Pedagogika społeczna- przekrój

O. WOLONTARIAT
1. GENEZA PEDAGIGOIKI SPOŁECZNEJ
- to dziedzina teoretyczno – praktyczna ( posiada dwa wątki)
Praktycy czerpią z opracowań teoretyków

Koncepcje pedagogiki społecznej pojawiły się w połowie 19wieku. W okresie dynamicznych przeobrażeń, rozwoju nauk matematyczno- przyrodniczych, techniki, w czasie intensywnego dynamicznego rozwoju przemysłu, migracji ludzi z wsi do miast. Czas ten ujawnił zależność człowieka jako istoty organicznie sprzężonej ze środowiskiem materialnym i społecznym, determinującym rozwój indywidualny jednostki.
Badania obu zjawisk społecznych przyczyniły się do powstania nowej dziedziny socjologii. Reprezentanci socjologicznego nurtu w pedagogice głośni, że wychowanie jest w swej istocie procesem społecznym organizowanym przez społeczeństwo, bądź przy pomocy powołanych do tego instytucji lub przez samoistne oddziaływanie form i wzorców życia społecznego. Takie pojmowanie wychowania jako procesu społecznego reprezentuje przedstawiciel szkoły socjologicznej w pedagogice Florian Znaniecki – określa on wychowanie jako proces przystosowania się jednostki do warunków społecznych, do obyczajowego, społecznego i kulturowego życia w określonych grupach społecznych. Henryk Pestalozzi propaguje współprace szkoły, że środowiskiem społecznym. Robert Owen zwraca uwagę na kulturotwórczą rolę szkoły w środowisku. Termin pedagogika społeczna prowadzi do piśmiennictwa pedagogicznego. Adolf Disterweg w rozprawie,, przewodnik do kształcenia nauczycieli’ niemiecki—uważał on, ze nauczyciele powinni być przygotowani do pomagania uczniom, przezwyciężaniu barier, jakie napotykają one dążąc do uzyskania wykształcenia. Przygotowanie do działań opiekuńczych Disterweg wynalazł w pedagogice społecznej, w odróżnieniu od przygotowania dydaktycznego przypisywał pedagogice społecznej specjalne zadania równie ważne.

Pedagogika społeczna w 2 połowie 19 w koncentrowała się na środowiskowych warunkach procesu dydaktycznego i poszukiwała nowych terenów dla prawdy pedagog. Gł. poza szkołą a środowisku życia dzieci i młodzieży. Dalszy rozwój pedagogiki społecznej ukierunkowany był powstawaniem i funkcjonowaniem instytucji kulturalnych, opiekuńczych i socjalnych oraz placówek wychowawczych pojmowanych jako placówki wspomagające i rozszerzające procesy celowego wychowania. Instytucje te miały służyć wprowadzaniu dóbr kultury i organizowaniu różnorodnych form aktywności.

Rozwój pedagogiki społecznej w Polsce miał podobne uwarunkowania jak na świecie, ponadto specyficzna sytuacja ekonomiczna i polityczno – społeczna po 1864 roku po upadku powstania styczniowego występujący dość powszechnie zaniedbanie kulturowe, brak poczucia polskości, analfabetyzm, przyczyniły się do propagowania jednak poza szkołą pozytywistycznych haseł ,, praca u podstaw”, ,,oświata dla ludu’. Potrzeba poznania środowiska społecznego poza szkołą była w Polsce szczególnie uzasadniona z uwagi na rozwój sieci kół samokształceniowych i innych inicjatyw oświatowych.

Kompensujących brak własnego niezależnego systemu edukacyjnego.
Termin pedagogiki społecznej – najwcześniej zaczęto używać w małopolscy i termin ten określał spontaniczne działania organizowane poza szkołą.

2. PREKURSORZY I TWÓRCY PEDAGOGIKI SPOŁ
- prekursorzy:- Ludwik Krzywiki wskazywał na potrzebę zbudowania systemu oświatowego, który będzie umożliwiał młodzieży możliwości ciągłego uczestnictwa w kulturze i samokształceniu. Przewidywał, że ponad szkołą wrastać będzie coraz szerszy krąg instytucji, które umożliwiają realizację zadań samokształceniowych i uczestnictwo w rozwoju kulturalnym. Opracowana przez niego koncepcja, była ideą prekursorską, dla idei koncepcji kształcenia przez życie: kształcenia ustawicznego.
Wprowadzając pojęcie kształcenia ustawicznego wyprzedził o 20 lat ideę, która później pojawiła się w USA.
wszystko, co wiąże się z edukacją pion szkoła pozom kształcenie
Do innych znaczących prekursorów należą – Stanisław Kalipowicz, Józef Abramowski, Helena Radliska jej następcy:
Aleksander Kamieński ,,funkcje pedagogiki społecznej’
Wroczyński ,, człowiek istota społeczna’.
Powstanie pedagogiki społecznej w Polsce wiąże się z osobą Heleny Radlińskiej
W Łodzi powstał pierwszy kierunek pedagogika społeczna.
H.Radlińska po 2 wojnie swiatowej w czasie pobytu w Łodzi, przygotowała nie tylko prace, które były odpowiedzią na zapotrzebowanie społeczne, np. badania nad sieroctwem, potrzebami socjalnymi robotników, zwalczanie analfabetyzmu, lecz wiele pisała dla szerokiego kręgu odbiorców. Dla nauczycieli, działaczy oświatowych i badaczy, książka pt. ,, Badania regionalne dziejów pracy społecznej i oświatowej”. W ostatnim okresie swego życia zmarła w 1954’ , przygotowała dwie prace stanowiące syntezę jej dorobku naukowego. Naukowego Łodzi przegotowała skrypt pt.,, Egzamin z pedagogiki społecznej, nie napisała podręcznika.. Radliska unikała sformułowania definicji pedagogiki społecznej. Nie podała ścisłej definicji, ograniczyła się do przedstawienia celu charakterystycznych pedagogiki społecznej, jej zakresu i problematyki. Miała poczucie, że ta gałąź pedagogiki wciąż się rozwija, jest płynna i daleka os stabilizacji, od wyraźnego ograniczenia zasięgu.
Wroczyński -,,Wprowadzenie do pedagogiki społecznej”, był wydarzeniem naukowym. Jednocześnie z jego wydaniem 1966’ wprowadzono do programu pedagogiki na uczelniach wyższych przedmiot pedagogika społeczna.
Wroczyński ukazał pedagogikę społeczną przez przeciwstawienie pedagogice tradycyjnej o charakterze intuicyjnym. Znana mu niemiecka pedagogika społeczna była dla niego bodźcem. Ideom przewodnią podręcznika jest podkreślenie, że pedagogika społeczna jest nauką o środowiskowych uwarunkowaniach procesów wychowawczych i problemów wychowania poza szkołą.
Autor kładł nacisk na wychowawczą działalność szkoły i instytucji intencjonalnego środowiska wychowawczego.
Zasługą autora jest przeznaczenie prawie połowy objętości pracy zagadnieniom pedagogiki opiekuńczej. Jej problematyka koncentruje się na sytuacjach wychowawczych, które wymagają pomocy społecznej. Uczynniając dominującą w wychowaniu rolę szkoły, nowe zadania upatrywał w organizacji opieki nad dzieckiem w osiedlach mieszkaniowych, w czasie pozalekcyjnym.
Wg H.Radlińskiej - Środowisko to zespół warunków, wśród których tytule jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, oddziałujących stale lub przez dłuższy czas”
Wroczyński wprowadza pojęcie zmian, jakie bodźce środowiskowe wywierają na otoczenie społeczne jednostki --> określenie - środowisko: składniki struktury otaczającej osobnika, które działają jako system bodźców i powodują określone reakcje psychiczne.
Cechą charakterystyczną twórczości R,.Wroczyńskiego było uwrażliwienie czytelnika, nauczyciela, działacza otaczającej rzeczywistości społecznej i wymagania, jakie stawia to wychowaniu.
W organizacji środowiska wychowawczego upatrywał doniosłe miejsce, jakie stawia to wychowaniu.
W organizacji środowiska wychowawczego upatrywał doniosłe miejsce dla szkoły otwartej, umiejętnie łączącej w trosce o wychowanie dzieci - nauczycieli, rodziców, instytucje szkolne i pozaszkolne....
Aleksander Kamieński - w podręczniku pt.,,Funkcje pedagogiki społecznej” był najbliższy poglądom H.Radlińskiej. Najpierw był starszym asystentem, następnie po zrobieniu doktoratu adiunktem w katedrze pedagogiki społecznej. Jego tematem była odpowiedź na pytanie -kim jest i co wnieśli do pedagogiki społecznej jej zwiastuni i teoretycy. Dobór nazwisk ustalił z H.Radlińską. Postacie opracowane przez Kamieńskiego to:
J.H. Pestalozzi - który zapoczątkował idee oświaty ludu pojmowanej jako podniesienie moralne i ekonomiczne środowiska przez rozbudzanie sił w tym środowisku
Robert Owen - jego działalność społeczno- wychowawcza w środowisku robotniczym - buduje fundamenty ped. Społecznej
Mikołaj F.S.Grundtvig - twórca uniwersytetów ludowych, opiera postęp ludu na fundamencie rozbudzonej kultury ludowej
Wśród polskich zwiastunów i teoretyków pedagogiki społecznej znaleźli się
Ludwik Krzywicki - o którym H.Radlińska powiedziała, że rzutował wytyczne pedagogiki społecznej
Edward Abramowski - twórca powszechnej w Polsce teorii wychowania społecznego
Józefa Jobeyko - której dorobek naukowy jest w służbie szkoły i społeczeństwa
Stanisław Kasprowicz - usiłuje oprzeć pedagogikę na naukach społecznych
Plan przygotowania głównych kierunków pedagogiki społecznej nie został zrealizowany. Czas historyczny nie sprzyjał rozwojowi pedagogiki społecznej
Kamiński w swej pracy zwrócił szczególną uwagę na przedstawione pojęcia.................................................
Realizacji w wybranych instytucjach opieki i wypoczynku. Inną cechą podręcznika Kamińskiego jest to, że przez niego badania wybranych problemów pedagogiki społecznej znalazły się w podręcznym ujęcia syntetyczne. Do takich zagadnień należy czas wolny. Podstawowa praca Kamińskiego pt. ,,czas wolny i jego problematyka społeczno - wychowawcza”, uzyskała wielu kontynuatorów. Inne zagadnienie, dotyczy związków młodzieży i stowarzyszeń społecznych.
Nowością w porównaniu z R.Wroczyńskim, jaką wprowadził Kamiński do swojego podręcznika jest rozdział pt. ,,pracownicy socjalni, pracownicy kulturalni”. Obu kategorią zawodowym wiele uwagi poświęca, H.Radlińska, A.Kamiński był autorem wielu rozpraw i artykułów na ten temat. Zagadnieniami zdrowia zajął się w związku z rekreacją fizyczną, ukazując jej aspekty wychowawcze. Problemy gentologiczne ukazał w świetle pedagogiki społecznej. Koncepcje pedagogiki społecznej, koncepcje genologii społecznej.

3. PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGIKI SPOŁ.

Pojęcie wychowania i socjalizacji z punktu widzenia pedagogiki społecznej.

Wychowanie – świadomie organizowana działalność społeczna, oparta na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywoływanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo-instrumentalną, związaną z poznaniem rzeczywistości i umiejętnością oddziaływania na nią, jak i stronę emocjonalno- motywacyjną, która polega na kształtowaniu stosunku człowieka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.


Wychowanie – o wychowaniu można mówić jako o systemie działań zmierzających do określonych rezultatów wychowawczych bądź jako o zespole już ukształtowanych cech. Analizując wychowanie jako proces można w nim wyróżnić dwa rodzaje wpływów: 1) działania podejmowane przez instytucje wychowawcze mające na celu realizowanie określonego wzoru wychowawczego; 2) wpływy środowiskowe. Zazwyczaj oba te rodzaje wpływów działają równolegle i są ze sobą ściśle sprzężone.
Wg Znanieckiego wychowanie społeczne jest spoiwem łączącym jednostkę ze społeczeństwem i zapewniającym trwałość społeczeństwa. Znaniecki mocno podkreśla społeczny charakter procesów wychowawczych, które zmierzają zawsze do przystosowania jednostki do obyczajowego, społecznego i kulturalnego życia w określonych grupach społecznych.

Socjalizacja – (od łac. Socialis –społeczny). Pojęcie to można rozumieć jako:
1. Ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienia z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa;
2. Ogół zmian zachodzących zmian zachodzących w jednostce pod wpływem oddziaływań społecznych, umożliwiających jej stopniowe stawanie się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.


SIŁY SPOŁECZNE – Helena Radliska
,, siły ludzkie” – sprowadza do uzdolnień i cech jednostek i grup społecznych wyróżniających się lub mogących się wyrazić w jakiejkolwiek dziedzinie aktywności. DIAGNOZA środowiskowa - stan sił np. siły społecznej: o deficytach, deficytach siłach aktywności, która występuje lub noże występować w owej grupie. Przypuszcza się poprawę więzi społecznych, może poprawić standard życia w środowisku ,,x’
zadania: organizacja klubów, ośrodków zabaw.
CELEM pedagogiki społecznej instytucji społecznych, fundacji oraz innych grup organizowanych i inicjujących a także pojedynczych osób, liderów, animatorów inicjatorów jest wzmacnianie inspirowanie i wspomaganie.
--Aleksander Kamieński wyróżnia siły jednostkowe: przywódcy opinii publicznej w środowisku, realizatorzy pragnień zbiorowych, promotorzy nowych form zaspokajania potrzeb ludzkich, -siły zbiorowe grupy społeczne, wzorcowe instytucje i ruchy społeczne
-- Ewa Marynowicz – Hepka pedagog z łodzi uważa, że inicjatywa uruchomienia sił społecznych należy do instytucji działających w środowisku lokalnym ,,siły jednostkowe rosną wraz z rozwojem sił zbiorowych”
wolontariat: różne akcje, które dzieją się w świecie, pojedyncze osoby tworzą grupy i całe akcje.
- rozwiązania systemowe i tworzenie warunków prawnych, działania systemowe, między siłami społecznymi a wartościami istnieje zależność powodująca, że siły społeczne dynamizują życie w środowisku, ukierunkowane na przekazanie i rozwijanie wartości: ocena: Barbara Smolińska- THEISS
- uczucia wartości: dobro, przyjaźń, więzi społeczne, uczuciowe, sprawiedliwość, demokracja niepełnosprawni, biedni, opuszczeni.
Poprzez działania możemy wywrzeć w człowieku pewne wartości
Helena Radliska – POŁOŻENIE HISTORYCZNE – wszystkie roczniki współżyjące w danej chwili w obliczu w tych samych wydarzeń i tych samych działań. Dziadkowie, ojcowie, dzieci.
Zalecenie: kształtowanie młodzieży wg. Wzorca – nie daje wychowania. Powinno polegać wg Stanisława Kawuli, aby wychowanie wartości wzorców zachowań i nie sprowadzało się do kształtowania młodzieży wedle wzorca wypracowanego przez grupy panujące, bo takie postępowanie nigdy w dziejach nie dawało zamierzonego efektu.
ŚRODOWISKO SPOŁECZNE – ze względu na rodzaj bodźców Ryszard Wroczyński, wyróżnia środowisko naturalne, społeczne i kulturowe. Każdy człowiek posiada swoje własne środowisko składające się z czynników obiektywnych i subiektywnych kształtowanych, percypowanych i przetwarzanych indywidualnie i niepowtarzalnie. Zmienianie informacji, pewna transformacja w sposób wierny, będzie się kojarzyła; odbiór związany z indywidualnością percepcyjną.
Indywidualizowanie środowiska powinno być przez pedagoga specjalnego- -> METODA INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW
ŚRODOWISKO wg H. Radlińskiej, stanowi zespół warunków w środowisku, których bytuje jednostka i czynników kształtujących jej osobowość, jest ono zespołem zjawisk przyrodniczych, kulturalnych i osobowych. H.Radlińska odróżnia środowisko ( nadaje mu cechy względnej stałości czasowo – przestrzennej) od otoczenia( uznaje za strukturę zmienną, krótkotrwałą).
-- przyjęła kryterium podziału:
1. – środowisko bezpośrednie szersze dalsze
2. – Kryterium oceny środowiska: środowisko obiektywne, środowisko subiektywne.
Składniki środowiska- materialne, psychiczne emocjonalne.

