Twórczość I. Krasickiego, a sytuacja Polski w XVIII wieku.
Ignacy Krasicki to najwybitniejszy poeta polskiego oświecenia nazywany za życia „księciem poetów polskich”. Przeżył trzy rozbiory Polski. Jego twórczość skupiała się przede wszystkim na ukazaniu szlachcie błędów, które prowadzą do upadku Rzeczpospolitej oraz nauczaniu ludzi dobrego i mądrego postępowania.
W ciągu swojego życia Krasicki napisał 22 satyry, 3 poematy heroikomiczne oraz wiele bajek. Uważał on, że należy ludzi uczyć bawiąc. W satyrach ośmieszał sarmacki styl życia. Nie robił tego jednak poprzez wykorzystanie innych, pozytywnych, bohaterów. Nieprzemyślane stwierdzenia padały z ust samych sarmatów, którzy zawsze byli bohaterami negatywnymi. Krasicki pisał również bajki. Bajki miały charakter moralizatorski, a ich zadaniem było wpojenie czytelnikowi podstawowych wartości oświeceniowych.
Cykl satyr rozpoczyna satyra „Do króla”. Została ona napisana stylem ironicznym, co może powodować błąd w interpretacji. W utworze zostają wysunięte zarzuty do osoby króla, jednakże wszystkie z nich są zarzutami pozornymi i tak naprawdę ukazują tępotę umysłową ówczesnej szlachty sarmackiej. W rzeczywistości w utworze tym Krasicki broni króla przed zarzutami, ośmieszając oskarżycieli.
XVIII wiek można nazwać najgorszym w historii Polski. Miały wtedy miejsce rozbiory, a duża część szlachty była zacofana, mimo to oni mieli władzę nad państwem. Szlachta oświecona, która zdawała sobie sprawę z tego co dzieje się w ojczyźnie i podejmowała próby ratowania państwa, wycieńczonego już po wielu wojnach mających miejsce zarówno w XVIII jak i XVII wieku. Dopiero po kilkunastu latach od daty pierwszego rozbioru Polski, w okresie bezkrólewia, zebrał się sejm konwokacyjny. Sejmy konwokacyjne zwoływane były, gdy trzeba było wybrać nowego władcę i nie obowiązywało na nich liberum veto. Sejm obradował przez 4 lata (2 kadencje), aby pod koniec nadać Polsce konstytucję, która była wielkim osiągnięciem, nie tylko, ze względu na sytuacje Polski, lecz również na to, że była pierwszą konstytucją w Europie a drugą na świecie. Na sejmie zniesiono ponadto liberum veto. Od tego czasu wszelkie decyzje podejmowane są większością głosów, a jeden poseł nie może zerwać posiedzenia.
W XVIII wieku w tragicznej sytuacji znajdywało się mieszczaństwo i chłopstwo. Owe warstwy społeczne nie miały możliwości decydowania nie tylko o państwie, lecz również o sobie. Było to tym gorsze, że wielokrotnie mieszczanie byli ludźmi bardziej wykształconymi niż szlachta. Jeżeli zaś chodzi o chłopów, to byli oni najbiedniejszą warstwą społeczną. To oni byli żywicielami narodu, a mimo to nie mieli żadnych praw. Nie mogli posiadać ziemi, nie mogli opuszczać wsi, ani podejmować nauki bez zgody i wiedzy ich pana. Wszystkie trzy władze, ustawodawcza, sądownicza i wykonawcza znajdowały się w rękach szlachty, która nie spieszyła się, aby z kimś się tą władzą dzielić...
Jak wspominałem w XVIII wieku podejmowano wiele prób reformowania państwa. Ze względu na powszechną dostępność prasy pisano artykuły oraz książki o charakterze moralizatorskim oraz ukazujące prawidłowe postawy patriotyczne.
W utworach Krasickiego znaleźć można potępienie pijaństwa (satyra „Pijaństwo), w „Żonie modnej” złego wychowania szlachty, która zawiera małżeństwa z powodu pieniędzy, żyje ponad stan i goni za obcymi, zwłaszcza francuskimi wzorcami, zamiast zagłębiać się w polską kulturę i sztukę...
„Monachomachia” jest poematem heroikomicznym, który stanowi parodię eposów rycerskich. Bohaterowie toczący boje są potraktowani ironicznie. Dzieło to przedstawia krytycznie życie w zakonach Żebraczych, utrzymujących się z darów społeczeństwa i stanowiących dla niego ciężar. Ich mieszkańców poeta nazywa „świętymi próżniakami”. Treścią utworu jest spór między dwoma zakonami. Wynikłe nieporozumienie mnisi starają się załagodzić w różny sposób. Najpierw zaproponowano zawody w piciu, lecz zaniechano tego pomysłu i postanowiono przeprowadzić dyskusje naukową i ukazać rywalowi swoją wyższość. Zakonnicy byli jednak mało wykształceni i szybko skończyły się im tematy do rozmów, a spór przekształcił się w zwykłą bójkę. Zwaśnione strony pogodziły się dopiero gdy zauważyły kielich z winem.
