Powtórka z epok - Barok, Oświecenie.

1. Styl barokowy w sztuce (Malarstwo, architektura)
• Termin barok pochodzi z języka portugalskiego „barocco” oznacza nieregularną perłę o dziwnym kształcie, włosi używali tego słowa do określenia czegoś przesadnego.
• Termin oznacza wszystkie zjawiska w sztuce mające miejsce między renesansem a klasycyzmem i oświeceniem.
• Sztuka i literatura tej epoki cechuje się asymetrią, jest wyrafinowana formalnie, jest opozycją do sztuki renesansu, różnorodna tematyka i forma
• Oprócz elementów charakterystycznych dla całej sztuki europejskiej ważną rolę zaczyna odgrywać kultura narodowa, w Polsce rozwinął się nurt zwany Sarmatyzmem, łączył wątki chrześcijańskie, mitologiczne i historyczne
• Dominującą rolę w rozwoju baroku odegrały czynniki kościelne, ale także dwory
• Zrywano z renesansową tradycją przejrzystości i funkcjonalności
• Kult formy i efektownych rozwiązań
• Symbolika, alegoryczność
• Niepokój
• Ekspresyjność
• Sztuka miała za zadanie oddziaływać na psychikę ludzką
Podział
• Barok wczesny 1580 – 1620 – kryzys światopoglądu renesansowego, czego wynikiem był nurt metafizyczny: Sęp-sarzyński
• Barok dojrzały 1620 – 1680 – upadek szkolnictwa, pisarze walczą z ograniczaniem literatury, powstaje teatr w 1673 Władysław IV założył scenę dworską na której wystawiane są tragedie klasyczne, formułuje się nowy pogląd na sztukę, uwzględniający nowe środki wyrazu, 1648 – 1660 na skutek wojen zostaje zniszczonych wiele szkół: Wacław Potocki, Jan Andrzej Morsztyn
• Późny barok – 1680 – 1746 upadek kultury, literatury: Wacław Potocki
• Wyróżniamy nurty: dworski – reprezentowany przez poetów obracających się w kręgach dworskich; ziemiański – sarmacki wyrósł z polskich ideałów ziemianina i rycerza; mieszczańsko plebejski – niższe stany, związany z tradycją renesansową, twórcy anonimowi, poruszał tematykę nierówności społecznej
• Architektura, rzeźba i malarstwo cechowały się przepychem ornamentacyjnym, bogactwem formy, dynamizmem, upodobaniem kontrastów, przemieszczaniem kategorii estetycznych (np. piękno, brzydota), trójwymiarowość. Barokowa architektura wyróżniała się mnogością elementów dekoracyjnych, oraz przepychem. Najwybitniejsi włoscy architekci to G.L. Bernini, i F. Borromini. Kościoły budowane najczęściej na planie krzyża łacińskiego, pełne rzeźb i złoceń, dwuzasadowa konstrukcja np. bazylika św. Piotra w Rzymie. Pałace miały wielkie ogrody, fontanny Np. pałac W Wilanowie, Ujazdowski, Potockich w Łańcucie.
• Malarstwo pełne dynamizmu ekspresji, efekty świetlne, soczyste barwy np. Piotr Paweł Rubens – używał światłocienia, duży nacisk na barwy, wyraża uczucia, obrzy mają wywierać złudzenie rzeczywistych,, Rembrandt van Rijan – lubował się w czerwieni, łagodne kontrasty, mistrz światłocienia, przepych, ruch anatomia dr. Tulpa, A. Van Dyck, Diego Velazquez.

2. Wymień i omów cechy języka poetyckiego Baroku (przykłady)
• Alegorie – uzyskiwały nowy kształt w zależności od intencji twórcy
• Odrzucenie renesansowej harmonii pomiędzy formą i treścią
• Bogate ozdobne słownictwo, obfitujące w metafory
• Paradoks – sformułowanie sprzeczne z powszechnie przyjętymi opiniami, w którym jest ukryta głębsza myśl filozoficzna
• Oksymoron
• Pointa – zaskakujące zakończenia utworu
• Hiperbola – wyolbrzymienie jakiejś cechy
• Epifora – kończeni wersu, zwrotki tym samym wyrazem, zwrotem
• Koncept – pomysł konstrukcyjny lub stylistyczny mający na celu zaskoczenie czytelnika, nadaje utworowi zamierzoną sztuczność poetycką
• Inwersja – szyk przestawny, wzorem łaciny orzeczenie na końcu zdania
• Gradacja – nagromadzenie określeń i ułożenie ich według nasilenia
• Antyteza – zestawienie przeciwstawnych pojęć, sądów w celu uzyskania większego wrażenia
• Sztuka miała za zadanie silnie oddziaływać na psychikę

3. Jan Andrzej Morsztyn – Barokowy mistrz słowa poetyckiego
(cechy poezji Morsztyna)
• Zawiera typowe zjawiska literackie epoki baroku
• Jest błyskotliwa, salonowa często o frywolnej treści,
• Posługiwał się typowymi barokowymi symbolami i metaforami,
• Nie porusza problemów społecznych czy politycznych ówczesnej Polski,
• Kunsztowność
• Stosowanie wyszukanych konceptów,
• Intelektualizm
• Uprawianie poezji
• Zadziwia, szokuje, ale też zmusza do logicznego myślenia i refleksji
• Sonety
• Do trupa – jest skargą nieszczęśliwego kochanka; należy do liryki bezpośredniej; wiersza ma postać monologu dramatycznego, ponieważ podmiot liryczny prowadzi osobliwy jednostronny dialog z milczącym partnerem; niemym rozmówca jest trup na co wskazuje tytuł wiersza,
Porównanie człowieka zakochanego do zmarłego to koncept barokowy.
• Cuda miłości – podmiot liryczny analizuje sytuację człowieka zakochanego, liczne antytezy i paradoksy służą uwypukleniu charakteru tej sytuacji, seria retorycznych pytań, każde wynika z poprzedniego i ma silniejszy ładunek emocjonalny (gradacja), ostatnia strofa zawiera pointę dotyczącą charakteru uczuć pomiędzy mężczyzną i kobietą, autor stosuje także inwersje, przerzutnie, hiperbole