4. ROLE SPOŁECZNE I ICH JEDNOSTKOWE I SPOŁECZNE ZNACZENIE

5. FUNKCJE I TEREN DZIAŁANIA PEDAGOGA SPOŁECZNEGO
- ped społeczny, pracownik socjalny --> pracownik socjalny jest zawsze pedagogiem społecznym, ale pedagog społeczny nie zawsze jest pracownikiem socjalnym.
FUNKCJE: mają świadomość niskiej, społecznej pozycji swego zawodu, trudności w realizacji zadań zawodowych to: - problem z trudnościami klientami pomocy społecznej, - praca w trudnych środowiskach, zagrożenie fizyczne; - przeciążenie pracą, przenoszenie negatywnych napięć na życie prywatne, trudności największe to alkoholizm i bezrobocie.
POMOC osobom i rodzinom, którym w świetle prawa nie powinni korzystać z pomocy społecznej: - ma zarzuty środowiska, że niesłusznie i niesprawiedliwie przyznaje pomoc tym ludziom, - obowiązują go przepisy – nie jest w stanie udowodnić ze petent przyniósł zaniżone dochody naciągacze i oszuści
- pomoc rodzinie, gdzie nie ma poważnej patologii
FUNKCJE: ekonomiczna, - szybka reakcja--> funkcja interwencyjna, - opiekuńczo – wychowawcza i pielęgnacyjna, - profilaktyczna, - diagnostyczna, - badawczo – naukowa, - teoretyczna, - terapeutyczna, - terapeutyczno – kompensacyjna, - doradczo – instruktorska, - wspierająca kreatywna, - socjalna, socjalizacyjna, - kształcąca, - kulturalno – oświatowa, - integracyjno – koordynująca, - menedżerska organizacyjna
TEREN: - środowisko lokalne, - domu dziecka, - rodzina, świetlice szkolne, środowiskowe, socjoterapeutyczne, zakładowe, - domy pomocy społecznej osób starszych, samotnej matki, młodych matek, dla niepełnosprawnych fizycznie, - schroniska bezdomnych, pogotowia opiekuńcze, - poradnie odwykowe, - internaty bursy nie, -- kurator sądowy. – Towarzystwo przyjaciół dzieci, - ośrodki kształcące: dom kultury, - powiatowe centrum pomocy społecznej, - zakłady pomocy: szpitale, ośrodki zdrowia
Za ojczyznę pracy socjalnej uważa się USA. --> praca socjalna wyrastała ze spontanicznie tworzonych różnych form samopomocy, które nie tylko miały służyć osobom pozbawionym innych form zabezpieczenia. – Stany zjednoczone były nie tylko terenem dynamicznego rozwoju praktycznej działalności socjalnej. Tu tylko teren dynamicznego rozwoju praktycznej działalności socjalnej. Tu też pojawiły się pierwsze prace teoretyczne poświęcone metodom socjalnej. Tu też pojawiły się pierwsze prace teoretyczne poświęcone metodom pracy socjalnej np. M.Ruchmond pisze o diagnozie społecznej i metodzie indywidualnego przypadku. Powstała też w Ameryce pierwsza szkoła pracy socjalnej, utworzona w Nowym Yorku w 1897’. W 1925’ H.Radlińska utworzyła w W-wie w Wolnej Wszechnicy Polskiej - Studium Pracy Społeczno - Oświatowej. Wykształciła ona wielu pedagogów społecznych, działaczy kulturalno - oświatowych i pracowników socjalnych. Synonimem pracy socjalnej wg H. Radlińskiej jest,, praca społeczna”: polega na wydobywaniu i pomnażaniu sił ludzkich na ich usprawnianiu i organizacji wspólnego działania dla dobra ludzi.
Praca socjalna nakierowana jest na realizację trzech podstawowych zadań:
- socjalizacja i rozwój jednostki, - terapia, rehabilitacja, pomoc i ochrona, - zapewnienie dostępu do usług, informacji i poradnictwa.
W ustawie o pomocy społecznej z 28 listopada 1990’ praca socjalna zdefiniowania jest jako działalność zawodowa skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmacnianiu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie.
Termin praca socjalna jest wieloznaczny i nieostry. Praca socjalna może być też realizowana przez nieprofesjonalistów. Praca opiekuńcza jest elementem pracy socjalnej i związana jest z opieką nad osobami niesamodzielnymi. Praca socjalna może przyjmować zróżnicowane formy - od pomocy doraźnej do długofalowych działań wspierających rozwój jednostek i grup.
RATOWNICTWO- pomoc doraźna - czyli rozpoznanie warunków natychmiastowego działania, stwierdzenie potrzeby o możliwości ratunku np. pomoc powodzianom.
OPIEKA- to forma świadcząca w tych wszystkich sytuacjach życiowych, w których ludzie dotknięci nieszczęśliwym układem wydarzeń losowych nie umieją albo nie mogą dojść do sił, aby samodzielnie pokonać trudności np. domy małego dziecka.
POMOC - zapewnia możliwość utrzymania i podnoszenia kultury, spożytkowania wszystkich sił ludzkich poradnie, świetlice.
Inną formą jest KOMPENSACJA SPOŁECZNA, czyli wyrównywanie braków środowiskowych, utrudniających bieg życia jednostki tej grupy np. rodziny zastępcze, kuratorzy sądowi.
INTERWENCJA- jest działaniem osoby lub zespołu w rzeczywistości, od której pierwotnie nie należeli.
SŁUŻBAMI SPECJALNYMI - są nazywane zorganizowane, względnie trwałe i występujące zespoły ludzi działające w ścisłym związku lub w ramach pewnych instytucji i organizacji, których zadaniem jest wspomaganie jednostki rodziny oraz innych grup i zbiorowości w sytuacjach, gdy nie mogą one zaspokoić swoich potrzeb na wystarczającym poziomie.
Podmioty służb społecznych można podzielić na zinstytucjonalizowane np. państwowy system pomocy społecznej, kościelne organizacje charytatywne, grupy samopomocy, fundacje i nieinstytucjonalizaowane pomoc rodzinna i sąsiedzka, nieformalne grupy samopomocy.
Można też wyróżnić służby społeczno - publiczne - finansowanie z podatków np. instytucje państwowe i samorządowe oraz niepubliczne - opłacone z prywatnych pieniędzy organizacje społeczne, fundacje, samopomoc.
Innym kryterium jest to, czy podmioty świadczące usługi społeczne mają charakter komercyjny, tzn. działają w celu wypracowania dla siebie zysku np. prowadzący prywatną praktykę pracownicy socjalni, prywatne domy dla przewlekle chorych, czy też nie są nastawione na zysk.
Służby społeczne dzieli się też ze względu na socjalne, działające w miejscu pracy oraz terenowe służby społeczne, funkcjonujące w miejscu zamieszkania
PRACOWNIKIEM SOCJALNYM może być osoba, która ma odpowiednie kwalifikacje zawodowe, tzn. ukończoną szkołę pracowników socjalnych lub studia wyższe o kierunku - praca socjalna, polityka społeczna, resocjalizacja, socjologia, pedagogika, psychologia i inne pokrewne.
Pracownik socjalny powinien dysponować rozległą wiedzą społeczną i umiejętnością posługiwania się metodami pracy socjalnej.

6. METODY I ZASADY PRACY SOCJALNEJ
M. INDYWIDUALNYCH PRZYPADKÓW,
*Metoda indywidualnych przypadków w pracy socjalizacyjnej.

Jest to metoda, która to, co jednostkowe, indywidualne w człowieku, jego losie i najbliższym środowisku, podejmuje i rozwija w celu usprawnienia, wzmocnienia i poprawy jego sytuacji życiowej, bądź to traktuje jako źródło wiedzy o zjawiskach szerszych, bardziej uniwersalnych..
-- przypadek łać. Casuz to coś, co istnieje w rzeczywistości - nie konstrukcja teoretyczna ani zjawisko semantyczne, nie model spreparowany w umysłach uczonych czy też przypomocy komputerowych procesów. By go zrozumieć nie wystarczy sięgnąć do wiedzy, koniecznością staje się odwołanie do doświadczenia i praktycznych możliwości działania, czasem do intuicji.
Jest to jedna z metod wspierania człowieka w trudnej sytuacji życiowej. Jest to dostosowana do poziomu klienta strategia koordynacji usług, istniejących możliwości i świadczeń, krótkoterminowa, zadaniowo ukierunkowana działalność skoncentrowana na pomocy klientowi w rozwiązaniu problemów dnia codziennego.
Twórca tej metody M.Richmond ,,czym jest praca społeczna z przypadkiem indywidualnym” wysnuł prawidła pracy z jednostką służące stosowaniu tej metody. Oto najważniejsze z nich:
1. Jednostki ani rodziny nie można traktować wedle jakiejkolwiek reguły ani teorii, ale należy się dokładnie przyjrzeć jej sytuacji życiowej i zbadać wszystkie okoliczności, które stały się powodem szukania pomocy społecznej.
2. Nie można pomagać prędko, bez namysłu, częściowo, ale należy przeprowadzić rozpoznanie warunków życiowych jednostki, jej stosunku do otoczenia.
3. Pracownik socjalny oprócz zdolności wrodzonych musi też posiadać wiedzę nabytą z doświadczeniem i specjalizacją.
Praktyczny i teoretyczny dorobek M. Richmond dał początek klinicznemu spojrzeniu na życiowe problemy człowieka, wprowadził pojęcie diagnozy społecznej oraz nowe narzędzia jej opracowania – wywiad środowiskowy. W pracy z przypadkiem natomiast uwzględniano szeroki kontekst społeczno-środowiskowego i instytucjonalnego funkcjonowania człowieka.

