Charakterystyka systemu podatkowego

Spis treści:

1. Pojęcie, funkcje i zasady podatkowe???????????????????2
1.1. Pojecie podatku ???????????????????????.2
1.2. Funkcje podatków ??????????????????????.2
1.3. Zasady podatkowe ??????????????????????3
2. Technika podatkowa?????????????????????????.5
3. Rodzaj podatków ??????????????????????????.6
3.1. Podział podatków ze względu na kryterium przedmiotowe??????..6
3.2. Podatki bezpośrednie a podatki pośrednie ?????????????8
3.3. Podatki państwowe a podatki samorządowe ????????????11
3.4. Podział podatków według kryterium terytorialnego?????????.11
3.5. Podział według podmiotowych źródeł pochodzenia?????????13
4. Opłaty??????????????????????????????...13
4.1. Rodzaje opłat stosowanych przez władze publiczne ?????????15
4.2. Opłaty lokalne ???????????????????????...15
5. Cła ????????????????????????????????16
6. Bibliografia ????????????????????????????..17

1. Pojęcie, funkcje i zasady podatkowe

1.1. Pojęcie podatku

Podatek to obowiązkowe świadczenie na rzecz państwa, nie wiążące się bezpośrednio z żadnymi korzyściami. Mianem podatków nazywamy świadczenia pieniężne osób fizycznych i jednostek gospodarczych na rzecz władzy publicznej o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i ogólnym. Świadczenia te umożliwiają tej władzy realizację jej zadań publicznych i społecznych. Przy podanej wyżej definicji podatków, do szeroko rozumianych podatków należy zaliczyć poza świadczeniami pieniężnymi, oficjalnie nazywanymi podatkami, także cła, składkę świadczenia zdrowotnego oraz składki i wpłaty na różnego rodzaju państwowe fundusze celowe, jeżeli mają one charakter przymusowy. Do szeroko rozumianych podatków należy zaliczyć także wpłatę od zysku dokonywaną przez przedsiębiorstwa państwowe i jednoosobowe spółki skarbu państwa.
Podatki są świadczeniami bezzwrotnymi. Oznacza to, że jeżeli zostały one naliczone i pobrane w sposób prawidłowy w odpowiedniej wysokości, to w żadnych okolicznościach nie podlegają one zwrotowi. Co więcej w przypadku ewentualnych nadpłat są one bezpośrednio zwracane podatnikom, tylko w okolicznościach ściśle określonych prawnie. W pozostałych przypadkach nadpłaty są traktowane jako zaliczka na poczet przyszłego zobowiązania podatkowego.
Podatki są świadczeniami pieniężnymi o charakterze nieodpłatnym, co oznacza, że z tytułu ponoszenia ciężaru społecznego, podatnikom nie przysługuje świadczenie wzajemne ze strony państwa lub samorządu terytorialnego. Podatki są zatem świadczeniami pieniężnymi o charakterze bez ekwiwalentu.
Podatki są świadczeniami pieniężnymi o charakterze ogólnym. Nakłada je władza publiczna na określone grupy podatników wg ogólnie obowiązujących zasad prawnych. Żaden podatek nie ogranicza się do jakiegoś konkretnego przypadku, czy też konkretnej jednostki. Każdy znajdujący się w sytuacji określonej prawem jest zobowiązany zapłacić podatek w terminie i wysokości określonym tym prawem.

1.2. Funkcje podatków

Podstawowe funkcje podatków, to:
a) funkcja fiskalna
b) funkcja redystrybucyjna.
c) funkcja stymulacyjna
d) funkcja informacyjna
e) funkcja społeczna
a) Jedną z podstawowych funkcji podatków jest funkcja fiskalna, której realizacja ma zapewnić budżetowi odpowiednie dochody niezbędne do pokrycia wydatków publicznych. Uzyskiwanie tak znacznych dochodów ma zarówno konsekwencje ekonomiczne jak i polityczne. Przykładowo stosowanie różnych stawek podatku VAT może wpływać na zmiany asortymentu produkcji.
b) Kolejną funkcją podatków jest funkcja redystrybucyjna, gdzie z jednej strony mamy do czynienia z dystrybucją dochodu narodowego dokonywanego przez podatki a z drugiej podział dochodu osiągniętego tą drogą.
c) Oprócz wyżej wymienionych podatki pełnią funkcję stymulacyjną. Motywowanie obejmuje oddziaływanie na działalność gospodarczą w zakresie zwiększenia jej efektywności. Przykładem mogą być preferencje podatkowe dla inwestycji, badań naukowych czy ochrony środowiska.
d) Podatki pełnią również funkcję informacyjną, gdyż wysokość dochodów osiąganych przez budżet z podatków odzwierciedla przebieg procesów gospodarczych, podziału i wymiany.
e) Ostatnią z wymienianych przeze mnie funkcji, jest funkcja społeczna (socjalna). W konstrukcji podatku niejednokrotnie uwzględnia się indywidualną sytuację podatnika. Bierze się pod uwagę jego wysokość dochodów, liczbę osób będących na jego utrzymaniu czy wydatki mieszkaniowe. Może się tak zdarzyć, że niskie dochody mogą być wyłączone z opodatkowania lub podlegać

1.3. Zasady podatkowe

Potężna rola państwa w sferze gospodarki oraz w sferze społecznej, jak też rozmaite skutki, które mogą wynikać z działalności finansowej, w tym zwłaszcza z polityki podatkowej, zmuszają do wnikliwego rozważenia tych kwestii.
Z opisu rozwoju instytucji budżetu państwa wynika, że jednym z podstawowych problemów, z którymi borykały się społeczeństwa (ludność) różnych krajów, była samowola podatkowa władców, a później państwa. Był to proces długotrwały i najeżony przeszkodami.
W wyniku historycznego rozwoju państwa, budżetu i podatków wykształciły się pewne zasady podatkowe. Są one rezultatem doświadczeń podatkowych. Jest to zestaw zaleceń formułowanych przez teorię ekonomii i finansów pod adresem państwa, tzn. parlamentu, rządu, partii politycznych itd.
Twórca pierwszych zasad podatkowych był Adam Smith, który sformułował cztery podstawowe kanony podatkowe:
równość,
pewność,
dogodność,
taniość.
Istotny wkład w rozwój zasad podatkowych wniósł niemiecki teoretyk ekonomii i finansów Adolf Wagner, który jeszcze pod koniec XIX w. rozszerzył i uporządkował zasady podatkowe. Podejście A. Wagnera do zasad podatkowych niewiele straciło na aktualności i jest na ogół uznawane przez współczesną naukę o finansach publicznych. Rysunek poniżej przedstawia rodzaje zasad podatkowych, ujętych w cztery grupy.

