Polski sektor bankowy

Historia

Bank jest taką samą firma jak każda inna, co oznacza, że teoretycznie każdy może założyć własny bank. Ale ponieważ bank przyjmuje depozyty od klientów i przeprowadza w ich imieniu rozliczenia jest instytucją zaufania publicznego. To z kolei oznacza, że wymogi stawiane założycielom banków są większe niż twórcom zwykłej spółki, na przykład produkującej zabawki. Założyciele banku są dokładnie prześwietlani przez nadzór bankowy, który wydaje zgodę na rozpoczęcie działalności bankowej. Sprawdza się nie tylko to, czy rzeczywiście dysponują odpowiednimi kwotami, by umożliwić start banku, ale i to, jakie jest źródło pochodzenia tych pieniędzy, a także, czy gwarantują prowadzenie banku w sposób bezpieczny. Podobnie sprawdzani są przyszli menedżerowie banków. Jednym z wymogów kierowania bankiem w Polsce jest i to, by prezes posługiwał się językiem polskim - nawet jeśli jest obcokrajowcem.

W przeszłości bankowość była często określana jako wyjątkowo nudna. W miarę upływu czasu banki stawały się coraz bardziej nowoczesnymi i sprawniej działającymi instytucjami. Dziś, aby korzystać z usług bankowych, nie trzeba iść do oddziału. Wystarczy mieć telefon albo dostęp do komputera połączonego z internetem. Przez telefon i internet można wykonać wiele operacji, do niedawna dostępnych tylko w oddziałach bankowych. Żeby wypłacić gotówkę, również nie trzeba iść do oddziału, wystarczy użyć karty w bankomacie, gdzieniegdzie możliwe jest wypłacanie gotówki w terminalach obsługujących karty w kasach sklepowych. Dzięki nowoczesnym usługom bankowym możliwe jest dokonywanie płatności on-line, a nawet przez telefon komórkowy.

System bankowy w Polsce w obecnym kształcie odpowiada rozwiązaniom występującym w krajach o rozwiniętych systemach finansowych. Jest on efektem przemian, które dokonywały się w latach 90. Przemiany te składają się z czterech charakterystycznych faz:
- budowa podstaw prawnych;
- przekształcenie NBP w nowoczesny bank centralny, spełniający typowe funkcje banku centralnego;
- powstania prywatnych banków komercyjnych – również z udzialem kapitału zagranicznego;
- prywatyzacji banków komercyjnych.

Działalność Narodowego Banku Polskiego

Narodowy Bank Polski jest bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej. Jego zadania są określone w Konstytucji RP, ustawie o Narodowym Banku Polskim i ustawie Prawo bankowe. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.Do głównych obszarów działalności NBP należą: · polityka pieniężna, · działalność emisyjna, · nadzór bankowy, · działania na rzecz systemu płatniczego, · zarządzanie rezerwami dewizowymi, · działalność edukacyjna i informacyjna, · obsługa Skarbu Państwa. Narodowy Bank Polski odpowiada za stabilność narodowego pieniądza. NBP opracowuje i realizuje strategię polityki pieniężnej oraz założenia polityki pieniężnej. Poprzez zarządzanie rezerwami dewizowymi zapewnia odpowiedni poziom bezpieczeństwa finansowego państwa. Dzięki emisji znaków pieniężnych zabezpiecza płynność obrotu gotówkowego. Ważnym celem NBP jest dbałość o stabilność systemu finansowego. Realizując ten cel, Komisja Nadzoru Bankowego oraz - działający w strukturze NBP - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego sprawują nadzór nad sektorem bankowym i zapewniają bezpieczeństwo środków powierzonych bankom. Ponadto NBP podejmuje działania służące upowszechnianiu wiedzy ekonomicznej, m.in. dzięki udostępnianiu informacji na stronie internetowej.



Funkcje banku centralnego

W rozwiniętej gospodarce rynkowej bank centralny odgrywa zasadniczą rolę. Pełni on trzy podstawowe funkcje, jako:Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce.Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Polityka pieniężna

Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym. Stopy rynku pieniężnego mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji. Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie rynkowych stóp procentowych.Instrumenty te obejmują operacje otwartego rynku, rezerwę obowiązkową oraz operacje depozytowo-kredytowe.Operacje otwartego rynku Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym.Rezerwa obowiązkowa Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków.Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych. Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Operacje kredytowo-depozytowe W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP. Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP.NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest na następujących zasadach: · zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% ich wartości nominalnej, · termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia, · warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu. Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego) depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).Zasady polityki kursowejOd 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określenia z góry poziomu kursu złotego do innych walut. Wstępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, że przystąpi do strefy euro. W przyszłości złoty zostanie zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a politykę pieniężną będzie kształtował Europejski Bank Centralny.Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie, na co najmniej dwa lata, usztywniony. Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego.

Działalność emisyjna

Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Oznacza to, że jest jedyną instytucją uprawnioną do wprowadzania do obiegu pieniężnego złotych i groszy jako prawnych środków płatniczych na obszarze Polski. Mają one ustawową moc zwalniania ze wszystkich zobowiązań i nikt nie może odmówić ich przyjęcia jako zapłaty.Znakami pieniężnymi emitowanymi przez NBP są banknoty i monety. Monety emitowane są w dwóch grupach. Pierwszą tworzą monety powszechnego obiegu, a drugą monety kolekcjonerskie, o niskich nakładach. Wprowadzenie nowego znaku pieniężnego odbywa się na podstawie zarządzenia Prezesa NBP ogłaszanego w Monitorze Polskim. W zarządzeniu zostają ustalone: termin wprowadzenia do obiegu i wielkość emisji oraz wzór i wartość nominalna znaków pieniężnych, a w przypadku monet także stop, próba i masa.Do NBP należy również wycofywanie z obiegu poszczególnych znaków pieniężnych. Odbywa się to na mocy zarządzenia Prezesa NBP, publikowanego w Monitorze Polskim, które określa znak pieniężny, termin jego wycofania z obiegu i zasady wymiany we wskazanych bankach.Narodowy Bank Polski ustala też zasady wymiany zużytych i uszkodzonych znaków pieniężnych oraz zatrzymywania fałszywych znaków pieniężnych. Znaki zużyte lub uszkodzone tracą moc prawnego środka płatniczego i podlegają wymianie. Fałszywe znaki pieniężne są natomiast zatrzymywane bez prawa zwrotu ich równowartości.W przyszłości, po przyjęciu euro jako prawnego środka płatniczego emitentem banknotów będzie Europejski Bank Centralny, natomiast NBP pozostanie emitentem monet.

Nadzór bankowy

Głównym celem nadzoru bankowego jest zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Nadzór nad działalnością banków sprawuje Komisja Nadzoru Bankowego oraz jej organ wykonawczy - Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego.Cele i zadania nadzoru są realizowane poprzez prowadzenie polityki nadzorczej oraz sprawowanie nadzoru analitycznego i inspekcyjnego nad sektorem bankowym.W ramach polityki nadzorczej tworzone są regulacje prawne, których celem jest zapewnienie, aby banki stosowały się do norm bezpiecznego funkcjonowania. Regulacje te odnoszą się przede wszystkim do poziomu kapitału i płynności banków, jakości kredytów i pożyczek oraz tworzenia rezerw. Stosowane obecnie regulacje są w pełni dostosowane do Unii Europejskiej.Stała analiza sektora bankowego oraz poszczególnych banków zapewnia bezpieczeństwo całego systemu. W ramach analiz kompleksowych oceniane są m.in. sytuacja sektora bankowego oraz wpływ polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na sektor bankowy. Nadzór inspekcyjny nad działalnością banków polega na analizie i ocenie ryzyka oraz przestrzegania przez banki norm bezpiecznego funkcjonowania. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej weszły w życie przepisy normujące zasady podejmowania i prowadzenia działalności na terenie Polski przez instytucje kredytowe mające siedzibę w innych krajach Unii. Obowiązuje zasada jednej licencji. Oznacza to, że bank mający licencję wydaną w jednym z krajów UE może podjąć działalność na terenie wszystkich państw Unii, po zawiadomieniu kraju, na którego terenie będzie jego placówka.