Procedura postępowania pracownika socjalnego, podejmującego trud pracy tą metodą została podzielona na trzy etapy:
1. Opracowanie społecznej diagnozy przypadku (diagnoza środowiskowa),
2. Opracowanie planu postępowania
3. Właściwe prowadzenie przypadku.

Wyróżnia się trzy główne kategorie sytuacji, które wymagają indywidualnej pracy z przypadkiem:
--Wyczerpane zostały indywidualne zasoby sił i możliwości rozwiązania problemu i niezbędna jest pomoc pracownika socjalnego, który byłby w stanie pokierować i pomógł szukać nowych możliwości;
--Osoby o ograniczonych możliwościach umysłowych lub fizycznych nie potrafią często same skorzystać z oferty pomocy socjalnej, nawet, jeśli jest ona w “zasięgu ręki” i tacy ludzie właśnie potrzebują pomocy.
--Najszerszą i najbardziej zróżnicowaną grupą są ludzie pozostający w długotrwałym stresie. Przedłużający się stres prowadzi do niemożności rozwiązania prostych nawet problemów i stanowi cały syndrom zaburzeń funkcjonowania człowieka w społeczeństwie.

Oto zasady, jakich należy przestrzegać przy praktycznym stosowaniu metody indywidualnych przypadków:
Akceptacja, – kiedy pracownik socjalny spotyka się z klientem po raz pierwszy, wówczas najbardziej uwidacznia się ich nierówna pozycja społeczna. Szczególnie ważna staje się wówczas zasada respektowania podopiecznego jako osoby, z wszystkimi jego problemami i trudnościami, zrozumienie dla jego nieporadności, szacunek dla jego osobistych decyzji i wyborów.
Komunikacja -).)Spotkanie dwóch uczestników procesu pomocy winno służyć nawiązaniu interakcji opartej na jasności precyzji używanych terminów i innych stosowanych symboli. Osoby te maja prawo nie zgadzać się ze sobą w dyskusji, czy też prezentować odmienne preferencje, co do sposobu rozwiązania problemu, lecz muszą nawzajem rozumieć swoje intencje, wypowiedzi, role i przedsięwzięcia.
Indywidualizacja - korzystając z zasobu wiedzy i własnego doświadczenia pracownik socjalny musi zrozumieć nie tylko, w jakim stopniu jego podopieczny, będący w depresji jest podobny do całej klasy ludzi w analogicznej sytuacji, lecz raczej odwrotnie. Pracownik socjalny powinien zastanowić się, co specyficznego jest w sytuacji danego człowieka i jak można mu pomóc ze zrozumieniem całej złożoności jego aktualnej sytuacji życiowej? Jakie wzory zachowań są dominujące w jego relacjach z otoczeniem i jak można je wykorzystać w procesie naprawy? Jakie są jego potrzeby i oczekiwania względem pracownika socjalnego?
Zasada uczestnictwa, – aby podopieczny był w stanie przełamać swą niechęć do aktywności i odzyskać równowagę psychiczną oraz zaangażować wszystkie swoje siły w proces działań korygujących i naprawczych musi od samego początku aktywnie i świadomie uczestniczyć w tym procesie. Problem ten jest uznawany za pierwszy krok postępowania terapeutycznego. Klient musi uznać, że wejście w sytuację terapeutyczną jest jego świadomym wyborem.
Zasada zaufania i poszanowania prywatności – by klient mógł w pełni uczestniczyć w procesie rozwiązywania swoich własnych problemów, musi mieć przekonanie, że wszystkie informacje, jakich udziela w trakcie wywiadów zostaną wykorzystane wyłącznie na użytek rozwiązania jego problemów i w takim zakresie, w jakim on sobie tego życzy. To, co klient mówi pracownikowi socjalnemu nie może być nigdy przedmiotem dyskusji poza kręgiem zawodowym osób zaangażowanych w proces pomocy.
Zasada samoświadomości – zarówno klient jak i pracownik socjalny posiadają własny system motywacji i oceny zjawisk. Każdy pracownik socjalny spotyka się w swojej codziennej praktyce zawodowej z ogromną liczbą problemów i osób wywodzących się z różnych środowisk kulturowych, prezentujących różne systemy wartości. Trudno w tej sytuacji uniknąć osobistych impulsów, będących efektem własnych doświadczeń i przeżyć. Praktyczna realizacja tej zasady i poczucie odpowiedzialności za los klienta pozwala jednak pracownikowi oddzielić stosunki z podopiecznym, – czyli motywację zawodową - i konieczność służenia pomocą potrzebującemu od osobistych preferencji czy uprzedzeń.
--Z metodologicznego punktu widzenia metoda indywidualnych przypadków jest sposobem badań, polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich, uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych.
--Zgodnie jednak z tradycją pedagogiki społecznej oraz doświadczeniami rozwiązań empirycznych ograniczenie studium indywidualnych przypadków do badań skupionych wokół jednostkowych losów ludzkich z rozszerzeniem tego kontekstu do rodziny, ma charakter jakościowy, daje szansę podejściu klinicznemu, emancypuje takie techniki badawcze jak wywiad środowiskowy, obserwacja uczestnicząca, analiza dokumentów osobistych, analiza wytworów.
Metoda indywidualnych przypadków koncentruje się na biografii ludzkiej. Wyrosła ona z tego nurtu pracy socjalnej, który w indywidualnej pomocy człowiekowi dostrzegał główny mechanizm działań naprawczych i kompensacyjnych. Wyodrębnienie studium przypadku - jako ważnego elementu działalności praktycznej doprowadziło do nadania mu rangi niezależnej metody badawczej
--M. GRUPOWA,
*.Metoda grupowa w pracy socjalnej.

Wg Aleksandra Kamińskiego metoda grupowa to metoda, w której “ wychowawca
(pracownik socjalny) ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie zbiór osób: wiąże go nie tylko “dialog” z pojedynczymi członkami tej zbiorowości – jego talent wychowawczy wyraża się w umiejętnościach przewodzenia lub przodowania grupie i takiego oddziaływania na grupę, aby na straży zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę – stał nie tylko on, ale i członkowie grupy.”
A.Kamiński wyróżnił trzy odmiany metody grupowej:
1. Grupy rozwojowo wychowawcze służą ludziom normalnie funkcjonującym społecznie w takich placówkach jak domy kultury, instytucje edukacyjne, rekreacyjne, organizacje młodzieżowe itp. Grupy te mają wspierać rozwój osobowości jednostek, które mniej lub bardziej świadomie identyfikują się z celami i wartościami grupy.
2. Grupy rewalidacyjne często utożsamiane w pracy socjalnej z metodą grupową w ogóle, stosują pracę rozwojowo-wychowawczą do oddziaływań na jednostki społecznie lub fizycznie niedostosowane, celem usprawnienia ich społecznego funkcjonowania. Ten rodzaj pracy u nas organizuje się w placówkach opiekuńczo-wychowawczych oraz kulturalno-edukacyjnych nastawionych na profilaktykę niedostosowań społecznych.
3. Grupy psychoterapeutyczne są w praktyce socjalnej i wychowawczej w naszym kraju względną nowością. Służyć mają usprawnianiu społecznego i psychicznego funkcjonowania jednostek w oparciu o techniki z arsenału psychologii klinicznej w odniesieniu do lżejszych przypadków. Tego rodzaju praca jest realizowana w poradniach specjalistycznych i placówkach opiekuńczo-wychowawczych.

Charles D. Garvin opiera rozumienie pracy grupowej na stwierdzeniu, że prowadzący grupę musi skoncentrować się na pomaganiu uczestnikom grupy w staniu się systemem wzajemnej pomocy. Zauważył, że w pracy grupowej należy przestrzegać następujących zasad:
1. Głównym źródłem pomocy dla każdego członka grupy są inni, indywidualnie i zbiorowo.
2. W przebiegu procesu grupowego pojawiają się zarówno czynniki korzystne jak i niekorzystne dla realizacji celów jednostkowych. W pracy grupowej należy dążyć do maksymalizacji czynników korzystnych i minimalizacji czynników niekorzystnych oraz uczyć członków tego samego.
3. Należy dążyć do wzmocnienia zdolności uczestników do funkcjonowania samodzielnego i autonomicznego jako jednostki i jak grupy.
4.Nauczenie uczestników grupy wykorzystywania doświadczenia grupowego do funkcjonowania w różnych sytuacjach grupowych w życiu realnym.

