Okres dzieciństwa

1. Wczesne dzieciństwo ( 1 r. ż. – 3 r. ż.)
- intensywne zmiany w sferze percepcyjnej;
- małe dziecko nabywa sprawności motorycznych;
- rozwija się jego kompetencja komunikacyjna;
- nabiera zaufania do swoich opiekunów i samego siebie;
- zdolność radzenia sobie pod nieobecność opiekunów.

rozwój percepcji ( spostrzegania):
wzrok – rozwija się intensywnie;
· niemowlę osiąga poziom ostrości wzroku charakterystycznego dla człowieka dorosłego;
· 3 – 5 miesiąc => rozwija się spostrzeganie w głębi
· w 3. miesiącu dzieci odróżniają cztery barwy: żółta, czerwona, zielona, niebieska;
· ruchy oczu – podobne do ruchu oczu dorosłego;
· najpierw skupia wzrok na brzegach przedmiotu => później ku części środkowej przedmiotu => dzieci dłużej patrzą na twarz osoby mówiącej i uśmiechającej się;
dźwięk – zapoznaje się z dźwięki przed urodzeniem
· 3-dniowe dziecko rozpoznaje głos matki i potrafią go rozróżnić
· w 1 miesiącu dziecko różnicuje dwa syntetyczne dźwięki mowy, które różnią się początkowo spółgłoską p-b (zmniejsza się między 10. a 12. miesiącem);
aktywność percepcyjna – jest od początku sensowna
· dziecko od pierwszych dni życia identyfikuje te bodźce, które są ważne dla jego orientacji w otoczeniu => umożliwiają przewidywanie i rozumienie docierających do niego sygnałów (np. różnicuje odcienie kolorów, odróżnia rodzaje czworoboków.
słabość i obiektywność przedmiotów (cechy przedmiotu) – w rozwoju orientacji dziecka.
intermodalny charakter percepcji
· koordynacja słuchu ze wzrokiem u 2-miesięcznego dziecka => dziecko słysząc dźwięki zwraca wzrok w jego stronę
· 2. – 3. miesiąc – wrażliwe na brak synchronizacji ruchu warg i dźwięków;
· 1 rok życia – zmiany koordynacji wzrokowo-ruchowej;
· wg Szumana: akt percepcji składa się z fazy inicjującej, w której jednostka zostaje pobudzona i fazy finalizująca, w która niesie uspokojenie;
manipulacja wczesnodzięcięca
· 4. miesiąc – chwyt dowolny – zaczyna się chwytanie i sięganie pod kontrolą wzroku => później następuje skracanie drogi ręki do przedmiotu – oburęcznie sięganie do przedmiotu zastąpione przez jedną rękę z przewagą prawej ręki (7-8 miesiąc)
· => chwytanie proste (owija palcami) => chwyt nożycowy => chwyt pęsetkowy;
· 1 rok zycia – manipuluje w sposób niespecyficzny => zdobyty przedmiot wyzwala jego eksploatację – przejawia schemat czynnościowy - do końca 1. r. ż;
· w interakcji z dorosłymi poznaje sposoby używania przedmiotów;
· 2 r. ż. to okres manipulacji specyficznej – uczy się dostrajać swoje ruchy do kształtu przedmiotów, ich wielkości i oddalenia => ruchy dziecka nabywają precyzji;
· manipulacje widać w zabawie klockami: najpierw piętrzy klocki => zestawia klocki jeden na drugim na płaszczyźnie => budowle trójwymiarowe;
· w wieku poniemowlęcym dziecko uczy się posługiwać przedmiotami codziennego użytku – przez mechanizm naśladowania.
rozwój lokomocji – powiązany jest z jego osiągnięciami sensorycznymi i manipulacyjnymi
· zmiany postawy ciała – stopniowo > leżenie na brzuszku z uniesioną głową => siedzenie => stanie – postawa spionizowana;
· przemieszczanie się – obroty w miejscu => samodzielne zmiany postawy ciała siedzenie, wstawanie) => samodzielne przemieszczanie się w przestrzeni (raczkowanie, chodzenie)=> doskonalenie sposobów przemieszczania się (bieganie);
komunikowanie się małego dziecka z otoczeniem
· 3 –4 miesiąc – kontakty w formie interakcji twarzą w twarz (w czasie karmienia)
· wykorzystuje w komunikacji zachowania niewerbalne:: płacz, spojrzenia, ruchy ciała, gesty, mimika, wokalizacja);
· ważna rola gestów wskazywania – prośba o przedmiot;
· dzieci, które używają więcej gestów – więcej mówią;
· bogata mimika – uśmiech (zadowolenie, sympatię);
· wokalizacja – produkowanie dźwięku – krzyk, prychnięcia => gurzenie (5 miesiąc) => gaworzenie
· na kształtowanie się komunikacyjnych zachowań dziecka wpływ mają zachowania komunikacyjne dorosłego
opanowanie języka
· 2-3 r. ż. – opanowanie języka;
· koniec 1 r. ż. – operuje 4-5 słowami
· do 6 r. ż. opanowuje dziennie po 9-10 słówek;
· poznane słowa stosuje do nazwania wszystkich obiektów, które są do siebie podobne – zjawisko nadrozciągłości znaczeń;
· 2 r. ż. – dziecko używa słów w sposób nieprecyzyjny, wymawia słowa, ale je zniekształca;
· wypowiedzi mają postać holofraz – wypowiedzi jednowyrazowe – a następnie zlepków dwuwyrazowych;
· zaznacza się funkcja ekspresywna (wyrażanie przeżyć, postaw) i impresywnej (wywieranie wpływu na słuchacza) nad symboliczną;
· 3 r. ż. – słownik dziecka posiada 1000 – 1500 słów; dziecko wymawia słowa bez zniekształceń;
życie uczuciowe i społeczne dziecka
· na życie uczuciowe dziecka składa się: radość, miłość, zazdrość później współczucie, nienawiść;
· źródłem przeżyć dziecka są relacje z dorosłymi; podstawą tych relacji jest umiejętność wyrażania przeżyć i odczytywania zewnętrznych przejawów emocji partnera interakcji
· od 1m. – wyraża swoje stany emocjonalne (radość – uśmiech, strach);
· reaguje na stany emocjonalne osób dorosłych;
· w 3 miesiącu odwzajemnia uśmiech dorosłego;
· w 6 m. rozpozna mimiczne wyrazy emocji u dorosłych, wyraża tę samą emocję, jaką wyraża twarz partnera;
· przed 1 r. ż. – regulują własne zachowania na podstawie obserwowanego wyrazu twarzy osoby dorosłej;
· uczucia dziecka są ściśle związane z jego działaniem, potrzebami, dążeniami i zainteresowaniami
· dla prawidłowego rozwoju potrzebne jest przywiązanie, które rozwija się od narodzin;
· 2 r. ż – dziecko pragnie przebywać z dorosłymi, znanymi mu
· pojawia się większe zainteresowanie rówieśnikami
2. Średnie dzieciństwo ( 3. – 6. r. ż.)
- intensywny rozwój sprawności motorycznej;
- osiągnięcia w rozwoju orientacji w przestrzeni;
- postęp w myśleniu oparty na wyobrażeniach;
- zmiany w kontaktach z rówieśnikami;
- tworzenie się umysłowej reprezentacji.