Działania na rzecz systemu płatniczego

System płatniczy umożliwia przepływ środków finansowych w kraju. Działania Narodowego Banku Polskiego w tym zakresie polegają na organizowaniu rozliczeń pieniężnych w gospodarce - zarówno między osobami fizycznymi, jak i podmiotami gospodarczymi. Do najważniejszych działań należą:· organizowanie rozliczeń pieniężnych, · działania regulacyjne, · nadzór nad systemami płatności oraz systemami rozrachunku papierów wartościowych. NBP prowadzi system płatności SORBNET, obejmujący rachunki bieżące banków. Umożliwia on szybki i nieodwołalny rozrachunek transakcji dokonywanych na rynkach międzybankowych. W tym systemie dokonuje się też rozrachunku zleceń płatniczych obsługiwanych przez pośredników rozliczeniowych, takich jak Krajowa Izba Rozliczeniowa SA oraz Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych SA.NBP opracowuje przepisy dotyczące rozliczeń pieniężnych oraz opiniuje przepisy dotyczące tych zagadnień tworzone przez inne instytucje.Podstawowym celem nadzoru nad krajowymi systemami płatności jest zapewnienie ich sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania. NBP wydaje zezwolenia na uruchamianie nowych systemów płatności, ocenia zasady działania poszczególnych systemów, zbiera dane statystyczne, a także wydaje zalecenia w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości, stwarzających ryzyko dla określonego systemu. NBP współpracuje również z Komisją Papierów Wartościowych i Giełd w kwestiach związanych z nadzorem nad systemami rozrachunku papierów wartościowych.W związku z wejściem Polski do Unii Europejskiej NBP uruchomił nowy system SORBNET-EURO do obsługi rachunków bieżących banków w euro. Umożliwia on również obsługę płatności pomiędzy bankami polskimi a bankami z krajów Unii Europejskiej. System SORBNET-EURO pozwala także na rozrachunek zleceń płatniczych, które obsługiwane są przez Krajową Izbę Rozliczeniową SA w nowym systemie obsługi płatności detalicznych w euro (EURO-ELIXIR).

Zarządzanie rezerwami dewizowymi

Rezerwy dewizowe zapewniają pełną wymienialność złotego, pozwalają na dokonywanie płatności wynikających ze zobowiązań międzynarodowych państwa i wzmacniają wiarygodność finansową kraju. Rezerwy są utrzymywane w walutach obcych oraz złocie.W inwestowaniu rezerw na międzynarodowych rynkach finansowych NBP kieruje się: · bezpieczeństwem inwestowanych środków, · płynnością rezerw, · dochodowością rezerw przy nieprzekraczaniu dopuszczalnego stopnia ryzyka. NBP inwestuje przede wszystkim w papiery wartościowe emitowane przez rządy i międzynarodowe instytucje finansowe, a także lokuje rezerwy w bankach.Na maksymalizację dochodu z rezerw walutowych istotny wpływ ma jakość zarządzania ryzykiem związanym ze zmianami kursu walutowego oraz stopy procentowej i płynności.Uczestnictwo NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych wiąże się z koniecznością wniesienia przez NBP stosownego wkładu do kapitału Europejskiego Banku Centralnego. Po wejściu Polski do Unii Gospodarczej i Walutowej i przyjęciu euro NBP wniesie wkład do rezerw dewizowych EBC. Narodowy Bank Polski będzie nadal zarządzał własnymi rezerwami, natomiast w odniesieniu do rezerw EBC będzie pełnił funkcję agenta i dokonywał transakcji na rzecz EBC i w jego imieniu.

Obsługa Skarbu Państwa

Narodowy Bank Polski prowadzi obsługę bankową budżetu państwa w zakresie określonym w ustawie o finansach publicznych. NBP prowadzi m.in.: centralny rachunek bieżący budżetu państwa oraz rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, urzędów skarbowych i państwowych funduszy celowych.Od 2002 r. Narodowy Bank Polski wprowadza u posiadaczy rachunków w NBP system Bankowości Elektronicznej enbepe, który zapewnia klientom stały dostęp do rachunków bankowych i pozwala na ograniczenie kosztów związanych z wykonywaniem operacji.Również od 2002 r. NBP prowadzi prace związane z przygotowaniem i wprowadzeniem Zintegrowanego Systemu Księgowego, który dostosowuje oprogramowanie operacyjno-księgowe oraz ewidencyjno-zarządcze do wymagań współczesnej rachunkowości oraz zasad współpracy NBP z Europejskim Bankiem Centralnym.Od momentu przystąpienia do Unii Europejskiej NBP prowadzi rachunki bankowe przeznaczone do obsługi środków finansowych przekazywanych z funduszy unijnych oraz środków Unii z tytułu składki członkowskiej Polski.


Współpraca z międzynarodowymi instytucjami finansowymi

Współpraca z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW)Współpraca koncentruje się na opracowywaniu stanowiska Polski na temat najważniejszych kwestii związanych z członkostwem w Funduszu. Bank centralny współdziała w tym zakresie z Ministerstwem Finansów. NBP pokrywa ze środków własnych wydatki związane z przynależnością Polski do tej instytucji.NBP uczestniczy w corocznych przeglądach gospodarki, dokonywanych przez misje ekspertów Funduszu. Ich efektem są raporty i prognozy dotyczące rozwoju polskiej gospodarki.NBP współpracuje też z MFW w ramach programów oceny sektora finansowego i rozszerzania międzynarodowych standardów statystycznych.Współpraca z Bankiem Światowym i Europejskim Bankiem Odbudowy i Rozwoju (EBOR)Prezes NBP reprezentuje Polskę we władzach Banku Światowego oraz Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju.Narodowy Bank Polski formułuje stanowisko Polski dotyczące najważniejszych kwestii omawianych przez Bank Światowy i EBOR. Przedstawiciele NBP uczestniczą w dorocznych spotkaniach Grupy Banku Światowego oraz w obradach EBOR.NBP obsługuje zobowiązania i należności zagraniczne Skarbu Państwa wobec międzynarodowych instytucji finansowych.Współpraca z Bankiem Rozrachunków Międzynarodowych (BRM)NBP jest akcjonariuszem BRM w Bazylei, który odgrywa ważną rolę w organizowaniu współpracy banków centralnych .Narodowy Bank Polski utrzymuje z BRM stałe kontakty w zakresie nowych instrumentów finansowych oraz oferty depozytowej tego banku.Współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym (EBC)Z dniem uzyskania przez Polskę członkostwa w Unii Europejskiej NBP stał się częścią Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). W związku z tym rozpoczął ścisłą współpracę z Europejskim Bankiem Centralnym i innymi bankami centralnymi krajów Unii Europejskiej.Prezes NBP uczestniczy w pracach Rady Ogólnej EBC, będącej obok Rady Zarządzającej i Zarządu, jednym z trzech organów decyzyjnych EBC. Eksperci NBP biorą udział w pracach komitetów i grup roboczych ESBC, które przygotowują stanowiska merytoryczne w kwestiach dotyczących działalności ESBC, np. w zakresie emisji waluty euro, statystyki bankowej i regulacji prawnych.Współpraca z EBC polega także na kontaktach ekspertów NBP i EBC, konsultowaniu projektów aktów prawnych, tłumaczeniach opracowań analitycznych i regulacji prawnych oraz organizowaniu różnych form szkoleń. NBP przekazuje EBC dane statystyczne w zakresie finansów i bankowości, umożliwiające ocenę sytuacji gospodarczej w skali Unii Europejskiej.