Zakorzeniona w naszej pedagogice społecznej typologia grup ( A.Kamińskiego) ma pewne punkty styczne z amerykańskimi angielskim myśleniem o zróżnicowaniach celów i sposobów pracy grupowej.
Próbę opisania występującego w amerykańskiej pracy socjalnej zróżnicowania grup ze względu na ich cele podjął C.Zastrow. Dokonał on następującego podziału grup w metodzie pracy grupowej uwzględniając cele grupy:
1. Grupy rekreacyjne – ich celem jest organizacja zajęć dla rozrywki i wyżycia się fizycznego. Placówki dają uczestnikom niewiele więcej niż odpowiednie miejsce i sprzęt. Grupy powstają spontanicznie, często obywają się bez przywództwa.
2. Grupy umiejętności (rekreacyjnych) - Tu celem jest usprawnianie zespołu umiejętności i umożliwienie rozrywki. Grupy mają orientację zadaniową i znacznie większą rolę odgrywa tu instruktor czy trener posiadający przygotowanie zawodowe w danej dziedzinie. Przykłady zajęć to koszykówka, pływanie, golf. Plastyka rzemiosło itp.
3. Grupy socjalizacyjne - w takich grupach bardziej specyficzne cele to: rozwijanie kompetencji interpersonalnych, zwiększenie wiary we własne możliwości, planowanie indywidualnej przyszłości. Przykładami będą tu grupy prowadzące działalność zapobiegawczą wśród młodzieży zagrożonej popadnięciem w przestępczość, grupy w zakładach poprawczych, ośrodkach dla samotnych matek, ośrodkach dla ludzi starszych. Przywódcami takich grup są najczęściej pracownicy socjalni.
4. Grupy terapeutyczne - gromadzą osoby, które mają problemy społeczne lub emocjonalne. Celem ich jest doprowadzenie swoich członków do głębokiego zbadania tych problemów i wypracowania strategii ich rozwiązania. Ogólnie w grupach terapeutycznych wykorzystuje się wiele technik z zakresu psychoterapii.
5. Grupy spotkaniowe, trening wrażliwości – te grupy zapewniają doświadczenie grupowe, dzięki któremu uczestnicy wchodzą w bliskie stosunki interpersonalne z innymi. Takie grupy pomagają każdemu członkowi pogłębić poznanie samego siebie, poznać jak jest odbierany przez innych, poznać innych, a następnie rozwinąć bardziej efektywne sposoby interakcji.
6. Grupy edukacyjne – skupiają się na zdobywaniu wiedzy i uczeniu się bardziej złożonych umiejętności. Przykłady tematów: opieka nad małym dzieckiem, przygotowanie rodziców adopcyjnych itp.
7. Grupy samopomocy – są tworzone głównie przez ludzi i dla ludzi dzielących taki sam problem psychologiczny, społeczny czy zdrowotny. Tu najpełniej wykorzystuje się doświadczenie, uczenie się społeczne i zasadę wzajemnej pomocy właściwą każdej pracy grupowej.
Grupy problemowe i decyzyjne – ten typ występuje nie tylko w pracy z podopiecznymi służb socjalnych, ale też w pracy samych służb. W drugim przypadku praca grupowa służy realizacji takich celów jak opracowanie programów praktyki socjalnej, usprawnianie usług placówek itp.


Swojej typologii grup dokonał też Allan Brown. Wyróżnił on grupy ze wzg na cel jaki realizują. I tak w jego typologii mamy grupy zajmujące się: diagnozą indywidualną; indywidualnym wsparciem; indywidualną zmianą; edukacją, informowaniem i uczeniem umiejętności; kompensacją przez zajęcie czasu wolnego; mediacją pomiędzy jednostkami a instytucjami; wsparciem lub zmianą grupową; zmianą w środowisku i zmianą społeczną.
Inną perspektywę na funkcjonowanie grup stwarza typologia K. Heapa. Wyodrębnia on sześć celów pracy grupowej : ulżenie izolacji; wspieranie społecznego uczenia się i dojrzewania; przygotowanie na nadchodzące kryzysy i inne zmiany w życiu; wyjaśnianie i rozwiązywanie problemów indywidualnych, wyjaśnianie i rozwiązywanie problemów w środowisku członków grupy; ułatwienie samopoznania.

Istotą metody grupowej jest wykorzystanie dynamiki właściwej życiu grupy. W literaturze socjalnej pracy grupowej napotykamy szereg charakterystyk procesu grupowego opartych na obserwacji jej funkcjonowania. Uogólniając je można wyodrębnić następujące etapy tworzenia i istnienia grupy:
1. Tworzenie grupy – Na tym etapie ludzie z różnymi oczekiwaniami, potrzebami, dotychczasowymi doświadczeniami społecznymi wkraczają do na ogół nie znanej sobie zbiorowości innych, aby stworzyć grupę. Naturalne zjawiska zachodzące na tym etapie są potrzebne w kształtowaniu się grupy. Najważniejsze z nich to:
a) Nowi uczestnicy szukają poszczególnych jednostek, do których czują sympatię i z którymi mogliby “trzymać”. Ludzie ostrożnie badają jak dalece mogą się zbliżyć z innymi i zaangażować w cele grupowe. Znajdują się też antypatie. Jeśli grupa powstaje z ludzi znajdujących się wcześniej np. w szkole lub innych instytucjach zamkniętych, odtwarzają się w pewnym zakresie wcześniejsze więzi interpersonalne, czasem nawet w postaci podgrup lub klik. To utrudnia integrację.
b) Występować może skłonność uczestników do podporządkowania lub nawet zależności od pracownika prowadzącego grupę, co sprzyja narzucaniu przez niego jego własnej koncepcji celów.
c) Uczestnicy starają się znaleźć dla siebie miejsce w formalnej strukturze grupy. Jednostki ekstrawertywne mogą w tym okresie uzyskać autorytet tylko dlatego, że łatwiej im zabierać głos, a nie dlatego, że wnoszą wartości ważne dla grupy ze względu na jej cele.
Do najważniejszych zadań pracownika socjalnego w tym etapie realizacji metody grupowej należą:
- ułatwienie poznawania się ludzi, stwarzanie od początku okazji do wspólnego działania poszczególnych osób z innymi.
- Wyjaśnienie wyraźnie celu tworzenia grupy z punktu widzenia organizatora placówki oraz przeprowadzenie dyskusji, w której każdy mógłby ujawnić i poznać swoje oczekiwania,
- Przedyskutowanie i ustalenie “prawa” obowiązującego w grupie oraz wzajemnych zobowiązań jakich muszą się podjąć : placówka, pracownik prowadzący grupę i uczestnicy grupy.
- Przedyskutowanie programu i metod pracy, które mogą być użyte , rozważenie co może się stać w następnym spotkaniu,
- Przedstawienie własnej koncepcji swojej roli i sposobów pracy z grupą,
- rozpoczęcie kształtowania norm i wartości grupowych,
- dbanie o to, by wszyscy mogli zaistnieć w grupie i dać poznać innym swe silne strony.
2. Stabilizacja struktury i normy grupy - na tym etapie grupa “ dociera się”. Jest to etap krytyczny dla jej dalszego istnienia i rozwoju. Tu kształtują się sposoby funkcjonowania, które później będą przesądzać o jej efektywności w realizacji celów. Oto najważniejsze zjawiska zachodzące w tym etapie:
a) Poszczególni uczestnicy podejmują działania, które mają im zapewnić pożądane miejsca w strukturze grupy. Żywiołowy przebieg tego etapu najprawdopodobniej zhierarchizuje grupę ze względu na zakres wpływu na innych i nasilenie aktywności w osiąganiu celów własnych i celów grupy,
b) Członkowie grupy pokonawszy początkowe obawy przed odrzuceniem, zaczynają się obawiać o utratę własnej indywidualności. Pojawia się niepewność tego, co jednostka może osiągnąć dzięki grupie i jak grupa może jej pomóc.
c) Reakcje członków na zachowania zgodne czy niezgodne z formalnymi normami w grupie. Funkcjonalne lub niefunkcjonalne względem celów zachowania osób, które posiadają autorytet, kształtują normy faktycznie przestrzegane.
Na tym etapie stosuje się wiele technik, które mają wspomóc realizację celów jakie grupa ma osiągnąć w tym etapie. I tak dla podtrzymania grupy i zwiększenia jej produktywności stosuje się następujące techniki :
- odzwierciedlanie uczuć, zachowania polegające na sygnalizowaniu przez przywódcę jak można rozumieć poszczególne werbalne i niewerbalne działania uczestników.
- Orientowanie na problem przeciwdziałające naturalnej tendencji do szybkiego rozwiązania problemu,
- Supozycje, czyli założenia przyjęte tymczasowo, hipotetyczne sugestie typu “ A co, jeśli....?”,
- Upowszechnianie wątpliwości czy uwag jednostkowych w całej grupie,
Dla nauczania pożądanych zachowań stosuje się takie techniki jak modelowanie, kształtowanie czy trenowanie. Techniką ułatwiające zmierzenie się z trudnością, czasem paraliżującym grupę problemem jest technika parcjalizacji i uniwersalizacji problemu, która polega na uświadomieniu sobie, że skomplikowane problemy da się zazwyczaj rozwiązać “ po kawałku”. Techniką grupotwórczą jest także utrwalanie wszelkich efektów działalności grupy na piśmie (spisywanie planów, pomysłów, decyzji, procesów rozwiązywania itp.). Natomiast przy rozwiązywaniu wewnętrznych problemów grup, zwłaszcza terapeutycznych są techniki inscenizacyjne tj. psychodrama, socjodrama, itp.

