Historia administracji

Def. Przedmiotowo podmiotowa administracji- zespół działań, czynności i przedsięwzięć organ. I wykon. Prowadzonych na rzecz realizacji interesu publ. Przez różne podmioty, organy i instyt. Na podstawie ustawy i w okr. Prawem formach.
Def. Funkcjonalna- organizatorska działalność państwa( w ujęciu tym brak jest czynnika opisowa wartościowującego)
Ujęcie negatywne- adm. Stanowi działalność państwa, która nie jest ani ustawodawstwem ani wym. Sprawiedl.. takie ujęcie ważne jest dla wskazania prawnej wtórności. Dział. Admin. Względem ustawodawstwa ale jedn. Dla podkr. Swoistości i odrębności władzy wykonawczej a z nią i admin. Publ. Jako formy władzy państwowej.
ABSOLUTYZM RENESANSOWY I KLASYCZNY
Machiavelli- na podst. Ustrojów państwowych sformułował teorię ich cyklicznego upadku i rozwoju. W okresie rozkwitu ustrój państwa miał się opierać na dyktatorskiej władzy panuj. Ponieważ tylko absol. Był w stanie wyprow. Państwo z upadku.
Bodin- podst. To istnienie suwerenności, miała stanowić najważniejszy atrybut państwa, jej celem było zapew. Absolutnej niezależ. Zewn. I pełnej niezawisłości wewn. Suwerenności to byt niepodzielny i stały, wyłączność władzy ustaw. Stanowiła główny przejaw suwer. Tę wyłączność miała zapewnić tylko monarchia absol. Choć bez wykluczenia władzy arystok. Bądź ludu.
Luter- przyjął zasadę iż wszelki aparat władzy pochodz od boga, rozciągnął to na cały aparat państwa, posł. Wobec władzy było jednocz. Posłuszeństwem wobec boga.
FRANCJA
Monarcha- miał formalne ograniczenia zakresu władzy absol. Czyli prawa fundamentalne, których nie mógł naruszyć: -zakaz zmiany zasad sukcesji tronu, -niezbywalność domeny krolewskiej, - wyznaw. Przez króla wiary katol. Przy uznaniu niezawisł. Jego władzy monardszej duchownej.
Adm. Centralna- curia regis – rada królewska uzyskała charakter stały na pocz. XVI wieku, w jej skład wchodz. Się z racji pochodzenia i godnosci(książęta i wielcy urzędnicy), przywileju(radcy tytularni) lub nominacji(radcy zwyczajni i referendarze). Od II poł. XVII wieku przestali w niej zasiadać członkowie z pochodzenia i godności z wyj. Kanclerza. Zlikw. Również urząd radców tytul. A ich miejsce zajęli nowi urzędn. Centralni tj. Generalny Kontroler Finansów i Sekretarz Stanu. 4 sekcje rady królewskiej:
Rada stanu(tajna): król, kilku najw. Urzędników centr.(ministrów stanu), odgrywała najw. Rolę, zajm. Się polityką zagr. I głównymi sprawami w zakr. Polit. Wewn.
Rada depesz(sprawozdań): pod przewod. Króla, rozpatrywała kwestie zarządu wewn. Oraz orzekała w sprawach spornych z zakr. Adm., składała się z członków rady stanu poszerz. O właść. Ministrów.
Rada finansów: głowną rolę odgrywał Gen. Kontr. Fin. Zajmowała się najważ. Sprawami finansowymi państwa, ustalała wys. Podatków.