Rys.1. Przegląd zasad podatkowych

Do grupy zasad fiskalnych zalicza się zasadę, wedle której podatki powinny być wydajnym źródłem dochodów władz publicznych, tzn. państwo powinno sięgać do takiego przedmiotu opodatkowania, który dostarczy dochodów niezbędnych do realizacji funkcji i zadań państwa oraz władz samorządowych.
Inną zasadą fiskalną jest zasada elastyczności; oznacza ona, iż podatek powinien reagować na zmieniające się procesy i zdarzenia gospodarcze oraz społeczne. Podatki powinny być tak skonstruowane, żeby uwzględniały różną w różnym czasie sytuacje podatników, jak i całej gospodarki. Zasadę tę, która pierwotnie wskazywała na zachowanie prostej zależności między np. rozmiarami działalności gospodarczej a wysokością podatków, twórczo rozwinięto w ramach koncepcji automatycznych stabilizatorów koniunktury. Koncepcja ta zakłada reagowanie skal podatkowych na przebieg cyklu koniunkturalnego.
Ostatnia z zasad fiskalnych jest zasada stałości, która zwraca uwagę państwa na konieczność ograniczonych zmian w systemie podatkowym. Chodzi zarówno o unikanie wprowadzania nowych podatków, jak też o unikanie zmian w podatkach już istniejących. Niezbyt częste zmiany w systemie podatkowym wywołują negatywne skutki w gospodarce, są też niebezpieczne ze względów społecznych i politycznych, gdyż destabilizują panujący układ stosunków. Przy nadmiernej fluktuacji systemu podatkowego ani przedsiębiorcy, ani konsumenci, ani inwestorzy nie mogą podejmować racjonalnych decyzji, zwłaszcza dotyczących dłuższego horyzontu czasu.
Podstawowa zasada ekonomiczna podatków polega na tym, że w wyniku ciężarów podatkowych nie może być naruszony majątek podatnika. Innymi słowy, podatek powinien być pokrywany z bieżących dochodów. Nie wyklucza to, oczywiście, przyjmowania majątku jako przedmiotu i podstawy opodatkowania. Wysokość podatku nie może jednak zmniejszać majątku podatnika, gdyż groziłoby to jego ruiną. W następnych okresach podatkowych taka polityka obróciłaby się przeciwko państwu, które mogłoby utracić wpływy z podatku wobec krachu gospodarczego podatników.
Wśród zasad sprawiedliwego opodatkowania najmniej wątpliwości budzi zasada powszechności, według której ciężary podatkowe powinny mieć charakter powszechny, czyli każdy obywatel, przedsiębiorca itp. Powinien być objęty podatkiem, jeżeli spełnione są warunki powstania stosunku podatkowego.
Druga zasadą sprawiedliwego opodatkowania jest zasada równości. Głosi ona, że ciężary podatkowe powinny być rozłożone równomiernie na wszystkich podatników. Z tą ogólnie słuszną tezą wiąże się jednak wiele wątpliwości i pytań. Jedną z możliwych realizacji tej zasady jest obciążenie podatników proporcjonalnie do ich dochodów. Rozwiązanie takie byłoby jednak niezgodne z trzecią zasada sprawiedliwości, czyli zasadą zdolności podatkowej.
Zasada ta nawiązuje do zasady równości ofiar, której twórcą jest J.S.Mill, według którego podatnik osiągający taki sam dochód, powinien poświecić na rzecz wspólnoty (państwa) identyczna korzyść, czyli ponieść taką samą ofiarę.
W ramach zasad sprawiedliwości opodatkowania wyróżnia się zasadę ?sprawiedliwości poziomej? i ?sprawiedliwości pionowej?. Istota sprawiedliwości poziomej sprowadza się do tezy: ?równi powinni być traktowani równo? . Zasada ta ma więc wyraźnie normatywny charakter. Określenie jej jako ?sprawiedliwość pozioma? przypisywana jest R.A.Musgrave?owi. Konsekwentnie ?nierówni powinni być traktowani nierówno?. Zauważamy, że także w bardziej analitycznym podejściu do zasady sprawiedliwości podatkowej napotykamy na ten sam problem akceptacji lub odrzucenia skali nierówności dochodów. System podatkowy może korygować proporcje pierwotnego podziału dochodu narodowego, jeżeli podział ten uznany zostanie za niesprawiedliwy.
Ostatnią grupą zasad podatkowych są tzw,. zasady techniczne, w umownym znaczeniu tego słowa. Zasada pewności głosi, że podatki powinny być takie, aby były niezawodnym źródłem dochodów państwa. Z drugiej strony, również podatnik powinien góry wiedzieć , jaki podatek będzie płacił w związku z prowadzoną działalnością lub/i osiąganymi dochodami.
Druga zasada techniczna, zasada dogodności, oznacza, że pobór podatku powinien uwzględniać warunki finansowe podatnika, cykl i charakter jego działalności itp. Istotny jest również przedmiot opodatkowania.
Z powyższą zasadą wiąże się trzecia zasada techniczna, zasada taniości poboru podatku. Chodzi o to, aby koszty realizowania podatków nie uszczuplały nadmiernie dochodów państwa. W przeciwnym razie obciążenie społeczeństwa podatkami musiałoby wzrosnąć.