3. Realizacja celu grupowego – na tym etapie grupa staje się demokratycznym mikroświatem. Ten termin wyraża istotę grupy doskonałej , takiej która jest samorządna i działa na zasadzie odpowiedzialnej autonomii. Jest w pełni zdolna do wytworzenia środków i ustalenia granic swoich własnych zmian.
4. Ocena efektów działania i decyzja o dalszym istnieniu lub rozwiązaniu grupy – ocenę efektów należy przeprowadzać nie tylko w dyskusjach ale też na papierze, przez kwestionariusze, opinie uczestników itp. Ta ocena powinna uwzględniać aspekty funkcjonowania grupy i pracownika istotne z punktu widzenia celów oraz zaawansowanie w osiąganie celów. Zakres i wyniki oceny powinny być przedyskutowane z uczestnikami grupy. W efektywnej grupie wytwarzają się silne więzi emocjonalne, które potem trudno rozerwać. Powstać też może uzależnienie od grupy i lęk przed jej utratą. Prowadzący grupę powinien na to przygotować uczestników. Uświadomić im czego dokonała grupa, co osiągnęli osobiście, wzmacniać ich przed opuszczeniem grupy, pozostawić w pamięci doświadczenia korzystne dla funkcjonowania w ich rzeczywistym otoczeniu.

M. PRACY ŚRODOWISKOWEJ
Istota środowiskowego oddziaływania polega na tym, że jego cele, mechanizmy i środki wychodzą z oceny warunków życia. Przedmiotem manipulacji i działalności naprawczej są jednak szerokie i liczne zespoły czynników środowiska.
Kamieński wyróżnia wąskie i szerokie rozumienie pojęcia metody środowiskowej:
-- w wąskim znaczeniu-->, gdy użytek głównie pomocy socjalnej uruchamiany jakąś akcją cykliczną lub stałą. W wąskim sensie z metodą środowiskową mamy do czynienia, gdy przedmiotem zainteresowania lub działania jest jedna grupa społeczna, np. ludzie starzy, wąski sens metody środowiskowej występuje też, gdy działania środowiskowe prowadzone są przez jedną grupę osób lub jedną instytucję.
Szeroki sens metody środowiskowej - całościowe rozumienie środowiska lokalnego, pełną rejestrację jego problemów, kompleksowy system działań, podejmowanie pracy x intencją stałego działania i trwałego usuwania zagrożeń i niepożądanych zjawisk. Chodzi tu o dominację pozytywnego sensu aktywności społecznej ratownictwo, usuwanie zagrożeń.
Użycie określenia pozytywny i negatywny sens działalności społecznej w tym wypadku umowne.
Pedagogika społeczna musi przyjmować szeroki, optymistyczny sens pracy środowiskowej i metodę tej pracy rozumieć jako kreowanie świata bez zła i zagrożeń. Pedagogika społeczna nie odrzuca znaczenia metody środowiskowej, ale uważa za skuteczniejsze i bardziej użyteczne szerokie znaczenie metody organizowania środowiska.
Zasadniczym celem organizowania środowiska jest wspomaganie rozwoju. Pojęcie to odnosi się i do osób, jak i do warunków, w jakim one żyją.
Wtórne cele organizacji środowiska to - cele opiekuńcze oraz wyrównywanie braków, czyli kompensacja
Celem samym w sobie w istocie odrębnym od metody środowiskowej jest tworzenie wspólnoty, więzi emocjonalnych i międzyludzkich
Warunkiem powodzenia i skuteczności organizowania środowiska jest rozbudzenie sił społecznych, czyli ochotniczych organizatorów życia społecznego.
Metoda organizowania środowiska jest wiele efektywniejsza, jeśli jest realizowana wg określonych reguł i towarzyszą jej określone warunki. Schemat postępowania w metodzie środowiskowej jest zbliżony do innych metod pracy socjalnej i wychowawczej, ale angażuje większe środki i siły
Praca opiekuńczo wychowawcza nakierunkowana na dzieci i młodzież rozszerzona na pracę społeczną ze społecznością lokalną. Na użytek takiej terytorialnej wspólnoty schemat postępowania organizacyjnego przedstawia się następująco:
1etap - diagnoza; -- 2etap- organizowanie zespołu i pacy, 3etap- planowanie i koordynacja działań opiekuńczo - wspomagająco- rozwojowych, 4etap - inspiracja i umacnianie zespołu oraz poszczególnych jego ogniw,5etap - systematyczne ulepszanie, poprawienie warunków życia - eliminacja uciążliwości publicznych, - ratownictwo i opieka, -- 6etap - kontrola i doskonalenie stała uwaga i rejestracja zjawisk, potrzeb, ocena możliwości, kreowanie nowych koncepcji i rozwiązań.
2 podstawowe warunki organizacji środowiska dla celów społecznych: - istnienie sił społecznych ochotniczy, nieprofesjonalni organizatorzy - wychowawcy, - zaangażowanie organizacji społeczności lokalnej, przedstawicieli wszystkich jej grup.
Metoda organizowania środowiska przeżywała regres. Wynikało to z niechęci do aktywności sił lokalnych, trochę z ubóstwa społecznej infrastruktury w miejscu zamieszkania, wreszcie z powodu rozprzestrzeniającej się apatii społeczeństwa. Metoda ta ma ogromne znaczenie w społeczeństwie demokratycznym. Metoda organizowania środowiska znajduje szerokie zastosowanie w różnych warunkach pracownik socjalny, pedagog, socjolog, psycholog, animator kultury - zdecydują o poziomie integracji i charakterze więzi międzyludzkich w środowisku lokalnym.
--metoda indywidualnych przypadków - bazuje na psychodynamicznej koncepcji człowieka. Twórczyni M.Richmond. W jej założeniu znajduje się wymóg analizy środowiska społecznego jednostki, metoda ta korzysta też z wiedzy socjologicznej i psychologii społecznej indywidualny kontakt z otoczeniem.
--metoda grupowa grupwork - jest oddziaływaniem na jednostkę przez grupę, do której należy. Ma ścisły związek z pedagogiką, psychologią społeczna i socjologią małych grup. W wypadku ludzi o cechach dewiacyjnych lub z kryzysami psychicznymi, sięga do psychoterapii grupowej kierowanie zbiorem osób o wspólnych celach.
Metoda środowiskowa wykorzystuje ustalenia socjologii społeczności lokalnych, teorii organizacji i zarządzania, psychologii społecznej, pedagogiki społecznej integrowanie działań instytucji i aktywu społecznego, realizacja wspólnych planów.

7. TYPOLOGIA ŚRODOWISK WYCHOWAWCZYCH WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

Środowisko lokalne i jego funkcje socjalizacyjne.
-Środowiskiem lokalnym nazywamy zbiór ludzi zamieszkujących niewielkie terytorium oraz stworzoną przez nich kulturę, stosunki społeczne i otoczenie przyrodniczo-materialne. Składnikami środowiska lokalnego są wspólne instytucje, symbole i wartości. Cechami tego środowiska są poczucie odrębności i izolacji, jednolitości zawodowej i ekonomicznej, tożsamości etnicznej i kulturowej. Dominacja więzi osobowych nad rzeczowymi pozwala na powszechna identyfikację członków oraz sprawowanie osobowej i rygorystycznej kontroli. Istotą świadomości społecznej środowiska lokalnego jest poczucie jedności wspólnoty i aprobującego uczestnictwa. Zewnętrznym wyrazem jedności jest zdolność do zbiorowego działania w obronie, rozwiązywania i osiągania wspólnych celów i interesów publicznych.
Środowisko lokalne oprócz zbiorowości społecznej zamieszkującej niewielki, względnie zamknięty obszar, oznacza również cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego takich jak kościół, szkoła, instytucje usługowe, urządzenia socjalne lub rekreacyjne oraz mechanizmy regulujące zachowania jednostkowe i stosunki międzyludzkie, a więc obyczajowość, normy moralne, autorytety i wzory zachowań.
Do właściwości tworzących system socjalizacji członków społeczności lokalnej należą:
- tożsamość etniczna, religijna i kulturowa,
- zasada odrębności, izolacji, kontroli grupy nad jednostką i powszechnej identyfikacji członków,
- jednolitość (względna) ekonomiczna i zawodowa.