Rada prywatna(spraw procesowych): obrad. Pod przewod. Kanclerza w składzie obejm. 4 sekretarzy stanu, kilku referen. Oraz 30 radców, którzy reprez. Wszystkie stany, pełniła wył. Funkcje sądowe, działała jako sąd kasacyjny, który znosił wyroki innych sądów które zostały wydane z prawa mater. Lub proces., działała jako sąd adm. Który rozpatrywał sprawy między jedn. A organ adm., działała jako sąd kompetencyjny, który rozstrzygał spory o właść. Sądową między sądami najw. Instancji. 6 urzędów ministerialnych:
Kanclerz- pozostał jako jedyny z daw. Urz. Koronnych, który nadal pełnił swe funkcje od XVI jego rola uległaodran., pozostawiono mu: zwierzchnictwo nad wszyst. Sądami, nadzór nad funkc. Poszcz. Sekcji rady król., przewodnictwo w radzie pryw., kontr. Nad dział. Kancelarii król.
Generalny Kontroler Finansów- spraw. Naczelne kierownictwo w spr. Finansów państwowych oraz nadzór nad dział. Gosp. Państwa.
4 sekretarzy stanu- wyw. Się z dawnych notariuszy kanc. Król., z czasem przekaz. Każdemu z nich zarząd nad jednym z regionów, kier. Polit. Zagr. Z sąsiad. Państwami, a u schyłku XVI wieku wyodrębniono 4 resorty: spraw zagr., wojny, marynarki dworu król.; każdy sekretarz ponosił odpow. Przed monarchą; osoba na to stanowisko musiała wywodzić się ze szlachty urzędn. Lub bogatego mieszcz., sporadycznie najwybit. Ministrów mianowano premierami.

Adm. Terytorialna - we Fr. W XV i XVI wieku głównymi organami adm. Lokalnej stali się gubernatorzy. wywodz. Się z dawnych wojskowych, mian. byli w prowincjach nadgranicznych, z czasem zaczęto ich ustanawiać również wewn. Kraju i wyw. Się z arystokracji. Intendenci których mianował król spośród referendarzy z rady prywatnej, spraw. Oni wladzę w spec. utworz. okręgach generalnych, wyw. się spośród szlachty urzędniczej lub bogat. mieszczań, a do ich kompetencji należ.: administracja czyli kontrola urzędów lokal., nadzór nad miastami i troska o gospod. ; wymiar spraw. Czyli nadzór nad sądami, zasiadanie i przewod. w sądach okręgowych; sprawy skarbowości czyli kontrola, rozkład. I ściąganie podatków.
MONARCHIE ABDSOLUTYZMU OŚWIECONEGO
1.Teoretyczne uzasadnienie absolutyzmu oświeconego
absolutyzm oświecony jest formą ustroju państwa, której władca uznaje niektóre zasady umowy społecznej między sobą a społ., przyznaje pewne wolności pozostając jednocz. Monarchą absolutnym który sprawuje władze nad wszystkimi dziedzinami adm. Państwowej.
2. Prusy
Monarcha w Prusach drogę do absol oświec. Otworzyło panowanie Fryderyka Wilhelma I, a później jego syna Fryderyka II Wielkiego. W tym czasie Prusy stały się jedną z głównych potęg militarnych w eur. Fryderyk Wilhelm miał dwa oblicza: jedno człowieka prymityw., prostaka, gwałtownika, skąpca, wroga kultury i tyrana rodziny i kraju. Drugie geniusza organiz, i finansowego, człowieka niezwykle pracowit., prawdomównego i znakomicie rządzacego. Fryderyk II także był postacią dwoistą, z jednej strony był człow. Oświecenia a z drugiej nieugiętym kontynuatorem polityki ojca, którego głów. Celem było wprow. Prus do mocaarstw europ. Sprawując władzę stal się największym biurokratą stulecia, który swych urzędn. Sprow. Wyłącznie do roli ślepych wykonawców własnej woli zawartej w rozkazach gabinet. I marginaliach, które uznawał za nieomylne.