4. Patriotyczny charakter utworów Wacława Potockiego.
• Utwory wyrażają obywatelski niepokój pisarza i jego poczucie współodpowiedzialności za losy ojczyzny
• Zbytki polskie – krytyka szlacheckiego trybu życia, szlachta pragnie jedynie posiadać wielki majątek, chce żyć ponad stan, chcą by ich bogactwo było widoczne dla innych, marzą o drogich ozdobach, tęsknią za obfitymi biesiadami, liczną służbą, te marzenia szlacheckie skontrastowane są z tragiczną sytuacją Polski, wytyka im brak patriotyzmu i zaangażowania w sprawy narodu, gromadzą zbędne przedmioty podczas gdy inni są biedni, prywata, bezmyślność osłabiają państwo politycznie, co może przyczynić się do jego upadku, troszcząc się o dobro kraju troszczymy się o własne ponieważ dopóki ojczyzna jest silna jej obywatele mogą żyć szczęśliwie
• Nierządem Polska stoi – wiersz ukazuje sytuacje społeczn. - polit. XVII w. i rozpad wewn. kraju. Rzeczpospolita przedstawiona jest jako państwo, w którym nikt nie przestrzega prawa, każdy interesuje się własnymi interesami, rodzi się anarchia, chaos co potęguje zmieniające się co rok prawo. Cały utwór przepełniony jest ironią, poeta przestrzega, że zakończy się to upadkiem państwa.
• Pospolite ruszeni – krytyka źle zorganizowanego systemu obrony kraju, wojsko składa się z przypadkowych ludzi pozbawionych patriotyzmu i chęci walki, przedstawiona jest sytuacja, gdy na obóz polskiej szlachty napadają kozacy (Dobosz idzie budzić śpiących ci odbierają to jako atak na swoją wolność, gdyż rozkazuje im niższy stanem i idą spać dalej) pokazuje to, że szlachta na dobro ojczyzny przedkłada własne interesy, złota wolność i prawo decydowania na sejmikach są najważniejsze, powoduje to rozkład państwa, szlachtę cechuje pycha, warcholstwo, brak męstwa i patriotyzmu, prywata.
• Wojna Chocimska – poemat składa się z 10 części będących opisem przygotowań do bitwy pod Chocimiem. Przebieg wypadków jest opisywany przez autora w sposób kronikarski. Całość przepojona jest duchem patriotycznym i wiarą autora w opatrzność Bożą. Patriotyzm jest wyrażony w mowie Chodkiewicza – przemówienia wodza do żołnierzy, które mają miejsce przed rozpoczęciem bitwy.

5. Portrety sarmatów i ludzi światłych w literaturze staropolskiej.
• Pamiętniki J. CH. Paska – akcja rozgrywa się w latach 1656 – 1688, w Danii, Moskwie, podczas wyprawy na Węgry i w Polsce podczas potopu szwedzkiego, oraz rokoszu Lubomirskiego i na wsi w krakowskim gdzie poeta osiadł po zawarciu małżeństwa, Głównym bohaterem jest sam autor, pewny siebie, brawurowy, nie pozbawiony fantazji, wnikliwy obserwator życia, dobry kompan, zarówno „do bitki jak do wypitki”, jako gospodarz dba o swój majątek, jest pazerny i chciwy, pieniacz, skory do zwad i kłótni sąsiedzkich, porywczy i nieprzewidywalny w swych działaniach, autor stara się pomijać wszelkie wady sarmatów. W okrutny sposób traktuje chłopów, przekonany o wyższości Polaków nad innymi narodami, typowe poglądy dla XVII wiecznej szlachty,
• Cechy sarmaty: wiara, wolność, patriotyzm, życie skoncentrowane na dworach, kult swojskości hołdowanie tradycji, niechęć do cudzoziemców, obrona swobód szlacheckich, przestrzegał rycerskich obyczajów, cenił odwagę, waleczność, honor, męstwo, Sarmaty widziany przez innych zacofanie, konserwatyzm, pycha, pewność siebie, ograniczone horyzonty myślowe, niskie wykształcenie, brak patriotyzmu, popiera złotą wolność.

6. Zjawisko sarmatyzmu w literaturze polskiego baroku (geneza, przykłady)
• Sarmatyzm – zespół cech przypisywanych obyczajowości, umysłowości, kulturze i literaturze warstwy szlacheckiej w Polsce od schyłku XVI w. do końca XVIII w. Przedstawicielami sarmatyzmu byli Jan Chryzostom Pasek i Wacław Potocki.
• Wiara w wyższość narodu nabierała w sarmackim społeczeństwie cech religijnych. Oto Polacy mieli być nowym narodem wybranym, z którego dziejową misją jest obrona Europy krzyża przed azjatyckim półksiężycem. Ten swoisty sarmacki mesjanizm streszczał się w słynnym haśle: Rzeczpospolita – antemurale christianitatis.
• Sarmatyzm w sztuce jest związany z dworami i dworkami średniej szlachty, wyrastał z tradycji i miał charakter swojski, związany z kulturą ludową. Propagowano kult rodzimej obyczajowości i specyficzny rodzaj patriotyzmu.
• Cechy sarmaty: wiara, wolność, patriotyzm, życie skoncentrowane na dworach, kult swojskości hołdowanie tradycji, niechęć do cudzoziemców, obrona swobód szlacheckich, przestrzegał rycerskich obyczajów, cenił odwagę, waleczność, honor, męstwo,
Przykłady: „Wojna Chocimska” J.Ch. Pasek; Pamiętniki J. CH. Paska

