Powtórka z epok - barok i oświecenie.

1. Styl barokowy w sztuce (Malarstwo, architektura)
· Termin barok pochodzi z języka portugalskiego „barocco” oznacza nieregularną perłę o dziwnym kształcie, włosi używali tego słowa do określenia czegoś przesadnego.
· Termin oznacza wszystkie zjawiska w sztuce mające miejsce między renesansem a klasycyzmem i oświeceniem.
· Trudno określić granice tej epoki, rozwijała się nierównomiernie w różnych krajach, pierwsze przejawy w połowie XVI wieku w Hiszpanii i Włoszech, rozkwit na przełomie XVI i XVII wieku We Francji kończy się w połowie XVII, a w Polsce trwa do końca XVIII
· Sztuka i literatura tej epoki cechuje się asymetrią, jest wyrafinowana formalnie, jest opozycją do sztuki renesansu, różnorodna tematyka i forma
· Oprócz elementów charakterystycznych dla całej sztuki europejskiej ważną rolę zaczyna odgrywać kultura narodowa, w Polsce rozwinął się nurt zwany Sarmatyzmem, łączył wątki chrześcijańskie, mitologiczne i historyczne
· Dominującą rolę w rozwoju baroku odegrały czynniki kościelne, ale także dwory
· Zrywano z renesansową tradycją przejrzystości i funkcjonalności
· Kult formy i efektownych rozwiązań
· Symbolika, alegoryczność
· Niepokój
· Ekspresyjność
· Sztuka miała za zadanie oddziaływać na psychikę ludzką
Podział
· Barok wczesny 1580 – 1620 – kryzys światopoglądu renesansowego, czego wynikiem był nurt metafizyczny: Sęp szarzyński
· Barok dojrzały 1620 – 1680 – upadek szkolnictwa, pisarze walczą z ograniczaniem literatury, powstaje teatr w 1673 Władysław IV założył scenę dworską na której wystawiane są tragedie klasyczne, formułuje się nowy pogląd na sztukę, uwzględniający nowe środki wyrazu, 1648 – 1660 na skutek wojen zostaje zniszczonych wiele szkół: Wacław Potocki, Jan Andrzej Morsztyn
· Późny barok – 1680 – 1746 upadek kultury, literatury: Wacław Potocki
· Wyróżniamy nurty: dworski – reprezentowany przez poetów obracających się w kręgach dworskich; ziemiański – sarmacki wyrósł z polskich ideałów ziemianina i rycerza; mieszczańsko plebejski – niższe stany, związany z tradycją renesansową, twórcy anonimowi, poruszał tematykę nieróności społecznej
· Architektura, rzeźba i malarstwo cechowały się przepychem ornamentacyjnym, bogactwem formy, dynamizmem, upodobaniem kontrastów, przemieszczaniem kategorii estetycznych (np. piękno, brzydota), trójwymiarowość. Barokowa architektura wyróżniała się mnogością elementów dekoracyjnych, oraz przepychem. Najwybitniejsi włoscy architekci to G.L. Bernini, i F. Borromini. Kościoły budowane najczęściej na planie krzyża łacińskiego, pełne rzeźb i złoceń, dwufasadowa konstrukcja np. bazylika św. Piotra w Rzymie. Pałace miały wielkie ogrody, fontanny Np. pałac W Wilanowie, Ujazdowski, Potockich w Łańcucie.
· Malarstwo pełne dynamizmu ekspresji, efekty świetlne, soczyste barwy np. Piotr Paweł Rubens – używał światłocienia, duży nacisk na barwy, wyraża uczucia, obrzy mają wywierać złudzenie rzeczywistych,, Rembrandt van Rijan – lubował się w czerwieni, łagodne kontrasty, mistrz światłocienia, przepych, ruch anatomia dr. Tulpa, A. Van Dyck, Diego Velazquez.
