Dydaktyczno Techniczne Środki Nauczania
Środki dydaktyczne, w zależności od formy, w której występują, dzielimy na:
1.
Słowne, tj. udostępniające teksty drukowane lub pisane
2.
Wzrokowe proste, zwane tradycyjnie pomocami naukowymi, jak np. modele, oryginalne przedmioty, obrazy, wykresy, mapy itp.
3.
Techniczne środki wzrokowe, jak np. grafoskop, mikroskop, diaskop czy teleskop
4.
Techniczne środki słuchowe - czyli gramofon, magnetofon lub radio
5.
Słuchowo-wzrokowe, jak np. film dźwiękowy, telewizja, telewizja kasetowa, wideofon
oraz
6.
Automatyzujące proces dydaktyczny, jak maszyny dydaktyczne, wyposażenie gabinetów językowych, urządzenia symulacyjne czy komputery.
Ogólnie można środki dydaktyczne podzielić na proste, do których zaliczamy ujęte w pkt. 1 i 2 oraz złożone, obejmujące pozostałą grupę.
Sala - klasa szkolna , która jest wyposażona w środki i materiały dydaktyczne oraz urządzenia umożliwiające optymalnie efektywne organizowanie procesów edukacyjnych, kształtowanie umiejętności i postaw to pracownia.
W zależności od tego komu i czemu służą, od swych podstawowych funkcji i sposobów wykorzystania, można wyróżnić następujące ich rodzaje:
pracownie - klasy edukacji wczesnoszkolnej. Cechą wyróżniającą ten rodzaj pracowni jest przystosowanie ich do nauczania większości przedmiotów. Stosunkowo bogaty zbiór środków, materiałów i urządzeń wymaga takiego ich rozmieszczenia, aby były łatwo dostępne w sytuacjach, gdy mają być wykorzystane, a równocześnie nie utrudniały procesów edukacyjnych w innym czasie;
pracownie przedmiotowe, w których prowadzone są zajęcia w zasadzie z jednego przedmiotu z ciągiem klas danego typu szkoły. Biorąc pod uwagę dużą różnorodność przedmiotów i ich specyficzne właściwości można wyróżnić grupy pracowni przedmiotów humanistycznych /jęz. polskiego, obcego, historii/, przyrodniczych /biologii, geografii, fizyki, chemii / , matematyki, przedmiotów artystycznych /muzyki, plastyki/, technicznych, zawodowych /pracownie w szkołach zawodowych/. Bywa i tak, że w jednej pracowni łączy się prowadzenie zajęć z dwóch przedmiotów.
pracownie stanowiące miejsce realizacji specjalnych, specyficznych lub usługowych funkcji w procesach edukacyjnych. Należą do nich pracownie komputerowe i laboratoria językowe, biblioteki, czytelnie - mediateki, gabinety terapeutyczne, pracownie fotograficzne, poligraficzne, audiowizualne, szkolne studio radiowo-telewizyjne.
Każda z tych pracowni ma często właściwe tylko sobie wyposażenie i urządzenia.
Oprócz pracowni w szkole funkcjonuje również gabinet.
Gabinet to pomieszczenie służące gromadzeniu środków, materiałów i urządzeń dydaktycznych - pomieszczenie wykorzystywane przez nauczyciela podczas przygotowania zajęć. Gabinet stanowi najczęściej uzupełnienie pracowni, jest niejako jego integralną częścią. Organizowane są czasami gabinety pomocy naukowych, jako pomieszczenia służące gromadzeniu środków dydaktycznych dla różnych przedmiotów nauczania.
Pracownie i gabinety są w nowoczesnej szkole podstawowymi składnikami jej infrastruktury edukacyjnej.
Interesująca jest historia powstawania pracowni przedmiotowych i laboratoriów. Koncepcje mówiące o zasadności ich organizowania pochodzą już z XVII wieku, dopiero jednak początek XX wieku to czas realizacji tych idei. Różne kierunki wychowania oraz wprowadzenie pojęcia szkoły aktywnej, wiązały się z krytyką dotychczasowego klasowo-lekcyjnego systemu. Przede wszystkim zarzucano mu uniemożliwianie uczenia się przez działanie. Podkreślano, iż uczniowie zgromadzeni w klasie mają poznawać świat i otaczającą ich rzeczywistość, gdy faktycznie są od nich izolowani. Remedium upatrywano więc w organizacji pracowni przedmiotowych.
Jako jedna z pierwszych, wprowadza je szkoła w Dalton w 1915 r. Sale szkolne zamieniono na laboratoria pedagogiczne", które stały się miejscem indywidualnej pracy uczniów. Taką organizację zarówno szkoły, jak i pracy w niej, nazwano systemem daltońskim. Ma on w latach późniejszych wielu naśladowców. W Polsce zaistnieje on m.in. od 1923 r. w Łodzi, w miejskiej szkole pracy", gdzie realizowano ideę organizowania pracowni do nauki poszczególnych przedmiotów. W 1925 r. ukazał się poradnik wspomagający powstawanie szkolnych pracowni przyrodniczych, w 1927 r. wprowadzono ten system w seminarium żeńskim w Chełmie, a w Liceum Krzemienieckim w 1929 r. powstają pracownie: języka polskiego, języków nowożytnych, matematyki, biologii, chemii, fizyki, robót dla dziewcząt, a także wspólna pracownia dla historii, geografii i pedagogiki.