Administracja Centralna – W prusach początkowo główną rolę odgrywała Rada Tajna – zajmow. Się polityką zagr, wojskiem, finansami. Tajna Kamera Nadworna(od 1713 zw. Generalną Dyrekcją Finansów)- zajm. Się zarządem domenami, pocztą, cłami, lasami. Urząd Generalnego Komisarza Wojny(od 1713 zw. Generalny Komisariat Wojny)- zajmowała się zarządem wewn. Państwa, kwatermistrzostwem. W 1723 roku dokonano połącz. Obu ostatnich organów tworząc Generalny Dyrektoriat. Przewodn, mu król, często zastępowany przez jednego z ministrów. Początk. Organ ten składał się z 4 departamentów, potem z 7. na czele każdego stał minister. Oprócz tego powołano równoległe dla spr. Zagr. Ministerstwo Gabinetowe. Kier. Nim osobiście król. Da spraw sądowych powoł. Ministerstwo Sprawiedliwości oaz szereg innych organów centralnych np. Generalny Urząd Poczt. W pruach funkcje ministerialne pełnili dyrektorzy Generalnego Dyrektoriatu i Miniserstwa Gabinetowego. Faktycznie jednak obow. Zasd skupienia władzy w rękach króla, ministrowie zaś był wykonaw. Ściśle określonych spraw. Za Fryderyka II całość zarządu cywilnego i wojskow. Kraju skup. Została w gab. Królewskim.
Administracja terytorialna – państwo podzielone było na prowincje, na ich czele stali Namiestnicy, obok nich działały organy o charak. Stanowym zw. Rządami Krajowymi. Ich rola była system. Ograniczana, pojawiły się instytucje takie jak: Komisarze Wojny, Urzędy Kamer dla Zarządu Domen, Lasów i Regaliów. W XVII wieku pojawił się również podział na powiaty. N ich czele stali urzędnicy zw. Landratami. Landrata mianow. Król spośród kandyd. Wysuniętych przez sejmik powiatowy. Miasta król. Podlegały radcom skarbowym, którzy kontrol. Również władze miejskie w postaci mianow. Magistratów. We wsiach admin. I sądown. Należało do pana.
3. Rosja
Monarcha – okres absol. Oświeconego przypadł na rządy Katarzyny II. Jej sposób bycia i rządzenia uczyniły z Rosji państwo wyjątk. Stabilne.
Administracja centralna – gruntowną reformę adm. Centr. Zapoczątkował Piotr I. W 1711 utworzono Senat Rządzący. Struktura senatu została zreorgan. Przez Katarzynę II która podziel. Tę instyt. Na 6 departamentów. Senat Rządzący: - zarządzał finansami; - sprawował Nadzór nad adm. I sądown.; - opracowywał projekty ustaw; - podczas nieobecności cara w kraju sprawował zastępczo rządy w państwie.
W latach 1718-1720 Piotr I zniósł tzw. Prikazy i ustanowił w ich miejsce kolegia. Były one zalążkiem ministerstw resortowych, oparte na zasadzie rzeczow. Podziału kompetencji. Były kolegia wyższe, podlegały bezpośrednio carowi i niższe podl. Senatowi.
Administracja terytorialna – w 1708 roku przeprowadzono reformę adm. Lokalnej. Utworzono gubernie na czele z Gubernatorami posiad. Kompetencje w spr. Wojskowych, skarbowych, policyj. Zastępcą gubernatora był Wice gubernator. Organ współdziałający stanowiło kolegium landrackie. W 1719 nastąpiła reorgan. Guberni które podzielono na prowincje a te na dystrykty. Zarządcą prowincji był był wojewoda a dystryktu komisarz ziemski. Ostateczna reformę adm. Lokal. Przeprowadziła Katarzyna w 1775. zwiększono liczbę guberni, a na czele wszystkich stanął Generał Gubernator. Przy nim funkcjonował zarząd gubernialny stanow. Ciało o charak. Doradczym,. Niższą jedn. Był powiat na czele z Isprawnikiem ziemskim. Dla miast w 1720 utworzono w Petersburgu magistrat główny który był org. Kolegialnym, podporz. Senatowi. Nowa adm. Miejska wprow. Prze Katarzynę opierała się na samorządzie, którego org. Były zebranie ogólne mieszczan, duma powszechna, duma sześciu radnych. Piotr I wydal w 1720 regulamin urzędowania który wprow. Zasadę stałej pracy przez 4 dni w tyg. Piąty rezerw. Na posiedzenia senatu. Kolejnym ważnym aktem była wyd. w 1722 tabela o rangach która stanow. Obow. Służby państwowej lub wojsk. Dla szlachty dziedzicznej. Zaczynała się w wieku 15 lat i była dożywotnia. Mimo podj. Przez monarchów zabiegów na rzecz usprawn. Adm. Zawsze pozostaw. Ona źle zorganizowana, słabo funkcjon., a łapówkarstwo urzedn. Rozpowszech. Się mimo surowych kar.