2. Wymień i omów cechy języka poetyckiego Baroku (przykłady)
· Alegorie – uzyskiwały nowy kształt w zależności od intencji twórcy
· Odrzucenie renesansowej harmonii pomiędzy formą i treścią
· Bogate ozdobne słownictwo, obfitujące w metafory
· Paradoks – sformułowanie sprzeczne z powszechnie przyjętymi opiniami, w którym jest ukryta głębsza myśl filozoficzna
· Oksymoron
· Pointa – zaskakujące zakończenia utworu
· Hiperbola – wyolbrzymienie jakiejś cechy
· Epifora – kończeni wersu, zwrotki tym samym wyrazem, zwrotem
· Koncept – pomysł konstrukcyjny lub stylistyczny mający na celu zaskoczenie czytelnika, nadaje utworowi zamierzoną sztuczność poetycką
· Konceptyzm – kierunek i styl w literaturze baroku, nazwa pochodzi od włoskiego słowa „concetto”(świetny, wyszukany pomysł) U jego źródeł leżała doskonałość formy, szybko przerodziła się w popis wirtuozowski i nabrała sztuczności. Wyróżnia się 2 rodzaje konceptyzmu: 1 operowanie wyszukaną grą słów, paradoksami i konceptami, sentencjami, antytezami, prowadzi do maksymalnej zwięzłości; 2 przeładowanie ornamentyką poetycką, nasycenie alegoriami i symbolami
· Inwersja – szyk przestawny, wzorem łaciny orzeczenie na końcu zdania
· Gradacja – nagromadzenie określeń i ułożenie ich według nasilenia
· Antyteza – zestawienie przeciwstawnych pojęć, sądów w celu uzyskania większego wrażenia
· Sztuka miała za zadanie silnie oddziaływać na psychikę
3. Jan Andrzej Morsztyn – Barokowy mistrz słowa poetyckiego
· Typowe zjawisko epoki
· Najwybitniejszy polski marynista
· Posługiwał się typowymi barokowymi symbolami i metaforami
· Kunszt artystyczny
· Błyskotliwa o błahej, często frywolnej treści
· Nie wnosi wartości ideowych
· Barokowy konceptyzm, zasada poetyckiej niespodzianki
· Intelektualizm
· Poezja jako wykwintna zabawa, doskonale przemyślana konstrukcja
· Sztuczność, ozdobność, liczne anafory, metafory
· Elitaryzm – przeznaczenia sztuki dla wykształconych
· Barokowe motywy czasu, miłości, śmierci
· Typowo barokowy charakter, zmusza do refleksji
· Większość utworów ma tematykę miłosną
· Sonety
· Do trupa – konceptem jest porównanie sytuacji człowieka zakochanego do trupa, stan trupa wywołany jest okolicznościami od niego nie zależnymi, a człowieka zakochany świadomie pozbawia się cech człowieka wolnego, w paradoksalnych antytezach wyraża przekonanie, że los trupa jest lepszy, gdyż śmierć stanowi koniec wszelkich cierpień
· Cuda miłości – podmiot liryczny analizuje sytuację człowieka zakochanego, liczne antytezy i paradoksy służą uwypukleniu charakteru tej sytuacji, seria retorycznych pytań, każde wynika z poprzedniego i ma silniejszy ładunek emocjonalny (gradacja), ostatnia strofa zawiera pointę dotyczącą charakteru uczuć pomiędzy mężczyzną i kobietą, autor stosuje także inwersje, przerzutnie, hiperbole
4. Patriotyczny charakter utworów Wacława Potockiego.
· Utwory wyrażają obywatelski niepokój pisarza i jego poczucie współodpowiedzialności za losy ojczyzny
· Zbytki polskie – krytyka szlacheckiego trybu życia, szlachta pragnie jedynie posiadać wielki majątek, chce żyć ponad stan, chcą by ich bogactwo było widoczne dla innych, marzą o drogich ozdobach, tęsknią za obfitymi biesiadami, liczną służbą, te marzenia szlacheckie skontrastowane są z tragiczną sytuacją Polski, wytyka im brak patriotyzmu i zaangażowania w sprawy narodu, gromadzą zbędne przedmioty podczas gdy inni są biedni, prywata, bezmyślność osłabiają państwo politycznie, co może przyczynić się do jego upadku, troszcząc się o dobro kraju troszczymy się o własne ponieważ dopóki ojczyzna jest silna jej obywatele mogą żyć szczęśliwie
· Nierządem Polska stoi – wiersz jest analizą stanu w jakim znajduje się Polska, krytykuje system ustawodawczy i wykonawczy, nowe ustawy często nie mają żadnej wartości, prawo działa tylko wobec biednych i słabych, a bogaci nie podlegają mu, zaprzecza to zasadom praworządności, kraj ogarnia anarchia, magnaci nie podlegają żadnym prawom, a biedna szlachta musi przestrzegać nawet tych bez sensownych
· Pospolite ruszeni – krytyka źle zorganizowanego systemu obrony kraju, wojsko składa się z przypadkowych ludzi pozbawionych patriotyzmu i chęci walki, przedstawiona jest sytuacja, gdy na obóz polskiej szlachty napadają kozacy, Dobosz idzie budzić śpiących ci odbierają to jako atak na swoją wolność, gdyż rozkazuje im niższy stanem i idą spać dalej, pokazuje to, że szlachta na dobro ojczyzny przedkłada własne interesy, złota wolność i prawo decydowania na sejmikach są najważniejsze, powoduje to rozkład państwa, szlachtę cechuje pycha, warcholstwo, brak męstwa i patriotyzmu, prywata
· Kto mocniejszy ten lepszy – ukazuje sytuacje arian, którzy zostali zmuszeni do przejścia na katolicyzm lub opuszczenia Polski, sprzeciwiającym się konfiskowano majątki, gorzka refleksja dotycząca szerzącej się nietolerancji religijnej, utwór ma charakter dialogu, w wypowiedziach obu słychać gorzką ironię na temat dominacji kościoła katolickiego w Polsce, kontrast prawdziwej wiary z religijną obłudą, dominacja Kościoła jest efektem liczebnej przewagi chrześcijan, utwór jest sprzeciwem przeciwko panującym bezprawnym praktyką i nietolerancji.
