Naród

1. Jak rozumiemy pojęcie wspólnot narodowych?
2. Jak definiujemy pojęcie mniejszości narodowej?
3. Na czym polega charakter narodowy Polaków?

* Geneza narodu w nowoczesnym znaczeniu tego słowa związana jest z rewolucją francuską 1789, mimo, że sam termin występuje o wiele wcześniej jako określenie dla postacie szerszych więzi. Współcześnie naród stanowi najobszerniejszą postać więzi społecznej. W jego obrębie zamyka się aktywność społeczno – kulturowa człowieka, wszystkie podstawowe działania społeczne, a także liczne instytucje wielu procesów społecznych. *.

Znaczenie nowych pojęć:

Naród – kraj ojczysty, ziemia rodzinna; obszar jakiś staje się ojczyzną o tyle tylko, o ile istnieje zespół ludzki, który odnosi się doń w pewien sposób kształtuje jego obraz. Wówczas dla tego zespołu ów szmat rzeczywistości zewnętrznej nabiera swoistych wartości, które go czynią * Ojczyzną *.

Świadomość narodowa – psychika narodu; więzi etniczne, język, organizacja polityczno – terytorialna, struktura gospodarcza i społeczna, wspólne losy dziejowe, kultura, czyli wszystkie obiektywne więzi, warunki i czynniki kształtujące zbiorowość narodową, które znajdują subiektywne odbicie w sferze psychiki zbiorowej.

Nacjonalizm – ideologia i polityka podporządkowująca wszystkie interesy własnemu narodowi ( łacińskie natio, rasa, naród ).

Charakter narodowy – zespół cech psychicznych, które wyznaczają postawy zachowania zbiorowości narodowej wobec zjawisk, procesów społecznych, także wobec innych zbiorowości narodowych i ponadnarodowych.

Mniejszość narodowa – zbiorowość etniczna, która mieszkając w jakimś państwie różni się od innych współobywateli charakterem narodowym.

Wprowadzenie:

Idea braku przynależności do żadnego narodu wymaga od dzisiejszej wyobraźni nie lada akrobacji. Chamisso, francuski emigrant z czasów wojen napoleońskich, napisał znakomitą książkę o człowieku, który zgubił swój cień. Kiedy znajomi bohatera książki, Petera Schliemiecha, odkrywają tą jego niepokojącą właściwość – zaczynają go unikać, choć poza cieniem niczego mu właściwie nie brakuje. Można więc zauważyć, że ktoś kto nie ma własnego cienia ( narodu ) urąga przyjętym zwyczajom i dodatkowo naraża się opinii publicznej.
[ Gellner, Narody i nacjonalizm, 1991 ]

1. Jak rozumiemy pojęcie wspólnot narodowych?

Wydaje się, że obserwacje Chamisso są bardzo trafne. Musimy * mieć naród * podobnie, jak musimy mieć nos, czy oczy. Brak którejkolwiek z tych dwóch rzeczy może się zdarzyć, ale tylko w wyniku nieszczęścia. Brak narodu jest również tego rodzaju nieszczęściem.

Narody nie są bytami wiecznymi. Powstały i rozwijały się stopniowo. Budowały swoją tożsamość, strukturę w oparciu o religię, legendarne postacie, wiarę we wspólnych przodków. Stopniowo kształtowały się w oparciu o rodziny, rody, klasy, plemiona i ludy. Określały się na podobieństwo wielkich rodów przez więzy krwi, przynależność państwową, terytorium, gospodarkę i inne czynniki sprawcze.
W ten sposób do podstawowych czynników tworzących naród należy:
- czynniki etniczne,
- terytorialne,
- polityczne,
- kulturalne,
- gospodarcze.


Czynniki etniczne to składniki narodu związane z odrębnością jego kultury, tradycji, języka, które stopniowo kształtowały się w grupach rodowych, klasach, plemionach i ludach. Dzisiaj przyjmują one najczęściej postać struktur etnicznych, występujących w różnej postaci: zwyczajów, sposobów życia, mowy, podań, przysłów, obrzędów, zabaw, pieśni, muzyki i tańców, zwłaszcza ludowych.