Działalność statystyczna

Podstawowe zadania statystyczne NBP obejmują: · gromadzenie, przetwarzanie oraz bieżącą analizę danych dotyczących:o bilansu płatniczego, zadłużenia zagranicznego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, o informacji zawartych w bilansach banków, wykorzystywanych w prowadzeniu polityki pieniężnej oraz nadzorze nad bankami, o stóp procentowych stosowanych przez banki, o sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw, w tym koniunktury gospodarczej i mechanizmów transmisji polityki pieniężnej, · prace nad metodyką opracowywania i prezentacji statystyki monetarnej oraz bilansu płatniczego. Podjęto także przygotowania do rozszerzenia zakresu prowadzonych badań statystycznych. Nowe obszary badań obejmują kwartalne rachunki finansowe, pozyskiwanie danych z niebankowych instytucji finansowych, a także dotyczących emisji papierów wartościowych.Dane po odpowiednim opracowaniu przekazywane są organizacjom międzynarodowym, takim jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Bank Rozrachunków Międzynarodowych. Szczególnie intensywna jest współpraca z Europejskim Bankiem Centralnym, wynikająca z uczestnictwa NBP w Europejskim Systemie Banków Centralnych. Najistotniejszym zadaniem w tej dziedzinie jest pełne dostosowanie opracowywanej statystyki do wymogów Unii Europejskiej.

Działalność analityczna i badawcza

Działalność analityczno-badawcza służy przede wszystkim prowadzeniu polityki pieniężnej. Jednym z ważniejszych kierunków badań są modelowe studia mechanizmu transmisji polityki pieniężnej oraz modelowanie i prognozowanie inflacji. Podstawowe narzędzia regularnych analiz scenariuszowych i prognoz inflacji to strukturalne modele ekonometryczne. Polityka pieniężna wymaga również wnikliwego badania konkurencyjności gospodarki, bilansu płatniczego, zmian w strukturze gospodarki i ich wpływu na procesy inflacyjne oraz rynku pracy. Dużą wagę przywiązuje się także do badań dotyczących gospodarstw domowych i popytu konsumpcyjnego. Badania obejmują również sytuację sektora finansów publicznych oraz relacje pomiędzy polityką pieniężną i fiskalną.Nowym kierunkiem prac analityczno-badawczych jest analiza strategii pieniężnej w strefie euro oraz zagadnienia związane z przyszłym przystąpieniem Polski do tej strefy. Działalność analityczno-badawcza obejmuje również polski system finansowy, który tworzą: instytucje i rynki finansowe, a także regulacje prawne określające zasady ich funkcjonowania oraz powiązania między nimi. Przedmiotem analiz są przede wszystkim rozwój oraz stabilność systemu finansowego. Rozpoznawane są także możliwe zagrożenia stabilności systemu finansowego oraz ich skutki.Ważnym przedmiotem badań jest wzajemne oddziaływanie między sytuacją instytucji finansowych (zwłaszcza banków) a polityką pieniężną prowadzoną przez Narodowy Bank Polski. Analizuje się m.in. oczekiwania rynków finansowych wobec polityki stóp procentowych NBP oraz kursu walutowego. Wyniki tych analiz NBP wykorzystuje do tworzenia systemu wczesnego ostrzegania przed sytuacjami zagrażającymi stabilności systemu finansowego i całej gospodarki.


Banki


Banki dzielimy na komercyjne i spółdzielcze.


Banki komercyjne - banki działające na zasadach rynkowych, dążące do osiągnięcia zysku dzięki środkom finansowym pochodzącym z depozytów przyjmowanych od klientów, które umożliwiają im prowadzenie działalności kredytowej. Ich podstawową funkcją jest obsługa klientów indywidualnych i podmiotów gospodarczych w pieniężnych rozliczeniach krajowych i zagranicznych. Ze względu na funkcje dzielimy te banki na:

-banki uniwersalne
-banki specjalistyczne
-banki uniwersalne

Banki spółdzielcze – jest jednocześnie bankiem i spółdzielnią, co wywiera decydujący wpływ na jego cechy oraz zasady i cel działania. Do podstawowych cech banku spółdzielczego zalicza się:
- współdziałanie prowadzone na zasadach dobrowolności
- podwójny charakter jako: przedsiębiorstwa lub zrzeszenia osób fizycznych i/lub prawnych
- demokrację wewnątrz spółdzielczą
- niekapitalistyczny charakter
Członkostwo spółdzielni powinno być dobrowolne i dostępne, bez sztucznych ograniczeń lub dyskryminacji społecznej, politycznej rasowej i religijnej, dla wszystkich osób, które mogą korzystać z usług spółdzielni i chcą przyjąć odpowiedzialność wynikającą z członkostwa. Spółdzielnie są to organizacje demokratyczne. Spółdzielnie ustalają, że jeżeli powstają nadwyżki w wyniku ich działalności to należą one do członków i powinny być podzielone tak aby jeden członek nie odnosił korzyści kosztem innych. Ponadto kapitał udziałowy jest oprocentowany, oprocentowanie to musi być wysoce ograniczone. Wszystkie organizacje spółdzielcze powinny aktywnie ze sobą współpracować w każdej możliwej formie w skali lokalnej, narodowej i międzynarodowej.

Sektor bankowy w Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej, jest podstawowym elementem sektora finansowego. Polski sektor bankowy składa się z banków komercyjnych i banków spółdzielczych.



Liczba banków i struktura własnościowa sektora bankowego

1 W tym 2 banki w organizacji, które nie składały sprawozdań.
2 W tym 1 bank w organizacji.
3 W tym 2 banki w organizacji, które nie składały sprawozdań.
4 W tym 3 banki nieprowadzące działalności operacyjnej.
5 W tym 2 banki nieprowadzące działalności operacyjnej.


Konsolidacja - zjednoczenie, połączenie, zespolenie, umocnienie, utrwalenie, ugruntowanie; połączenie kilku zobowiązań pożyczkowych (państwowych a komunalnych) w jedno nowe.
Fuzja – połączenie się, zjednoczenie, zlanie stronnictw, przedsiębiorstw, spółek akcyjnych itd.



Liczba banków komercyjnych spada od kilku lat w rezultacie konsolidacji, szczególnie nasilonej w latach 1999-2002. Widoczny jest także szybki spadek liczby banków spółdzielczych. Jest on skutkiem fuzji, które nastąpiły w wyniku realizacji zobowiązania banków spółdzielczych do osiągnięcia minimalnego poziomu funduszy własnych.




Liczba zatrudnionych w bankach (bez placówek zagranicznych)



W latach 2002-2003 zmniejszyło się zatrudnienie w polskim sektorze bankowym. Głównymi przyczynami spadku zatrudnienia były: procesy fuzji i przejęć, wprowadzenie nowoczesnych technologii (m.in. rozwój bankowości elektronicznej) oraz dążenie banków do obniżania kosztów własnych, czego najszybszym sposobem jest redukcja zatrudnienia. Najwięcej osób pracowało w bankach w 1999 r.

Aktywa banków jako procent PKB dla krajów CEC5



W porównaniu z systemami finansowymi pozostałych krajów z grupy CEC5 (Czechy, Polska, Słowacja, Słowenia, Węgry) stopień pośrednictwa finansowego (financial deepening) w polskiej gospodarce jest niższy. Jeszcze bardziej odbiega on od poziomu pośrednictwa finansowego w strefie euro: w 2002 r. Średnia wartość aktywów sektora bankowego w krajach strefy euro wynosiła 257% PKB.

Udział w aktywach sektora bankowego


Udział aktywów banków z przewagą kapitału zagranicznego w aktywach całego sektora osiągnął w 2000 r. blisko 70% i od tego roku jest stabilny. W 2003 r. w Polsce inwestorzy zagraniczni kontrolowali 47 banków komercyjnych, których udział w aktywach sektora bankowego wynosił 67,8%. Banki z przewagą kapitału zagranicznego zgromadziły w 2003 r. 62,6% depozytów podmiotów niefinansowych i udzieliły 69,7% kredytów netto. Udział banków kontrolowanych przez inwestorów zagranicznych w aktywach banków komercyjnych w Polsce był znacznie wyższy niż w większości krajów UE.

Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności i grupę głównych klientów banki komercyjne w Polsce można podzielić na kilka podsektorów, np. banki uniwersalne, banki detaliczne, banki korporacyjne oraz banki specjalizujące się w obsłudze wąskich segmentów rynku (np. banki hipoteczne, samochodowe). W ostatnim okresie najszybciej rozwijał się segment bankowości detalicznej. W działalność w tym segmencie rynku coraz mocniej angażują się te banki, które w przeszłości były zorientowane głównie na obsługę klientów korporacyjnych.


Banki hipoteczne

Banki hipoteczne - Zabezpieczeniem bankowym tego banku podczas udzielania kredytów jest obciążenie hipoteki. Dodatkowe instrumenty, specyficzne dla tych instytucji to listy zastawne. Listy zastawne są to papiery wartościowe, których podstawę emisji stanowią wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipotekami. Bank hipoteczny zobowiązuje się w emitowanych przez siebie listach, wobec uprawnionego, do spełnienia określonych świadczeń pieniężnych. Te przyrzeczone świadczenia pieniężne polegają na wypłacie odsetek oraz wykupie listów zastawnych w określonym wcześniej terminie i na wcześniej określonych warunkach emisji. Emitowane listy zastawne są następnie zbywane na rynku papierów wartościowych. Wskutek tego w banku pojawia się kapitał, który umożliwia udzielenie dalszych kredytów i kolejnych emisji listów zastawnych. Konsumentem listów zastawnych są fundusze inwestycyjne, oraz inwestorzy, którzy poszukują trwałej i pewnej lokaty kapitału.

Rola banków hipotecznych w finansowaniu rynku nieruchomości w Polsce jest dotychczas niewielka, ale wzrasta. Udział banków hipotecznych w rynku kredytów hipotecznych na nieruchomości w 2003 r. wyniósł 0,5% (w 2002 r. 0,3 %). W 2003 r. ich aktywa wzrosły prawie o 70% W 2002 r. ujemny wynik finansowy miał jeden bank hipoteczny (z trzech działających), natomiast w 2003 r. – dwa banki (z czterech działających).



Zmiany w strukturze aktywów i pasywów banków

Struktura aktywów


Struktura aktywów banków komercyjnych (w %)

1Dane wstępne.


Lata 2001-2003 charakteryzowały się znacznymi zmianami w strukturze bilansu sektora bankowego. Dotyczyło to zmian udziału głównych kategorii aktywów. Najważniejszą pozycją aktywów pozostały należności od sektora niefinansowego. Ich udział systematycznie wzrastał (z 42,3% w 2001 r. do 44,5% w 2003 r.). Świadczy to o rosnącej roli banków w finansowaniu sektora realnego mimo że w latach 2001-2002 banki starały się prowadzić selektywną politykę kredytową, przede wszystkim w odniesieniu do podmiotów gospodarczych.



Pod względem znaczenia drugą pozycją aktywów były papiery wartościowe, których udział w omawianym okresie wzrósł do 24,1% Wzrost znaczenia tej pozycji spowodowany był rosnącą podażą skarbowych papierów wartościowych w wyniku rosnących potrzeb pożyczkowych rządu (wzrostu deficytu budżetowego) i spadku przychodów z prywatyzacji,. Wzrosło również znaczenie należności od instytucji rządowych i samorządowych, co było skutkiem wzrostu zapotrzebowania na finansowanie ze strony np. ZUS, Funduszu Pracy oraz miast i gmin. Zmalała natomiast waga należności od sektora finansowego oraz środków w kasach banków. W analizowanym okresie udział należności od sektora finansowego spadł do 15,7% na koniec 2003 r. Udział środków w kasach i środków na rachunku NBP spadł z 6,1% w 2001 r. do 3,9% w 2003 r., co wynikało ze zmian w zachowaniu się klientów banków, przede wszystkim gospodarstw domowych. Banki zmniejszyły ilość środków na rachunkach bieżących w NBP w następstwie obniżenia stopy rezerwy obowiązkowej. Spadek zainteresowania lokatami bankowymi doprowadził do wzrostu gotówki w obiegu.


Wybrane pozycje aktywów banków komercyjnych (w mld zł)

Wybrane pozycje aktywów banków spółdzielczych (w mld zł)


W latach 2002-2003 na strukturę i dynamikę aktywów banków spółdzielczych oddziaływały podobne czynniki, jak w przypadku banków komercyjnych. W 2003 r. w portfelach banków spółdzielczych wzrosły należności netto od sektora niefinansowego – o około 17%. Wzrost ten wynikał z relatywnie większego niż w bankach komercyjnych zaangażowania w finansowanie małych i średnich przedsiębiorstw, które cechują się wysokim zapotrzebowaniem na finansowanie zewnętrzne.


Struktura pasywów


Struktura pasywów banków komercyjnych (w %)


Podobnie jak w strukturze aktywów, zmiany zaszły także w wielkości i udziałach głównych kategorii zobowiązań. Podstawową pozycją pasywów sektora bankowego były zobowiązania wobec sektora niefinansowego (ich główny składnik stanowiły depozyty). W latach 2002-2003 stanowiły one około 60% pasywów ogółem i były zasadniczym źródłem finansowania działalności banków komercyjnych. Ich wielkość i udział podlegały wahaniom, przede wszystkim ze względu na wewnętrzne zmiany w ramach tej kategorii Podobnie zmienne były tendencje zobowiązań wobec sektora finansowego oraz zobowiązania wobec instytucji rządowych i samorządowych.



Kategorią pasywów, której udział spadł w analizowanym okresie, były operacje z bankiem centralnym. Wzrosły natomiast zobowiązania z tytułu emisji własnych papierów wartościowych, przeprowadzonych głównie w celu ograniczenia skutków odpływu depozytów gospodarstw domowych.


Wybrane pozycje pasywów banków spółdzielczych (w mld zł)



Również w bankach spółdzielczych podstawowymi źródłami finansowania były depozyty sektora niefinansowego, przy czym miały one znacznie większy udział w strukturze pasywów (74,5% w 2003 r.) niż w bankach komercyjnych. W 2003 r. zobowiązania banków spółdzielczych wobec sektora niefinansowego wzrosły w porównaniu z 2002 r. W przeciwieństwie
do banków komercyjnych, w latach 2002-2003 w bankach spółdzielczych nie wystąpiła tendencja do obniżania depozytów, lecz doszło do wzrostu wartości zdeponowanych środków.



Zmiany w strukturze należności i zobowiązań wobec sektora niefinansowego


Pozycje bilansowe należności i zobowiązań wobec sektora niefinansowego



Wśród pozycji należności od sektora niefinansowego zdecydowanie dominowały kredyty, natomiast wśród zobowiązań –
depozyty.
Sektor niefinansowy w gospodarce tworzą gospodarstwa domowe, czyli osoby prywatne, przedsiębiorcy indywidualni oraz rolnicy indywidualni, i podmioty gospodarcze, czyli przedsiębiorstwa i spółki, spółdzielnie oraz instytucje niekomercyjne działające na rzecz gospodarstw domowych.



Należności



Należności od sektora niefinansowego



Zmiany należności od sektora niefinansowego


W latach 2002-2003 rosły należności od sektora niefinansowego, przy czym podstawową obserwowaną tendencją był spadek udziału należności od podmiotów gospodarczych na rzecz należności od gospodarstw domowych. Zmiana ta wynikała głównie z dynamicznego wzrostu należności od osób prywatnych; w latach 2001-2003 ta kategoria aktywów rosła w tempie kilkunastu
procent rocznie.

