Zmiany w nadzorze bankowym

Jak oceniamy zmiany w nadzorze bankowym?

Nadzór bankowy był w XIX i na początku XX wieku sprawowany w większości krajów świata przez rządy, a ściślej mówiąc- przez ministerstwa skarbu lub finansów. W dziedzinach uznawanych za techniczne ( np. norm dotyczących bezpieczeństwa depozytów) rząd przekazywał znaczne uprawnienia bankom centralnym. Z czasem rola banków centralnych w zakresie nadzoru bankowego stała się dominująca, co początkowo zostało przychylnie przyjete przez banki komercyjne, potem jednak było coraz bardziej przez nie krytykowane.
W latach pięćdziesiątych XX wieku w wielu krajach zasadnicze funkcje nadzoru bankowego należały już do banków centralnych, ale powszechnie mówiono o konieczności zmiany systemu. Nastąpiło to w wyniku powolnego procesu, który doprowadził do sprawowania nadzoru w Europie Zachodniej, a potem w większości innych krajów świata, , najczęściej noszące nazwę komisji nadzoru bankowego.
Skład i organizacja Komisji Nadzoru Bankowego
W Polsce w latach 1982-1997 nadzór bankowy sprawował Narodowy Bank Polski. Zmiany wprowadziła ustawa z dnia 29 sierpnia 1997r. o Narodowym Banku Polskim, zgodnie z którą banki komercyjne są obecnie samodzielnymi przedsiębiorstwami, podlegającymi:
- ogólnym normom prawa, ze szczególnym uwzględnieniem Prawa bankowego,
- nadzorowi sprawowanemu przez Komisję Nadzoru Bankowego w zakresie, który wynika z Prawa bankowego i ustawy o Narodowym Banku Polskim.
Komisja Nadzoru Bankowego, która przejęła w 1998 r . nadzór bankowy, składa się z ośmiu członów. Są to: prezes NBP, minister finansów (albo oddelegowany przez niego sekretarz lub podsekretarz stanu w Ministerstwie Finansów), przedstawiciel prezydenta RP, prezes zarządu Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, przewodniczący Komisji Papierów Wartościowych i Giełd (lub jego zastępca), przedstawiciel ministra finansów oraz Generalny Inspektor Nadzoru Bankowego, a także przedstawiciel Związku Banków Polskich. Są to więc głównie osoby kierujące ważnymi instytucjami publicznymi, o dużym autorytecie. Komisji przewodniczy prezes NBP, decyzje są podejmowane większością głosów.
Organem wykonawczym Komisji jest Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, który wykonuje określone przez Komisję zadania.
Wśród zadań Komisji Nadzoru Bankowego warto wymienić:
- określanie zasad działania banków, gwarantujących ich bezpieczeństwo,
- czuwanie nad przestrzeganiem przez banki obowiązujących przepisów,
- przeprowadzanie ocen sytuacji ekonomicznej banków i przedstawienie ich Radzie Polityki Pieniężnej,
- opiniowanie zasad wykonywania nadzoru bankowego i określenie trybu jego wykonywania.
Istota i zadania nadzoru bankowego
Działalność banku jest związana z ryzykiem finansowym. Wynika to z prowadzonych przez banki różnorodnych operacji i rozszerzania zakresu usług, co z kolei ma wpływać na umacnianie pozycji konkurencyjnej. Jednocześnie jest bardzo ważne, aby działalność ta byłą bezpieczna z punktu widzenia klientów deponujących swoje pieniądze, a także funkcjonowania całego sektora bankowego. Wymaga to zatem objęcia banków kontrolą wyspecjalizowanej, niezależnej instytucji. Instytucja ta działa jako nadzór bankowy. Niezależnie od usytuowania nadzoru bankowego ( w większości krajów umiejscowiony jest w banku centralnym) jego celem jest:
- bezpieczeństwo i stabilność całego systemu bankowego;
- bezpieczeństwo środków powierzonych bankom;
- oddziaływanie na zapewnienie konkurencyjności między bankami oraz przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji kapitału;
- zgodność działania banków z obowiązującymi regulacjami prawnymi.
Realizacja powyższych celów wymaga, by nadzór bankowy, reprezentowany w Polsce przez Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego, był instytucją niezależną. Niezależność ta obejmuje:
- organizację nadzoru, czyli odpowiednie usytuowanie tej instytucji w systemie administracji publicznej, bez możliwości administracyjnego oddziaływania na nią;