Czynniki terytorialne oznaczają wspólny dla narodu obszar. Znaczenie terytorium ( obszaru ) dla procesów narodowotwórczych polega po pierwsze na tym, że stwarza ono fizyczną możliwość intensywnych, codziennych kontaktów ( trwałych styczności, stosunków społecznych ) między zamieszkującymi go grupami. Po drugie, terytorium stanowi dla narodu jedną z naczelnych wartości. Znajduje to swój wyraz w idei Ojczyzny.

Słowem Ojczyzna posługujemy się w dwóch znaczeniach. Kiedy odnosimy je do miejsca pochodzenia człowieka, bądź częściej do terytorium narodowego właśnie. W pierwszym przypadku mówimy o ojczyźnie prywatnej, w drugim o ojczyźnie narodowej.

Ludzie należący do narodu mają różne ojczyzny prywatne. Wspólna i jedna jest dla nich ojczyzna narodowa. Ojczyzna prywatna opiera się na indywidualnych przeżyciach, wzruszeniach, nawykach, czy wspomnieniach. Ojczyzna narodowa opiera się na uczestnictwie w działaniach pewnej zbiorowości i na przekonaniu, że jest to zbiorowość terytorialna, związana z tym właśnie obszarem.

Czynniki polityczne oznaczają zintegrowanie dużej, zajmującej znaczne terytorium zbiorowości w jednolity organizm, najczęściej państwo, które jest podporządkowane jednolitym zadaniom, celom i dążeniom. Powstanie organizacji państwowej chroni naród przed zagrożeniem zewnętrznym. Wymaga to utworzenia sprawnej i w miarę scentralizowanej władzy, budowy dróg, systemu komunikacyjnego, stworzenia skarbu, a więc opodatkowania ludności w celu utrzymania wojska, a także wprowadzenia jednakowego prawa.
W Polsce pierwszą zapowiedzią wprowadzania obowiązującego wszystkich prawa były statuty piotrkowsko – wiślickie Kazimierza Wielkiego, które stanowiły wkład w dzieło stopniowego tworzenia organizmu państwowego.

Czynniki kulturowe utożsamiane są najczęściej z językiem ojczystym. Język dla narodu jest tym, czym flaga dla państwa. Symbolem, lub systemem pewnych wartości ogólnych, spajających, którzy się nim posługują jako swoim. Z pojęciem języka narodowego łączą się takie wartości jak; podania, mity, legendy; zatem to wszystko, co skłania człowieka do uznania mowy własnej za najważniejszą rzecz na świecie.

Czynniki gospodarcze umożliwiają wymianę pomiędzy poszczególnymi częściami kraju. Zbiorowość narodowa jest wtedy powiązana gęstą i trwałą siecią współzależności ekonomicznych, formującą wspólny rynek. To oznacza podnoszenie poziomu życia, wymianę kontaktów między różnymi grupami ludności i różnymi najbardziej nawet odległymi od siebie dzielnicami kraju. Takie więzi występują w różnych przekrojach. Tworzą one wspólny los dziejowy, który znajduje odbicie w psychice narodu, określonej mianem świadomości. Świadomość narodowa uzewnętrznia się w różnych wytworach kultury oraz w postawach i zachowaniach ludzkich. Najpełniejszy swój wyraz znajduje w idei ojczyzny oraz w patriotyzmie oraz w patriotyzmie – postawie związanej z traktowaniem państwa i narodu jako najwyższej wartości o charakterze uniwersalnym.

W tym przypadku świadomość narodowa jest złożona. Składają się na nią przekonania, wartości i oceny wyrażające poczucie wspólnoty jednostki z członkami własnego narodu i poczucie odrębności w stosunku do innych narodów. Wyrasta ona na gruncie różnych przekonań i sentymentów, zwłaszcza historycznych. Z doświadczeń historycznych wyrasta emocjonalny stosunek do własnej grupy narodowej. Przyjmuje ona postać szczególnej identyfikacji z grupą, do której się należy i z którą dzieli się los. Z tej właśnie identyfikacji wypływa szczególna wrażliwość ludzi na historię. Dlatego też nieraz się mówi, że ludzie prędzej wybaczą fałszerstwo farmaceucie, niż fałszerstwo historykowi, czy historykom.