Jak wspominałem Krasicki pisał również bajki. Bajka była bardzo popularnym gatunkiem w okresie odrodzenia, gdyż doskonale nadawała się do realizacji głównej zasady klasycyzmu: uczyć i bawić jednocześnie („utile dulci miscere”).
We „Wstępie do bajek” autor przedstawił obraz idealnego społeczeństwa, które mogłoby istnieć, gdyby wszyscy stosowali nauki przedstawione w bajkach. „Ptaszki w klatce” przedstawiają obraz części społeczeństwa które z obojętnością patrzy na rozbiór Polski oraz drugą część która próbuje walczyć o dobro ojczyzny. Bajka pt. „Dewotka” mówi o obłudzie religijnej. Dewotka modląc się o miłosierdzie sama bije swoją służącą. Bajka „Przyjaciele” mówi aby nie ufać nikomu, gdyż człowiek dla swojego dobra może zdradzić nawet najlepszego przyjaciela. „Szczur i kot” – bajka ta atakuje i ośmiesza ludzką pychę, autor zwraca uwagę, iż powinniśmy w życiu kierować się skromnością i pokorą. W bajce „Dzieci i żaby” autor przedstawia dzieci rzucające dla zabawy w żaby, poeta mówi , iż nie należy bawić się czyimś kosztem. Wyrażają to słowa morału: „Dzieci, źle się bawicie, dla was to jest igraszka, nam chodzi o życie”.
W bajkach autor przedstawił Polaków jako ludzi biernie patrzących na upadek ojczyzny, zakłamanych, podstępnych, dbających tylko o swoje szczęście, pysznych, nieodpowiedzialnych i łatwowiernych. Z satyr wyłania się obraz szlachty ograniczonej umysłowo, nadmiernie spożywającej trunki, dbającej bardziej o swoje dobra niż o ojczyznę, która goni za obcymi wzorami życia zamiast zgłębiać polską kulturę, sztukę i dostrzec jej piękno. „Monachomachia” ukazuje leniwych mnichów, którzy pieniądze otrzymane od społeczeństwa zamiast przeznaczać na douczanie się i naukę młodzieży, marnotrawią na piwo i wino.
Zadaniem literatury było również pokazanie, że człowiek potrafi się zmienić i postępować właściwie. Krasicki ukazał to w „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach”, pierwszej polskiej powieści. Jest ona napisana w formie pamiętnika prowadzonego przez głównego bohatera. Składa się z trzech części. Pierwsza opowiada o dzieciństwie narratora, jego nisko wykształconej rodzinie, edukacji pod kierunkiem francuskiego guwernera Damona (który nie był przygotowany do pełnienia tej funkcji i nauczył Mikołaja żyć bez obowiązków, używania przyjemności, wygód, rozrzutności i nieodpowiedzialności), procesie o majątek rodzinny oraz pobycie w Paryżu. W drugiej części autor opisuje pobyt Doświadczyńskiego na wyspie Nipu, gdzie mieszkało idealne społeczeństwo, żyli dzięki własnej pracy, przestrzegali niepisanego prawa i byli dla siebie życzliwi. Mikołaj poznał stosunki mikłańskie dzięki naukom mędrca Xaoo. Ostatnia część opowiada o powrocie bohatera do kraju oraz o zmianach jakie wprowadził w swoim gospodarstwie, np.: uwolnił chłopów, wprowadził czynsz zamiast pańszczyzny, co przyniosło obopólne korzyści.
W pierwszej części dostrzegamy portret szlachcica, który nie przywiązuje wagi do wykształcenia, popada w różnego rodzaju nałogi, nie dba o dobro ojczyzny oraz żyje ponad stan. Druga część ukazuje reedukacje Dośwadczyńskiego prowadzoną przez mędrca Xaoo, natomiast trzecia przedstawia całkiem odmienionego człowieka. Mikołaj jest rozsądny, wprowadza w swoim gospodarstwie zmiany, które poprawiają stan życia jego oraz chłopów, wyzbywa się nałogów oraz dba o ojczyznę. „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” odkrywają portret szlachcica przedstawionego w bajkach oraz satyrach, lecz po reedukacji człowiek ten staje się szlachcicem, który dba o ludzi i państwo.
Wszystkie te portrety mają za zadanie uwidocznić szlachcie polskiej przywary jakich oni sami w sobie nie widzą i uświadomić, iż sposób w jaki teraz żyją, prowadzi do upadku Rzeczypospolitej a jedynym ratunkiem jest metamorfoza w człowieka oświeconego takiego jak Mikołaj Doświadczyński po powrocie z wyspy Nipu.
Jak widać twórczość Krasickiego była silnie związana z sytuacją Polski. Miała kształcić społeczeństwo. Krasicki nie szczędził krytyki nikomu, nawet duchowieństwu, pomimo iż sam był biskupem. Znakomicie posługiwał się ironią, nie oskarżając negatywnych bohaterów, lecz kierując rozmową tak, aby swoimi stwierdzeniami sami się ośmieszali.