4. Austria
Monarcha – w austrii rozwój absol. Ośw. Zainicjowała cesarzowa Maria Teresa. Jej dzieło kontynuował Józef II. W Austrii wraz ze śmiercią Marii Teresy zanikł ost. Czynnik hamuj. Reformatorski zapał jej syna Józefa II. Władca ten ucieleśnil ideę oświeconego państwa centarlistycznego. Jednocześnie humanitarnego i opiekuńczego.
Administracja centralna – w mon. Habsburskiej utworzono wspólny organ dla zarządu wszystkich krajów. Nosił on nazwę Rady Tajnej, składał się z 6 najważ. Dostojników państw. Miała charak. Doradczy w zakr. Jaważn.spraw polit. Wewn i zagr. Powołano jednocz. Nadworną Izbę Skarbowa, która zajmow. Się zarządem finansami państwa. Powoł. Też Nadworną Radę Wojenną, zajmowała się zaopatrzeniem armii, utzrymaniem twierdz. Zorganizowano Kancelarię Nadworną. Podzielono ją na 3 oddziały. Od 1762 Zarząd centralny opierał się na 6 najwyż. Instytucjach: 1. Zjedn. Knc. Nadworna- zajmow. Się sprawami wewn. Z wyjątkiem skarbowych i wojennych; 2.Kancelaria Stanu – zajm. Się polit zagr.; 3. Nadworna Izba Skarbowa – zajm. Się finansami; 4. Nadw. Rada Wojenna – zajm. Się wojskiem; 5.Nadw. Izba Rachunkowa – sprawy skarbowe; 6. Najwyższa Izba Sprawiedliwości – zajmow. Się spr. Sądowymi
Administracja terytorialna – w austrii w XVIII wieku wprow. Jednolitą centralist. Adm. Lokalną. Państwo podzielono na gubernie z gubernatorami na czele, którzy podlegali zjedn. Kancelarii Nadwornej. W mniejszych teryt. Utworz.starostwa krajowe ze starostami na czele. Niższą jedn. Adm. Był Cyrkuł ze starostą obwodowym na czele.do jego komp. Należały spr. Adm, nadzór nad miastami i wsiami, sprawy gospod., polic, czy wojskowe. Organ zarządu wiejskiego były dominia. Tworzyły jedna lub kilka wiosek, które należ. Do jedn. Pana. pan spraw. Nad tą jedn. Zwierzchn. Gruntową. Mógł ją wykon. Osobiście lub przez swych urzędn: justycjariusza, który zajm. Się się sądown. Lub mandatariusza, który zajm. Się adm. Oprócz tego w dominium istniał ograniczony samorząd, na jego czele stał wójt, mianow. Przez pana oraz od 2 do 12 przysięgłych wybier. Na 3 lata w porozumieniu z wójtem.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE XXWIECZNEJ ADMINISTRACJI
1. Podstawowe Zasady funkcj. Adm.
Na przełomie wieków XVI do XVIII wykszt. Się kilka cech charak. Adm. Wczesnonowożytnej. Podst. Zasady to:
- Resortowość – wykszt. Się po raz pierwszy za panowania Ludwika XIII, a rozwinął ją twórczo Ludwik XIV. Zakłada ona podział państwa (adm) między niezależne resorty. W praktyce kontrol. Przez absolutnego władcę. Najwcześniej powst. resorty: spraw. Zagr., spr. Wewn., skarbu, wojska, sprawiedl. Dodając do nich później: wyznania i oświaty. Na czele resortów stały rady czyli org. Kolegialne. W XIX wieku zastąpiły je org. Jednoosobowe. Wtedy też nast. Rozbudowa resortów i ich personelu.
