głownie wyspy:
- Sachalina
- Borneo
- Filipiny
- Jawa
- Sumatra
- Riukiu
- Honsiu
- Nowa Ziemia
- Ziemia Pólnocna
- W-y Nowosyberyjskie
- W. Wrangla
- W. Św. Wawrzyńca

Główne zatoki:
- Zat. Szelichowa
- Zat. Bac Bo
- Zat. Tajlandzka
- Zat. Martaban
- Zat. Bengalska
- Zat. Omańska
- Zat. Perska
- Zat. Adeńska

3. Ukształtowanie pionowe – główne typy rzeźby terenu.
Azja jest nie tylko najrozleglejsza częścią świata, ale cechuje się też największym urozmaiceniem ukształtowania pionowego. Na jej obszarze znajduje się zarówno najwyższy, jak i najniższy (na lądzie) punkty na kuli ziemskiej. Najwyższym wzniesieniem jest Mout Everest – nazwany również Czomolunga położony w Himalajach Wschodnich. Wysokość tego szczytu wg najnowszych pomiarów wynosi 8850 m n.p.m. Najniższy punkt, położony 399 m n.p.m, znajduje się w Azji Południowo _ Zachodniej, w depresji Morza Martwego.

Równocześnie Azja – jeśli pominąć Antarktydę stanowi najwyżej wzniesioną część świata; średnia wys. stanowi 960 m, a bez wysp 986 m n.p.m. Tak znaczny wskaźnik jest następstwem rozległości obszarów zajmowanych przez potężne łańcuchy górskie, a także wyjątkowo wysoko położone wielkie wyżyny. Ok. 55% pow. Azji to tereny położone powyżej 500 m n.p.m, przy czym szczególnie charakterystyczny jest fakt, że ponad 5% jej obszaru leży powyżej 4000 m n.p.m.

Najniżej wzniesiona jest środkowa część Azji, określana niekiedy mianem Azji Wysokiej. Znajduje się tutaj wysokogórska Wyżyna tybetańska, otoczona najwyższymi pasmami górskimi świata – Himalajami od pd., Karakorum od pd. – zach. i Kunlun od PN. Pasma te zbiegają się na zach. w węźle Pamiru.

Na zach. od Azji Wysokiej tereny górskie ciągną się szerokim pasem aż do Morza Śródziemnego i Czarnego. Region ten nosi nazwę Azji Zachodniej. Występuje tu szereg obszarów wyżynnych otoczonych łańcuchami górskimi, z których najwyższym jest Kaukaz, przekraczający 5000 m n.p.m. Na pn. Azji Wysokiej znajdują się pasma górskie

4. Klimat – charakterystyka stref klimatycznych występujących w Azji:
Wielkość lądu azjatyckiego, jego położenie i wysokość n.p.m. przyczynia się do dużego zróżnicowania warunków klimatycznych. Potężne łańcuchy górskie stanowią barierę dla napływających ciepłych oraz wilgotnych mas powietrza zwrotnikowego morskiego i wzmacniają kontynentalizm centralnej części Azji.

Znaczna rozciągłość południkowa powoduje, ze w Azji występują wszystkie strefy klimatyczne półkuli pn. Są one częściowo zakłócone z powodu istnienia gór i wysoko wzniesionych wyżyn, które charakteryzują się piętrowym zróżnicowaniem warunków klimatycznych.