7. Na czym polega nieprzemijająca wartość komedii Moliera.
• Utwory napisane przez Moliera: Skąpiec, Świętoszek, Mizantrop, Szkoła żon
• Zarzucano mu wyolbrzymianie cech bohaterów, służyło to do ich uwypuklenia
• Utwory opowiadały o XVIII wiecznych ludziach, przedstawiał postacie ze wszystkich warstw społecznych, wydarzenia rozgrywały się w typowej ówczesnej rzeczywistości
• Piętnował fałsz, przedstawiał prawdziwe życie
• Efekt komizmu czerpał z wyolbrzymienia ironii życia, uważał, że „Nie ma prawdy bez komizmu i ni ma komizmu bez prawdy”
• Styl bardzo teatralny
• Łatwość przechodzenia od tonu wzniosłego do mowy potocznej
• Nie przywiązywał uwagi do wątków pobocznych
• Obiektem zainteresowania nie jest intryga, a główni bohaterowie
• Ulubionym gatunkiem była farsa
• Bohaterowie ukształtowani na obraz ówczesnych ludzi stanowią obrazy ponadczasowych typów ludzi
• Uważał, że ludźmi rządzą instynkty nad którymi nie da się zapanować
• Kolejne sztuki były przyczyną licznych skandali
• „Świętoszek” – została przyjęta bardzo krytycznie, dostojnicy kościoła odebrali ją jako atak na wszystkie świętości, domagali się zakazu jej wystawiania, Moliera atakował obłudę i fałszywą pobożność, krytykuję skrajną dewocję, która umożliwia ludziom jak tytułowy Tartuffe działanie, utwór łączy cechy komedii charakteru i intrygi Tartuffe – mężczyzna o dużym osobistym wdzięku, tajemniczy, udając człowieka głęboko wierzącego zdobywa zaufanie Orgona, który zafascynowany jego pobożnością zaprasza do swojego domu, udziela całej rodzinie zbawiennych rad, doszukuje się we wszystkich grzechu. Orgon tak mu wierzy, że zapisuje mu cały majątek. Zostaje zdemaskowany przez Elmirę – żonę swojego dobroczyńcy, w której się zakochał.

8. Barokowe tendencje w twórczości Naborowskiego – poczucie przemijania życia na podstawie wybranych utworów.
Naborowski reprezentował ten nurt poezji barokowej, który podejmował próby rozwiązania zagadki bytu ludzkiego, odnalezienia miejsca człowieka w świecie podlegającym przemijaniu, poszukiwał wartości, które nadają sens ludzkim wysiłkom. Nurt ten ściśle wiązał się ze średniowiecznymi pojęciami: "vanitas", "memento mori", zaadaptowanymi przez filozofię barokową.
U Daniela Naborowskiego fascynacja tematyką śmierci i przemijania łączy się z również średniowiecznym dualizmem ciała i duszy, poczuciem tymczasowości życia i duchowym głodem wieczności. Naborowski znajduje jednak ratunek dla swojego zbłąkanego życia. Stwierdza, że na wszystkie przeciwności i niedostatki losu jedynym lekarstwem jest pogodzenie się z mechanizmami świata, który z woli Bożej jest niedoskonały.
Równowaga ducha, stoicki spokój i umiar - to rezultat akceptacji człowieka z wszelkimi jego wadami i zaletami, człowieka omylnego i słabego.
Cechy jego poezji:
- uprawiał poezję kunsztowną, wyrafinowaną przeznaczoną dla wykształconego odbiorcy,
- znał teorię konceptu i potrafił budować niespodzianki poetyckie,
- używał różnych wyszukanych figur stylistycznych
- jego poezja wyraża barokowe fascynacje
- rozważa miejsce ówczesnego człowieka w nietrwałym świecie
- nawiązuje do filozofii stoików, do umiaru i spokoju

9. Wyjaśnij, dlaczego Jana Morsztyna i Daniela Naborowskiego nazywamy polskimi marynistami
Marynizm – styl poetycki dominujący w literaturze wł. baroku; nazwa pochodzi od nazwiska twórcy — G. Marino; marinizm cechowała przesadna dbałość o efektowną formę utworu osiąganą dzięki stosowaniu niezwykłych skojarzeń, kunsztownych metafor, kwiecistego słownictwa i wyszukanych figur retorycznych; reprezentantem m. w poezji pol. był J.A. Morsztyn.
+Cechy marynizmu widoczne u Morsztyna:
• Położenie nacisku na zmysłowość, jednoczesne odrzucenie poznania wewnętrznej idealizacji uczuć
• Hołdowanie piękna zewnętrznego np.: wysławianie uroków kobiety
• Sensualizm (pogląd zakładający, że wiedza o człowieku i świecie opiera się na doświadczeniach zewnętrznych)
• Celem poezji jest olśnienie i szokowanie odbiorcy (wyszukane koncepty)
• Przerost formy nad treścią
• Błyskotliwość, dowcip, intelektualizm, ale także oderwanie od rzeczywistości, sztuczność
+Cechy marynizmu widoczne u Naborowskiego:
• Kunsztowność, mnogość środków stylistycznych
• Różnorodność problematyki, powaga tonu
• Tematyka marności, nicości i przemijania
• Poszukiwanie miejsca dla człowieka

11. Żartem i serio o wadach Polaków w wybranych utworach renesansu i baroku.
+Renesnas
- J Kochanowski "Fraszki", "Odprawa posłów greckich"
- "Pieśń o spustoszeniu"
- Modrzewski "O naprawie Rzeczypospolitej"
- Niemcewicz "Powrót posła"
- Potocki
- Krasicki "Bajki", "Satyry", "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki"
"Pospolite ruszenie"
- "Monachomachia"
+Barok
Potocki "Wojna chocimska"
Pasek "Pamiętniki


