Okres średniego dzieciństwa

Okres średniego dzieciństwa.

Okres średniego dzieciństwa (okres przedszkolny) trwa trzy lata, pomiędzy trzecim a szóstym rokiem życia dziecka. Następuje on zaraz po tzw. okresie wczesnego dzieciństwa ( pierwszy – trzeci rok życia), gdzie nastąpiły już intensywne zmiany w sferze percepcyjnej, dziecko nabyło sprawności motorycznych oraz rozwinęło kompetencje komunikacyjne.
Dziecko, które ma zaufanie do swoich opiekunów i posiada zdolność radzenia sobie pod nieobecność opiekunów szybko się rozwija i jest gotowe do kolejnych niezbędnych do normalnego funkcjonowania doświadczeń.
Omawiany okres rozwoju charakteryzuje się intensywnym rozwojem sprawności fizycznej i motorycznej dziecka. Dochodzi do postępu w myśleniu opartym na wyobrażeniach, występują osiągnięcia w rozwoju orientacji przestrzennej, różnego rodzaju zmiany w kontaktach z rówieśnikami oraz rozwój psychiczny, emocjonalny i społeczny. W wieku tym wykształciła się już prawidłowa postawa ciała, ma miejsce intensywny rozwój układu nerwowego.
Rozwój fizyczny dziecka wpływa na pojawienie się nowych właściwości biologicznych i zdolności fizycznych dziecka. Porównując z poprzednimi okresami rozwojowymi, dziecko coraz wolniej przybiera na wadze (trzy do czterech kilogramów rocznie), ale jego wzrost jest niezmiernie dynamiczny ( pięć-siedem centymetrów rocznie). W Początkowej fazie rozwojowej wieku średniego dzieciństwa kościec dziecięcy jest wrażliwy i giętki, krzywizny kręgosłupa nie są jeszcze ustalone. Należy obserwować dziecko gdyż może powstać wadliwa postawa ciała. W wieki sześciu lat wydatnie wzmacnia się cały kościec i muskulatura dziecka, oraz ustalają się krzywizny kręgosłupa: szyjna, grzbietowa, lędźwiowa. Dochodzi też do intensywnego przyrostu mięśni. Między piątym a siódmym rokiem życia kostnieją nadgarstki, co umożliwia dzieciom wykonywanie precyzyjnych, prostych czynności, takich jak: samoobsługiwanie się malowanie, wycinanie i konstruowanie.
W okresie przedszkolnym następuje również rozwój i usprawnienie narządów wewnętrznych między innymi: serca, płuc, układu pokarmowego. Rozpoczyna się zmiana uzębienia mlecznego na zęby stałe.
W rozwoju motorycznym przedłuża się ciało dziecka w skutek wzrostu kończyn, zwiększa się część twarzowa, występuje silna potrzeba ruchu. Ruchy małych dzieci są jeszcze słabo skoordynowane, nieoszczędne, niepewne, mało wyspecjalizowane. Stopniowo doskonalą się u dziecka ruchy postawno-lokomocyjne, jak też ruchy warunkujące sprawne wykonywanie czynności na przedmiotach. Są to takie czynności jak: chód, bieg, skoki, wspinanie się i pokonywanie różnych przeszkód: rowów, wzniesień. Złoty okres w rozwoju ruchowym jest piąty rok życia dziecka. Wówczas opanowuje ono swobodny bieg, chód, właściwy rytm, płynność i harmonię ruchu. Kształtują się kombinacje różnych form ruchu: biegu i skoku, biegu i kopnięcia piłką. Od piątego roku życia dzieci osiągaja znaczną precyzyjność i dokładność w tzw. małej motoryce ruchowej, dotyczy to sprawności dłoni i palców. Pięciolatki potrafią nawlekać igłę, zapinać i rozpinać guziki, ryzować bardziej szczegółowo. Dzieci w wieku sześciu lat biegają szybciej, bardziej harmonijnie estetycznie, rozbieg przy skoku jest bardziej dynamiczny, odbicie dość zdecydowane, a faza lotu następuje w postaci krzywej wzniesionej. Łatwość przemieszczania się pozwala dziecku na samodzielność i niezależność, uczenie się na własnych błędach
Dziecko nie potrafi się dobrze skoncentrować na tym, co robi. Występuje zróżnicowanie sprawności i zainteresowań ruchowych chłopców i dziewcząt.
Dzięki rozwojowi i postępach w orientacji przestrzennej dziecko w wieku średniego dzieciństwa uświadamia sobie kolejności występowania po sobie zdarzeń, posiada też je przewidywać, sprawniej ocenia czas trwania tych zdarzeń, używa konstrukcji językowych dla wyrażania relacji czasowych. Trzy-latki oceniają czas trwania zdarzeń codziennych w sposób przypadkowy, podczas gdy pięcio-sześcio-latki wykazują dobra orientację praktyczną w zakresie relacji droga-prędkość-czas. Ciekawym jest fakt, że dzieci w wieku trzech lat rozumieją znaczenie słów: „wczoraj”, „dziś”, a czterolatki oprócz tego rozumieją jeszcze znaczenie słowa „jutro”. Dalszy rozwój polega na bogaceniu wyrażeń służących do oznaczania następstwa czasowego.