2. Technika podatkowa

Technika podatkowa służy do obliczania i ściągnięcia należności podatkowej. Elementami tej techniki są:
podmiot opodatkowania,
przedmiot podatku
podstawa opodatkowania,
stawka podatkowa
skala podatkowa
zezwolenia, ulgi i zwyżki podatkowe
Podmiotem opodatkowania jest każda osoba, na której ciąży obowiązek podatkowy. Rozróżnić trzeba podmiot czynny i bierny. Podmiotem czynnym jest przede wszystkim państwo, które wykorzystuje swoje atrybuty i posługuje się przymusem administracyjnym przy ściąganiu podatków. Podmiotem czynnym mogą być także władze samorządowe. Podmiotem biernym są osoby prawne i fizyczne zobowiązane do zapłacenia podatku.
Przedmiotem podatku jest rzecz lub zdarzenie, które wywołuje obowiązek podatkowy.
Podstawą opodatkowania jest z reguły przedmiot opodatkowania określony wartościowo. Czasem jednak podstawę opodatkowania wyraża się w jednostkach fizycznych. Przykładem tej ostatniej sytuacji jest podatek od psów albo stosowane dawniej pogłówne.
Stawka podatkowa to relacja kwoty podatku do podstawy opodatkowania. Stawki podatkowe występują w dwóch formach:
- stawka kwotowa,
- stawka procentowa
Stawka kwotowa określa bezpośrednio wielkość podatku należnego władzom publicznym, natomiast stawka procentowa określa, jaka cześć podstawy opodatkowania stanowi zobowiązanie podatkowe.
Skala podatkowa informuje o tym, jaka stawkę należy zastosować do podstawy opodatkowania. Stawka podatkowa może być jedna dla całej podstawy opodatkowania oraz może też występować kilka stawek w zależności od tego, czy stawka rośnie szybciej, czy wolniej niż podstawa opodatkowania.
Zezwolenie podatkowe polega na tym, że państwo w ramach prowadzonej polityki fiskalnej wyłącza pewną grupę podatników lub pewną część przedmiotu opodatkowania z obowiązku zapłacenia rachunku. W pierwszym przypadku mamy do czynienia ze zwolnieniami podmiotowymi, w drugim zaś ze zwolnieniami przedmiotowymi.
Ulgi podatkowe to tylko częściowe ograniczenie ciężaru podatkowego. We współczesnych systemach podatkowych występują na ogół dwa rodzaje ulg:
- ulgi systemowe,
- ulgi zindywidualizowane
Ulgi systemowe charakteryzują się tym, że są wbudowane w dany podatek jako obowiązujące wszystkie podmioty, które spełniają określone ustawą warunki. Ulgi systemowe są więc ważnym instrumentem polityki fiskalnej państwa, gdyż poprzez formułowanie warunków uzyskania ulgi państwo wywołuje określone reakcje podatników oraz eliminują woluntaryzm fiskalny państwa. Woluntaryzm ten pojawić się może zwłaszcza przy ulgach zindywidualizowanych, o przyznaniu których decyduje organ administracji skarbowej.
Zwyżki podatkowe występują wówczas, gdy dany podmiot płaci wyższy podatek niż to wynika z powszechnie obowiązujących zasad. Zwyżki stosuje się rzadko; maja one charakter wybitnie represyjny. Przy ocenie tego elementu techniki podatkowej istotne jest rozpoznanie przyczyn, dla których zostają one wprowadzone w życie.

3. Rodzaje podatków

Współczesne władze publiczne mają różne możliwości posługiwania się podatkami. Reakcje podmiotów gospodarczych na podatki są bardzo ważne, jednak zachowanie podatników nie wynika tylko z ogólnych ciężarów podatkowych, lecz jest też zdeterminowane rodzajem nakładanych podatków, stawkami podatkowymi, skalami podatkowymi itd. Podstawowe znaczenie ma jednak rodzaj podatku.
Podatki mogą być różnie klasyfikowane, tak dla celów poznawczych jak i praktycznych. W klasyfikacjach tych stosuje się różne kryteria.

3.1. Podział podatków ze względu na kryterium przedmiotowe

Ze względu na kryterium przedmiotowe podatki dzielą się na:
a) podatki majątkowe i podatki od praw majątkowych,
b) podatki od przychodów,
c) podatki od dochodów,
d) podatki od wydatków.
a) Źródłem podatków majątkowych jest, co wynika z samej nazwy, posiadany już przez podatnika majątek. Fiskalna ingerencja państwa nie powinna naruszać ekonomicznej podstawy podatku, co oznacza, że w wyniku nakładania podatków wartość majątku podatnika nie powinna się zmniejszać. Jeżeli na skutek nałożenia podatku następuje uszczuplenie majątku, to wówczas taki podatek określa się mianem podatku realnego, jeśli jednak źródłem podatku jest dochód z majątku, to taki podatek nazywa się podatkiem nominalnym.
b) Podatki od przychodów płaci się w związku z działalnością gospodarczą i osiąganymi z tego tytułu przychodami. Dla podatków od przychodów charakterystyczne są następujące cechy:
Podatki te pobierane są przez państwo niezależnie od wyników działalności gospodarczej; jako takie mogą być niekorzystne dla podatników, gdyż przy pobieraniu ich milcząco zakłada się, że rezultaty działalności będącej przedmiotem sprzedaży (towary, usługi) zostaną zaakceptowane przez nabywcę.
Podatki od przychodów są bardzo korzystnym instrumentem fiskalnym państwa, gdyż pomagają zaspokajać popyt państwa na dochód (pieniądz) uniezależniając wpływy z tego podatku od sytuacji dochodowej podatnika.
Podatki od przychodów- przez ich konstrukcję, stawki i sposób pobierania- są podatkami silnie cenotwórczymi lub, mówiąc inaczej, są wkalkulowane w cenę towarów i usług, wobec tego dochody z tego tytułu są powiązane z procesami inflacyjnymi.
Podatki od przychodów mogą być sprzymierzeńcem państwa (rządu) w równoważeniu budżetu. Sytuacja taka występuje wówczas, gdy państwo realizuje większe niż planowane dochody budżetowe jako skutek większej, niż zakładano przy budowaniu państwa inflacji. Dzieje się tak dlatego, że podatki od przychodów są automatycznie- przy danych stawkach- indeksowane stosownie do wzrostu cen, podczas gdy zwiększenie wydatków budżetu państwa nie musi odbywać się automatycznie. W takich sytuacjach państwo realizuje premię inflacyjną. Nie można jednak wyciągać z tego uproszczonego wniosku, że państwo jest zainteresowane występowaniem inflacji.
Nazwa ?podatki od przychodów? jest myląca z punktu widzenia treści ekonomicznej, gdyż sugeruje, że źródłem tych podatków jest przychód, co oznaczałoby, że ciężary podatkowe są mniej odczuwalne przez podatników. Przekonanie takie jest iluzoryczne, gdyż podatki od przychodów są pokrywane z dochodów podatników, w ostateczności podatków gospodarstw domowych.
c) Podatki od dochodów, podobnie jak podatki majątkowe, są najbardziej klarownym przykładem zawłaszczania przez władze publiczne dochodów prywatnych. Przedmiotem opodatkowania jest dochód, najczęściej dochód z pracy i dochód z prowadzenia działalności gospodarczej. Również podatki od dochodów mają specyficzne cechy, które muszą być wzięte pod uwagę przy posługiwaniu się instrumentem fiskalnym. Chodzi w szczególności o to, że podatki od dochodów nawiązują wprost do nadwyżki ekonomicznej wypracowanej przez podmioty. W wyniku interwencji fiskalnej państwa za pomocą podatków dochodowych następuje więc ?dzielenie się? dochodem podatnika z państwem, co oznacza bezpośrednią redystrybucję dochodów w gospodarce i społeczeństwie. Można zauważyć, że podatki od dochodów są narzędziem realizacji powszechności opodatkowania, a ponadto sięgają do jednoznacznej, co do treści ekonomicznej, kategorii dochodu. Podatki od dochodu mogą być także narzędziem realizacji zasady sprawiedliwego rozłożenia ciężarów publicznych. Podatki od dochodów są bardziej korzystne dla podatnika niż dla władz publicznych. Ta cecha podatków od dochodów ma szczególne znaczenie przy planowaniu dochodów publicznych, gdyż niektóre podatki od dochodów są oparte na rentowności, którą z kolei trudno z góry określić.
Z wymienionych przyczyn znaczenie podatków od dochodów w tworzeniu funduszy publicznych związane jest z podatkami obciążającymi dochód gospodarstw domowych, zwłaszcza dochód z pracy najemnej.
d) Podatki od wydatków są typowymi podatkami od konsumpcji, jednak zakres ich stosowania jest ograniczony, w porównaniu np. z podatkami od przychodów, które także przecież obciążają wydatki związane z konsumpcją. Różnica polega nie tylko na tym, że podatki od przychodów mają charakter powszechny, podczas gdy podatki od wydatków stosowane są wybiórczo. Przedmiotem opodatkowania są wydatki ponoszone na zakup dóbr luksusowych ( np. futra, jachty, samochody) i dóbr, które tradycyjnie uważa się za domenę skarbu państwa (sól, alkohol, zapałki, a ostatnio także paliwa płynne). Podatek od takich wydatków to akcyza.