O zdecydowanym wzroście pracowni w szkołach możemy mówić jednak w drugiej połowie XX wieku, gdy w latach 60-tych ich liczba u nas wzrasta trzykrotnie. Zakładano, że organizowane są one wtedy dla wszystkich przedmiotów występujących w planie nauczania.
Zauważa się jednak szczególnie intensywny wzrost liczby pracowni w zakresie jęz. polskiego, jęz. obcych, historii, matematyki oraz przedmiotów technicznych, a także nauczania początkowego. Dla ich potrzeb przystosowuje się klasy szkolne do nowych zadań. Pracownie przedmiotowe i gabinety projektował m.in. W. Spasowski, realizując koncepcję "szkoły pracy twórczej".
Obecnie, pracownie przedmiotowe i gabinety spełniają b. ważne funkcje, głównie poznawczo-kształcące i emocjonalno-motywacyjne. Podkreślić należy, że funkcje te realizowane są za pośrednictwem środków edukacyjnych gromadzonych w w/w pracowniach.
Rozróżniamy podstawowe grupy środków edukacyjnych, z którymi wiążą się określone rodzaje materiałów i pomocy:
przedmioty naturalne, które poznawaną rzeczywistość, np. przyrodniczą, kulturową lub techniczną bezpośrednio przedstawiają. Należą do nich: okazy, preparaty, suche modele mikroskopowe, gabloty ze zbiorami, naturalne modele przedmiotów i urządzeń,
środki obrazowe, przedstawiające poznawaną rzeczywistość pośrednio, głównie za pomocą obrazu, takie jak m.in. fotografie, plansze, obrazy, rysunki - także diaskopowe, filmowe, telewizyjne. Odmianą tych środków są nagrania płytowe, magnetofonowe i magnetowidowe.
środki manipulacyjno-badawcze, konstrukcyjne i pomiarowe. Zaliczamy do nich przyrządy pomiarowe , materiały do konstrukcji ćwiczeń i doświadczeń, które gromadzone są pojedynczo lub w postaci specjalnych zestawów,
modele i schematy, również środki symboliczne, konwencjonalne, jak np. mapy, plany, wykresy, diagramy itp.,
teksty drukowane, np.: teksty źródłowe, informacyjne, programowane, podręczniki, czasopisma, książki pomocnicze. Przyjmuje się, że podręczną biblioteczkę pracowni stanowi literatura popularnonaukowa, merytoryczna i metodyczna, a także wydawnictwa encyklopedyczne.
Zajęcia prowadzone przy zastosowaniu optymalnego zestawu i układu środków dydaktycznych określa się jako zajęcia obudowane.
Przybliżenie tych podstawowych pojęć jest nieodzowne, aby uświadomić wagę problemu. Środkiem dydaktycznym będzie zarówno najprostszy przyrząd wspomagający proces dydaktyczny, książka - podręcznik, jak i programy komputerowe i multimedialne, tak istotne dziś ze względu na wszechobecność mediów. Ten ogrom rozmaitych środków sprawia, że sygnalizuję wyłącznie problem ich funkcjonowania na rynku szkolnym, bez uwzględnienia mechanizmów, w tym również działań marketingowych, pozwalających na ich zaistnienie".
Generalnie zakłada się, że zastosowanie odpowiednio dobranych środków stwarzać ma w czasie zajęć dydaktyczno-wychowawczych takie sytuacje, które będą sprzyjać uczniom w rozpoznawaniu, akceptowaniu i przeżywaniu określonych wartości, w rozwijaniu ich aktywności w trakcie zdobywania wiedzy i kształceniu umiejętności.
Jak wobec tego, w dobie "wielości i mnogości" pojawiających się na rynku środków wybrać te najlepsze, najbardziej skuteczne?
Ogromna tutaj rola Ministerstwa Edukacji Narodowej, które przekazując w 1998 r. do szkół katalog "Środki dydaktyczne zalecane przez Ministra Edukacji Narodowej do użytku szkolnego - wersja ogólna" pomogło nauczycielom w wyborze najbardziej optymalnych. Publikacja ta zawierała informacje o 319 nowych , zalecanych pomocach. Informacja o nich została również podana w Dzienniku Urzędowym MEN Nr 5 z tegoż roku, z późniejszą nowelizacją, ujętą w Rozporządzeniu MEN z dn. 15 lutego 1999 r. w sprawie warunków i trybu dopuszczania do użytku szkolnego programów nauczania z zakresu kształcenia ogólnego oraz warunków i trybu dopuszczania do użytku szkolnego podręczników i zalecania środków dydaktycznych [Dz. U. Nr 14/1999 poz. 130]. W 1999 r. również, w związku z wdrażaną reformą oświaty, a co z tym związane - zmianami w strukturze etapów edukacyjnych i programach nauczania - Ministerstwo zweryfikowało przeznaczenie i zakres stosowania dotychczas zalecanych środków. Nowe katalogi otrzymały gimnazja, pozostałe uaktualniono zgodnie ze stopniem organizacyjnym placówki.