5. Portrety sarmatów i ludzi światłych w literaturze staropolskiej.
· Pamiętniki J. CH. Paska – akcja rozgrywa się w latach 1656 – 1688, w Danii, Moskwie, podczas wyprawy na Węgry i w Polsce podczas potopu szwedzkiego, oraz rokoszu lubomirskiego i na wsi w krakowskim gdzie poeta osiadł po zawarciu małżeństwa, Głównym bohaterem jest sam autor, pewny siebie, brawurowy, nie pozbawiony fantazji, wnikliwy obserwator życia, dobry kompan, zarówno „do bitki jak do wypitki”, jako gospodarz dba o swój majątek, jest pazerny i chciwy, pieniacz, skory do zwad i kłótni sąsiedzkich, porywczy i nieprzewidywalny w swych działaniach, autor stara się pomijać wszelkie wady sarmatów. W okrutny sposób traktuje chłopów, przekonany o wyższości Polaków nad innymi narodami, typowe poglądy dla XVII wiecznej szlachty,
· Cechy sarmaty: wiara, wolność, patriotyzm, życie skoncentrowane na dworach, kult swojskości hołdowanie tradycji, niechęć do cudzoziemców, obrona swobód szlacheckich, przestrzegał rycerskich obyczajów, cenił odwagę, waleczność, honor, męstwo, Sarmaty widziany przez innych zacofanie, konserwatyzm, pycha, pewność siebie, ograniczone horyzonty myślowe, niskie wykształcenie, brak patriotyzmu, popiera złotą wolność
6. Zjawisko sarmatyzmu w literaturze polskiego Baroku (Geneza, przykłady).
· Pogląd o szczególnym pochodzeniu szlachty polskiej. Nawiązuje do opinii XVIw. Historyków, twierdzono, że polska szlachta wywodzi się od Sarmatów starożytnego plemienia, przed wiekami zamieszkującego ziemie polskie. Sarmatom przypisywano wiele wspaniałych cech charakteru np. duma, waleczność, odwaga, męstwo, wierność.
· Sarmatyzm w sztuce jest związany z dworami i dworkami średniej szlachty, wyrastał z tradycji i miał charakter swojski, związany z kulturą ludową. Propagowano kult rodzimej obyczajowości i specyficzny rodzaj patriotyzmu.
· Cechy sarmaty: wiara, wolność, patriotyzm, życie skoncentrowane na dworach, kult swojskości hołdowanie tradycji, niechęć do cudzoziemców, obrona swobód szlacheckich, przestrzegał rycerskich obyczajów, cenił odwagę, waleczność, honor, męstwo,
· Przedstawiciele kierunku: W. Potocki, J. Ch. Pasek
· Pamiętniki J. CH. Paska – akcja rozgrywa się w latach 1656 – 1688, w Danii, Moskwie, podczas wyprawy na Węgry i w Polsce podczas potopu szwedzkiego, oraz rokoszu lubomirskiego i na wsi w krakowskim gdzie poeta osiadł po zawarciu małżeństwa, Głównym bohaterem jest sam autor, pewny siebie, brawurowy, nie pozbawiony fantazji, wnikliwy obserwator życia, dobry kompan, zarówno „do bitki jak do wypitki”, jako gospodarz dba o swój majątek, jest pazerny i chciwy, pieniacz, skory do zwad i kłótni sąsiedzkich, porywczy i nieprzewidywalny w swych działaniach, autor stara się pomijać wszelkie wady sarmatów