OŚWIECENIE

1. Rozwój szkolnictwa i różnych dziedzin życia kulturalnego w Polsce w wieku oświecenia (czasopiśmiennictwo itd.)
• Rozwój instytucji o charakterze kulturowym, społecznym i oświatowym
• Mecenat króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
• Komisja Edukacji narodowej
• 1765 założenie szkoły rycerskiej
• 1774 powstanie teatru narodowego
• „Monitor” – pismo propagujące kulturę, powiązane z królem: Trembecki, Wybicki, Konarski, Zamoyski, Krasicki, przyczynił się do rozwoju literatury i propagowania reform. Ukazywał się 21 lat, ale największą rolę odegrał w ciągu pierwszych 3 lat, kreowany na wzór angielskich pism, propagował hasła oświecenia, umiarkowany postęp, zwalczał sarmację i proponował model szlachcica ziemianina, opowiadało się za równouprawnieniem chłopów, zajął stanowisko wobec mieszczan uznając ich zasługi
• Zadaniem prasy było przekazywanie wiedzy o aktualnych wydarzeniach i kształtowanie opinii publicznej
• Nowiny Polskie przekształcone w Kurier Polski
• Zabawy przyjemne i pożyteczne – organ prasowy obiadów czwartkowych, adresowane do elit, zawierało informacje o aktualnych wydarzeniach politycznych
• Gazeta narodowa i obca – wydawana w okresie sejmu 4 letniego redagowana przez Niemcewicza, organ stronnictwa patriotycznego, informowała o postępach w pracym próbowała zjednoczyć zwolenników
• Gazeta Warszawska – pismo informacyjne
• Magazyn Warszawski – pismo informacyjno rozrywkowe

2. Rola i znaczenie teatru w okresie oświecenia.
• Z inicjatywy Poniatowskiego powstał w Warszawie pierwszy teatr publiczny,
• Miał odgrywać rolę „świeckiej kazalnicy” propagować reformy i ideologię oświecenia
• 19 XI 1765 wystawienie „Natrętów” Bielackiego, sztuki zamówionej przez króla na otwarcie
• Wystawiano komedie ośmieszające sarmatów
• Franciszek Zabłocki – najwybitniejszy twórca komedii tego okresu, nawiązywał do twórców Francuskich, ale czerpał też z Polskich „Fircyk w zalotach” uznawana za najlepszą polską komedię tego okresu
• Wojciech Bogusławski – wprowadził teatr w okres rozkwitu, w wieku 21 lat związał się ze sceną spowodowało to oburzenie całego otoczenia, gdyż zawód aktora uznawany był za uwłaczający dla szlachcica, był doskonałym aktorem i reżyserem, wychował następców, założył szkołę dramatyczną. „Śpierwogra”, „Cud mniemany czyli krakowiacy i górale” wprowadził na scenę lud, obraz sielanki, demokratyczne tendencje, aluzje polityczne, cieszył się popularnością. Nazywany bywa Ojcem Teatru Polskiego. Ogromne zasługi dla rozwoju teatru, zwracał uwagę na mimikę, muzykę, dźwięk, światło i scenografię

3. Wymień gatunki literackie uprawiane przez Ignacego Krasickiego i scharakteryzuj jeden z nich.
• Satyry
• Listy Poetyckie
• Bajki – należy do utworów dydaktycznych, wywodzi się z twórczości narodowej, wielki wpływ na ten gatunek miał Grecki twórca Ezop. Bajki mają najczęściej charakter metaforyczny, ich bohaterami często są zwierzęta, o cechach ludzkich, odgrywają rolę masek, gdy bohaterami są ludzie bajka nabiera cech satyrycznych. Bajki można podzielić na: epigramatyczne – krótkie, zwięzłe i narracyjne – zawiera miniaturową fabułę. Zawierają wiedzę życiową, przeciwstawiają dwie postawy, przesłanie, może być wypowiedziane wprost morał na początku lub końcu utworu, niekiedy morał wynika z treści.
• Krasicki uważany był za mistrza bajek, gatunek odpowiadał właściwością jego talentu, humanitaryzm, aluzje polityczne są wyrazem zaangażowania w odnowę obyczajów. Jego zdaniem wyplenienie zła jest niezwykle trudne, prawie niemożliwe, dlatego jego bajki są zabarwione gorzką ironią, uczą sprawiedliwości, krytycyzmu, ostrzegają przed obłudą. Stworzył ponad 170 bajek, większość epigramatycznych. Krytykował nierówność społeczną, wyzysk chłopów przez dziedziców
• Szczur i kot – piętnuje pychę, zarozumiałość morał – pycha prowadzi do utraty poczucia rzeczywistości i tragedii
• Ptaszki w klatce – problem zniewolenia, patriotyzmu, posłuszeństwa wobec zaborcy – próba uświadomienia młodym ich narodowości
• Filozof – negowanie prawd, istnienia Boga do czasu zagrożenia, chwiejność zasad i charakteru – człowiek powinien mieć stałe poglądy
• Dewotka – Fałszywa pobożność, ukazana różnica między fałszywą pobożnością, a prawdziwym charakterem człowieka – krytyka ludzkiej obłudy
• Kruk i lis – fałszywa skromność, łatwowierność, naiwność – przestrzega prze zbytnią naiwnością