3.2. Podatki bezpośrednie a podatki pośrednie

Z punktu widzenia związku między ciężarem podatkowym a ponoszącym go podatnikiem rozróżnia się:
a) podatki bezpośrednie,
b) podatki pośrednie.
a) Podatki bezpośrednie to takie podatki, w przypadku których istnieje precyzyjnie określona zależność między płaconym podatkiem, tzn. rodzajem podatku, jego wysokością, trybem płacenia, a podatnikiem. Typowymi przykładami podatków bezpośrednich są podatki od dochodów i podatki majątkowe.
Podatek dochodowy od osób fizycznych
Powszechny podatek dochodowy od osób fizycznych wprowadzono z początkiem 1992 r. Podatnikami tego podatku są zarówno pracownicy, jak i renciści oraz emeryci, osoby wykonujące prace zlecone orz umowy o dzieło czy też prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą na własny rachunek, osoby osiągające dochody z kapitałów itd. W ustawie wyliczone są zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe od podatku. I tak na przykład zwolnieni od tego podatku są dyplomaci państw obcych, działalność państwowa w rolnictwie, wygrane w niektórych grach losowych czy odsetki od oszczędnościowych wkładów bankowych. Podstawą opodatkowania w tym podatku jest dochód, rozumiany jako wpływy brutto osiągane przez osobę fizyczną po ewentualnym potrąceniu kosztów związanych z funkcjonowaniem źródeł przychodów. Ulgi podatkowe polegają między innymi na możliwości odliczenia od podstawy opodatkowania albo podatku wydatków na cele społecznie użyteczne, wydatków na cele mieszkaniowe podatnika, na odpłatne dokształcanie się podatnika, pokrycie kosztów czesnego dzieci podatnika czy też wydatków na cele rehabilitacyjne. Wysokość należnego podatku oparta jest na progresywnej skali podatkowej. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest z założenia podatkiem od dochodów osobistych każdego podatnika. Jednakże małżonkowie oraz osoby samotnie wychowujące dzieci mogą zgłosić wniosek o łączne opodatkowanie, co pozwala w niektórych sytuacjach na zmniejszenie obciążenie podatkowego. Podatnicy tego podatku są w ciągu roku podatkowego obowiązani do uiszczenia zaliczek na tenże podatek od osiągniętych dochodów, a następnie do złożenia w organie podatkowym rocznego zeznania podatkowego (wyliczenia należnego za cały rok podatku i wpłacenia brakującej kwoty podatku). Urząd skarbowy wydaje decyzje o wymiarze podatku dochodowego tylko wtedy, gdy osoba fizyczna nieprawidłowo wyliczy podatek w rocznym zeznaniu podatkowym albo gdy w ogóle nie złoży takiego zeznania podatkowego. Podatek ten stanowi dochód budżetu państwa, natomiast samorząd terytorialny ma udziały we wpływach z tego podziału.
Podatek dochodowy osób prawnych
Osoby prawne opłacają podatek dochodowy od osób prawnych, który w innych krajach nazywany jest podatkiem od spółek albo podatkiem od korporacji. Obowiązki podatkowe są zróżnicowane w zależności od tego, czy osoba prawna ma swoją siedzibę na terytorium Polski, czy też poza nim. Przedmiotem opodatkowania jest dochód osiągnięty w roku podatkowym. Nie podlegają między innymi opodatkowaniu tym podatkiem podmioty prowadzące działalność rolniczą i gospodarkę leśną. Od podstawy opodatkowania osoby prawne mogą odliczyć np. kwoty wydatkowane na cele społeczne użyteczne czy część poniesionych wydatków inwestycyjnych. Stawka podstawowa wynosi w tym podatku 36% podstawy opodatkowania i maleje w latach następnych, podatek ten osoby prawne są obowiązane obliczyć samodzielnie. Dochody z tego podatku zasilają budżet państwa, natomiast samorząd terytorialny ma udziały we wpływach z tego podatku.

