Stosunki Polski z Federacją Rosyjską

STOSUNKI POLSKI Z FEDERACJĄ ROSYJSKĄ
Ze względu na kryterium treści i intensywności , stosunki polityczne między Polską a Federacją Rosyjską można podzielić na cztery etapy:
Pierwszy- w latach 1990-1993 – obejmował starania Polski o likwidację zależności imperialnych i ustanowienie nowych traktatowych stosunków wzajemnych.
Drugi etap- w latach 1993-1999 – charakteryzował się systematycznym pogarszaniem stosunków, co wiązało się ze staraniami Polski o integracje z NATO.
Trzeci etap- w latach 1999-2007 – od oczekiwanego przełomu do kryzysu.
Czwarty- zapoczątkowany jesienią 2007 roku przez rząd Donalda Tuska polityka pragmatycznego układania stosunków polsko- rosyjskich.
1. TRAKTAT POKOJOWY ZFEDERACJĄ ROSYJSKĄ
Stosunki Polski z Rosją zostały nawiązane jeszcze przed rozpadem ZSRR. 10 października 1990 roku w czasie wizyty ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego w Moskwie została podpisana „Deklaracja o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy między Rzeczpospolita Polską a Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republika Radziecką”. Rzeczpospolita Polska jako pierwsza podpisała taki dokument z Rosją po ogłoszeniu przez nią niepodległości . Cele polskiej Polityki zagranicznej wobec Rosji były następujące:
- podpisanie traktatu międzypaństwowego , określającego nowe stosunki polityczne;
- podpisanie porozumienia dotyczącego wycofania wojsk radzieckich przebywających w Polsce;
- uregulowanie zasad rozliczeń i współpracy gospodarczej, przede wszystkim zapewnienie dostaw do Polski gazu ziemnego i ropy naftowej;
-stworzenie ram prawnych dla współpracy w basenie morza Bałtyckiego , szczególnie w obwodzie Kaliningradzkim.
Przedstawiciele ZSRR celowo zwlekali z decyzją o wycofaniu jednostek radzieckich z terytorium Polski. W styczniu 1991 roku miała miejsce nieoczekiwana wizyta delegacji Radu Najwyższej ZSRR. W trakcie spotkania z sejmową Komisją Spraw Zagranicznych, strona Polska domagała się opuszczenia wojsk radzieckich z Polski, nie później niż do końca 1991 roku. Natomiast strona radziecka oponowała, że wycofanie wojsk nastąpi na podstawie traktatu który miał być ratyfikowany przez Radę Najwyższą ZSRR. Główną przyczyną opóźniania podjęcia decyzji o wycofaniu wojsk radzieckich należy upatrywać w kwestiach politycznych po stronie ZSRR. Na początku 1991 roku ekipa Michaiła Gorbaczowa nie zakładała, że tak szybko ZSRR przestanie istnieć , a Polska należała jeszcze do struktur Układu Warszawskiego i Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). Dopiero rozpad ZSRR stworzył możliwość podjęcia dialogu, w tej ważnej dla Polski kwestii, z Federacją Rosyjską. Sytuacja wewnętrzna w Rosji była na tyle stabilna, że już na początku marca 1992 roku podstawowa treść „Traktatu o przyjaźni i dobrosąsiedzkiej współpracy” była ustalona. W konsekwencji podjętych negocjacji już 22 maja 1992 roku prezydent Lech Wałęsa i Borys Jelcyn złożyli podpisy pod traktatem w Moskwie. Podczas spotkania podpisano także układ o wycofaniu wojsk Federacji Rosyjskiej z terytorium Polski, umowę o tranzycie przez terytorium Polski wojsk Federacji Rosyjskiej wycofywanych z RFN . Ponadto podpisano: konwencję konsularna, deklaracje o współpracy kulturalnej ,naukowej i oświatowej, umowę w sprawie przejść granicznych, umowę w sprawie unikania podwójnego opodatkowania.