4. Krytyka wad społeczeństwa Polskiego w „Satyrach” i „Monachomachii”.
• W satyrach autor wyraża swój krytyczny stosunek do określonych zjawisk, ma to na celu ich napiętnowanie, ośmieszenie. Satyra pełni funkcje publicystyczną, podejmuje aktualną tematykę, przeważnie ma formę gawędy w formie wykładu, przemówienia, dialogu lub swobodnej narracji. Wyróżniamy satyry: konkretne związane ściśle z wydarzeniami sytuacją bądź osobami współczesnymi autorowi; abstrakcyjną – ośmiesza ludzkie wady w oderwaniu od rzeczywistości. Ze względu na tematykę wyróżniamy satyry: polityczne – odnosi się do konkretnych wydarzeń i postaci, pamflet – utwór napastliwy, często anonimowy, atakujący osoby, grupy, organizacje lub zjawiska, paszkwil – utwór zjadliwy oszczerczy, anonimowy, wymierzony przeciw konkretnej osobie.
• Najpopularniejszy gatunek oświeceni, odpowiada założeniom moralizatorsko-dydaktycznym,
• Pijaństwo – ukazuje zgubne skutki picia, dialog między i pijakiem i człowiekiem głoszącym potrzebę umiaru, ośmieszenie pijaka, zawiera dialogi i elementy opowiadania, utwór dynamiczny, komizm, wciąż aktualna tematyka
• Świat zepsuty – porównanie czasów współczesnych autorowi z minionymi, autor dochodzi do wniosku, że honor, uczciwość, prawdomówność i bohaterstwo, nie są tak cenione jak dawniej, ustępują miejsca kłamstwu i obłudzie. Oskarża Polaków o doprowadzenie do upadku państwa przez okradanie państwa. Porównuje kraj do tonącego okrętu. Krasicki analizuje sytuację, przyczyną upadku jest zepsucie moralne Polaków, którzy doprowadzili do upadku potężnego, budowanego przez wieki Państwa. Poeta wyraża emocjonalny stosunek do problemów kraju.
• Monachomachia przedstawia spór zakonników karmelitów i dominikanów, która przeradza się w bójkę, a ta z kolei w ucztę. Opisany styl życia zakonników, autor szydzi z ich lenistwa, odzwyczajenie się od pracy, oskarża ich o zacofanie, brak zainteresowania wiedzą, pijaństwo, niezgodność stylu życia z głoszonymi wartościami. Duchowieństwo, które same ma problemy z wykształceniem nie powinno uczyć innych. Zakonnicy mają zawężone horyzonty myślowe. Autor nie krytykuje religii, tylko zachowanie zakonników, łamiących śluby zakonne, zaniedbują obowiązki, skłonni do kłótni i zbytku Poemat ukazuje miasteczko gdzie jest aż 9 klasztorów i tylko nieliczne domki, których mieszkańcy są wyzyskiwani, gdyż musza utrzymać duchownych.

5. Dydaktyzm bajek Ignacego Krasickiego.
• Bajki – należy do utworów dydaktycznych, wywodzi się z twórczości narodowej, wielki wpływ na ten gatunek miał Grecki twórca Ezop. Bajki mają najczęściej charakter metaforyczny, ich bohaterami często są zwierzęta, o cechach ludzkich, odgrywają rolę masek, gdy bohaterami są ludzie bajka nabiera cech satyrycznych. Bajki można podzielić na: epigramatyczne – krótkie, zwięzłe i narracyjne – zawiera miniaturową fabułę. Zawierają wiedzę życiową, przeciwstawiają dwie postawy, przesłanie, może być wypowiedziane wprost morał na początku lub końcu utworu, niekiedy morał wynika z treści.
• Krasicki uważany był za mistrza bajek, gatunek odpowiadał właściwością jego talentu, humanitaryzm, aluzje polityczne są wyrazem zaangażowania w odnowę obyczajów. Jego zdaniem wyplenienie zła jest niezwykle trudne, prawie niemożliwe, dlatego jego bajki są zabarwione gorzką ironią, uczą sprawiedliwości, krytycyzmu, ostrzegają przed obłudą. Stworzył ponad 170 bajek, większość epigramatycznych. Krytykował nierówność społeczną, wyzysk chłopów przez dziedziców
• Szczur i kot – piętnuje pychę, zarozumiałość morał – pycha prowadzi do utraty poczucia rzeczywistości i tragedii
• Ptaszki w klatce – problem zniewolenia, patriotyzmu, posłuszeństwa wobec zaborcy – próba uświadomienia młodym ich narodowości
• Kruk i lis – fałszywa skromność, łatwowierność, naiwność – przestrzega prze zbytnią naiwnością

6. „Monachomachia” jako poemat heroikomiczny.
• Poemat heroikomiczny czyli bohatersko żartobliwy, parodiujący wielkie poematy epickie i eposy ma charakter złośliwy, ośmieszający
• Długi, epicki utwór wierszowany, elementy opisów
• Efekt komiczny otrzymany przez przekazanie błahej treść w podniosłej formie, wydarzenia są opisane w sposób poważny, ale bohaterowie mają słabe charaktery, liczne wady, są stylizowane na wielkie osobowości
• Poeta posługuje się komizmem, satyrą, karykaturą, śmieszność wynika z różnicy między obowiązującym wzorem a rzeczywistością ukazaną w utworze
• Paradoksy
• Oksymorony
• Porównania homeryckie
• Wielość epitetów w odniesieniu do błahych sytuacji
• Dobór słownictwa pozornie nie harmonizującego z dostojeństwem bohaterów
Monachomachia
• Poemat epicki, wierszowany, elementy dydaktyczno moralizatorskie
• Przedmiotem zainteresowania wojna mnichów, już to wskazuje, że autor posłuży się parodią
• Wizerunki bohaterów służą autorowi do krytyki zacofanie kleru
• Styl kwiecisty, pompatyczny, barokowy
• Kontrast między wzorem mnicha a rzeczywistością, próżniactwo, zacofanie, pijaństwo, awanturnictwo