Tablica 1. Stawki podatku dochodowego od osób fizycznych w 1998r (w zł)

Podstawa obliczania podatku

ponad
do

25 252
19% podstawy obliczenia minus kwota 336,60

25 252
50 504
4461,28 30% nadwyżki ponad 25 252

50 504

12 036,88 40% nadwyżki ponad 50 504

Uwaga: Kwota wolna od podatku 1771,58 zł

b) Podatki pośrednie, co wynika z ich nazwy, obciążają podatnika w sposób nie pozostający w ścisłym związku z jego sytuacja dochodową i majątkową. Jako takie są podatkami ukrytymi, a ciężary ponoszone przez podatników są bardziej anonimowe. Klasycznymi podatkami pośrednimi są wszystkie podatki od sprzedaży (podatki od przychodów, akcyza). Wprawdzie w dużym przybliżeniu można określić, którzy podatnicy ponoszą ciężary pewnych podatków pośrednich, nie zmienia to jednak natury tych podatków. Jest zrozumiałe, że podatek od luksusowych dóbr (akcyza) płacą podatnicy wyższych dochodach i wyższym statusie majątkowym, ale już w przypadku powszechnego podatku od towarów usług rozłożenie ciężarów tylko formalnie jest takie samo. W istocie ciężary takie są relatywnie wyższe przy zakupach towarów i usług dokonywanych przez grupy podatników o niższych dochodach.
Podatek od towarów i usług (VAT)
Polski podatek od towarów i usług jest odpowiednikiem powszechnie stosowanego w państwach o gospodarce wolnorynkowej podatku od wartości dodatniej (VAT). Powszechny charakter tego podatku oznacza, iż obciążona nim jest zasadniczo każda sprzedaż towaru czy świadczona usługa na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Podatkiem tym jest również obciążony import towarów i usług z zagranicy. Eksport towarów i usług jest faktycznie zwolniony od opodatkowania z uwagi na zastosowanie 0% stawki podatkowej, a ponadto przy sprzedaży eksportowanej przysługuje zwrot podatku zapłaconego wcześniej w kraju. Przy sprzedaży towarów i usług podstawą opodatkowania jest kwota należna sprzedawcy. Kwota ta nie obejmuje podatku od towarów i usług. Znaczy to, że stawkę podatku 22% albo 7% odnosi się do ceny sprzedaży towaru bez podatku. Istotą podatku od towarów i usług ? w takiej postaci, w jakiej wprowadzono go w Polsce ? jest to, ze podatek należny obliczany jest od podstawy opodatkowania, ale do zapłaty przypada nie cała kwota w ten sposób obliczona, lecz pomniejszona o kwotę podatku naliczonego przy nabyciu towarów i usług. Kwota podatku naliczonego zapłaconego we wcześniejszych fazach obrotu, może być odliczona od podatku należnego, wtedy gdy wynika on z faktur wystawionych przez dostawców podatnika. Podatnicy są obowiązani do samodzielnego obliczania i wpłacania tego podatku za okresy miesięczna na rachunek bankowy odpowiedniego urzędu skarbowego. Dochody z tego podatku zasilają wyłącznie budżet państwa.
Podatek akcyzowy
Podatek akcyzowy, wprowadzony w Polsce w lipcu 1993 r., obciąża sprzedaż tylko określonych, wybranych towarów. Ma wiec charakter selektywny. Wprowadzenie tego podatku uzasadniano chęcią ograniczenia konsumpcji artykułów szkodliwych dla zdrowia, dodatkowego opodatkowania dóbr luksusowych i osób o wysokich dochodach oraz uzyskania dodatkowych wpływów do budżetu państwa. Akcyzą zatem są objęte między innymi sprzedaż lub import paliw i olejów smarownych, broń, samochody osobowe i jachty pełnomorskie, wyroby perfumeryjne, alkohol, sól czy guma do żucia. Stawki podatku akcyzowego sięgać mogą do 1900% w stosunku do ceny sprzedaży (importu).
Podatek akcyzowy, w przeciwieństwie do podatku od towarów i usług, jest podatkiem jednokrotnym, występującym wyłącznie w fazie produkcji i importu. Oba wymienione podatki nie wykluczają się wzajemnie, lecz nakładają się na siebie.
Podział podatków na bezpośrednie i pośrednie ma więc istotne znaczenie praktyczne i musi być uwzględniony przy budowie systemu podatkowego, polityce podatkowej, kształtowaniu systemu finansów publicznych itd. Konieczne jest zachowanie właściwych proporcji między podatkami bezpośrednimi a podatkami pośrednimi. Proporcje te są ważne ze względu na przestrzeganie elementarnych zasad opodatkowania, jak też realizację fiskalnej funkcji podatków, czyli zaspokojenie popytu państwa na pieniądz.
Przy okazji podziału podatków na bezpośrednie i pośrednie ujawniają się sprzeczności jakie tkwią w daninach publicznych. publicznych tym przypadku polegają one na sprzecznościach między zasadą sprawiedliwego rozłożenia ciężaru podatkowego, co lepiej realizuje się za pomocą podatków bezpośrednich, interesem fiskalnym państwa, któremu lepiej służą podatki pośrednie. Te ostatnie są bowiem znacznie pewniejszym, stabilnym i systematycznym źródłem zasilania rachunków publicznych pieniądz. Wadą podatków pośrednich jest to, że łatwiej je przerzucać na inne podmioty, co sprzyja istotnym deformacjom w rozkładaniu ciężarów publicznych stosunku do zakładanego przez państwo i akceptowanego przez społeczeństwo modelu.