rozwój motoryczny:
- następuje przedłużenie ciała w skutek wzrostu kończyn;
- zwiększa się część twarzowa;
- silna potrzeba ruchu
- 5 r. ż. - złoty okres w rozwoju ruchowym dziecka – opanuje swobodny bieg, chód; właściwy rytm, płynność i harmonia ruchu;
- brak w czynnościach elastyczności, dokładności, przewidywania;
- kształtują się kombinacje różnych form ruchu: biegu i skoku, biegu i kopnięcie piłką.
- niska zdolność do koncentracji na jednym przedmiocie;
- niska wytrzymałość;
- dymorfizm płciowy – zróżnicowanie sprawności i zainteresowań ruchowych chłopców i dziewcząt

orientacja w świecie; relacje czasowe, przestrzenne i przyczynowe
- orientacja w czasie – uświadomienie sobie kolejności występowania zdarzeń, umiejętności ich przewidywania, ocenianie czasu trwania zdarzeń, znajomość i używanie konstrukcji językowych dla wyrażania relacji czasowych;
3-latki – oceniają czas trwania zdarzeń codziennych w sposób przypadkowy
5-6-latki – wykazują dobrą orientację praktyczną w zakresie relacji droga – prędkość – czas
- rozumowanie i używanie kompetencji językowych
3-lat dobrze rozumieją znaczenie słów: „wczoraj”, „dziś”
4-latki – „wczoraj”, „dziś”, „jutro”
dalszy rozwój polega na bogaceniu zasobu wyrażeń służących do oznaczania następstwa czasowego.
- orientacja w przestrzeni - rozpoznaje przestrzenie, które łączy z działaniem i osobami;
szkołą rozwijania orientacji w przestrzeni są zabawy – ruchowe i konstruktywne
uczestniczące w nich dziecko praktycznie poznaje relacje przestrzenne i odpowiadające im konstrukcje językowe.
- przyczynowość – zdolność do wnioskowania na podstawie znanych faktów
4. r. ż. – zdolne do zestawienia stanu początkowego (A) z końcowym (B) i odkrywania czynników , które wpłynęły na przekształcenie stanu A w B