Orientacja w przestrzeni u dziecka w wieku średniego dzieciństwa polega na zdolności do przypominania sobie nieobecnych przedmiotów i zjawisk za pomocą symboli i znaków.
Rozwój psychiczny posiada swoją szczególną i niepowtarzalną w poprzednich okresach rozwoju charakterystykę. Jest on, bowiem silnie sprzężony i uwarunkowany fizycznym procesem rozwoju. Główną rolę w nabywaniu przez dziecko doświadczenia odgrywa zmysł wzroku i słuchu. Dzieci potrafią wcześniej rozróżniać barwy niż je nazywać. Następuje wyostrzenie wzroku i wzrost wrażliwości słuchu werbalnego oraz słuchu muzycznego (rozróżnienie tonów pod względem ich wysokości, siły, barwy, rozpoznawania różnych szmerów.) Dziecko w wieku trzech-czterech lat obdarzone jest coraz większą wyobraźnią. Nie tylko naśladuje wcześniej zaobserwowane zjawiska, ale tworzy nowe, wymyślone przez siebie. Występuje też bujna wyobraźnia, znana w psychologii jako animizm i antropomorfizm dziecięcy. Dziecięca wyobraźnia ożywa przedmioty martwe, nadaje cechy ludzkie roślinom i zwierzętom.
Nieprawidłowo realizowane potrzeby dziecka są przyczyną trudności wychowawczych takich jak: upór, kłamstwo, nieposłuszeństwo, kradzież, agresja i inne, a zaburzenia w sferze emocjonalnej wpływają na powstawanie tików lękowych, i lęków nocnych.
W okresie średniego dzieciństwa dochodzi również do rozwoju umysłowego dziecka. Rozwój struktury kory mózgowej polega na zmianach wielkości powierzchni jej poszczególnych pól i okolic oraz w doskonaleni się komórek nerwowych. To prowadzi do wzrostu masy mózgu oraz ogólnej zdolności pracy komórek nerwowych i ich połączeń między ośrodkami nerwowymi (tj. Ośrodkami sterującymi ruch, wzrok, słuch i mowę).
Myślenie w najogólniejszym znaczeniu to czynność poznania ogólnych i istotnych cech rzeczy i zjawisk oraz stosunków między różnymi elementami rzeczywistości (W. Okoń-1995). Myślenie dziecka w okresie przedszkolnym to kształtowanie się i organizowanie operacji konkretnych. Dziecko zaczyna posługiwać się indywidualnymi symbolami, opartymi na wyobrażeniach oraz konwencjonalnymi i zbiorowymi symbolami słownymi, czyli znakami języka mówionego (Henryk Cudak). U dziecka trzyletniego mowa jest narzędziem myślenia. W wieku tym dziecko z każdym miesiącem wzbogaca swój zasób słów, zna ich około tysiąca. Są to liczne czasowniki, rzeczowniki i przymiotniki, pojawia się też dużo neologizmów. Pomiędzy piątym a szóstym rokiem życia u dzieci obok myślenia słowno-logicznego, pojawia się również myślenie przyczynowo-skutkowe, podstawę myślenia stanowią spostrzeżenia, wyobrażenia i pojęcia. Pod koniec średniego dzieciństwa wszystkim procesom myślowym towarzyszą: uwaga, pamięć, wyobraźnia.
Małe dziecko myśli często egocentrycznie, ujawniając niezdolność do odrzucenia własnej perspektywy w celu przyjęcia perspektywy innych osób. Trzylatki, czterolatki często zachowują się tak, jakby wszyscy inni podzielali ich własny punkt widzenia, widzieli to samo, co one widzą, czuli to, co one czują. Można powiedzieć, że w tym wieku dzieci mają bardzo ograniczoną umiejętność podejmowania roli. Dopiero później dziecko potrafi dostrzec, iż sądy innych osób na ten sam temat mogą się różnić, być prawdziwe lub fałszywe. Jest zdolne szeregować, czyli wykrywać różnice między obiektami, oraz klasyfikować, czyli szeregować przedmioty na podstawie podobieństwa. Szeregowanie od koniec wczesnego dzieciństwa objawia się zdolnością do zestawiania obok siebie obiektów tej samej klasy, różniących się jedynie rozmiarem, tworząc małe szeregi.
Starsze dzieci szeregują je w sposób empiryczny, układając metodą prób i błędów. W ostatnim roku okresu średniego dzieciństwa występuje szeregowanie systematyczne, gdzie