Rys.2. Podatek od towarów i usług w poszczególnych fazach produkcji

3.3. Podatki państwowe a podatki samorządowe

Kolejny podział podatków jest związany z władztwem podatkowym. Według tego kryterium podatki dzielą się na:
a) podatki nakładane przez państwo,
b) podatki nakładane przez władze samorządowe.
Z historii podatku wiemy, że podatek- zwłaszcza w ostatnich wiekach- łączony jest z instytucja państwa. Ze względu na konsekwencje nakładania podatków na gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa na ogół realizuje się regułę, że podstawowe rodzaje podatków są kształtowane przez władze państwowe. Jest to również wyrazem dążności władz publicznych do respektowania elementarnych zasad podatkowych, w tym zwłaszcza zasady powszechności i zasady sprawiedliwego rozłożenia ciężarów podatkowych. W pewnym, raczej niewielkim zakresie władztwo podatkowe przysługuje także władzom samorządowym. Jednak zakres tego władztwa jest regulowany ustawowo, czyli przez władzę państwową. Ewentualne uchwalenie podatków przez władze samorządowe może być obwarowane zgodą mieszkańców, na których podatek będzie nakładany, wyrażoną np. w referendum.

3.4. Podział podatków według kryterium terytorialnego

Podział ten oparty jest na kryterium terytorialnym; informuje, jakie podatki zasilają szczebel centralnych władz publicznych, jakie podatki są domeną władz szczebla regionalnego (krajowego, stanowego itp., w zależności od struktury władzy administracyjnej danego państwa), a jakie są domeną władz lokalnych.
Z podziałem podatków na podatki państwowe i samorządowe wiąże się podział na:
a) podatki centralne,
b) podatki regionalne,
c) podatki lokalne.

c) Podatki lokalne stanowią wyłączne źródło dochodów jednostek samorządu terytorialnego.

Podatek rolny. Podstawę prawną stanowi ustawa z dnia 15 listopada 1984r. o podatku rolnym. Podatek obciąża osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, które są właścicielami, samoistnymi posiadaczami lub użytkownikami gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego.
Przedmiotem opodatkowania są grunty gospodarstw rolnych powyżej 1 ha ziemi.
Wysokość płaconego podatku zależy od siły dochodowej ziemi, co ustala się poprzez stosowanie tzw. Hektarów przeliczeniowych. Hektar przeliczeniowy powstaje przez pomnożenie hektarów fizycznych przez różne parametry jakościowe ziemi, takie jak np. klasa gruntu, warunki produkcyjno- klimatyczne, rodzaje użytków rolnych. Stawki podatku rolnego są stawkami kwotowymi i wynoszą dla jednego hektara przeliczeniowego równowartość pieniężną 2,5 kwintala żyta ustaloną według średniej ceny skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy.
Właściciele ziemi o powierzchni nie przekraczającej 1 ha płacą podatek od nieruchomości.
Podatku rolnego nie płacą również między innymi:
- właściciele gruntów pod jeziorami i wodami płynącymi, i pod zbiornikami retencyjnymi,
- właściciele gruntów pod wałami przeciwpożarowymi,
- właściciele gruntów stanowiących nieużytki,
- właściciele gruntów wpisanych do rejestru zabytków.
Podatek leśny. Podatek ten reguluje ustawa z dnia 28 września 1991r. o lasach.
Do płacenia podatku zobowiązani są wszyscy właściciele lasów, bez względu na status organizacyjno- prawny podmiotu, co oznacza, że podatek ten płaci również skarb Państwa.
Przedmiotem podatku są lasy z wyjątkiem lasów, na terenie, których istnieją ośrodki wypoczynkowe oraz zlokalizowane są działki budowlane i rekreacyjne.
Wymiar podatku jest skomplikowany. Stawka podatku wyrażona jest kwotowo w stosunku rocznym za 1 ha przeliczeniowy (uwzględnia się 9 głównych gatunków drzew i ich klasy).
Kwota stawki stanowi równowartość pieniężną 0,200 m3 drewna obliczoną według średniej ceny drewna, uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy.
Opodatkowaniu nie podlegają lasy wpisane do rejestru zabytków oraz lasy z drzewostanem do 40 lat. Podatek ustala organ stanowiący (np. wójt, burmistrz), na terenie którego położony jest las.
Podatek od nieruchomości..
Podatek ten stanowi w budżetach gmin najważniejszą pozycję.
Podatnikami podatku od nieruchomości są właściciele lub użytkownicy wieczyści. Opodatkowaniu podlegają między innymi:
- budynki mieszkalne lub ich części,
- budynki lub ich części związane z prowadzeniem pozarolniczej i pozaleśnej działalności gospodarczej,
- grunty rolne do 1 ha powierzchni ziemi.
Stawki podatkowe mają charakter kwotowy i ustala je Minister Finansów, przy obowiązującej zasadzie, że poziom stawki maksymalnej podwyższa się corocznie. O wysokości stawek decyduje rada gminy, z tym, że stawka podatku nie może być wyższa od stawki maksymalnej, natomiast może być niższa jednak nie mniej niż 50% stawki maksymalnej.
W przypadku tego podatku mogą być stosowane zwolnienia przedmiotowe. Opodatkowaniu nie podlegają tereny zajęte przez drogi publiczne, budynki zabytkowe wpisane do rejestru zabytków, grunty, na których istnieją zbiorniki wodno-retencyjne, nieruchomości zajęte przez administrację samorządu terytorialnego, zakłady należące do Polskich Kolei Państwowych.
Podatek od środków transportu.
Podatek od środków transportu płacony jest przez osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej, na które są zarejestrowane środki transportu.
Przedmiotem opodatkowania są:
- samochody ciężarowe o ładowności od 2 do 12 ton,
- samochody ciężarowe o ładowności powyżej 12 ton,
- ciągniki siodłowe i balastowe,
- przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 5 ton,
- autobusy.
Stawki podatku określa rada gminy, przy czym ustawodawca (Minister Finansów) określił stawki maksymalne.
Samochody osobowe nie są przedmiotem opodatkowania, natomiast podatek ten został wliczony w cenę paliwa.
Podatek od posiadania psów.
Podmiotem podatku są osoby fizyczne posiadające psy. Stawkę maksymalną określa Minister Finansów, stawki dla konkretnych gmin ? rada gminy.
Ze zwolnień ustawowych od tego podatku korzystają:
- osoby kalekie,
- osoby wykorzystujące psy do pilnowania gospodarstw rolnych,
- osoby powyżej 70 roku życia posiadające psy,
- personel przedstawicielstw zagranicznych.