- Centralizacja – zasada ta oznaczaj. Podporzadk. Org. Nizszych wyzszym dominowała w mon.absol. podporządk. Strukturom nadrzednym nosiło formę zalezn. Osobow. Zalezn. Ta sprowadzała się do podejmowania decyzji o przyjęciu do służby urzedn. Danej osoby oraz o jej dyspozyc. W takcie pełn. Urzedu. Zależność służbowa sprow. Się do wydaw. Poleceń słuzb., które musiały być bezwzględnie wykonane.
- Decentralizacja – przyjmująca dużą samodz. I niezależn. Organ. Adm. W czasach nowożytn. W całej rozciagł. Zaistniała jedynie w Szwajcarii.
- Hierarchiczne Podporządkowanie – zw. Hierarchiczna zalezn. Polega na podporządk. Hierarch. organów niższych kolejnym szczeblom wyższym aż do centr. Wykszt. Się już w starożytn. Zależność ta oparta była na normach relig. Głoszących boskość władcy. Wynikająca z niej wola boska przekazyw. Była kolejn. Hier. Podporz. Organom adm. Państw. Odmienne pojmow. Zależn. Hierarch. Przyniósł dopiero przełom wieków XVIII i XIX kiedy to zaczęło kształ. Się państwo prawa.
- Kolegialność – zasadę tę należy wiązać zarówno ze strukt. Zarsządu (sprawow. Przez kilka osób) jak i z podejm. Decyzji grupowo.
- Jednoosobowość – jedna osoba wchodzi w skład i jedna podejm. Decyzje
- Biurokratyzm – pojw. Się w związku z potrzebą specj. I fachowością urzędn. Początkowo wiązała się z systemem biuralizmu oznacz. Oparcie adm. Na biurach złożz urzedników, w tym funkcjonalnym oznaczeniu b. znaczyła rządy urzędników z kolei w znacz. Podmiot. B. Wiązała się z pojawieniem w okr. Absol. Korp[usu urzędn. Opartego głównie na szlachcie urzedn. Wywodz. Się przeważnie z mieszczań. W XIX rozpowsz. Się inne znacz. B. Nie mające nic wspólnego z wcześn. Znaczeniem.
STRUKTURA ADM. W MONARCHII KONSTYTUCYJNEJ LATA 1764-1795
Elekcja z 1764 wprow. Na tron St. Aug. Poniatowskiego . jedn. Zapoczątk. Program reform ustroju politycznego, godp., i społ. Przeprowadzono te reformy w 3 etapach:
I. reformy sejmu konwokacyjnego lata 1764-1766 i delegacyjnego 1764-1768
II. reformy sejmu porozbiorowego, delegacyjnego 1773-1776
III. reformy sejmu wielkiego 1788-1792, zakończ. Konstyt. 3 maja
Dnia 24 października 1795 pierwsza RP przestała istnieć a tego samego roku tylko 25 listopada zmuszono króla do abdykacji.
1. reformy ustroju i adm. Z lat 1764-1768
w 1764 sejm powołał komisję skarbową koronną, potem komisję wojskową koronną. Przewodn. Im ministrowie. Obok nich do każdej powołano 9-16 członków. Kadencja trwała 2 lata.
- zadaniem komisji skarbowej było przepr. Reform gosp. Ta kom. Miała kompetencje w zakr. Spraw skarb-podatk-sądowych. Za jej sprawą w 1968 ułożono pierwszy w Polsce budżet ale nigdy nie wszedł w życie. Zniosła cła wewn. I myta oraz zast. cłami generalnymi. Dokonano ref. Monetarnej w 1766, popierano rozwój przem. I handlu. Przejęła też sądownictwo w sprawach skarb. I handlowych.