7. Na czym polega nieprzemijająca wartość komedii Moliera.
· Utwory napisane przez Moliera: Skąpiec, Świętoszek, Mizantrop, Szkoła żon
· Zarzucano mu wyolbrzymianie cech bohaterów, służyło to do ich uwypuklenia
· Utwory opowiadały o XVIII wiecznych ludziach, przedstawiał postacie ze wszystkich warstw społecznych, wydarzenia rozgrywały się w typowej ówczesnej rzeczywistości
· Piętnował fałsz, przedstawiał prawdziwe życie
· Efekt komizmu czerpał z wyolbrzymienia ironii życia, uważał, że „Nie ma prawdy bez komizmu i ni ma komizmu bez prawdy”
· Styl bardzo teatralny
· Łatwość przechodzenia od tonu wzniosłego do mowy potocznej
· Nie przywiązywał uwagi do wątków pobocznych
· Obiektem zainteresowania nie jest intryga, a główni bohaterowie
· Ulubionym gatunkiem była farsa
· Bohaterowie ukształtowani na obraz ówczesnych ludzi stanowią obrazy ponadczasowych typów ludzi
· Uważał, że ludźmi rządzą instynkty nad którymi nie da się zapanować
· Kolejne sztuki były przyczyną licznych skandali
· „Świętoszek” – została przyjęta bardzo krytycznie, dostojnicy kościoła odebrali ją jako atak na wszystkie świętości, domagali się zakazu jej wystawiania, Moliera atakował obłudę i fałszywą pobożność, krytykuję skrajną dewocję, która umożliwia ludziom jak tytułowy Tartuffe działanie, utwór łączy cechy komedii charakteru i intrygi Tartuffe – mężczyzna o dużym osobistym wdzięku, tajemniczy, udając człowieka głęboko wierzącego zdobywa zaufanie Orgona, który zafascynowany jego pobożnością zaprasza do swojego domu, udziela całej rodzinie zbawiennych rad, doszukuje się we wszystkich grzechu. Orgon tak mu wierzy, że zapisuje mu cały majątek. Zostaje zdemaskowany przez Elmirę – żonę swojego dobroczyńcy, w której się zakochał.
Pani Pernelle – matka Orgona bezkrytycznie wierzy Świętoszkowi, fanatyczka, zaślepiona
Elmira – uczciwa, mądra, przebiegła, ona demaskuje Tartuffe’a
Doryna – służąca, typ postaci charakterystyczny dla antyku, jej pomysłowość i tupet ratują rodzinę od tragedii, pociesza swoją panią, jest gotowa dla niej zrobić wszystko, widzi i rozumie więcej niż ludzie u których pracuje
8. Rozwój szkolnictwa i różnych dziedzin życia kulturalnego w Polsce w wieku oświecenia (czasopiśmiennictwo itd.)
· Rozwój instytucji o charakterze kulturowym, społecznym i oświatowym
· Mecenat króla Stanisława Augusta Poniatowskiego
· Komisja Edukacji narodowej
· 1765 założenie szkoły rycerskiej
· 1774 powstanie teatru narodowego
· „Monitor” – pismo propagujące kulturę, powiązane z królem: Trembecki, Wybicki, Konarski, Zamoyski, Krasicki, przyczynił się do rozwoju literatury i propagowania reform. Ukazywał się 21 lat, ale największą rolę odegrał w ciągu pierwszych 3 lat, kreowany na wzór angielskich pism, propagował hasła oświecenia, umiarkowany postęp, zwalczał sarmację i proponował model szlachcica ziemianina, opowiadało się za równouprawnieniem chłopów, zajął stanowisko wobec mieszczan uznając ich zasługi
· Zadaniem prasy było przekazywanie wiedzy o aktualnych wydarzeniach i kształtowanie opinii publicznej
· Nowiny Polskie przekształcone w Kurier Polski
· Zabawy przyjemne i pożyteczne – organ prasowy obiadów czwartkowych, adresowane do elit, zawierało informacje o aktualnych wydarzeniach politycznych
· Gazeta narodowa i obca – wydawana w okresie sejmu 4 letniego redagowana przez Niemcewicza, organ stronnictwa patriotycznego, informowała o postępach w pracym próbowała zjednoczyć zwolenników
· Gazeta Warszawska – pismo informacyjne
· Magazyn Warszawski – pismo informacyjno rozrywkowe
9. Rola i znaczenie teatru w okresie oświecenia.
· Z inicjatywy Poniatowskiego powstał w Warszawie pierwszy teatr publiczny,
· Miał odgrywać rolę „świeckiej kazalnicy” propagować reformy i ideologię oświecenia
· 19 XI 1765 wystawienie „Natrętów” Bielackiego, sztuki zamówionej przez króla na otwarcie
· Wystawiano komedie ośmieszające sarmatów
· Franciszek Zabłocki – najwybitniejszy twórca komedii tego okresu, nawiązywał do twórców Francuskich, ale czerpał też z Polskich „Fircyk w zalotach” uznawana za najlepszą polską komedię tego okresu
· Wojciech Bogusławski – wprowadził teatr w okres rozkwitu, w wieku 21 lat związał się ze sceną spowodowało to oburzenie całego otoczenia, gdyż zawód aktora uznawany był za uwłaczający dla szlachcica, był doskonałym aktorem i reżyserem, wychował następców, założył szkołę dramatyczną. „Śpierwogra”, „Cud mniemany czyli krakowiacy i górale” wprowadził na scenę lud, obraz sielanki, demokratyczne tendencje, aluzje polityczne, cieszył się popularnością. Nazywany bywa Ojcem Tetru Polskiego. Ogromne zasługi dla rozwoju teatru, zwracał uwagę na mimikę, muzykę, dźwięk, światło i scenografię
10. Zasługi KEN
· Pełna jej nazwa to Komisja nad Edukacją Młodzi Szlacheckiej Dozór Mająca. Była podległym królowi państwowym zarządem oświaty. Stanowiła pierwszą w europie organizację oświatową o charakterze odrębnym od ministerstwa, podlegały jej wszystkie szkoły z wyjątkiem Szkoły Rycerskiej.