Kredyty dla podmiotów gospodarczych

Zmiany kredytów dla podmiotów gospodarczych (w %)


W latach 2002 i 2003 tempo wzrostu kredytów dla podmiotów gospodarczych było niskie i wynosiło odpowiednio 2,9% i 1,9%. Po uwzględnieniu wpływu zmiany kursu walutowego na wartość należności tempo zmian kredytów dla podmiotów gospodarczych obniżyło się do 0,8% w 2002 r. i wykazało spadek o 1,8% w 2003 r.

Najważniejszymi kategoriami, o łącznym udziale w kredytach dla podmiotów gospodarczych
wynoszącym 60%, były kredyty operacyjne i inwestycyjne, przy czym obie te kategorie miały podobne
udziały wynoszące około 30%.

Główne kategorie kredytów dla podmiotów gospodarczych:

Kredyty w rachunku bieżącym – wartość zobowiązań płatniczych pokrytych przez bank zgodnie z umową i dyspozycjami kredytobiorcy.
Kredyty eksportowe – kredyty na finansowanie eksportu, czyli na realizację kontraktów eksportowych na dostawy towarów lub świadczenie usług dla krajowego dostawcy, a także kredyty dla zagranicznego nabywcy udzielane w celu finansowania umowy eksportowej. Obejmują one również kredyty dla krajowego dostawcy na refinansowanie udzielonych przez niego
kredytów na rzecz zagranicznego nabywcy.
Kredyty operacyjne – kredyty na finansowanie podstawowej działalności firmy, służące finansowaniu należności wobec dostawców w dniu ich płatności, wypłat wynagrodzeń, kosztów bieżących, odsetek oraz rat kapitałowych od pożyczek terminowych, to znaczy wszystkich tych płatności, które muszą być dokonane, aby można było prowadzić bieżącą działalność. W sprawozdawczości jako kredyty operacyjne wykazywane są kredyty przeznaczone na finansowanie bieżącej działalności firmy udzielone w formie innej niż kredyt w rachunku bieżącym.
Kredyty na inwestycje – kredyty na finansowanie nowych lub powiększenie istniejących zdolności wytwórczych kredytobiorcy oraz inne przedsięwzięcia o charakterze inwestycji wspólnych i towarzyszących, udzielone na finansowanie przedsięwzięć zmierzających do odtworzenia, modernizacji i zwiększenia majątku trwałego, z wyłączeniem kredytów na nieruchomości (wykazywanych odrębnie).
Kredyty na nieruchomości mieszkaniowe – kredyty udzielane na budowę, adaptację, remonty i modernizację budynków mieszkalnych lub nabycie działki budowlanej, o ile wymienione czynności związane są z prowadzonà działalnością gospodarczą podmiotów.
Kredyty na nieruchomości pozostałe – kredyty na nabycie, budowę lub przebudowę budynku oraz na nabycie gruntu lub prawa wieczystego użytkowania gruntu pod budowę nieruchomości.
Kredyty hipoteczne – kredyty, których zabezpieczeniem jest już ustanowiona hipoteka. W sprawozdawczości dotyczącej kredytów hipotecznych wykazywana jest tylko wartość kredytów w części zabezpieczonej hipotekà na rzecz banku.

Kredyty dla gospodarstw domowych


Struktura kredytów dla gospodarstw domowych (w %)

1 Dane wstępne.
2 Pozostałe kredyty obejmują m.in. kredyty ratalne udzielone osobom prywatnym oraz kredyty preferencyjne udzielone rolnikom indywidualnym.
Spadek udziału tej kategorii w 2002 r. wynikał głównie ze zmian definicji w sprawozdawczości.

Zmiany kredytów dla gospodarstw domowych (w %)

1 Dane wstępne.
2 Pozostałe kredyty obejmują m.in. kredyty ratalne udzielone osobom prywatnym oraz kredyty preferencyjne udzielone rolnikom indywidualnym.
Spadek udziału tej kategorii w 2002 r. wynikał głównie ze zmian definicji w sprawozdawczości.


Tempo wzrostu kredytów dla gospodarstw domowych w analizowanym okresie było wyższe niż w przypadku podmiotów gospodarczych. Tendencję tą obserwowano od kilku lat. W latach 2002–2003 wśród wszystkich kategorii kredytów dla gospodarstw domowych najdynamiczniej rosły kredyty na nieruchomości. W efekcie udział kredytów na nieruchomości w ogólnej sumie kredytów dla gospodarstw domowych zwiększył się z 17% na koniec 2001 r. do 31% na koniec 2003 r. Podobnie jak na rynku kredytów dla podmiotów gospodarczych szybko wzrastała wartość kredytów zabezpieczonych hipoteką.




Udział głównych rodzajów kredytów w całości kredytów dla osób prywatnych (w %)

1 Dane wstępne.



Zmiany głównych rodzajów kredytów dla osób prywatnych (w %)

1 Dane wstępne.

Około dwóch trzecich kredytów dla gospodarstw domowych stanowiły kredyty dla osób prywatnych. W latach 2002-2003 kredyty dla osób prywatnych rosły w tempie 14% i 18% rocznie. Najszybciej, w tempie prawie 50% rocznie, rosły kredyty mieszkaniowe (wykres 5.1.6). Szybko zwiększał a się również wartość kredytów konsumenckich (o 20% w 2002 r. i 26% w 2003 r.). Spadek
kredytów ratalnych w analizowanym okresie wynikał częściowo ze zmian definicyjnych w obrębie kredytów dla osób prywatnych.



Zobowiązania

Zobowiązania wobec sektora niefinansowego


Wśród zobowiązań wobec sektora niefinansowego dominowały zobowiązania wobec gospodarstw domowych, a spośród nich zdecydowaną większość stanowiły zobowiązania wobec osób prywatnych. Niemniej jednak udział zobowiązań wobec gospodarstw domowych stale spadał na rzecz zobowiązań wobec podmiotów gospodarczych.

Depozyty gospodarstw domowych



Struktura depozytów gospodarstw domowych (w %)

1 Dane wstępne
2 Udział brakuący do 100% stanowią depozyty zablokowane oraz depozyty z terminem wypowiedzenia.

W latach 2002 i 2003 depozyty gospodarstw domowych spadały. Tendencja ta wynikała głównie z silnego spadku depozytów terminowych, podczas gdy wartość depozytów bieżących szybko wzrastała. W efekcie udział depozytów terminowych w całości depozytów gospodarstw domowych obniżył się między 2001 r. a 2003 r. z 79% do 73%, przy wzroście udziału depozytów
bieżących z 20% do 27%.
Ujemne tempo zmian w większej mierze dotyczyło depozytów dewizowych niż złotowych. Relacja między tymi dwiema grupami depozytów gospodarstw domowych w analizowanym okresie pozostała jednak względnie stała (w przybliżeniu 1:4), na co wpłynęły zmiany kursu złotego względem dolara amerykańskiego i euro – podstawowych walut, w których składane były depozyty walutowe.
Czynnikiem zmniejszającym zainteresowanie gospodarstw domowych depozytami bankowymi było wprowadzenie podatku od dochodów kapitałowych, w tym dochodów odsetkowych z lokat bankowych.

Depozyty podmiotów gospodarczych

Struktura depozytów podmiotów gospodarczych (w %)


Po spadku w 2002 r. depozyty podmiotów gospodarczych silnie wzrosły w roku następnym: depozyty terminowe o ponad 25%, depozyty bieżące o blisko 20%. Udział depozytów bieżących w ogólnej strukturze wzrósł z 32% na koniec 2001 r. do 52% na koniec 2003 r., natomiast udział depozytów terminowych w tym okresie spadł z 66% do 48%. Wśród przyczyn zwiększenia kwoty depozytów przedsiębiorstw w 2003 r. można wymienić m.in. poprawę sytuacji finansowej i płynności przedsiębiorstw związaną z ożywieniem gospodarczym. Powodowało to akumulowanie środków finansowych przy odkładaniu decyzji inwestycyjnych przedsiębiorstw na okres po wstąpieniu do UE.