Świadomość narodowa przyjmuje niejednokrotnie kształt nacjonalizmu. Potocznie za nacjonalistę uważa się kogoś, kto dąży do rozwoju swojego narodu swojego narodu kosztem innych narodów; kto stawia własny interes nad inne interesy, kto skłonny jest do ksenofobii, wrogości i nietolerancji wobec innych narodowości. Nacjonalizm może mieć też polityczne zabarwienie. Oznacza wtedy przywiązanie do własnego narodu; postawę polityczną, która polega na tym, że każda jednostka jest zobowiązana do pełnej lojalności wobec własnego narodu, który trwa i rozwija się w oparciu o zasady wspólnotowe; języka, kultury, historii. Oczywiście bez przeszkadzania rozwojowi innych narodowości.

2. Jak definiujemy pojęcie mniejszości narodowej?

Za mniejszość narodową uważamy taką zbiorowość, która * mieszka * w jakimś państwie, różniąc się od innych obywateli właśnie charakterem narodowym. W tym przypadku charakter narodowy to zbiór cech o podłożu kulturowym, jakie nabywa grupa w wyniku różnych styczności pośrednich i bezpośrednich. W zakres charakteru narodowego wchodzą stereotypy, mity, archetypy, normy zachowań, moralne, obyczajowe, wierzenia religijne, wady i zalety, sądy o sobie i innych narodowościach, państwach, ich zachowaniach teraz i w przeszłości. Mniejszość narodowa od innych mniejszości lub większości różni się językiem, kulturą, obyczajami, wierzeniami, tradycjami lub religią. Może też powstawać w wyniku ruchów migracyjnych, zawłaszczania terytoriów, zmiany przepisów prawnych, porozumień międzynarodowych. Z innymi narodowościami mniejszość może koegzystować w sposób poprawny. Może też popadać w konflikt. W tym ostatnim przypadku konflikt taki dezorganizuje życie państwowe, społeczne, polityczne i gospodarcze. Przykładem tego jest, w ostatnich latach, Jugosławia.

3. Na czym polega charakter narodowy Polaków?

Do cech pozytywnych naszego charakteru narodowego na ogół zaliczane są: przysłowiowa polska gościnność, ciekawość świata, tolerancja wobec innych nacji i innych kultur. W tym przypadku historia wskazuje, że raczej mieliśmy i potrafiliśmy wypracować udane modele współżycia z sąsiadami, chociaż nie zawsze historia tego współżycia układała się po naszej myśli.

Z drugiej strony nie są obce u nas zjawiska ksenofobii, mesjanizmu, kompleksów cywilizacyjnych wobec innych kultur i cywilizacji, zwłaszcza zachodnich. W tym przypadku zazdrościmy na przykład Niemcom i Japończykom wielu rzeczy. Sądzimy, że narody * umieją się urządzić *. Od nich chętnie więc * zapożyczylibyśmy * wysoki standard życia, pracowitość, kulturę, dyscyplinę, porządek, nowoczesną wiedzę, porządek, wolność, demokrację, patriotyzm, spryt, umiejętność handlowania i solidarność.

W stosunku do innego państwa – zwłaszcza do organów władzy centralnej, manifestujemy postawy sceptycyzmu. Takie wartości jak wolność, prawa jednostki, stanowienie o sobie, zajmują w naszej świadomości narodowej wysokie miejsca. Mamy jednak powierzchowny stosunek do pracy, oraz do naszych obowiązków. Wyjaśnienie tego fenomenu być może tkwi w braku naszych tradycji przemysłowych. W tym sensie mamy też pewne trudności w tworzeniu środowisk sprzyjających pracy, bowiem koncentrujemy naszą uwagę raczej na wytworach tej pracy, czyli konsumpcji. W życiu publicznym cechuje nas fasadowość, symbolika, szafaż. Lubimy podporządkowywać działalność gospodarczą państwa kryteriom politycznym. Ideologizujemy również życie gospodarcze. Jesteśmy mało odpowiedzialni w różnych działaniach. Szczególnym przykładem jest tu niska stabilność wszelkich układów politycznych w państwie i szybka rotacja ludzi na wielu stanowiskach.