3.5. Podział według podmiotowych źródeł pochodzenia

W klasyfikacji podatków ważny jest także ich podział według podmiotowych źródeł pochodzenia. Podział ten jest istotny w różnego rodzaju analizach, potrzebnych np. do ustalania rzeczywistego obciążenia podatkami. Przyjmując kryteria stosowane w Systemie Rachunkowości Społecznej (SNA/ESA), można wyróżnić podatki płacone przez:
a) sektor przedsiębiorstw niefinansowych,
b) sektor instytucji finansowych,
c) sektor gospodarstw domowych,
d) sektor zagranicy.
Podział podatków według źródeł pochodzenia może być pogłębiony przez stosowanie bardziej szczegółowych kryteriów. Jednym z nich może być kryterium własności, istotne wady, gdy w danym kraju istnieje silny sektor przedsiębiorstw publicznych (państwowych). Innym szczegółowym kryterium podziału podatków, a ściślej obciążeń podatkami, jest kryterium działów gospodarki narodowej, gałęzi, branż itp. Wszystko zależy od celów poznawczych i stosowanych analiz podatkowych.

4. Opłaty

Szczególnym rodzajem dochodów publicznych są opłaty. W teorii finansów publicznych istotę opłat charakteryzuje się najczęściej porównując je z podatkami. Z komparatystyki tej wynikają zarówno istotne różnice między opłatą a podatkiem, jak i pewne podobieństwa. Zawarte są one także w definicji opłaty.
Opłatę można zdefiniować jako: świadczenie pieniężne o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, odpłatnym, jednostronnie ustalane i pobierana przez władze publiczne z tytułu określonych czynności urzędowych oraz usług jednostek sektora publicznego.
Zasadniczą cechą opłat jest to, że ich ponoszenie przez podmioty znajdujące się poza sektorem publicznym zawsze jest związane z pewnym kontrświadczeniem ze strony organów władzy i administracji publicznej (podjęcie decyzji administracyjnej, np. zezwolenie na budowę domu) lub ze strony jednostek sektora publicznego ( przedszkole dla dziecka). Właśnie to kontrświadczenie odróżnia zdecydowanie opłatę od podatku, przy którym następuje nieodpłatne przejęcie pewnej części dochodu (majątku) podatnika na rzecz władz publicznych.
Różnorodność działalności władz publicznych powoduje znaczne zróżnicowanie opłat. Pojawia się zwłaszcza kwestia wysokości opłat i ściśle z tym związany ekonomiczny problem ekwiwalentności opłat. Chodzi o to, w jakim stopniu wysokość opłaty jest powiązana z kosztami jej wytworzenia. Jeżeli koszty wytworzenia świadczenia, za które wnosi się opłaty, są niewspółmiernie niskie w stosunku do wysokości opłaty, to w opłaty wkomponowane są elementy fiskalne, a jeśli tak, to opłaty pełnią identyczną rolę jak podatki. Nazwa tej daniny publicznej nie zmienia jej ekonomicznej treści.
Dla oceny charakteru opłaty ważne jest też, w jakim stopniu wnoszenie opłaty jest dobrowolne, a w jakim przymusowe. Jeśli wnoszenie opłat jest przymusowe, a jeszcze do tego wysokość opłaty jest niewspółmierna do kosztów, to jej podobieństwo do podatku jest jeszcze większe. Kwestia przymusowości opłat może być zresztą różnie interpretowana i nie musi oznaczać przymusu administracyjnego, charakterystycznego dla stosunku podatkowego. Rzecz polega na tym, że przy pewnym rozwoju cywilizacji obywatel zmuszony jest do korzystania z niektórych świadczeń ze strony władz publicznych, świadczeń, za które pobierane są opłaty. Przykładem takiej sytuacji jest posiadanie paszportu, które nie jest obowiązkowe, ale jest praktyczne. Ponadto opłaty mogą być stosowane wtedy, gdy na mocy obowiązujących przepisów (różnej treści i rangi) obywatel musi dokonać pewnej czynności, w związku z którą konieczne jest wniesienie opłaty. Sytuacje takie występują przy różnych sprawach administracyjnych, np. przy wypisaniu dowodu osobistego lub wypisaniu świadectwa w szkole podstawowej. Posiadanie dowodu osobistego jest obowiązkowe, podobnie jak uczęszczanie dziecka do szkoły na szczeblu podstawowym. W sytuacjach takich mamy do czynienia z przymusem pośrednim.
Znajomość podobieństw i różnic między podatkiem a opłatą jest ważna dlatego, że przez rozbudowany system opłat władze publiczne mogą ukrywać fiskalizm, czasami nadmierny.
Wypracowanie jednoznacznego stanowiska wobec opłat jako źródła dochodów publicznych jest trudne, gdyż w pewnych przypadkach posługiwanie się nimi przez władze jest wyrazem sprawiedliwego rozłożenia ciężarów publicznych. Działalność organów publicznych jak również jednostek sektora publicznego pociąga za sobą koszty, stąd w pewnych przypadkach konieczne jest wiązanie korzyści odnoszonych przez konkretnego obywatela z kosztami świadczenia na jego rzecz. Instrumentem, którym posługują się władze publiczne, jest właśnie opłata. Jeśli np. wyselekcjonowana grupa osób korzysta z pewnych świadczeń, a nie ma powodu, aby związane z tym koszty ponosiła lokalna zbiorowość czy całe społeczeństwo, to istnieją zarówno ekonomiczne jak i społeczne przesłanki stosowania opłat i w ten sposób zmniejszania ogólnych ciężarów podatkowych. Wiele zależy więc od tego, co jest przedmiotem opłat.

4.1. Rodzaje opłat stosowanych przez władze publiczne

Można rozróżnić dwa następujące podstawowe rodzaje opłat stosowanych przez władze publiczne:
a) opłaty związane z czynnościami organów władz publicznych,
b) opłaty z tytułu usług wytwarzanych przez jednostki sektora publicznego.
Opłaty pierwszego rodzaju są zbliżone w charakterze do podatków, gdyż koszty są minimalne w porównaniu z wysokością opłat. Opłaty drugiego rodzaju są kształtowane najczęściej na poziomie rzeczywistego kosztu świadczenia usługi, z możliwością niewielkiego narzutu (zysku).
Reasumując można stwierdzić, że istnienie opłat w jakiejś mierze nawiązuje do zasady ekwiwalentości, której istota polega na tym, że ciężary publiczne są ponoszone w wysokości odpowiadającej korzyściom osoby ponoszącej te ciężary.