Traktat polityczny zawarty między RP a Federacją rosyjską stwarzał nie tylko możliwości współpracy między obu państwami, ale był przede wszystkim próbą zbudowania nowych zasad, których podstawy nawiązywały do ducha Karty ONZ, aktu końcowego KBWE (Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie), oraz Paryskiej Karty nowej Europy. Polska miała szansę na wypracowanie zasad i reguł, które stanowić mogłyby o podmiotowości polityki zagranicznej obu państw. Współpraca traktatowa Polski Z Federacją Rosyjską ograniczana jest w płaszczyźnie politycznej, i w nieco mniejszym stopniu w płaszczyźnie gospodarczej przez historię. Pomimo trudnego okresu, związanego z reformacją ustrojową w Polsce i w Rosji, jak też negatywne stanowisko Moskwy w kwestii rozszerzenia NATO na Wschód, udało się doprowadzić do wycofania wojsk rosyjskich z Polski. Traktat polityczny zawarty miedzy oboma krajami stworzył możliwość, ale przede wszystkim miał być przejawem partnerstwa w kształtowaniu nowej rzeczywistości w Europie Środkowej i Wschodniej. Niestety jego realizacja nie odpowiadała podjętym założeniom a wzajemne stosunki polityczne nacechowane są wzajemną nieufnością, czego konsekwencją jest przedmiotowe traktowanie Polski przez Rosję.
Realizacja traktatu przebiegała w sferze zewnętrznej dalece od przyjętych założeń. Wybór przez Polskę opcji euroatlantyckiej spowodował negatywną reakcję Rosji, co jest niezgodne z artykułem I Traktatu mówiącym o nieingerencji w wewnętrzne sprawy innego państwa. Federacja Rosyjska współpracę traktatową z Polską traktuje instrumentalnie, a zasadniczym celem takiego działania jest próba zdyskredytowania Polski jako państwa należącego do NATO.
STOSUNKI Z UKRAINĄ
Polska była pierwszym państwem, które uznało niepodległość Ukrainy w grudniu 1991 roku. Było to wydarzenie, które nadało jakościowo nowy impuls w stosunkach polsko-ukraińskich. Polska była świadoma była znaczenia Ukrainy dla Europy i stopnia jej kilkusetletniej przynależności do państwa rosyjskiego. Polska podjęła się więc trudu nakłonienia państw i organizacji zachodnich do działań na rzecz niepodległości Ukrainy oraz jej umacniania na drodze transformacji ustrojowej. Nie było to zresztą takie proste, przede wszystkim przez fakt praktykowania przez kraje zachodnie zasady „Russia first”, czego przykładem była wizyta Prezydenta Busha w Kijowie w 1991 roku, w trakcie której amerykański prezydent usiłował wyperswadować Ukraińcom dążenie do niezależności.
Polska po ogłoszeniu przez Ukrainę aktu suwerenności w lipcu 1990roku zintensyfikowała z nią kontakty. Polska i Ukraina podpisały we wrześniu 1991 roku wspólny komunikat w sprawie nawiązania stosunków dyplomatycznych oraz Deklaracji o zasadach i podstawowych kierunkach rozwoju stosunków polsko- ukraińskich z 13 października 1991 roku, stworzyły podstawy do rozmów na temat zawarcia Traktatu i umów regulujących wzajemne stosunki. Kiedy 8 stycznia 1992 roku nawiązano już pełne stosunki dyplomatyczne, specjalni wysłannicy mogli oficjalnie objąć funkcje szefów placówek .
Suwerenna i niepodległa Ukraina odgrywała istotny element w polskiej polityce bezpieczeństwa , stanowiąc kluczowe jego ogniwo w nowej konfiguracji geopolitycznej po 1991 roku. Poprzez Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy obie strony zmierzały stworzyć mocne fundamenty nowego partnerstwa.
Współpracę między Rzeczpospolitą Polską a Ukrainą, na płaszczyźnie traktatowej oraz poprzez umowy dwustronne, Polska starała się wykorzystać do osiągnięcia co najmniej trzech celów:
1) Zminimalizować ewentualne zagrożenia pochodzące zza wschodniej granicy. Chodziło przede wszystkim o możliwość wybuchu konfliktów lokalnych, co po rozpadzie ZSRR mogło być procesem realnym Dlatego tak dużą wagę przywiązywano do współpracy politycznej, gospodarczej, jak i współdziałanie w sferze bezpieczeństwa ;
2) Zobowiązania traktatowe zawarte między Polską i Ukrainą, stwarzały realną możliwość kształtowania nowej konfiguracji geopolitycznej w Europie Środkowej i Wschodniej, budowanej na standardach demokratycznych;
3) Stworzyć realny klimat polityczny, który sprzyjałby Ukrainie w wyborze zachodniej drogi rozwoju. Cel ten Polska osiągnęła w momencie podjęcia decyzji przez Ukrainę w 2002 roku, o rozpoczęciu procesu integracji z NATO.