· Została utworzona na mocy uchwały sejmu z dnia 14 października 1773 roku. Jej powstanie było związane z kasacją zakonu Jezuitów, który skupiał w swoich rękach całe niemal szkolnictwo Rzeczpospolitej. Na jej potrzeby przeznaczono cały majątek po skasowanym zakonie.
· Komisja edukacji narodowej dokonała zeświecczenia szkolnictwa, zarówno w doborze zespołu nauczającego jak i przedmiotów nauczania. Został stworzony jednolity system szkolnictwa o układzie hierarchicznym. Akademię krakowską i wileńską poddano gruntownym reformą. Zsekularyzowano program nauczania i grono pedagogiczne, jako obowiązujący język wykładów wprowadzono polski.
· Pod kierownictwem Komisji powstały 74 szkoły średnie, podzielone na 10 szkół wydziałowych i podlegające im szkoły średnie. Został opracowany dla nich nowy program, który większy nacisk kładł na nauki ścisłe, poznanie języka polskiego, oraz historii i geografii polski, ograniczono natomiast rolę łaciny i usunięto teologię, która została zastąpiona przez świecką etykę.
· KEN zainicjowała akcję tworzenia szkół elementarnych, zwanych parafialnymi, mających kształcić dzieci chłopskie. Z powodu braku funduszy podjęto nieudaną próbę opodatkowania na rzecz szkolnictwa elementarnego probostw. Fiasko tego doświadczenia Komisję do poprzestania na zaleceniach dla istniejących już szkół wiejskich. KEN interesował się ich losem, wydawał dla nich specjalne podręczniki.
· Zostały stworzone seminaria nauczycielskie, które miały uniezależnić szkolnictwo od nauczycieli duchownych.
· KEN zajęła się opracowaniem nowoczesnych podręczników. W 1775 zostało powołane Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, złożone z uczonych i pedagogów, opracowało one 27 ksiąg głównie dla szkół średnich, ale także Gramatykę języka polskiego i Elementarz.
· Głównymi działaczami Komisji edukacji narodowej byli: Adam Kazimierz Czartoryski, Ignacy Potocki, Książe Michał Jerzy Poniatowski, Andrzej Zamoyski, a współpracownikami: Hugo Kołątaj, Grzegorz Piramowicz i Kazimierz Narbutt.
· Towarzystwo Przyjaciół Nauk powołane w 1800 roku, zrzeszało wybitnych uczonych i literatów z całego kraju.
· Zostało powołane w celu udokumentowania historii Polski, oraz rozwój nauki i kultury polskiej.
· Organizowała różne prace naukowo badawcze z zakresu nauk ścisłych i humanistycznych, a także działania praktyczne mające bezpośredni wpływ na rozwój gospodarczy kraju dotyczyły między innymi medycyny, rolnictwa i kopalnictwa.
· Zlikwidowane po upadku powstania listopadowego na skutek represji rosyjskich
11. Wymień gatunki literackie uprawiane przez Ignacego Krasickiego i scharakteryzuj jeden z nich.
· Satyry
· Listy Poetyckie
· Bajki – należy do utworów dydaktycznych, wywodzi się z twórczości narodowej, wielki wpływ na ten gatunek miał Grecki twórca Ezop. Bajki mają najczęściej charakter metaforyczny, ich bohaterami często są zwierzęta, o cechach ludzkich, odgrywają rolę masek, gdy bohaterami są ludzie bajka nabiera cech satyrycznych. Bajki można podzielić na: epigramatyczne – krótkie, zwięzłe i narracyjne – zawiera miniaturową fabułę. Zawierają wiedzę życiową, przeciwstawiają dwie postawy, przesłanie, może być wypowiedziane wprost morał na początku lub końcu utworu, niekiedy morał wynika z treści.