Klimat równikowy wybitnie wilgotny, obejmuje wyspy Archipelagu Malajskiego oraz pd. Części wysp Cejlon i Półwyspu Indochińskiego, pozostaje pod wpływem ciepłych i wilgotnych mas powietrza przynoszących przez pasaty pd.- wsch. znad Oceanu Spokojnego oraz monsun letni. Średnie miesięczne wartości temp. Powietrza wynoszą 26-28o C, a roczna sumy opadów atmosferycznych, dość równomierne rozmieszczonych w ciągu roku 2000-3000 mm. Klimat podrównikowy wilgotny występuje jedynie w górzystych regionach wyspy, gdzie temp. Jest nieco niższa.
Wielkie obszary pd. Części Azji położone są w strefie klimatu zwrotnikowego. Klimat zwrotnikowy monsunowy charakteryzuje się suchą i ciepłą zimą oraz chłodniejszym, wilgotnym latem. Najwyższe temp., przekraczające 20-30 o C, notowane są wiosną, przed pojawieniem się deszczów monsunowych tym regionie w okresie jesieni występują tajfuny związane z przemieszczaniem się frontu tropikalnego obrębie tego klimatu, ze względu na zróżnicowanie sum rocznych opadów, wyróżnia się odmianę wybitnie wilgotną (Nizina Gangesu) i kontynentalna suchą (wnętrze Dekanu i Półwyspu Indochińskiego).
Klimat zwrotnikowy kontynentalny suchy i skrajnie suchy występuje na Półwyspie Arabskim i w Dolinie Indusu. Latem temp. Powietrza przekracza 30 o C, zimą spada poniżej 10 o C. Opady atmosferyczne są niewielkie, wynoszą 50-250 mm.

Strefa podzwrotnikowa rozciąga się w Azji miedzy 30 a 40oN Wilgotna odmiana klimatu podzwrotnikowego występuje wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego i Czarnego. Zima jest tu ciepła i wilgotna, lato gorące i suche. Ku wschodowi opady maleją. W centralnej części Azji Mniejszej i na Wyżynie Irańskiej panuje klimat podzwrotnikowy suchy. Średnie temp. W zimie spadają do 0 o C, latem dochodzą do 30 o C. Opady są niewielkie, do 250 mm. Wysokogórska odmiana klimatu podzwrotnikowego występuje w Hindukuszu i na Wyżynie Tybetańskiej. Zimy są tu suche i mroźne z temp. Do -10 o C, latem temp. dochodzi do 20 o C. Suma roczna opadów wynosi 100-150 mm.

Znaczna część Azji położona jest w strefie klimatu umiarkowanego. Ze względu na zróżnicowanie temp. powietrza (zwłaszcza amplitudy) oraz wielkości opadów atmosferycznych wynikających ze wzrastających cech kontynentalizmu w poszczególnych regionach, wyodrębniły się różne typy klimatu. Klimat umiarkowany ciepłu obejmuje Kazachstan, Nizinę Turańską, Kotlinę Mongolską część Niziny Zachodniosyberyjskiej. Lata są tu gorące, a zimy stosunkowo chłodne, czasem z opadami śniegu. Klimat umiarkowany chłodny występuje na wybrzeżu Morza Ochockiego, na Sachalinie, w Mandżurii, w PN. części Niziny Zachodniosyberyjskiej i w Syberii Środkowej. Średnia temp. najcieplejszego miesiąca nie przekracza 15 o C. Skrajnym kontynentalizmem charakteryzuje się Jakucka, gdzie występują największe na świecie amplitudy temp., przekraczające 60 o C. Średnia temp. zimą spada poniżej - 40 o C, w Wierchojańsku i Ojmiakonie poniżej -50 o C. Latem temp. sięga miejscami 20 o C. Na znacznym obszarze tej strefie klimatycznej występują wieczne zmarzlina.

Północne wybrzeże Azji leży w strefie klimatu okołobiegunowego, subpolarnego i polarnego. Zimy są tam bardzo długie i mroźne, o temp. poniżej -35 o C, a sumy opadów niewielkie, ok. 250 mm. Przez znaczną część roku utrzymuje się pokrywa śnieżna.

5. Główne rzeki Azji
- Tygrys
- Tarym
- Xi Jiang
- Kołyma
- Irawadi
- Oleniek
- Amur
- Ganges
- Salin
- Brahmaputra
- Syr-daria
- Eufrat
- Indus
- Lena
- Amur-daria
- Mekpng
- Huang He
- Ob
- Irtysz
- Jangcy
- Kriszina
- Rzeka Żółta
- Sungari
- Angora