Podpisanie traktatu polsko-ukraińskiego przebiegało równolegle z podpisaniem umów międzynarodowych: porozumienie wstępne w sprawie współpracy kulturalnej i naukowej; umowę o międzynarodowych przewozach drogowych; umowę w sprawie przejść granicznych; protokół o tymczasowym uregulowaniu zagadnienia wzajemnego uznawania równoważności dokumentów ukończenia szkół średnich zawodowych oraz szkół wyższych, a także dokumentów o nadawaniu stopni i tytułów naukowych.
Współpraca traktatowa Polski z Ukrainą poprawnie przebiegła na płaszczyźnie politycznej i wojskowej, już w 1992 roku minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski oceniając polską politykę wschodnią przekonywał, że: „polityka dwustronna stworzyła dobry punkt wyjścia dla amortyzowania tych zmian, które miały i mogą mieć miejsce za wschodnia granicą. Szybkie uznanie Ukrainy i dobre ułożenie z Nią stosunków, będzie sprzyjać rozwojowi wzajemnej współpracy”. Polska nie zawiodła się na Ukrainie, a współpracę traktatową obie strony uważały za skuteczny instrument nie tylko do realizacji własnego bezpieczeństwa narodowego, ale także do kształtowania bezpieczeństwa europejskiego.
W ramach współpracy politycznej, znaczącym wydarzeniem było ustanowienie partnerstwa strategicznego, które stanowiło istotny kierunek w kształtowaniu przez Polskę europejskiej i euroatlantyckiej aspiracji Ukrainy.
Mimo znaczących ograniczeń finansowych , zwłaszcza po stronie Ukraińskiej, realizacja w sferze kulturowej , wynikających ze zobowiązań traktatowych , przebiegała poprawnie. W stosunkach z Ukrainą tradycyjnie już Polska spotykała się z zapotrzebowaniem na nauczanie języka polskiego, historii, kultury polskiej. Przy czym zapotrzebowanie było nie tylko ze strony Polaków- obywateli Ukrainy, ale także samych Ukraińców . Polska była zainteresowana w związku z tym utworzeniem na Ukrainie państwowego programu rozwoju oświaty Polskiej, wyspecjalizowanych placówek zajmujących się kształceniem nauczycieli języka polskiego w Kijowie i we Lwowie, odpowiadających placówkom uniwersyteckim, nauczających języka ukraińskiego w Warszawie, Lublinie i Poznaniu. Istotnym w tym zakresie było powołanie Instytutu Kultury Polskiej w Kijowie.
Współpraca traktatowa na płaszczyźnie gospodarczej realizowana była zgodnie z możliwościami obu partnerów. Zarówno Ukraina, której gospodarka wymagała o wiele większej pomocy, jak Polska mogła jej ofiarować , jak i strona polska, która posiadała niedostateczne środki dla udzielenia stronie ukraińskiej takiej pomocy, podejmowały szereg inicjatyw zmierzających do poprawy współpracy gospodarczej. Warto wymienić choćby wspólne „Memorandum o działaniach zmierzających do liberalizacji handlu między Polska a Ukrainą” z 1997 roku, które miało ułatwić Ukrainie wstąpienie do WTO. Niestety współpraca gospodarcza miała charakter ograniczony, z jednej strony z braku takiej możliwości ze strony polskiej, i z braku postępu we wdrażaniu reform wolnorynkowych, ze strony ukraińskiej. Być może, że właśnie ta niekorzystna przesłanka w dziedzinie gospodarczej spowodowała wzrost aktywności politycznej. Polska i Ukraina potrzebowały siebie nawzajem. Obie strony chciały zbudować taki system powiązań politycznych i ekonomicznych, aby w znaczącym stopniu uniezależnić się od Rosji . dlatego w sferze polityki zagranicznej współpraca traktatowa realizowana była na wysokim poziomie (partnerstwo strategiczne ), przy zaangażowaniu nie tylko resortów MSZ, ale także obydwu prezydentów. Prezydenci starali się oddziaływać na różne sfery działalności państw: ekonomiczną, wojskową, międzynarodową, i społeczną.