- Komisja wojskowa stawiała na rozwój artylerii, na szkol. Wojsk., unowocześnianie armii
W tym czasie poddano ustrój RP całk. Kontroli Rosji. W 1767 uchwalono tzw. Prawa kard., zw. Też fundamentalnymi które stanowiły pewien rodzaj ustwy zasadn. Zaliczano do nch: potw. Dotychczasowych przywilejów szlach., wolną elekcję, trójstanowość sejmu, toler. Religij., prawo oporu – prawo wypow. Królowi posłuszeństwa.
2. reformy ustroju i adm. z lat 1773-1776
- ograniczono prawa króla – odebrano mu:
· prawo nadawania starostw
· prawo powoływ. Senatorów, ministrów, oficerów, urzędn.
· Prawo rozdawania królewszczyzn
· Prawo wydaw. Poleceń organom adm.
- w 1775 utw. Radę Nieustającą. Składała się z 36 członków, w tym 18 ministrów i 18 konsyliarzy ze stanu rycers. Przewodn. Był król oraz równol. Marszałek wybier. Przez człon. Rady. Składała się z 5 depart.: interesów cudzoziemskich, - policji, - wojska, - sprawiedl., - skarbu. W zakr. Władzy wykon. Przejęła znaczną cześć uprawnień monarchy. Oprócz tego każdy z depart. Otrzymał szer. Pełnomocnictwa w zakr. Prow. Przez siebie działalności.
- powołano KEN w 1773. składała się z 8 członków wybier. Przez sejm na 6 lat. Podlegały jej wszystkie szkoy publ., oprócz wojskowych. Zreform. Uniwersytety: krakowski, wileński. Potem zref. Szkoły średnie i parafialne. Zajmow. Się także: rozwojem nauk matem, human, przyrodn, polit., ograniczano analfabetyzm. Rozwijano pensje dla dziewcząt.
3. Reformy Sejmu Wielkiego z lat 1788 – 1792
Ustroj polit. konst. 3 maja oparto na zasadach oświec. Knst. W zakresie władzy wykon. Wprow. Istotne zmiany w pozycji monarchy. Najważ. Dotyczyła ustalenia zasady dziedziczności tronu i zniesienie wolnej elekcji. Wzmocnienie władzy sejmu ogran. Uprawn. Ustawod. Króla. pozostawiono mu inicjatywę ustawod. Ale wespół ze strażą praw. Król posiadał prawo łaski w zakr. Władzy wykon. Nalezała do niego nominacja najwyż. Urzedn. W tym ministrów. Przewodn. Srtraży praw. Nowym centr. Org. Wł. Wykon. Została straż praw. Składała się z króla, prymasa, przewodn. KEN i 5 ministrów: policji, skarbu, pieczęci, inter. Cudzoziem., wojny.
ADMINISTACJA A KONSTYTUCJONALIZM
Pojęcie konstyt. Pochodzi od łac. Constituere, ozn. Urządzania, ustanawianie. Podziału państw konstytucyjnych można dokonać wg kryteriów:
- ze wzgl. Na strukturę państwa: unitarne – jednolite, i złożone (federację i konfederację). Państwa unitarne to tkie, które w swej organ. Adm.- terytorialnej nie posiada obszarów wykaz. Cechy odrębnej państwowości. Jego podstawą jest jednolita i wspólna dla wszystkich dem. Składowych władza centralna oraz jednol. System organów teren. Podporz. Tej władzy. Federacja – to p. związkowe, powst ono wraz z utworz. Nowego państwa przez państwa dotychczas suwerenne, które rezygn. Z częsci swej suwer., pzekazuja ją na rzecz nowo utworz. Państwa suwerennego. Konfederacja – to związek państw suwerennych i niezal. Oparty na realizacji ściśle okr. Celów.
- Ze wzgl. Na formę rządów: monarchie i republiki
- Ze wzgl. Na reżim polityczny: demokratyczne, totalitarne, autorytarne.