4.2. Opłaty lokalne

Wśród opłat lokalnych możemy wyróżnić:
a) opłatę targową,
b) opłatę miejscową,
c) opłatę administracyjną
a) Przedmiotem opłaty targowej jest sprzedaż dokonywana na targowiskach.
Opłatę targową pobiera się od osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych mniemających osobowości prawnej dokonujących sprzedaży na, targowiskach wyjątkiem osób będących podatnikami podatku od nieruchomości w związku z przedmiotami opodatkowania położonymi na targowiskach.
b) Opłata miejscowa jest pobierana od osób fizycznych przebywających dłużej niż dobę w celach wypoczynkowych, zdrowotnych, szkoleniowych, lub turystycznych, w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe oraz warunki umożliwiające pobyt osób w tych celach- za każdy dzień pobytu w takich miejscowościach.
Opłaty miejscowej nie pobiera się:
- pod warunkiem wzajemności ? od członków personelu przedstawicielstw
dyplomatycznych i urzędów konsularnych oraz innych osób zrównanych z nimi
na podstawie ustaw, umów lub zwyczajów międzynarodowych, jeżeli nie są obywatelami
polskimi i nie maja miejsca pobytu stałego na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
- od osób przebywających w szpitalach,
- od osób niewidomych i ich przewodników,
- od podatników podatku od nieruchomości z tytułu posiadania domów letniskowych
położonych w miejscowości, w której pobiera się opłatę miejscową,
- od zorganizowanych grup dzieci i młodzieży szkolnej.
Wojewoda, na wniosek rady gminy, po uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw środowiska, ustala miejscowości, w których pobiera się opłatę miejscową.
c) Rada gminy może wprowadzać opłatę administracyjną za czynności urzędowe wykonywane przez organy gminy, wójta (burmistrza, prezydenta miasta), jeżeli czynności te nie są objęte przepisami o opłacie skarbowej.
Rada gminy, w drodze uchwały:
- określa zasady ustalania i poboru oraz terminy płatności i wysokość stawek opłat określonych w ustawie,
- może zarządzić pobór tych opłat w drodze inkasa oraz określić inkasentów i wysokość wynagrodzenia za inkaso,
- może wprowadzać inne niż wymienione w ustawie zwolnienia przedmiotowe od opłat lokalnych.

5. Cła

Cła to jedna z najstarszych instytucji finansowych. Jako takie spełniają one różne funkcje. Trzy z nich można uznać za podstawowe:
a) funkcja fiskalna,
b) funkcja protekcjonistyczna,
c) funkcja cenotwórcza
Zakres i skutki występowania tych funkcji są uzależnione od rodzaju prowadzonej przez państwo polityki handlowej w stosunku do zagranicy. Funkcjonowanie ceł w wielu przejawach jest identyczne z funkcjonowaniem podatków (problemy, które trzeba rozwiązać, ja również wywoływane skutki dla gospodarki i społeczeństwa). W każdym razie cła są czułym instrumentem, którym mogą się posługiwać władze publiczne. Z jednej strony, pojawia się możliwość wykorzystywania ceł jako istotnego źródła dochodów publicznych, przy czym nadużywanie ceł- podobnie jak i nadużywanie podatków- może obrócić się przeciwko władzom publicznym. Wysokie stawki celne, tak przy cłach wwozowych jak i cłach wywozowych, mogą zniechęcać podmioty do działalności eksportowo- importowej, co pociągnie za sobą niższe dochody publiczne z tytułu ceł.
Rola cła w funkcji protekcjonistycznej polega na ochronie gospodarki (rynku krajowego) przed towarami zagranicznymi. Polityka celna państwa, wysokość stawek itd. Od dawna należą do problemów kontrowersyjnych. Istota tych kontrowersji pozostaje wciąż taka sama, chodzi o to, czy państwo ma ochraniać rynek krajowy, co najczęściej prowadzi do naruszenia podstaw mechanizmu rynkowego- wolnej konkurencji, czy też otwierać granice dla towarów, usług, kapitału zagranicznego, a więc zmuszać podmioty krajowe do konkurowania , obniżki kosztów wytwarzania, poprawy jakości i użyteczności towarów krajowych.
Cła odgrywają też istotną rolę w kształtowaniu cen na importowane oraz eksportowane towary. Cenotwórcza funkcja ceł jest zewnętrznym wyrazem ochrony rynku krajowego.
Ogólnie można stwierdzić, że nie ma jakichś uniwersalnych zasad polityki celnej państwa. Racjonalne postępowanie w tej dziedzinie polega na relatywizowaniu polityki celnej ze względu na sytuację gospodarcza kraju. Nie sposób też nie zauważyć, że polityka celna jest podporządkowania doktrynie ekonomicznej i roli państwa w stosunku do gospodarki.
Nawrót do liberalizmu gospodarczego, jaki obserwujemy w kilkunastu ostatnich latach, wskazuje raczej na ogólny odwrót od polityki protekcjonistycznej- powstają organizacje krajów, które znoszą bariery celne. Przykłady tokaje Unii Europejskiej, kraje, które zawarły układ GATT, kraje należące do układu CEFTA (kraje Europy Środkowo- Wschodniej)
Z dzisiejszej perspektywy widać, że cła jako źródło dochodów publicznych- a ściślej budżetu państwa, gdyż polityka celna jest domena władz centralnych-będą w dającej się przewidzieć perspektywie wskazywać tendencję spadkową. Pewnym odzwierciedleniem tego zjawiska jest także polski budżet.

Bibliografia:

1. Głuchowski J. ?Polskie prawo podatkowe?.Wydawnictwo Naukowe PWN,Warszawa 1993.
2. Krasowska-Walczak G.?Finanse publiczne?.Wydawnictwo WSB Poznań 1996r.
3. Owsiak S. ?Finanse publiczne: teoria i praktyka? Wydawnictwo Naukowe PWN 2005
4. Ziółkowska W.?Finanse publiczne teoria i zastosowanie?Wydawnictwo WSB,Poznań 2002