Emil Durkheim.

" Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; (...) taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji."

mile Durkheim (1858 - 1917) to francuski filozof, socjolog i pedagog. Jego prace miały wielki wpływ na rozwój nowoczesnej socjologii.

Sylwetka

Durkheim był najwybitniejszym przedstawiciel socjologizmu [Socjologizm, kierunek socjologiczny uznający zjawiska społeczne za pierwotne, życie zaś psychiczne i kulturowe jednostki za pochodne. Wg socjologizmu warunki społeczne określają kulturę, wiedzę, moralność, sztukę i in. zjawiska nieprzyrodnicze. Do badania wszelkich przejawów życia psychicznego należy stosować metody socjologiczne. Socjologizm zdobył największą popularność na przełomie XIX i XX w., a jego najwybitniejszym przedstawicielem był E. Durkheim.]. Był profesorem
w Bordeaux, gdzie w 1896 roku objął pierwszą na świecie katedrę socjologii, od 1902 roku wykładał na Sorbonie.

Dzieła

Durkheim był autorem klasycznych dzieł, spośród których najsłynniejsze to: O podziale pracy społecznej, Zasady metody socjologicznej, Le suicide. tude de sociologie, Elementarne formy życia religijnego oraz System totemiczny w Australii.

O podziale pracy społecznej Książka ta zajmuje w twórczości Durkheima miejsce szczególne. Większość badaczy uważa ją za podstawową pracę francuskiego socjologa. W historii socjologii jest to jedno z kilkunastu dzieł, których znaczenia historycznego i teoretycznej aktualności nikt nie kwestionuje. Pokazuje ono bardzo ważne aspekty teorii i metodologii Durkheima, które do dzisiaj nie przestały być przedmiotem ożywionych dyskusji (zwłaszcza teoria więzi społecznej i drogi jej przeobrażeń, teoria prawa i jego ewolucja, związek przemian społecznych ze zmianami ekonomicznymi, teoria moralności). Jest to lektura nie tylko dla socjologów, ale także dla prawników, ekonomistów, etnologów, psychologów, historyków i filozofów.

Zasady metody socjologicznej są uzasadnieniem tezy o możliwości naukowej socjologii. Zapoczątkowały systematyczne dociekania nad metodą badań socjologicznych, nad teoretycznymi podstawami nauk społecznych. To właśnie w tej książce Durkheim postulował, by soclog podchodził do przedmiotu swych badań bez emocji, by wyzbył się wyobrażeń, jakie przejął z myślenia potocznego, z panujących ideologii i dogmatycznych systemów filozoficznych.
Zasady metody socjologicznej nie są oczywiście traktatem o metodologii nauk społecznych
w dzisiejszym rozumieniu słowa "metodologia", są jednak dokumentem historycznym
o pierwszorzędnym znaczeniu, są także ciągle rejestrem żywych problemów naukowych, do których socjologia współczesna powraca i będzie powracać.

Samobójstwo - Le suicide. tude de sociologie to tytuł jednej z prac mile Durkheima poświęconej samobójstwu, wydanej w 1897. Według Durkheima samobójstwo jest aktem społecznym wynikającym ze stanu grupy społecznej, w której jednostka uczestniczy. Podstawowy mechanizm rodzący samobójstwo w jego społecznym wymiarze związany jest z wewnętrzną integracją, spoistością grupy. Wyróżnione zostały cztery typy samobójstw:
samobójstwo altruistyczne - wynikające z ogromnej więzi ze społeczeństwem (np. piloci kamikaze),
samobójstwo egoistyczne - będące skutkiem całkowitego rozerwania związków z ludźmi
z najbliższego kręgu (głównie z rodziną),
samobójstwo fatalistyczne - wynikające z przekonania danej jednostki o przeznaczonej jej śmierci (zwłaszcza na podłożu religijnym i filozoficznym),
samobójstwo anomijne - występujące w sytuacji braku jakichkolwiek regulacji, kiedy zostają zniesione wszelkie ograniczenia (np. podczas zmiany systemu politycznego).

Poglądy

Socjologia w ujęciu Durkheima to najważniejsza i najbardziej podstawowa spośród nauk społecznych [Nauki badające strukturę i funkcje dziejów społeczeństwa, jego kulturę, prawa
i prawidłowości jego rozwoju. Obok nauk przyrodniczych i nauk humanistycznych zaliczają się do nauk empirycznych są to m.in. antropologia, ekonomia, etnografia, politologia, prawoznawstwo, psychologia, religioznawstwo, socjologia, prawo]. Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością sui generis. Jest ona niepowtarzalna, unikatowa, zewnętrzna w stosunku do jednostki. Społeczeństwa nie należy traktować jako sumy jednostek (realizm socjologiczny).
Kluczowym elementem badań socjologicznych są fakty społeczne [Fakt społeczny - termin socjologiczny wprowadzony w pracy pt: „Zasady metody socjologicznej” (1895). Określa on wszelkie treści, pojawiające się w zbiorowościach ludzkich, a które dotyczą norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, obowiązujących w społeczeństwie ludzkim. Wszystkie te sposoby działania, myślenia i odczuwania odróżnia on od czynności biologicznych
i psychicznych. Przykładem faktu społecznego może być religia, prawo, moralność, obyczaje.
W ujęciu durkheimowskim fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy:
powszechność - przekonania i reguły są podzielane przez członków pewnej zbiorowości,
zewnętrzność - wobec każdego członka tej zbiorowości fakty te są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i zostały mu przekazane w procesie socjalizacji,
przymusowość - każdy członek danej zbiorowości musi zachowywać się zgodnie z jej zasadami, każde przeciwstawienie się tym zasadom spotyka się z uruchomieniem wobec jednostki pewnych sankcji społecznych.
Durkheim uznał fakt społeczny za podstawowy przedmiot badań socjologicznych. Powinno się badać je "jak rzeczy", tzn. badać je w sposób obiektywny, unikając wszelkich uprzedzeń wynikających z wiedzy potocznej.
Socjolog powinien odrzucić wszelkie uprzedzenia, stereotypy o społeczeństwie i powinien stanąć "w dystansie", na zewnątrz faktu].
Człowiek jest istotą Homo Duplex - z jednej strony kierują nim instynkty, a z drugiej świadomość. To jednoczesne uleganie wpływom natury i kultury powoduje zachwianie
w postrzeganiu faktów.
Durkheim wyróżnił dwa typy więzi / solidarności:
solidarność mechaniczną - oparta jest ona na prawie karnym i niskim podziale pracy, jest wymuszana na ludziach,
solidarność organiczną - oparta jest na prawie współpracy i wysokim podziale pracy, wynika
z potrzeby współpracy.
Uważał on, że w toku dziejów maleje rola represyjnego prawa karnego, rośnie natomiast rola prawa restytucyjnego. Przyczynami są: wzrost liczby ludności, komplikacja struktur społecznych
i postęp podziału pracy.
Wzorcową instytucją dla Durkheima była religia. Pozwala ona człowiekowi wykroczyć poza naturę zwierzęcą. Aby zrozumieć religię, trzeba zrozumieć rytuały religijne. Służą one inicjacji jednostki do życia zbiorowego, zespalaniu zbiorowości, kultywowaniu tradycji grupowych oraz podtrzymywaniu jednostki w ciężkich chwilach.