Aby daną zbiorowość identyfikować jako lokalną należy sprawdzić czy spełnia ona takie kryteria:
- postrzeganie swojego środowiska jako akceptowanego miejsca, sposobu życia zbiorowego (aprobująca świadomość uczestnictwa),
-poczucie wzajemnej niezbędności, świadomość wspólnego interesu zbiorowości terytorialnych, świadomość pewnych powinności etycznych wobec otoczenia.
Dwa klasyczne warunki kształtowania się więzi społecznych to:
- styczność przestrzenna ( to postrzeganie obecności drugiego człowieka jako pewnej stałej, to świadomość potencjalnego, ustawicznego kontaktu z drugim, konkretnym człowiekiem, to wreszcie postrzeganie jego przypisania do naszej przestrzeni życia),
- łączność psychiczna ( oznacza gotowość nawiązywania kontaktów trwałych, związków bezinteresownych z innymi ludźmi ze swego lokalnego otoczenia w sytuacjach wyzwalających w nas uczucie empatii, bliskości, aprobowanej zależności).
--Miasto i wieś to najbardziej typowe środowiska wychowawcze w Polsce, najbardziej typowe obszary przestrzeni życiowej, na których kształtują się jakże odmienne kultury, obyczajowości, system stosunków społecznych i stylów wychowania. Różnice między miastem a wsią nie zanikły po dziś dzień. Procesy urbanizacji spowodowały przeniesienie na wieś tych elementów życia miejskiego, które są raczej marginesem kultury np. młodzieżowych subkultur. Wprawdzie dokonał się niewątpliwy postęp cywilizacji wsi, ale w tym samym czasie, w porównywalnych wskaźnikach miasto dokonało jeszcze większego skoku.
--Miasto jest wtórną formą bytowania przestrzennego człowieka i w większości krajów Europy skupia większa część mieszkańców.
Można wyróżnić dziesięć charakterystycznych cech społeczności miejskiej, które jednocześnie mają duże znaczenie w procesie socjalizacji: - Uczestnictwo mieszkańców, a szczególnie młodzieży w wielkiej liczbie grup celowych, - Dominacja więzi rzeczowych w życiu społecznym i powierzchowny charakter stosunków międzyludzkich, - Obniżenie społecznego znaczenia rodziny i zanik tradycyjnych autorytetów. Brak społecznych autorytetów osobowych, - Bezosobowa i nierygorystyczna kontrola społeczna. Dominacja postaw przyzwalających i izolacyjnych, - Anonimowość życia i działania. Powszechne poczucie braku przynależności. Nikłe postawy patriotyzmu lokalnego, - Zanik instytucji sąsiedztwa. Życie towarzyskie regulowane raczej kryteriami zawodowymi niż terytorialnymi. -Tolerancja wobec różnic, racjonalizacja myślenia i sekularyzacja zachowań obyczajowych,- Wielka ruchliwość przestrzenna i możliwości dla awansu i przemieszczeń społecznych, - Ogromne zróżnicowanie struktury zawodowej i uwarstwienia społecznego, - Przestrzenna segregacja warstw i klas społecznych,
S. Rychliński wymienia cztery obszary istnienia społeczności miejskiej: 1) przestrzeń; 2) ekonomikę; 3) demografię; 4) kulturę. Na tych płaszczyznach tworzy się istota miasta, jego czasowe i terytorialne odmienności, wreszcie jego istotne przeobrażenia. Dynamika rozwoju miast, ich żywiołowe i skomplikowane drogi przemian są źródłem niepokojących zjawisk i przeobrażeń. Zanik więzi i rozpad tradycyjnych struktur rówieśniczych i sąsiedzko-lokalnych owocuje postępującą anonimowością, nasileniem się zjawisk patologicznych oraz poczuciem osamotnienia, wyobcowania. Pojawia się osoba nieskłonna i niezdolna do kierowania się w zachowaniach regułami grupy, pozbawiona “orientacji społecznej”, skazana warunkami wychowania na nieprzystosowanie do jakiejkolwiek roli społecznej i “uboga w powiązania społeczne”.
--
Wieś stanowi lokalną społeczność zupełną tzn. zamkniętą w sobie, obejmującą wszystkie prawie funkcje życia zbiorowego swych członków, przeciwstawiającą się społecznościom podobnym i wsiom innym, a także grupom i organizacjom istniejącym poza nią lub ponad nią. Społeczność wiejska jest mała, odizolowana, jednostronna o silnym zmyśle solidarności grupowej. Zachowanie cechuje tradycyjność, spontaniczność i często bezkrytyczne działanie. Podstawą działania i doświadczenia życiowego jest wielka rodzina obejmująca kilka generacji z władzą należącą do starszych. Myślenie irracjonalne góruje nad myśleniem świeckim, racjonalnym.
Typologia cech, składników i funkcji, jakie wieś pełni w procesach wychowania i socjalizacji:
Mała zbiorowość i ograniczenie przestrzenne,
Poczucie jedności i względnej izolacji,
Dominacja rolniczego charakteru pracy i instytucji,
Społeczny charakter instytucji obsługi i kultury,
Specyficzny układ autorytetów osobowych i instytucjonalnych,
Podział pracy i usług,
Dominacja przyrody i przyrodniczy rytm życia zawodowego,
Kultura ludowa i folklor jako ważne składniki świadomości,
Presja zewnętrznego świata informacji i kultury,
Postępująca dezintegracja więzi pod wpływem czynników migracyjnych, urbanizacyjnych)). I kulturowych,
Narastające konflikty wewnętrzne międzypokoleniowe,
Szczególna rola szkoły i nauczyciela.
Wieś jest żywym eksponatem środowiska lokalnego. Mimo przemian często negatywnych, inspirowanych przez siły polityczne niechętne polskiemu solidaryzmowi i wiejskiej autonomii – wieś zachowała ogromny potencjał pozytywnych bodźców wychowawczych.
W środowisku wiejskim dominował autorytet osobowy, kreowany uznaniem powszechnym. Przysługiwał na ogół ludziom starszym, odznaczającym się prawością, doświadczeniem i mądrością życiową i bogactwem. Obok tego istniały autorytety formalne np. księdza nauczyciela. Dziś wszystkie one uległy znacznemu obniżeniu wartości.
W rezultacie złożonych przemian i procesów środowisko dzisiejszej wsi polskiej odznacz się wielkim stopniem dysfunkcjonalności. Uległy znacznemu zubożeniu możliwości wychowawczego oddziaływania społeczności lokalnej przez kryzys autorytetów i rozpad więzi społecznych. Szkoła wiejska jawnie przyznaje się do swej niemocy dydaktycznej i wychowawczej, bezradności wobec agresywnej ofensywy marginesów kultury i dyktatu postaw konsumpcyjnych.


8 KRĘGI ŚRODOWISKOWE WG.J.PIETERA
--działalność człowieka na pewnych etapach swojego życia psycho – fizycznego, aktywność jego ogranicza się do pewnych obszarów, kręgi te są stałe, lecz zmienia się intensywność oddziaływania
J.Pieter ze względu na siłę oddziaływania składników wyróżnia środowisko osobiste, miejscowe i okoliczne.
--Rodzina-I - najważniejsze otoczenie, najważniejszy krąg
--środowisko miejscowe: - wychodzi poza rodzinę, poznaje inne, integruje się z nimi: szkoła, podwórko, grupa rówieśnicza środowisko lokalne; -- środowisko okoliczne całe wielkie lub mniejsze miasto, może w nim być wiele środowisk lokalnych.- świat: Internet, wyjazdy środowisko dalekie.
--środowisko okoliczne cale obok środowiska miejscowego lokalnego i osobistego dowolnego tworzy trzeci krąg oddziaływania wychowawczego, o malejącej sile wpływu - od największego znaczenia rodziny w socjologii człowieka do malejącego znacznie kolejnych kręgów wykonawczych.
J.Pieter ze względu na siłę oddziaływania składników wyróżnia środowisko osobiste, miejscowe i okoliczne. Ze względu na sposób powstawania środowiska Ferdynanda Tonnies, wyróżnia środowisko naturalne i środowisko instytucjonalne.
-- koncepcja kręgów środowiskowych J.Piageta zawiera też obraz rozwoju osobniczego przez stałe poszerzanie obszaru swego osobistego kontaktu od rodzicielki do społeczeństwa globalnego. Można określić ten ruch jako spiralę rozwoju.
Człowiek posuwając się po swojej sprali rozwoju nie opuszcza obiektów swojego kontaktu. Posuwają się one razem z nim, jeśli nie fizycznie to jako doświadczenia i pamięć - wpływając na zachowanie i postrzeganie otoczenia. W tym sensie rodzina macierzysta - programuje rodzinę własną człowieka, kultura lokalna uczy nastawienia do kultury globalnej
Drugim warunkiem istnienia więzi w grupie, jakiej szczególnym przypadkiem jest społeczność lokalna, jest łączność psychiczna rodzi się ona na gruncie utożsamiania się i innymi.