Konsolidacja i koncentracja sektora banków komercyjnych

Połączenia banków



Zgodnie z tendencjami na rynkach światowych, także w Polsce w ostatnich latach obserwowane jest nasilenie procesów konsolidacyjnych. W efekcie zmian w systemie bankowym (połączeń, przejęć i likwidacji banków) liczba banków komercyjnych prowadzących działalność operacyjną zmniejszyła się z 83 (na koniec 1997 r.) do 58 (na koniec 2003 r.). W 2003 r. w sektorze bankowym doszło do kolejnych fuzji i przejęć.
W pierwszej połowie lat 90. głównym mechanizmem konsolidacji było przejmowanie przez silne banki innych banków, będących w złej sytuacji finansowej. Z kolei połączenia przeprowadzone w latach 1997–2002 były konsekwencjà wcześniejszej prywatyzacji banków krajowych i pozyskania dla nich inwestorów strategicznych oraz nasilających się fuzji w skali globalnej, obejmujących banki macierzyste (zagranicznych inwestorów w polskich bankach). Główną przyczyna fuzji i przejęć w 2003 r. była restrukturyzacja banków będących w złej kondycji finansowej. Jednak procesy konsolidacyjne w 2003 r. nie miały już większego wpływu na sytuację sektora bankowego i jego koncentrację.
Proces fuzji i przejęć jest jednym z głównych czynników powodujących zmiany koncentracji. W latach 1997-2001 wzrosły
również miary koncentracji CR5, CR10 i CR15 (jest to udział 5,10 i 15 największych banków w kredytach brutto, aktywach, depozytach). Wzrostowi poziomu miar koncentracji w latach 1997-2001 sprzyjały fuzje i przejęcia dokonywane przez duże banki. W latach 2002-2003 wolniejszy rozwój dużych banków, a szybszy małych i średnich spowodował spadek wskaźników koncentracji.


Koncentracja sektorów bankowych krajów CEC5 mierzona udziałem 5 największych banków w aktywach w 2003 r. (CR5)

Koncentracja w innych krajach grupy CEC5 mierzona udziałem 5 największych banków w aktywach (CR5) w 2003 r. była wyższa (z wyjątkiem Węgier) niż w Polsce. Największy wpływ na procesy konsolidacyjne sektorów bankowych krajów CEC5 miała prywatyzacja banków z udziałem kapitału zagranicznego. Inwestorami strategicznymi w innych krajach CEC5 są te same banki zagraniczne, które inwestowały w Polsce.



Nowości w ofercie

Zmiany w ofercie banków w latach 2002-2003 wiązały się z dostosowywaniem strategii marketingowej do zmieniającego się otoczenia gospodarczego oraz dążeniem do zwiększenia przychodów poprzez poszerzanie bazy klientów i sprzedaż nowych produktów. Swoją ofertę kierowały do nowych segmentów rynku, np. do ludzi młodych (kredyty mieszkaniowe), nastolatków i emerytów (specjalne konta bankowe), małych i średnich przedsiębiorstw (pakiety usług). Jednocześnie koncentrowały się na obsłudze najbardziej zamożnych grup klientów (promocja kart kredytowych, rozwój bankowości prywatnej). Polityka marketingowa banków opierała się na pogłębionej segmentacji rynku, czyli wyodrębnianiu względnie jednorodnych grup klientów i określaniu dla każdej z takich grup specyficznej oferty produktowej. Banki unowocześniały też swoją ofertę poprzez zastosowanie nowoczesnych technologii, zwłaszcza w zakresie bankowości internetowej.


Kredyty dla ludności

W zakresie rozwoju usług finansujących dla ludności najbardziej dynamiczną pozycją w ofercie banków były kredyty mieszkaniowe, których przyrost w latach 2002–2003 był wyjątkowo wysoki. Wiązało się to przede wszystkim ze spadkiem oprocentowania oraz wzrostem popytu na mieszkania, spowodowanym m.in. obawami przed skutkami zmian podatkowych (podwyższeniem stawek VAT z 7% do 22%) i wzrostem cen nieruchomości po wejściu Polski do Unii Europejskiej.
Oprócz obniżania oprocentowania zarówno kredytów udzielanych w złotych, jak i w walutach obcych banki stosowały również inne formy zachęcania klientów do zaciągania kredytów na cele mieszkaniowe. W ramach promocji banki oferowały m.in. niższe oprocentowanie w początkowym okresie kredytowania (z reguły w pierwszym roku), karencję w spłacie kapitału sięgającą ponad dwóch lat oraz przerwę w spłacie kapitału (np. na sześć miesięcy) w przypadku wystąpienia trudności finansowych u spłacającego. Promocje polegały również na rezygnacji z pobierania opłaty za rozpatrzenie wniosku i prowizji za udzielenie, przewalutowanie lub wcześniejszą spłatę kredytu. Banki znacznie przyspieszyły proces podejmowania decyzji kredytowej oraz znacznie wydłużyły maksymalny okres spłaty (do 32,5 roku). Banki wprowadziły też uproszczone systemy rozliczeń kredytów, np. uproszczoną procedurę rozliczania nakładów inwestycji budowlanej lub możliwość włączenia prowizji od udzielenia kredytu bądź opłaty za wycenę nieruchomości do kwoty kredytu. Wiele banków zdecydowało się też na przeprowadzanie samodzielnej, bezpłatnej wyceny nieruchomości. Do umów kredytowych banki dołączały też pakiety ubezpieczeń, np. ubezpieczenie od ryzyka utraty pracy przez kredytobiorcę, polegające na wypłacie w ustalonym okresie miesięcznych świadczeń ułatwiających spłatę kredytu.


Kredyty mieszkaniowe dla ludzi młodych

W większości banków młodzi kredytobiorcy (poniżej 35 lat) byli traktowani bardziej restrykcyjnie niż starsi klienci. Udogodnieniem oferowanym młodym kredytobiorcom była np. rezygnacja z ograniczenia wiekowego, kwotowego limitu wysokości zarobków lub ograniczenia związanego z wykształceniem. Wśród specyficznych form promocji kredytów mieszkaniowych można wymienić takie udogodnienia, jak możliwość ubiegania się o kredyt mieszkaniowy już po uzyskaniu rocznego stażu w swojej pierwszej pracy, nawet jeśli umowa o pracę jest zawarta na okres krótszy niż3 lata (pod pewnymi dodatkowymi warunkami) oraz wykorzystywanie poręczenia kredytu przez rodziców wnioskodawcy w celu uzyskania statusu klienta wiarygodnego.

Znacznym zainteresowaniem klientów cieszył się również kredyt konsolidacyjny zabezpieczony hipoteką, przeznaczony na spłatę uprzednio zaciągniętych zobowiązań. Kredyt konsolidacyjny umożliwiał zgromadzenie w jednym banku wszystkich dotychczasowych zobowiązań kredytowych klienta, np. kredytu hipotecznego, kredytu samochodowego, gotówkowego. Dzięki oprocentowaniu niższemu od oprocentowania poszczególnych zaciąganych wcześniej kredytów raty kredytu konsolidacyjnego mogły być znacznie niższe od sumy rat płaconych wcześniej innym bankom.

W analizowanym okresie zmniejszyło się zainteresowanie kredytami walutowymi, głównie w następstwie znacznej aprecjacji euro do złotego w ciągu 2003 r. Większość nowych kredytobiorców decydowała się na kredyt w złotych, natomiast spośród kredytów walutowych najbardziej popularny był kredyt nominowany we frankach szwajcarskich.