funkcja symboliczna – zdolność do przypominania sobie nieobecnych przedmiotów i zjawisk za pomocą symboli i znaków ( procesy intelektualne – np./ zabawa, rysunek, mowa)
- zabawa symboliczna – polega na zastępowaniu jednych przedmiotów innymi – dziecko asymiluje świat do swojej rzeczywistości
do 4. r. ż. – dokonuje projekcji symbolicznych ( np. udaje płacz misia); występują proste identyfikacje jednego obiektu z drugim (kota z klockami), zastępowanie rzeczywistych scen wyobraźniami (kąpie lalki);
od 4-7 r. ż. – zabawa symboliczna staje się uporządkowana, dzieci używają wiele przedmiotów zastępczych, przyjmują i reguły z nimi związane (zabawa w dom)
- rysunek – łączy w sobie ikoniczne i symboliczne aspekty oznaczania
trend prowadzi od bazgrot do symboli graficznych
bazgroty dziecka na początku mają charakter nieprzedstawiający, są wynikiem pozostawiania śladów na papierze
później bazgroty są w formie prostych kształtów geometrycznych i ich kombinacji (rolę dużą pełni głowonóg – przedstawiać może postacie ludzkie, zwierzęta;
wiek przedszkolny – rozwój symbolicznego przedstawiania rzeczywistości w postaci rysunku – jest to okres idioplastyki, okres schematu, okres realizmu intelektualnego (rysuje to, co wie); odkrywa typowe formy symboliczne, służące do przedstawiania reprezentantów danej kategorii (np. człowieka)
- rysunki wyrażają wiedzę dziecka o rzeczywistości
- rysunki dziecięce charakteryzuje pasowe lub topologiczne uporządkowanie przestrzeni;
- dziecko zaznacza subiektywny stosunek do rysowanych obiektów , afektywne przekształcanie (zamazana zła czarownica);
- następnie rysunek ma więcej elementów;
- starsze dzieci odrysowują znaną im rzeczywistość rysunki cechuje dążenie do naśladowania natury – powolna zmiana z indywidualizmu na rzecz wierności odtwarzania oraz łączenie wiedzy o rzeczywistości i konwencji kulturowej;
przejście do wizualnego realizmu – rysuje to, co widzi
- rozwój rysunku postępuje wraz z rozwojem umysłowym;

dziecięce teorie umysłu – spójne koncepcje, teorie przyczynowo-wyjaśniające, które pomagają w wyjaśnieniu i przewidywaniu zachowania innych osób przez odnoszenie się do nieobserwowalnych stanów umysłu (pragnienie, emocje)
- wiedza o umyśle, jej funkcjonowaniu, relacji między rzeczywistością a umysłem powstaje stopniowo:
3-latki – są przekonane, że rzeczy i zdarzenia są bezpośrednio odzwierciedlone przez umysł („kopiują teorię reprezentacji”);
5 r. ż. – zaczynają odróżniać własne przekonania na temat rzeczywistości od samej rzeczywistości, poznaje, że osoby mogą mieć inne zdanie na temat ten sam; dostrzega że sądy mogą być prawdziwe lub fałszywe => od tej pory umysł pośredniczy w doświadczeniu rzeczywistości; zaczyna mieć pogląd, teorię na temat funkcjonowania umysłu.