· Krasicki uważany był za mistrza bajek, gatunek odpowiadał właściwością jego talentu, humanitaryzm, aluzje polityczne są wyrazem zaangażowania w odnowę obyczajów. Jego zdaniem wyplenienie zła jest niezwykle trudne, prawie niemożliwe, dlatego jego bajki są zabarwione gorzką ironią, uczą sprawiedliwości, krytycyzmu, ostrzegają przed obłudą. Stworzył ponad 170 bajek, większość epigramatycznych. Krytykował nierówność społeczną, wyzysk chłopów przez dziedziców
· Szczur i kot – piętnuje pychę, zarozumiałość morał – pycha prowadzi do utraty poczucia rzeczywistości i tragedii
· Ptaszki w klatce – problem zniewolenia, patriotyzmu, posłuszeństwa wobec zaborcy – próba uświadomienia młodym ich narodowości
· Filozof – negowanie prawd, istnienia Boga do czasu zagrożenia, chwiejność zasad i charakteru – człowiek powinien mieć stałe poglądy
· Dewotka – Fałszywa pobożność, ukazana różnica między fałszywą pobożnością, a prawdziwym charakterem człowieka – krytyka ludzkiej obłudy
· Kruk i lis – fałszywa skromność, łatwowierność, naiwność – przestrzega prze zbytnią naiwnością
· Jagnie i wilcy – krytyka prawa silniejszego i zbrodni, której ofiarą są słabi – prawo powinno być jednakowe dla wszystkich biednych i bogatych
12. Krytyka wad społeczeństwa Polskiego w „Satyrach” i „Monachomachii”.
· W satyrach autor wyraża swój krytyczny stosunek do określonych zjawisk, ma to na celu ich napiętnowanie, ośmieszenie. Satyra pełni funkcje publicystyczną, podejmuje aktualną tematykę, przeważnie ma formę gawędy w formie wykładu, przemówienia, dialogu lub swobodnej narracji. Wyróżniamy satyry: konkretne związane ściśle z wydarzeniami sytuacją bądź osobami współczesnymi autorowi; abstrakcyjną – ośmiesza ludzkie wady w oderwaniu od rzeczywistości. Ze względu na tematykę wyróżniamy satyry: polityczne – odnosi się do konkretnych wydarzeń i postaci, panflet – utwór napastliwy, często anonimowy, atakujący osoby, grupy, organizacje lub zjawiska, paszkwil – utwór zjadliwy oszczerczy, anonimowy, wymierzony przeciw konkretnej osobie.
· Najpopularniejszy gatunek oświeceni, odpowiada założeniom moralizatorsko-dydaktycznym,
· Pijaństwo – ukazuje zgubne skutki picia, dialog między i pijakiem i człowiekiem głoszącym potrzebę umiaru, ośmieszenie pijaka, zawiera dialogi i elementy opowiadania, utwór dynamiczny, komizm, wciąż aktualna tematyka
· Świat zepsuty – porównanie czasów współczesnych autorowi z minionymi, autor dochodzi do wniosku, że honor, uczciwość, prawdomówność i bohaterstwo, nie są tak cenione jak dawniej, ustępują miejsca kłamstwu i obłudzie. Oskarża Polaków o doprowadzenie do upadku państwa przez okradanie państwa. Porównuje kraj do tonącego okrętu. Krasicki analizuje sytuację, przyczyną upadku jest zepsucie moralne Polaków, którzy doprowadzili do upadku potężnego, budowanego przez wieki Państwa. Poeta wyraża emocjonalny stosunek do problemów kraju.
· Monachomachia przedstawia spór zakonników karmelitów i dominikanów, która przeradza się w bójkę, a ta z kolei w ucztę. Opisany styl życia zakonników, autor szydzi z ich lenistwa, odzwyczajenie się od pracy, oskarża ich o zacofanie, brak zainteresowania wiedzą, pijaństwo, niezgodność stylu życia z głoszonymi wartościami. Duchowieństwo, które same ma problemy z wykształceniem nie powinno uczyć innych. Zakonnicy mają zawężone horyzonty myślowe. Autor nie krytykuje religii, tylko zachowanie zakonników, łamiących śluby zakonne, zaniedbują obowiązki, skłonni do kłótni i zbytku Poemat ukazuje miasteczko gdzie jest aż 9 klasztorów i tylko nieliczne domki, których mieszkańcy są wyzyskiwani, gdyż musza utrzymać duchownych.
13. Dydaktyzm bajek Ignacego Krasickiego.
· Bajki – należy do utworów dydaktycznych, wywodzi się z twórczości narodowej, wielki wpływ na ten gatunek miał Grecki twórca Ezop. Bajki mają najczęściej charakter metaforyczny, ich bohaterami często są zwierzęta, o cechach ludzkich, odgrywają rolę masek, gdy bohaterami są ludzie bajka nabiera cech satyrycznych. Bajki można podzielić na: epigramatyczne – krótkie, zwięzłe i narracyjne – zawiera miniaturową fabułę. Zawierają wiedzę życiową, przeciwstawiają dwie postawy, przesłanie, może być wypowiedziane wprost morał na początku lub końcu utworu, niekiedy morał wynika z treści.