7. Ignacy Krasicki – gorzki czy zabawny?
Ignacy Krasicki w swoich bajkach, satyrach jak i w powieści "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" porusza liczny temat wad ludzkich, ale nigdy nie wyśmiewa się z ludzi, których te przywary cechują. Poeta stara się jedynie okazać ludziom bezsensowność ich działań i powszechne zepsucie. W swoich utworach posługuje się komizmem, by ukazać przywary ludzkiego charakteru, uleganie obcym wpływom, ułomność systemu państwowego. Posługuje się ostrym dowcipem jako jedną z form krytyki, stosując zasadę nauki przez zabawę.
Utwory Krasickiego mają charakter dydaktyczny i wychowawczy. W zabawny sposób z "przymrużeniem oka" wytykają ludziom ich wady. Autor wspomina o czym będzie pisać we "Wstępie do bajek". W wierszu tym opisane są rzeczy niemożliwe do zrobienia, wymyślone, dzięki czemu powstaje w nich idealny, nierealny świat. Przygotowuje czytelnika na to co się znajdzie w następnych bajkach, a wiec krytyka ludzi i ich charakterów, oraz sposób na prawidłowe postępowanie, a to co jest złe będzie żartobliwie wytykane.
Postaciami bajek Krasickiego często są zwierzęta posiadające cechy ludzkie. Można z nich łatwo wyciągnąć morał, poruszają problemy aktualne do dzisiaj, są bardzo precyzyjne o zwięzłe. Satyry jego zaś są wychowawcze. Poeta wyśmiewa się z ludzkich wad, złych obyczajów i stosunków społecznych. Krytykuje prezentowane wady, nigdy nie porównując pozytywnych rozwiązań nie dając wzorów do naśladowania.
Ignacy Krasicki nie poprzestał na satyrach. Pisał także poematy heroikomiczne. Jednym z nich jest "Monachomachia" (wojna mnichów). Opisuje spór miedzy dwoma zakonami. Nieustępliwe waśnie powstają często z bardzo błahych powodów. Komizm przejawia się w świetnej charakterystyce "rycerzy w habitach" uwikłanych w wojnę bez miecza. Krytykuje złe cechy polskich zakonników, mówiąc o nich "wielebne głupstwo". Stwierdza, że "nie habit czyni świętym". Krytykuje ich wady takie jak pijaństwo. Lenistwo, głupotę i brak chęci do poszerzenia horyzontów intelektualnych. Pogodzić mógł ich tylko duży puchar wina.
Moim zdaniem Ignacy Krasicki był poetą śmiesznym, a zarazem wywołującym swoim humorem refleksje bardzo gorzkie. Ignacy Krasicki w swych utworach uczy nas bawiąc, porusza problemy ponadczasowe. Wszystkie przedstawia w sposób zabawny (nawet do dziś) i choć sam jest zakonnikiem krytykuje złe cechy panujące w klasztorach.

8. Stronnictwa Polityczne i ich przedstawiciele i postawy w poemacie Juliana Ursyna Niemcewicza „Powrót posła”
• Utwór powstał w czasie trwania sejmu 4 letniego, sytuacja Polski była wówczas bardzo ciężka
• Podkomorzy – urzędnik ziemski, przedstawiciel średniej szlachty, kultywuje dawne obyczaje i cnoty jest przedstawicielem stronnictwa patriotycznego. Uważa edukacje za ważny element wychowania, twierdzi, że młodzi powinni od cudzoziemców uczyć się cnót, a nie naśladować bezkrytycznie ich obyczaje. Wyżej ceni dobro publiczne niż własne, Jest przeciwnikiem liberum veto i wolnej elekcji. Zwolennik uwłaszczenia chłopów. Jego zdaniem przyczyną upadku Polski są zwyczaje jej obywateli: lenistwo, pijaństwo
• Walery – syn podkomorzego, poseł ziemski przedstawiciel stronnictwa patriotycznego, służbę ojczyźnie uważa za swój obowiązek Walery jest wzorem cnót i patriotyzmu.
• Starosta Gadulski – jest typowym sarmatą, jego poglądy polityczne są konserwatywne i świadczą o zacofaniu umysłowym, jego przewidywania polityczne świadczą o nieznajomości stosunków międzynarodowych Jest przeciwnikiem reform sejmu czteroletniego Zwolennik liberum veto i złotej wolności szlachty Ideałem dla niego są minione czasy kiedy to jak sam mówi, a argumentacja tego stwierdzeni demaskuje jego nieuctwo.
Przedstawił on mianowicie bohaterów sztuki w dwóch przeciwnych obozach. Do pierwszego należą Podkomorstwo, Teresa, Walery, a także dwoje służących, Jakub i Agatka. Ich zachowanie oraz wypowiedzi, wolne od obcych zapożyczeń oraz ubarwień, wskazują na to, że mamy do czynienia z prawdziwymi Polakami.
Drugi obóz to typowi na tamte czasy konserwatyści. Niemcewicz wcielił w ich m.in. Starostę-materialistę, dla którego nawet szczęście własnej córki nie ma znaczenia - liczy się tylko majątek. Jego żona Starościna to typowa Francuzka kosmopolitka, żona modna, nie potrafiąca wysłowić się poprawnie po polsku, używając ciągle francuskich zwrotów. Szarmancki jest z kolei typowym modnisiem, fircykiem, kochankiem i pasożytem społecznym.
Komedia ta próbuje nam uzmysłowić to, co się rzeczywiście działo w ówczesnej Polsce, jednak nie w całej. Przykład Podkomorzego, sarmaty, pokazuje nam, że wyjątki jednak miały miejsce. Przez współmieszkańców opisywany jest on jako mądry, wzorowy ojciec, które nie ma na sumieniu tylko siebie, ale całą rodzinę.