dziecko przyjmuje pewną strategię postępowania. Oprócz tego dziecko odkrywa, że jakaś cecha np. przedmiotu ulega zmianie przy jednoczesnej modyfikacji innych cech.
Rozwój emocjonalny okresu średniego dzieciństwa polega na lepszym rozumieniu emocji własnych oraz innych osób z otoczenia. Dzieci potrafią przewidzieć zachowania emocjonalne rówieśników, potrafią właściwie ocenić przyczyny podstawowych reakcji emocjonalnych. Na przełomie drugiego i trzeciego roku życia pojawiają się emocje takie jak:
duma, wstyd, wina, zazdrość, zakłopotanie, z czasem poczucie winy. Dzieci stopniowo uczą się mówienia o emocjach, pojawiają się refleksje nad nimi, nieco później nabierają biegłości w pocieszaniu innych, droczeniu się, żartowaniu. Zdolność do empatii, wczuwania się w stany emocjonalne innych osób zależy od poziomu rozwoju poznawczego.
Uczucia są dosyć chwiejne. Szybko powstają i gasną. Dopiero pod koniec średniego dzieciństwa zaczynają rozwijać się uczucia społeczne, moralne, estetyczne i intelektualne. Do zaspokojenia potrzeb kontaktu emocjonalnego nie wystarczy już tylko matka. Dziecko chce być akceptowane i kochane przez większą liczbę osób.
Rozwój społeczny widać najbardziej w zabawach z rówieśnikami. Wtedy to dzieci wchodzą w interakcje z rówieśnikami, podejmują odpowiedzialną współpracę, planują i wspólnie ustalają cele zabaw, nawiązują przyjaźnie. Zabawa ma różne postacie. W wieku dwóch, trzech lat dzieci bawią się samotnie, nie przejawiając tym samym aktywności społecznej. Dopiero później zabawa staje się już bardziej zaawansowana. Występują kolejno: zabawy równolegle, gdzie dzieci naśladują rówieśników, wspólne, już społeczne, gdzie dzieci odgrywają swoje role społeczne, oraz zabawy zespołowe, czyli takie gdzie występuje jakiś cel działania. Dzieci uczą się zachowań społecznych ( zabawa w dom, kupowanie, zabawa w lekarza), a przyjaźń spostrzegają jako relację opartą na przyjemnej zabawie i dzieleniu się zabawkami. Zabawa symboliczna polega na zastępowaniu jedynych przedmiotów innymi- dzieci asymiluje świat do swojej rzeczywistości. Od 4-7 roku życia zabawa symboliczna staje się uporządkowana, dzieci używają wiele przedmiot zastępczych, przyjmują i reguły z nimi związane ( zabawa w dom). Dobra zabawa jest przyczyną radości dziecka, jego zadowolenia z działania, przygotowuje do współistnienia w grupie, do przyszłej nauki, a później pracy.
Rysunki i działalność twórcza również wspomagają rozwój społeczny dziecka.
Oprócz tego wyrażają też stan wiedzy o rzeczywistości i pozwalają zaspokoić potrzebę poznawczą, jak również estetyczną u dzieci. Początkowe bazgroły nie przedstawiają nic, z czasem nabierają formę prostych kształtów geometrycznych i ich kombinacji. Poza rysowania i malowania dziecko przyjmując rolę twórcy zajmuje się wycinaniem i lepieniem. Bierze także udział w licznych teatrzykach dziecięcych, gdzie mówi poezję, śpiewa i tańczy odgrywając tu rolę odtwórcy i twórcy zarazem . Uczy się też cierpliwości i dokładności, nabiera umiejętności opisywania i nadawania nazwy przedmiotom, czy zjawiskom z którymi się wcześnie nie spotkało.
Warto wspomnieć, iż wytwory dziecka są bogatym źródłem informacji o jego rodzinie i panujących w niej stosunkach społecznych. Dzięki takiej twórczości można zrozumieć sposób myślenia i widzenia otaczającego świata przez dziecko, poznać jego zainteresowania i upodobania.
Okres średniego dzieciństwa kończy się w szóstym roku życia dziecka, zaraz po tym okresie następuje kolejny etap rozwojowy dziecka, zwany okresem późnego dzieciństwa.


Literatura:

Vasta Ross; Haith Marshall M; Miller Scott, A.: Psychologia Dziecka, (red) Matczak Anna, Warszawa 1995, WSiP.

Jundziuł Elżbieta: Potrzeby psychiczne dzieci i młodzieży, Gdańsk 2003, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Cudak Henryk: Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych dziecka, Warszawa 2000, WSP TWP w Warszawie.