· Krasicki uważany był za mistrza bajek, gatunek odpowiadał właściwością jego talentu, humanitaryzm, aluzje polityczne są wyrazem zaangażowania w odnowę obyczajów. Jego zdaniem wyplenienie zła jest niezwykle trudne, prawie niemożliwe, dlatego jego bajki są zabarwione gorzką ironią, uczą sprawiedliwości, krytycyzmu, ostrzegają przed obłudą. Stworzył ponad 170 bajek, większość epigramatycznych. Krytykował nierówność społeczną, wyzysk chłopów przez dziedziców
· Szczur i kot – piętnuje pychę, zarozumiałość morał – pycha prowadzi do utraty poczucia rzeczywistości i tragedii
· Ptaszki w klatce – problem zniewolenia, patriotyzmu, posłuszeństwa wobec zaborcy – próba uświadomienia młodym ich narodowości
· Filozof – negowanie prawd, istnienia Boga do czasu zagrożenia, chwiejność zasad i charakteru – człowiek powinien mieć stałe poglądy
· Dewotka – Fałszywa pobożność, ukazana różnica między fałszywą pobożnością, a prawdziwym charakterem człowieka – krytyka ludzkiej obłudy
· Kruk i lis – fałszywa skromność, łatwowierność, naiwność – przestrzega prze zbytnią naiwnością
· Jagnie i wilcy – krytyka prawa silniejszego i zbrodni, której ofiarą są słabi – prawo powinno być jednakowe dla wszystkich biednych i bogatych

14. „Monachomachia” jako poemat heroikomiczny.
· Poemat heroikomiczny czyli bohatersko żartobliwy, parodiujący wielkie poematy epickie i eposy ma charakter złośliwy, ośmieszający
· Długi, epicki utwór wierszowany, elementy opisów
· Efekt komiczny otrzymany przez przekazanie błahej treść w podniosłej formie, wydarzenia są opisane w sposób poważny, ale bohaterowie mają słabe charaktery, liczne wady, są stylizowane na wielkie osobowości
· Poeta posługuje się komizmem, satyrą, karykaturą, śmieszność wynika z różnicy między obowiązującym wzorem a rzeczywistością ukazaną w utworze
· Paradoksy
· Oksymorony
· Porównania homeryckie
· Wielość epitetów w odniesieniu do błahych sytuacji
· Dobór słownictwa pozornie nie harmonizującego z dostojeństwem bohaterów
Monachomachia
· Poemat epicki, wierszowany, elementy dydaktyczno moralizatorskie
· Przedmiotem zainteresowania wojna mnichów, już to wskazuje, że autor posłuży się parodią
· Wizerunki bohaterów służą autorowi do krytyki zacofanie kleru
· Styl kwiecisty, pompatyczny, barokowy
· Kontrast między wzorem mnicha a rzeczywistością, próżniactwo, zacofanie, pijaństwo, awanturnictwo
15. Ignacy Krasicki – gorzki czy zabawny?
16. Stronnictwa Polityczne i ich przedstawiciele i postawy w poemacie Juliana Ursyna Niemcewicza „Powrót posła”
· Utwór powstał w czasie trwania sejmu 4 letniego, sytuacja Polski była wówczas bardzo ciężka
· Podkomorzy – urzędnik ziemski, przedstawiciel średniej szlachty, kultywuje dawne obyczaje i cnoty jest przedstawicielem stronnictwa patriotycznego. Uważa edukacje za ważny element wychowania, twierdzi, że młodzi powinni od cudzoziemców uczyć się cnót, a nie naśladować bezkrytycznie ich obyczaje. Wyżej ceni dobro publiczne niż własne, Jest przeciwnikiem liberum veto i wolnej elekcji. Zwolennik uwłaszczenia chłopów. Jego zdaniem przyczyną upadku Polski są zwyczaje jej obywateli: lenistwo, pijaństwo
· Walery – syn podkomorzego, poseł ziemski przedstawiciel stronnictwa patriotycznego, służbę ojczyźnie uważa za swój obowiązek Walery jest wzorem cnót i patriotyzmu.
· Starosta Gadulski – jest typowym sarmatą, jego poglądy polityczne są konserwatywne i świadczą o zacofaniu umysłowym, jego przewidywania polityczne świadczą o nieznajomości stosunków międzynarodowych Jest przeciwnikiem reform sejmu czteroletniego Zwolennik liberum veto i złotej wolności szlachty Ideałem dla niego są minione czasy kiedy to jak sam mówi, a argumentacja tego stwierdzeni demaskuje jego nieuctwo
17. „Powrót posła” jako komedia polityczna.