Cechy terytorialne, demograficzne, ekonomiczne
1. środowisko miejskie; 2. środowisko wiejskie
- przemiany środowiska przebiegają w 4 obszarach ze względu na właściwości po 1 przestrzenne, ekonomiczne, demograficzne, kulturowo – socjologiczne.
Źródła przemian……………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………….
Kręgi środowiskowe wg J.Pietera:
1. środowisko okoliczne (okolica) – utożsamiane z wielkością powiatu,
2. środowisko miejscowe (lokalne) - utożsamiane z wielkością gminy lub miastem do 25 tys. mieszkańców,
3. Osobiste warunki środowiskowe, podzielone na cztery części:
a) środowisko domowe, b) warunki opieki w środowisku domowym, c) środowisko szkolne,
d) inne warunki środowiska osobistego
--Ze względu na sposób poznawania środowiska F.Tonies wyróżnia: środowisko naturalne wspólnota- typ zbiorowości społecznej, który powstaje sponatnicznie - pierwotne- dominują tu więzi osobiste, związki rodowe, więź sąsiedzka, - środowisko instytucjonalne stowarzyszenie- powstałe świadomie dla realizacji określonych zadań- wtórne.
--Ze względu na cechy terytorialne, demograficzne i ekonomiczne wyróżnia się: - środowiska miejskie i wiejskie
Przemiany środowiska przebiegają w 4 obszarach ze względu na właściwości: - przestrzenne, - ekonomiczne, - demograficzne starzenie się społeczeństwa, - kulturalno - socjologiczne.
-Kręgi środowiskowe wg A. Kamińskiego:
1 rodzina, 2. Szkoła, 3.Osiedle, 4.Zakład pracy, 5. Stowarzyszenia społeczne.



9. TYPY I FUNKCJE RODZINY
RODZINA- to podstawowa grupa społeczna, złożona z osób połączonych stosunkiem małżeńskim i rodzicielskim
TYPY RODZINY
1—patriarchalne, - matriarchalne
2—rozbite, -zrekonstruowane, - zastępcze, - adopcyjne, - zdemoralizowane
3—w Polsce spotykamy 2 typy rodzin
- rodzina rozszerzona, trzypokoleniowa dziecko, rodzic, dzidek
- rodzina mała, dwupokoleniowa nuklearna - para małżeńska i jej dzieci
FUNKCJE RODZINY
- wychowawcza, - seksualna, - prokreacyjna, - materialno- ekonomiczna, - kontrolna, - socjalizacyjna, - emocjonalno- ekspresywna, - kulturalna
--można zaobserwować: - wzrost liczby konfliktów małżeńskich i rozwodów, - wzrost zatrudnienia kobiet, - zmalenie wartości dzieci dla rodziców dobra konkurencyjne, - indywidualizacja form aktywności w rodzinie i zainteresowań, - różne normy i wartości w poszczególnych członków rodziny.
--zmiany w zakresie funkcji rodziny
- w zakresie funkcji seksualnej: współżycie: zła jakość przeżyć i satysfakcja: konfliktogenne
- w zakresie funkcji materialno- ekonomicznej: oboje, dzieci coraz częściej zarabiają
-funkcji kulturalnej: ograniczenie
-funkcji socjalizacyjno - wychowawczej: zawężenie ze względu obszaru działania innych instytucji. Rodzina odgrywa dużą rolę w socjalizacji jednostki. Prawidłowa socjalizacja ma istotne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania społeczeństwa, nieprawidłowa natomiast powoduje nasilenie zjawisk patologicznych szkodliwy wpływ mediów. Uwidoczniła się emancypacja dzieci w rodzinie. Zwiększył się zakres swobody i niezależności. Zmniejszył się świadomy wpływ rodziców na dzieci.
- funkcji kulturalnej: zróżnicowanie aktywności kulturalnej członków rodziny.
Obecnie obserwuje się też zmiany w świadomości społecznej dotyczącej życia rodzinnego i seksualnego. Większa wyrozumiałość dla przedmałżeńskich i pozamałżeńskich kontaktów seksualnych, tolerancja wobec osób rozwiedzionych, samotnych matek, par bez ślubnych, związków homo:-)
W przemianach rodziny występują 4 procesy, zjawiska:
- autokratyzacja członków rodziny wolność indywidualna
- ich równość egalitaryzacja niezależność, zmieniają się pozycje członków rodziny.
- materialne spójności i dezintegracja rodziny rozluźnia się struktura rodziny.
- patologizacja społeczna odbijająca się w życiu rodzinnym.
Jak do tąd nie nastąpił upadek rodziny. Instytucja rodziny trwa nadal. Rodzina współczesna wpływa na osobowość i funkcjonowanie jednostek, kształtuje w szerszej mierze ich losy. Wypełnia ważne funkcje w ramach społeczeństwa, w dziedzinie socjalizacji jednostek i ich przygotowania do życia i działania w społeczeństwie.
10. PRZEMIANY SOCJO – KULTUROWE WSPÓŁCZESNEJ RODZINY
Znaczenie rodziny dla społeczeństwa było dostrzegane już w starożytności--> Arystoteles przypisywał jej najwyższą rolę w życiu społecznym, Platon uważał rodzinę za podstawową komórkę życia i główną instytucję wychowawczą, A.Compte twórca socjologii uważał rodzinę za najważniejszą, podstawową grupę społeczną, na której opiera się całe społeczeństwo.
Współczesna cywilizacja stwarza coraz większe zagrożenia dla rodziny, zkłucając jej funkcjonowanie i podkopując podstawy jej istnienia.
Organizacja narodów zjednoczonych uznała rok 1994’ międzynarodowym rokiem rodziny. Wynika to z dostrzeżenia niebezpieczeństw, na jakie narażana jest współczesna rodzina i z chęci zwrócenia uwagi na tle niebezpieczeństwa w celu zmobilizowania działań przeciw nim.
Lepsza lub gorsza egzystencja rodzinna wiąże się bezpośrednio z jakością ich życia oraz warunkuje w znacznej mierze stopień funkcjonowania społeczeństwa.
Społeczeństwo lub gorsza egzystencja rodzinna wiąże się bezpośrednio z jakością ich życia oraz warunkuje w znacznej mierze stopień sprawności funkcjonowania społeczeństwa.
Społeczeństwo globalne wpływa na rodzinę, odpowiednio modyfikując jej strukturę, funkcjonowanie, z kolei modyfikowana rodzina wywiera wpływ na społeczeństwo. W okresie preiindustrialnym praca stanowiąca podstawę utrzymania wykorzystana była na terenie domu rodzinnego.
W okresie industrializacji- mąż wychodzi z domu do pracy, żona też i po trzecie na skutek umasowienia nauczania pozalekcyjnego rozwój szkolnictwa dzieci wychodzą do szkoły. Członkowie rodziny wychodzą w obrębie środowiska, które wypełniają znaczną część ich życia, są źródłem specyficznych doświadczeń, różnych dla poszczególnych członków rodziny. Różnicują się ich postawy rodzinne. Następuje modyfikacje ról społecznych w rodzinie większa swoboda żon i dzieci. Wzrosła autonomia jednostek wewnątrz rodziny. Więcej żon pracuje. Emancypacja dzieci. Wzrosła liczba pozarodzinnych instytucji i środowisk oddziałujących,,, w sposób zróżnicowany na rodziny. Każdy z członków rodziny w coraz większej mierze żyje swoim życiem.
Współczesne rozwinięte społeczeństwa oferują jednostkom, członkom rodzin zwiększony zestaw dóbr związanych z życiem rodzinnym, a także konkurencyjne cele, które może podjąć jednostka.
Kształtuje się nowa hierarhia dó