W kategorii kredytów konsumenckich, wyodrębnionych przez ustawę obowiązującą od września 2002 r. najważniejszą pozycję stanowiły ratalne kredyty samochodowe. Banki starały się przyciągnąć klientów poprzez skracanie czasu oczekiwania na kredyt
wydłużenie okresu spłaty uproszczenie procedury, wliczanie prowizji i ubezpieczenia do kwoty kredytu, rezygnowanie z wymogu wniesienia wkładu własnego.



Liczba wyemitowanych kart płatniczych



Poszukując nowych źródeł dochodów, banki rozwijały ofertę dla najzamożniejszych klientów. W latach 2002–2003 zintensyfikowano promocję kart kredytowych oferowanych klientom o odpowiednio wysokich dochodach. Akcje promocyjne polegały na uproszczeniu procedury wydawania karty, bezpłatnym wydawaniu lub sprzedaży karty na preferencyjnych warunkach w ograniczonym okresie (np. jednego roku) oraz ułatwianiu przenoszenia rachunków kart kredytowych z innych banków. Dzięki temu karty kredytowe stały się łatwiej dostępne i tańsze. Oferta banków spotykała się z dużym zainteresowaniem ze strony klientów, którzy stopniowo zmieniali podejście do zarządzania gotówką i wydatkami. Zainteresowaniem cieszyło się np. przeniesienie limitu kredytowego z rachunku na kartę oraz opłacanie rachunków domowych w ramach limitu karty.

Banki w Polsce oferowały wszystkie rodzaje kart płatniczych: debetowe, kredytowe i obciążeniowe, a także przedpłacone. Na koniec 2003 r. w obiegu znajdowało się ponad 15 milionów kart wydanych przez banki komercyjne, o 11% mniej niż w końcu 2002 r., pomimo że od II kwartału ich liczba systematycznie rosła. Na rynku dominowały (88%) karty debetowe. W 2003 r. wzrósł jednak udział kart kredytowych (z 4,8% na koniec 2002 r. do 7,8%), a zmniejszył się udział kart obciążeniowych (z 6,1% do 4,2%). Prawie wszystkie karty (98,6%) były wyposażone w funkcję płatniczą i funkcję wypłaty z bankomatu. Systematycznie rosła liczba transakcji dokonywanych za pomocą kart. W 2003 r. przeprowadzono 541,4 mln transakcji na łączną kwotę 130 mld zł.

Popularnością wśród klientów cieszyły się karty typu affinity, czyli karty płatnicze z elementem charytatywnym (społecznym). Opłaty za wydanie takiej karty, część prowizji za transakcje lub dodatkową prowizję (pochodzącą od klienta i banku) bank przeznacza na rzecz organizacji społecznych, uczelni lub na przedsięwzięcia charytatywne. Wspomagane w ten sposób instytucje to m.in. Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, Polski Czerwony Krzyż, Uniwersytet Wrocławski, program budowy Polskiego Sztucznego Serca, Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Akcja „Pajacyk” Polskiej Akcji Humanitarnej. Rosła również liczba programów lojalnościowych dla posiadaczy kart, np. programów rabatowych uprawniających do zniżek w wybranych punktach handlowych. Szczególnego typu programami preferencyjnymi objęte były karty typu co-branded (kredytowe oraz debetowe) wydawane przez banki we współpracy z wybranymi partnerami, np. operatorami telefonii komórkowej, dystrybutorami paliw samochodowych, portalami internetowymi, operatorami telewizji cyfrowej, biurami podróży, wydawnictwami oraz centrami handlowo-rozrywkowymi. Karty co-branded umożliwiały posiadaczom korzystanie np. z rabatów czy systemów zbierania punktów uprawniających do otrzymania prezentów lub darmowych zakupów.

Rozwój bankowości prywatnej

Wraz z rozwojem rynku usług bankowych w Polsce oraz wzrostem zamożności najbogatszej części społeczeństwa niektóre banki zwiększyły zainteresowanie segmentem bankowości prywatnej (private banking), czyli zindywidualizowanym i kompleksowym systemem obsługi finansowej zamożnych klientów indywidualnych. Aby wyodrębnić grupę najzamożniejszych klientów, banki stosowały jako kryterium posiadane aktywa płynne do dyspozycji (minimum ustalano z reguły na poziomie od 100 tys. do 500 tys. zł) lub wysokość miesięcznych dochodów netto (np. powyżej 10 tys. zł). Progi zamożności stosowane w Polsce były wielokrotnie niższe niż w krajach Europy Zachodniej (gdzie wynosiły przeciętnie około 1 milion euro). Banki brały jednak pod uwagę niższy poziom krajowych dochodów per capita, potencjał wzrostu zamożności danego klienta w przyszłości, a nierzadko także jego prestiż w środowisku i wpływ na decyzje podejmowane przez innych klientów banku. Klienci private banking mieli do dyspozycji coraz więcej produktów finansowych powiązanych z rynkiem walutowym (np. opcje walutowe), kapitałowym (np. euroobligacje) oraz tzw. Produktów strukturyzowanych1 (np. lokaty inwestycyjne zorientowane na papiery dłużne lub indeksy giełdowe). Szczególną propozycją dla najbogatszych klientów były kredyty na zakup dzieł sztuki (np. kredyt w wysokości do 50% ceny sprzedaży lub maksymalnej szacowanej wartości dzieła sztuki wystawionego na aukcji). Oferta bankowości prywatnej wyróżniała się również użyciem fachowej terminologii, z reguły niespotykanej w standardowej ofercie banków.

Usługi dla małych i średnich przedsiębiorstw

Strategia banków wobec małych i średnich przedsiębiorstw opierała się na pogłębionej segmentacji klientów z tej grupy. Większość banków oddzieliła segment firm średnich od małych, często traktując te pierwsze jako klientów korporacyjnych, a drugie jako detalicznych. Podstawowym kryterium wyodrębniania segmentów rynku była wielkość rocznych obrotów. Banki stosowały tak- że dodatkowe kryteria, np. przynależność firmy do pewnej branży lub jej subiektywnie szacowany potencjał rozwojowy. Niektóre banki wprowadzały segmentację wieloszczeblową, stosując dodatkowy podział wewnątrz grup małych i średnich firm. Dla każdego z tych segmentów bank przygotował specjalne pakiety produktowe, różniące się ceną i zakresem oferowanych usług. Pakiety zawierały standardowe produkty (rachunek bieżący, lokaty bankowe, karty kredytowe, limit debetowy, dostęp do banku przez telefoniczne centrum obsługi klienta lub Internet), które mogły być uzupełnione np. rachunkiem pomocniczym lub przelewami zagranicznymi. Uwzględniając szczególne potrzeby klientów, banki oferowały dodatkowe usługi, np. produkty ubezpieczeniowe, leasing, faktoring, możliwość inwestowania na rynku kapitałowym lub udzielanie gwarancji bankowych. Oprócz wystandaryzowanych pakietów wiele banków oferowało najbardziej rentownym i perspektywicznym klientom-przedsiębiorcom także indywidualne usługi doradcze (inwestycyjne, podatkowe).

Niektóre banki wprowadziły udogodnienia przy udzielaniu kredytów na bieżącą działalność oraz inwestycje. W ofercie dla firm znajdowały się również kredyty preferencyjne dofinansowywane z różnego rodzaju funduszy pomocowych. Instytucje udzielające subsydiów kredytowych to m.in. Komisja Europejska (fundusze przedakcesyjne Unii Europejskiej – np. PHARE, SAPARD), Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju oraz Europejski Bank Inwestycyjny. Do zalet kredytów tego typu zalicza się atrakcyjne oprocentowanie, długi okres kredytowania i dofinansowanie części kosztów inwestycji lub odsetek.

W zakresie usług operacyjno-rozliczeniowych banki, zwłaszcza te, które oferowały dostęp do usług za pośrednictwem Internetu, obniżyły lub zlikwidowały opłaty za otwarcie i prowadzenie rachunku oraz dokonywanie przelewów. Dla firm handlowych banki wprowadziły pakiety z obniżonymi opłatami za odbiór gotówki, w tym w tzw. wrzutniach nocnych. Wśród klientów promowano również stosowanie polecenia zapłaty jako nowoczesnej formy rozliczeń bezgotówkowych.