18. Wybitni publicyści okresu sejmu czteroletniego i ich dzieła.
Stanisław Konarski – Głos wolny wolność ubezpieczający
· Poprawa położenie chłopstwa
· Wyłączenie go spod sądownictwa dziedziców
· Reorganizacja państwa mająca na celu wzmocnienie go
· Reforma armii
· Ograniczenie liberum veto
· Reformy gospodarcze
· Niewola chłopów przyczyną zacofania Polski
O Skutecznych rad sposobie
· Odrzucenie liberum veto
· Zmiana prawa
· Krytyka „złotej wolności”
· Nowa organizacja sejmu, druga izba senatorska i zasada większości głosów
· Czynne prawo wyborcze dla szlachty posesjonackiej
· Król zajmuje stanowisko jak większość posłów
19. Wartości polskiej publicystyki XVI i XVII wieku.
20. „Serce czułe”, czyli o sentymentalizmie w poezji polskiej na podstawie twórczości Franciszka Karpińskiego
· Sentymentalizm był jednym z głównych nurtów poezji oświecenia
· Założenia tego nurtu zawarł w swojej rozprawie „O wymowie w prozie i poezji” Franciszek Karpiński
· Tematem poezji powinna być cała ziemia, a przede wszystkim człowiek
· Społecznym konwenansom i pozornym wartością poeta musi przeciwstawić wrażliwą i czułą jednostkę związaną z naturą, oraz szczere więzi międzyludzkie
· Odrzucenie klasycznych założeń o konieczności podporządkowania poezji sztywnym normą, a źródłem poezji powinno być jednostkowe doświadczenie
· Polscy poeci powinni odwoływać się do wzorców europejskich, ale ich twórczość powinna być silnie związana z tradycją narodową
· Pojęcie „Serce czułe” związane z powrotem do natury, poszukiwanie zniszczonych przez cywilizację wartości i budowanie stosunków społecznych opartych o zasady moralne i szczere uczucia
· Tematem dzieł miały być wewnętrzne przeżycia i refleksja nad rolą człowieka w świecie
· Typowe gatunki to: sielanka, elegia, pieśń liryczna, dramat, powieść, oraz tragedia sentymentalna
· Bohater – czuły, bogate życie wewnętrzne, skłonność do autoanalizy, przeżywa ulotne subtelne uczucia
· Język – prosty i obrazowy, odwoływanie się do tradycji ludowych
· Laura i Filon – sielanka, ma charakter dialogu, poprzedzony monologiem Laury mającym charakter arii operowej. Bohaterowie to pasterze. Laura oczekuje na ukochanego, dochodzi do wniosku, że musiał znaleźć inną, on chciał natomiast wypróbować ich miłość, następuje czułe pogodzenie. Tematem są uczucia, zazdrość i gniew zostają pokonane przez prawdziwą miłość. Tłem wydarzeń jest wiejska przyroda. Ważniejsze od zdarzeń zewnętrznych są wewnętrzne uczucia bohaterów.
21. Barokowa twórczość D. Naborowskiego – poczucie przemijania życia na podstawie wybranych utworów.
· Kunsztowna poezja
· Przywołuje pojęcie marności i ludzkiego przemijania
· Rozważa miejsce człowieka w nietrwałym świecie
· Alegoryczne wyobrażenie czasu, a także śmierci i nicości
· Marność – nawiązanie do motywu „vanitas” z księgi Koheleta, określa on dramatyczną marność ludzkiego życia, człowiek jest rozdarty pomiędzy duszę i ciało, skazany jest na dokonywanie samotnych wyborów, życie człowieka i doczesne wartości są nietrwałe i przemijające, poeta uważa, że trzeba odnaleźć harmonię pomiędzy potrzebami duszy i ciała, życie jest darem od boga trzeba je wykorzystać nie zapominając o obowiązkach moralnych, życie choć nietrwałe może być źródłem radości, lęk przed kresem życia osłabia, trzeba pamiętać o życiu wiecznym. Wiara w Bożą dobroć i sprawiedliwość i współistnienie przemijalności i wiecznego trwania jest próbą rozwiązania dramatycznych sprzeczności nękających ludzi baroku, Naborowski odchodzi o średniowiecznej ascezy, życie powinno stanowić okres przygotowania do śmierci, umieć połączyć sprzeczne pragnienia duszy i ciała
· Do Anny – anafora „Z czasem” ma uświadomić wszechwładzę czasu, który niszczy wszelkie elementy świata, także człowieka, stosując wyliczenie autor wskazuje na nietrwałość świata doczesnego, zmienność i przemijalność, zmieniają się ludzie, pory roku, zaskakująca pointa – miłość podmiotu lirycznego jest nie przemijająca nie zmienna, przeciwstawia się to nietrwałości świata, wnosi pewien komizm, miłość zbliża człowieka do wieczności nadaje jego egzystencji właściwy sens