- zagwarantowanie odpowiednich środków finansowych, umożliwiających nadzorowi sprawowanie swoich funkcji i perspektywiczny rozwój;
- swobodę programową w zakresie określania podmiotu i zakresu realizowanych działań;
- metodologię, czyli swobodę w określaniu metod i technik wykorzystywanych przy badaniach banków.
Do podstawowych zadań nadzoru bankowego należą:
1) określanie zasad bezpiecznego funkcjonowania banków poprzez tworzenie tzw. regulacji ostrożnościowych, w tym:
- równoważenie ryzyka bankowego( poprzez tworzenie rezerw celowych)
- ustalanie norm dopuszczalnego ryzyka walutowego, pokrycia funduszami własnymi aktywów oraz kontrolowania kredytów i pożyczek dla kierownictwa banku;
- zasad ogłaszania zweryfikowanych sprawozdań finansowych;
2) określanie zasad systemu licencjonowania banków;
3) analiza danych przekazywanych przez banki;
4) bezpośrednia kontrola (inspekcja) w bankach.
Funkcje sprawowane przez nadzór bankowy można podzielić na trzy grupy. Pierwsza grupa to licencyjna, druga regulacyjna i ostatnia kontrolno-administracyjna.
Funkcja licencyjna polega na umożliwieniu prowadzenia działalności bankowej w taki sposób, aby działalność ta z punktu widzenia ludzi i kapitału była bezpieczna, zaś bank można było traktować jako instytucję zaufania publicznego. Tryb tworzenia banku uzależniony jest od formy jego osobowości prawnej, tj.:
- jako spółka akcyjna; zezwolenia wydaje Komisja Nadzoru Bankowego w uzgodnieniu z Ministrem Finansów;
- jako bank państwowy, może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze rozporządzenia na wniosek Ministra Skarbu Państwa ( zaopiniowany przez Komisje Nadzoru Bankowego)
- jako bank spółdzielczy, tworzony na podstawie zezwolenia Komisji Nadzoru Bankowego wydanego w uzgodnieniu z Ministrem Finansów na wniosek założycieli.
Funkcja regulacyjna polega na określaniu przez instytucje nadzoru minimalnych standardów bezpieczeństwa w działalności banków. Szczególnie istotne są tu normy ostrożnościowe tworzące dla banków głowne limity, a mianowicie:
- norma koncentracji kredytów i innych wierzytelności;
- limit kapitałowego zaangażowania banku;
- współczynnik wypłacalności.
Poza wymienionymi Komisja Nadzoru Bankowego ma prawo ustalać obowiązujące w bankach normy płynności i inne normy dopuszczalnego ryzyka.
Funkcja kontrolno-administracyjna obejmuje badanie przestrzegania przez banki obowiązujących przepisów prawa i norm ostrożnościowych oraz stosowanie sankcji wobec banków w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości. Do głównych czynności podejmowanych w ramach nadzoru bankowego należą:
1) badanie wypłacalności, płynności i wyników ekonomicznych banków;
2) badanie zgodności udzielanych kredytów, pożyczek, gwarancji bankowych i poręczeń z obowiązującymi w tym zakresie przepisami;
3) badanie zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek;
4) badanie stosowanego oprocentowania kredytów i pożyczek oraz rachunków bankowych w ramach umów zawieranych z osobami powiązanymi z bankiem;
5) dokonywanie oceny sytuacji finansowej banków.
Środki nadzoru stosowane przez Nadzór Bankowy można podzielić na: zalecenia, nakazy i sankcje.
Wśród stosowanych zaleceń warto wyróżnić przede wszystkim podjęcie przez bank środków koniecznych do przywrócenia płynności i norm dopuszczalnego ryzyka w działalności banku, zwiększenie funduszy własnych i zaniechanie określonych form reklamy. Główną rolą nakazów Komisji Nadzoru Bankowego jest przeciwdziałanie wypływowi z banków środków pieniężnych. Stosowanie sankcji ma miejsce w przypadku stwierdzenia, że bank nie realizuje zaleceń Komisji Nadzoru Bankowego lub że jego działalność jest wykonywana z naruszeniem prawa lub statutu bądź też stwarza zagrożenie dla interesów klientów banku.




Bibliografia:
- Władysław L. Jaworski, Zofia Zawadzka „Bankowość”, wyd. Poltext, Warszawa 2006, s52
- Jacek Grzywacz „ Podstawy Bankowości” System Bankowy, Kredyty i Rozliczenia, Ryzyko i Ocena Banku, Marketing, wyd. Difin Warszawa 2006, s 50-51
- Zbigniew Dobosiewicz „Bankowość”, wyd. Polskie Wydawnicto Ekonomiczne, Warszawa 2005, s31