rozwój umysłowy – w wieku przedszkolnym wyznaczają osiągnięcia w zakresie czynności umysłowych (szeregowanie, klasyfikowanie), zmiany w rodzaju i treści obrazów umysłowych oraz pojawienie się niezmienników.
czynność umysłowa:
- szeregowanie – polega na wykrywaniu różnic między obiektami
pod koniec wczesnego dzieciństwa dziecko potrafi zestawić obok siebie obiekty tej samej klasy, różniące się rozmiarem (mała laka – duża lalka) tworząc małe szeregi
starsze dzieci szeregują w sposób empiryczny, układając metodą prób i błędów, osiągnięty rezultat nie podlega modyfikacji;
6 r. ż. szeregowanie systematyczne – przyjęcie pewnej strategii postępowania (mniejsze-większe), ustalenie relacji mniejszości/większości w obu kierunkach, wprowadzenie nowego elementu
- klasyfikowanie - polega na grupowaniu przedmiotów na podstawie podobieństwa;
okres przedoperacyjny – zbiory figuratywne;
klasyfikowanie empiryczne;
klasyfikowanie hierarchiczne – okres operacyjny;
człowiek tworzy układy podobnych obiektów poprzez przywrócenie ich do prototypu, czyli reprezentowanego przykładu kategorii;
3-taki zdolne są do sortowania przykładów poziomu podstawowego;
kategorie – precyzyjne – oparte na percepcyjnym podobieństwa między obiektami i włączają wiedzę o tym, jak coś robić, czyli wiedzę proceduralną;
kategoria konceptualna – wymaga wiedzy dostępnej świadomemu myśleniu, wiedzy dotyczącej tego, jakie rzeczy są podobne, czyli wiedzy deklaratywnej;
obraz umysłowy – forma kopii rzeczywistości; ujmuje tylko pewne charakterystyki obiektu oraz ma charakter symboliczny;
- na zewnątrz wyrażane są za pośrednictwem gestów, przedmiotów zastępczych, rysunku, języka; - ich rozwój rozpoczyna się pod koniec 2 r. ż.;
- kierunek rozwoju prowadzi od obrazów reprodukcyjnych => antycypacyjnych => statystycznych =>kinetyczne => transformacyjne
zasada zachowania stałości – koniec średniego okresu dzieciństwa zaczyna rozumieć z. z . s.
odkrywa, że jakaś cecha np. przedmiotu nie ulega zmianie przy jednoczesnej modyfikacji innych cech;

rozwój emocjonalny – między 2. a 6. r. ż. dziecko lepiej rozumie emocje własne i innych osób, nabiera zdolności regulowania ekspresji emocji, nabywa umiejętności zaradczych, które pozwalają mu kształtować pozytywne kontakty z dorosłymi i rówieśnikami,
- młodsze dzieci przedszkolne
potrafią właściwie ocenić przyczyny podstawowych reakcji emocjonalnych,
skłonne do zwracania uwagi na zewnętrzne czynniki wywołujące emocje niż na wewnętrzne,
na podstawie zewnętrznych przejawów emocji potrafią przewidzieć zachowanie rówieśnika w zabawie;
sposób przeżywania emocji:
- fizjologiczne – czerwienienie się, pocenie;
- ruchowe – podskakiwanie, klaskanie;
- ograniczanie ekspresji emocji przez hamowanie przejawów emocji negatywnych (gniewu, strachu);
- 2. – 3. r. ż. – pojawiają się emocje, duma, wstyd, wina, zazdrość, zakłopotanie, z czasem poczucie winy
pojawia się zdolność do mówienia o emocjach oraz do refleksji nad nimi
- dzieci nabywają umiejętności zaradczych – pozwalają nim na manipulowanie zachowaniami i uczuciami innych osób
- 2. 4. r. ż. – nabierają biegłości w pocieszaniu innych, droczeniu się, żartowaniu;
dzielenie wspólnych przeżyć, pomaganie, dostrzegają innych w kłopocie
- zdolność do empatii zależy od poziomu rozwoju poznawczego;

rozwój społeczny – widać najwyraźniej w zabawach z rówieśnikami
- wchodzą w równoważne interakcje z rówieśnikami;
- podejmują odpowiedzialną współpracę,
- planują i wspólnie ustalają cele zabaw, nawiązują przyjaźnie;
różne postacie zabawy:
· zabawa samotnych - najczęściej w grupie 3.-4.-latków , nie przejawiają aktywności społecznej;
· zabawy równoległe – naśladownictwo zachowań rówieśników;
· zabawy wspólne – już społeczne – dzieci odgrywają swoje role;
· zabawy zespołowe – wspólny cel działania
· dzieci ogrywają różne przeżycia i odpowiadają na uczucia innych, uczą się współpracować, negocjować, poznają role społeczne, zasady postępowania związane z pewnymi sytuacjami społecznymi (kupowanie, zabawa w lekarza);
· spostrzegają przyjaźń jako relacje opartą na przyjemnej zabawie i dzieleniu się zabawkami.