9. „Powrót posła” jako komedia polityczna.
Komedia Juliana Ursyna Niemcewicza „Powrót posła”, pisarza, działacza politycznego oraz publicysty, będącego również posłem inflanckim oraz zwolennikiem reform na Sejmie Wielkim, jest utworem, w którym autor posłużył się znanym w komediach politycznych chwytem. Przedstawił on mianowicie bohaterów sztuki w dwóch przeciwnych obozach. Do pierwszego należą Podkomorstwo, Teresa, Walery, a także dwoje służących, Jakub i Agatka. Ich zachowanie oraz wypowiedzi, wolne od obcych zapożyczeń oraz ubarwień, wskazują na to, że mamy do czynienia z prawdziwymi Polakami.
Drugi obóz to typowi na tamte czasy konserwatyści. Niemcewicz wcielił w ich m.in. Starostę-materialistę, dla którego nawet szczęście własnej córki nie ma znaczenia - liczy się tylko majątek. Jego żona Starościna to typowa Francuzka kosmopolitka, żona modna, nie potrafiąca wysłowić się poprawnie po polsku, używając ciągle francuskich zwrotów. Szarmancki jest z kolei typowym modnisiem, fircykiem, kochankiem i pasożytem społecznym.
Komedia ta próbuje nam uzmysłowić to, co się rzeczywiście działo w ówczesnej Polsce, jednak nie w całej. Przykład Podkomorzego, sarmaty, pokazuje nam, że wyjątki jednak miały miejsce. Przez współmieszkańców opisywany jest on jako mądry, wzorowy ojciec, które nie ma na sumieniu tylko siebie, ale całą rodzinę. Wynika to także z wypowiedzi Agatki - jego służącej: „on jest ojcem aniżeli panem”. Jego syn Walery wyrósł na uczciwego człowieka, dla którego najważniejsze jest dobro ojczyzny. Z jego zachowania wynika także, że jest stały w uczuciach i nie traktuje kobiet jak Szarmancki. Na rzecz miłości do Teresy zrzeka się sutego posagu.
Komedia polityczna to odmiana komedii, w której główny czynnik stanowi ośmieszająca charakterystyka zjawisk społecznych oraz krytyka metod rządzenia, dążenia stronnictw oraz skostnienia aparatu władzy. Sam autor chciał w ten sposób wpłynąć na opinię publiczną oraz na postawy polityczne niektórych posłów.
W utworze tym poruszone są aktualne wydarzenia, które miały miejsce na kilka miesięcy przed ogłoszeniem Konstytucji 3 Maja. Są to przede wszystkim zagadnienia związane z: liberum veto, wzmocnieniem władzy królewskiej, wprowadzeniem dziedziczności tronu, dążeniem do zawarcia przymierza z Prusami, odrodzeniem sejmu jako instytucji ustawodawczej, zniesieniem ciemiężenia chłopów oraz reformą szkolnictwa. Duży nacisk kładzie autor na odpowiednie wychowanie młodzieży - kształtowanie postawy obywatelskiej.
Zakończenie „Powrotu posła” jest szczęśliwe, można je odczytać jako wezwanie do zgody. W utworze tym autor wydrwił diametralną głupotę i zacofanie przeciwników reform, ale nie zaprzecza, że na pojednanie jest za późno.

10. Wybitni publicyści okresu sejmu czteroletniego i ich dzieła.
Stanisław Konarski – „Głos wolny wolność ubezpieczający”
• Poprawa położenie chłopstwa
• Wyłączenie go spod sądownictwa dziedziców
• Reorganizacja państwa mająca na celu wzmocnienie go
• Reforma armii
• Ograniczenie liberum veto
• Reformy gospodarcze
• Niewola chłopów przyczyną zacofania Polski
”O Skutecznych rad sposobie”
• Odrzucenie liberum veto
• Zmiana prawa
• Krytyka „złotej wolności”
• Nowa organizacja sejmu, druga izba senatorska i zasada większości głosów
• Czynne prawo wyborcze dla szlachty posesjonackiej
• Król zajmuje stanowisko jak większość posłów

11. Wartości polskiej publicystyki XVI i XVII wieku.

12. „Serce czułe”, czyli o sentymentalizmie w poezji polskiej na podstawie twórczości Franciszka Karpińskiego
• Sentymentalizm był jednym z głównych nurtów poezji oświecenia
• Założenia tego nurtu zawarł w swojej rozprawie „O wymowie w prozie i poezji” Franciszek Karpiński
• Tematem poezji powinna być cała ziemia, a przede wszystkim człowiek
• Społecznym konwenansom i pozornym wartością poeta musi przeciwstawić wrażliwą i czułą jednostkę związaną z naturą, oraz szczere więzi międzyludzkie
• Odrzucenie klasycznych założeń o konieczności podporządkowania poezji sztywnym normą, a źródłem poezji powinno być jednostkowe doświadczenie
• Polscy poeci powinni odwoływać się do wzorców europejskich, ale ich twórczość powinna być silnie związana z tradycją narodową
• Pojęcie „Serce czułe” związane z powrotem do natury, poszukiwanie zniszczonych przez cywilizację wartości i budowanie stosunków społecznych opartych o zasady moralne i szczere uczucia
• Tematem dzieł miały być wewnętrzne przeżycia i refleksja nad rolą człowieka w świecie
• Typowe gatunki to: sielanka, elegia, pieśń liryczna, dramat, powieść, oraz tragedia sentymentalna
• Bohater – czuły, bogate życie wewnętrzne, skłonność do autoanalizy, przeżywa ulotne subtelne uczucia
• Język – prosty i obrazowy, odwoływanie się do tradycji ludowych
• Laura i Filon – sielanka, ma charakter dialogu, poprzedzony monologiem Laury mającym charakter arii operowej. Bohaterowie to pasterze. Laura oczekuje na ukochanego, dochodzi do wniosku, że musiał znaleźć inną, on chciał natomiast wypróbować ich miłość, następuje czułe pogodzenie. Tematem są uczucia, zazdrość i gniew zostają pokonane przez prawdziwą miłość. Tłem wydarzeń jest wiejska przyroda. Ważniejsze od zdarzeń zewnętrznych są wewnętrzne uczucia bohaterów.

13.Literacki portret władcy. Omów zagadnienie posługując się kilkoma przykładami literatury staropolskiej (od średniowiecza do oświecenia).

14.Krasickiego sądy o „królu” o „szlachcie” i „klerze” zawarte w znanych utworach poety.

15.„Świat zepsuty czy ostoja polskości”. Przedstaw i oceń wizerunek polskiej szlachty utrwalonej w wybranych utworach epoki oświecenia.