Depozyty i inwestowanie oszczędności

W latach 2002-2003 spadała ogólna wielkość depozytów zgromadzonych w bankach, co wiązało się głównie ze spadkiem oprocentowania depozytów (nominalnego oraz realnego) oraz pogorszeniem sytuacji finansowej klientów banków (mniejsza skłonność do oszczędzania, wycofywanie depozytów z przeznaczeniem na sfinansowanie bieżących wydatków konsumpcyjnych). Istotne było również wprowadzenie w marcu 2002 r. opodatkowania dochodów kapitałowych w wysokości 20%, które dodatkowo zmniejszyło efektywnie otrzymywane odsetki od lokat.

W reakcji na oczekiwanie przez klientów wyższych zysków z deponowanych środków banki umieszczały w swojej ofercie nowe rodzaje lokat, np. lokaty progresywne, inwestycyjne, dualne. Klientom oferowano promocyjne warunki, np. możliwość wycofania w dowolnej chwili zgromadzonych odsetek lub nawet całej kwoty lokaty bez utraty prawa do odsetek.

Istotą lokat progresywnych było rosnące co kwartał oprocentowanie lokaty pod warunkiem jej przedłużenia. W ofercie banków pojawiły się też konta oszczędnościowe, oferujące progresywne oprocentowanie rosnące proporcjonalnie do środków zgromadzonych na rachunku, przy zapewnieniu swobodnego dostępu do pieniędzy.
Lokaty inwestycyjne łączyły tradycyjną lokatę terminową z tzw. produktami strukturyzowanymi. Deponent otrzymywał ustalone odsetki minimalne lub wyższe, w zależności od ewolucji wskaźnika, na którym opierała się lokata. Wskaźniki, na których najczęściej bazowało oprocentowanie lokat, to indeksy giełdowe rynków europejskich (np. Dow Jones Eurostoxx 50, FTSE Eurotop 100), amerykańskich (np. S&P 500), Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych (WIG20) oraz kursy walut (np. dolara amerykańskiego).


Rozszerzanie kanałów dystrybucji

W latach 2002-2003 systematycznie zwiększało się znaczenie nowych kanałów dystrybucji produktów i usług bankowych. Najdynamiczniej rozwijała się bankowość elektroniczna, nie tylko w przypadku banków internetowych, lecz również jako dodatkowy kanał dostępu do usług oferowanych przez tradycyjne banki. Innowacją było powstanie sieci kiosków bankowych. Oprócz poszukiwania nowych sposobów dystrybucji usług banki udostępniały swoją sieć placówek do sprzedaży produktów innych instytucji finansowych, szczególnie towarzystw ubezpieczeniowych oraz towarzystw funduszy inwestycyjnych.

Bankowość nowoczesna

Bankowość elektroniczna jest dodatkowym kanałem dystrybucji produktów i usług bankowych. Pośrednio przyczynia się do wzmocnienia pozycji konkurencyjnej banków w zakresie oferowanych usług, a także umożliwia redukcję kosztów operacyjnych. Ważnym elementem bankowości elektronicznej jest pieniądz elektroniczny. Kategoria ta odnosi się do instrumentów rozliczeniowych, którymi są karty płatnicze i elektroniczne kanały dostępu.

Rosnącym zainteresowaniem klientów cieszy się obsługa konta oraz kupowanie produktów bankowych przez telefon, tj. bankowość telefoniczna (telephone banking), oraz bankowość mobilna (mobile banking), łącząca cechy telebankowości i bankowości internetowej z wykorzystaniem dostępu do Internetu za pomocą protokołu WAP.

Banki oferujące serwisy internetowe dzielą się na dwie grupy: banki istniejące fizycznie i posiadające sieci tradycyjnych oddziałów, ale dodatkowo tworzące rozwiązania oparte na stronach WWW i oferujące usługi przez Internet, oraz banki wyłącznie internetowe. Dla pierwszej grupy banków serwisy internetowe są alternatywnymi kanałami dystrybucji usług i produktów. Banki tego typu dominują na rynku. Druga grupa banków to tzw. banki wirtualne, które oferują swoje usługi wyłącznie przez Internet i nie posiadają tradycyjnych placówek. Oferują zdalny dostęp do konta bez możliwości wizyty w tradycyjnym oddziale bankowym. Banki tego typu są także wspomagane przez telefoniczne kanały dystrybucji oraz sieć bankomatów zapewniającą dostęp do gotówki. W Polsce prekursorem e-bankowości był Powszechny Bank Gospodarczy z Łodzi, który w 1998 r. uruchomił pierwszy wirtualny oddział dla klientów indywidualnych i małych firm. W 1999 r. PBG został włączony do Banku Polska Kasa Opieki SA (Pekao SA), w wyniku czego powstała wersja konta z dostępem przez Internet dla klientów Banku Pekao SA. W 1999 r. rozpoczął również działalność internetową Wielkopolski Bank Kredytowy SA oraz Bank Przemysłowo-Handlowy SA.

Pierwszym bankiem w Polsce, który oparł swoją dystrybucję tylko na Internecie (bankiem wirtualnym),
był mBank. Inne banki, w których klienci mają dostęp do własnych kont za pośrednictwem internetu to: PKO Bank Polski (www.e.pkobp.pl), Lucas Bank (www.depozyty.com.pl), Pekao (www.pekao.com.pl) , Bank Śląski (www.bsk.com.pl), BPH (www.bph.com.pl), Handlobank (www.handlobank.pl), WBK (www.wbksa.pl) , Fortis Bank Polska (www.fortis-bank.com.pl).
Atrakcyjność oferty banków wirtualnych polega w dużej mierze na tym, że proponują one bardzo korzystne warunki prowadzenia konta, np.: bezpłatne prowadzenie rachunku, bezpłatną kartę płatniczą, bezpłatne przelewy, bezpłatne korzystanie z niektórych bankomatów.

Bezpośrednie korzystanie z usług bankowych umożliwiają także bankomaty. Za ich pośrednictwem klient może mieć dostęp do następujących usług bankowych: wpłaty na rachunek i wypłaty z rachunku, zakładanie lokat, sprawdzanie salda oraz oglądanie historii konta.

Oprócz dynamicznie rozwijającej się bankowości internetowej w 2003 r. na rynku usług bankowych pojawiła się innowacja w postaci dystrybucji produktów bankowych przez sieć tzw. kiosków. Debiutujący na rynku Eurobank opracował koncepcję kiosku bankowego, czyli punktu obsługi w postaci stoiska zlokalizowanego w hipermarkecie bądź w galerii handlowej, czynnego przez siedem dni w tygodniu, obsługiwanego przez mały zespół pracowników, wyposażonego w komputer, sejf oraz bankomat z funkcją depozytową (tzw. wpłatomat). W założeniach twórców Eurobanku, którego pierwszym głównym produktem były kredyty konsumenckie, atutem takiego sposobu dystrybucji miały być: bliskość i dostępność dla potencjalnych klientów, szybkość dokonywania oceny zdolności kredytowej i podejmowania decyzji o udzieleniu kredytu oraz minimalne formalności. Istotną cechą kiosków bankowych był również znacznie niższy niż w przypadku tradycyjnych oddziałów bankowych koszt utrzymania.

Kolejną nowością jest M-BANKING, który zaczął się od współpracy WBK z Polkomtelem jako operatorem sieci Plus GSM. Dzięki usłudze pod nazwą WBK 24 klienci mogą za pomocą SMS (krótkich wiadomości tekstowych) uzyskiwać informacje o stanie konta. Tym samym zapoczątkowano kolejny etap rozwoju polskiej bankowości, a mianowicie współpracę banków i operatorów telekomunikacyjnych.
Ten typ