16.Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko – scharakteryzuj główne kierunki w sztuce oświecenia.
a) Klasycyzm – za budowę logiczną konwencji artystyczne klasycyzmu uważany jest Kartezjusz – Rene Descortes (Dekar) – „Rozprawa o metodzie”. Uznawał on rozum jako jedyne źródło wiedzy, „Cogito ergo sum” – Myślę, więc jestem. Klasyczna literatura starała się odkrywać ład i harmonię świata. Pisarze starali się wydobyć ogólne uniwersalne prawa mnogości zjawisk. Klasyczni twórcy uważali, że rolą literatury jest przekształcenie świata, rozumne zmierzanie do świata do postępu przez oświecenie ludzkich umysłów. W oświeceniu klasycyzm spełniał funkcje dydaktyczno-moralizatorskie.
- Johan Wolfgang Goethe – Cierpienia młodego Wertera.
- Daniel Defoe – Przypadki Robinsona Crusoe
- Jonathan Swift – Podróże Guliwera
b) Sentymentalizm – (z ang. Sentimental – wrażliwy) Wywodzi się z tytułu powieści Laurence`a Stern`a – „podróż sentymentalna”
- sentymentaliści pisali o swej wrażliwości.
- penetracja wewnętrznego życia bohatera
- zmysłowe doznanie
- głosili pochwałę prostoty i czułości.
- zachwycali się pięknem przyrody
- literatura ta pogłębiała analizę psychologiczną postaci
- zwraca uwagę na melodyjność wiersza
Twórcą podstaw sentymentalizmu był Jean Jacques Rosseau – uważał, że cywilizacja odrywała człowieka od natury i czyniła go złym, a ludzie powinni żyć zgodnie z naturą i być wolni, równi i dobrzy, kierować się sercem.
c) Rokoko – (z franc. Rocoille – muszla – charakterystyczny ornament oparty na motywie muszli) Literatura rokokowa charakteryzowała się wielką elegancją formy i subtelnością treści, najczęściej mówiła o miłości i nie miała funkcji dydaktycznych, miała dostarczać rozrywki. Mówiła o romansach kochanków, którzy bawili się kobietami – Casanova. Charakterystyczne gatunki rokokowe to epigramat, sielanki czy też anakreontyk.

17.Modny kawaler, modna dama, zacofany Sarmata i światły obywatel – to główne modele postaw Polaków II połowy XVIII wieku. Podaj przykłady z literatury i scharakteryzuj je.
Wiek XVIII był jednym z trudniejszych okresów w dziejach Polski jak i jego mieszkańców. Polacy swoim postępowaniem, zachowaniem zbliżali swe państwo do rychłego upadku. Jest to jedna z niektórych przyczyn, które złożyły się na ten kataklizm. Niektórzy próbowali ratować to, co jeszcze zostało. Robili to w różny sposób. Były pisane piękne utwory. Próbowano za ich pomocą uświadomić społeczeństwu dzisiejszą sytuację kraju. Ktoś inny nie bał się o tym mówić publicznie. Działał aktywnie w polityce jak i w życiu rodzinnym. Był to czas to tez czas różnych modeli, podstaw Polaków. Było ich wiele. Niektóre były podobne, kolejne całkiem inne.
Podstawy te mogą być negatywne jak i pozytywne. Można tego podziału doszukać się w „Powrocie Posła” Juliusza Ursyna Niemczewica. Znajdujemy tam: patriotę, wzorową matkę, zacofanego Sarmatę, modnego kawalera i modną damę. Niemczewic ich bardzo realnie. Te podstawy, które uznaje za negatywne stanowczo ośmiesza.
Taki los spotkał Starostę Gadulskiego. Człowieka zacofanego. Będącego zwolennikiem dawnych saskich czasów. Przecież czas się zmienia. Naturalnie potrzebne są zmiany, każdy dzień. jest inny i nigdy się nie powtórzy. Starosta tego nie rozumiał. Był zwolennikiem wolnej elekcji i liberum veto. To stare i niesprawdzone poglądy. Polska potrzebowała silnego autorytetu. W końcu zacofany Sarmata to człowiek, który mówi dużo, nie na temat. Szczególnie o czasach, które już minęły. Były dla niego najlepsze.
Zupełnym przeciwieństwem jest podkomorzy. Jest wykształcony, dobrze wie, co jest najlepsze dla państwa. Jest zwolennikiem nowych reform. Jest patriotą. Człowiekiem, dla którego najważniejsze jest państwo. Dopiero dalej jego dobra.
Modna dama. Typowy wzór młodej polki. Wychowanej na modzie zachodniej. Nie dba o polskie obyczaje. Lubi te zagraniczne, bo jest to modne. Musi podstawić wszystko na swoim.
Szarmancki przedstawia nam typowego modnego kawalera. Wyśmiewa państwo. Woli własne wygody. Niż służba niemu. Jest obyty w zagranicznej modzie. Dużo w końcu wędrował. W czasie tych wypraw zdobywał serca kobiece. Po to żeby na końcu je zranić.
To tylko podstawowe modele Polaków. Ulęgają one zmiana. Czas przemija nie zatrzymuje się. Typowym przykładem może być ośmieszenie autorytetów mnichów w „Monochomachi”. Krasicki w swym, dziele łamie w swym dziele dawne obyczaje, stereotypy. Opisuje ich tchórzostwo, pijaństwo, obżarstwo. W dzisiejszych czasach całkiem inaczej odbierana jest modna dama niż w odrodzeniu albo w renesansie. Epoki mają to do ciebie ze tworzą własne niepowtarzalne podstawy. Nie można dzielić ludzi (wszystkich) według tych kryteria. Jeden może być kawalerem a zarazem patriotą. Każdy ma wady i zalety. Jest niepowtarzalnym człowiekiem. Z innymi wzorcami. Trudno znaleźć typowego zacofanego Sarmatę i idealnego patriotę.