Pozycja polityczna i gospodarcza Polski na arenie międzynarodowej za czasów Jagiellonów.
Pozycja polityczna i gospodarcza Polski na arenie międzynarodowej za rządów Jagiellonów.
Jagiellonowie to dynastia królewska pochodzenia Litewskiego, panująca w Polsce w latach 1386- 1572, na Litwie od roku 1386- 1434 i 1440- 1572, w Czechach i na Węgrzech- od 1480- 1526r. Nazwa „Jagielloni” pochodzi od imienia Władysława Jagiełły, pierwszego z Jagiellonów. Jagiełło to spolszczona wersja litewskiego Jogil, co oznaczało „mężniejszy”. W Polsce kolejno panowali:
1) Władysław Jagiełło (1386- 1434)
2) Władysław Warneńczyk (1434- 1444)
3) Kazimierz Jagiellończyk (1447- 1492)
4) Jan Olbracht (1492- 1501)
5) Aleksander (1501- 1506)
6) Zygmunt Stary (1506- 1548)
7) Zygmunt August (1548- 1572)
Na Węgrzech:
1) Władysław Warneńczyk (1440- 1444)
2) Władysław II- Jagiellończyk (1490- 1510)
3) Ludwik II (1510- 1526)
Zaś w Czechach:
1) Władysław II
2) Ludwik IV
Na przełomie XV i XVIw. Cztery państwa Jagiellońskie zajmowały obszar od Dźwiny na północy po Adriatyk i Sawę na południu; od górnej Wołgi na wschodzie po Las Czeski na zachodzie.
Jagiellonowie spowinowaceni z innymi rodzinami monarszymi byli jedną z najpotężniejszych rodzin monarszych i skutecznie rywalizowali z Habsburgami o prymat w środkowej Europie. Czas panowania tej dynastii jest określany czasem świetności politycznej, gospodarczej i kulturalnej Polski. Polska postrzegana była jako państwo wielowyznaniowe, ponieważ byli Katolicy, Prawosławni, Ormianie, Luteranie, Kalwiniści, Bracia Czescy, Arianie, Żydzi, Muzułmanie (Tatarzy) i inni- mimo to Polska poddana była Rzymowi Polityka wewnętrzna Jagiellonów charakteryzowała się zachowawczością, unikaniem konfliktów zbrojnych, skłonnością do kompromisów, dążeniem do pokojowego współistnienia różnych narodów i religii; tezą historyków jest dewiza „Idea Jagiellońska”- oznacza ona stałą i konsekwentną realizacją koncepcji politycznej. Sukcesem Jagiellonów było doprowadzenie do trwałych, umacniających się związków Polski z Litwą. W roku 1386 Władysław Jagiełło, wnuk Giedymina ożenił się z królową polską- Jadwigą. Między Polską a Litwą została zawiązana unia personalna. „Dynastyczna polityka Jagiellonów postawiła sobie za celu trzymanie unii personalnej między Polską a Wielkim Księstwem Litewskim”- pisał Jan Kochanowski w „Polsce Jagiellonów”. Prze prawie 200 lat państwa łączyli tylko wspólni władcy, nie doszło natomiast do przyłączenia Litwy do Polski. W roku 1401 zawarto unię wileńsko- radomską, na mocy której Witold uznał zwierzchnictwo króla Polski, jednak dożywotnio zatrzymał sobie tytuł Wielkiego Księcia Litwy. Po jego śmierci ziemie miały byś przywrócone królowi i jego spadkobiercom, oraz Koronie Królestwa Polskigo. Polska zaś zobowiązała się do tego, że nie będzie wybierała monarchów zarówno dla Polski, jak i dla Litwy bez zgody tej drugiej. Unia Horodelska z roku 1413 zapoczątkowała proces przemiany społeczeństwa litewskiego na stanowe, była też podstawą więzi polsko- litewskiej, mimo tego, że prawne stosunki obu państw przybierały różne formy. Dzięki związkowi pomiędzy Koroną Królestwa Polskiego a Wielkim Księstwem wzrosła ranga obu państw na arenie międzynarodowej , mimo konfliktów związały się one na wieki. W XVw. Ukształtował się parlamentaryzm; powstał ustrój oparty na poszanowaniu prawa i władzy sejmu połączony z poddaństwem królowi. Taki ustrój był mało znany i rzadko spotykany w Europie; zrodziło się pojęcie praw osobistych i politycznych. Aleksander panujący po Janie Olbrachcie zastał złą sytuację polityczną. Trwał konflikt pomiędzy Polską a Moskwą, który przerodził się w konflikt zbrojny. Następca Olbrachta- Zygmunt Stary prowadził wojnę w trzech etapach z Rosją; 1- od roku 1507- 1508, 2- 1512- 1522, oraz 3- 1534- 1537. W roku 1542 władca zawarł pięcioletni sojusz z Iwanem Groźnym. W roku 1533zawarł traktat pokojowy z sułtanem Sulejmanem podtrzymujący polską neutralność w stosunku do sporu habsbursko- tureckiego, a w roku 1553 jego syn, Zygmunt August odnowił go. W roku 1562 Iwan Groźny wywołał wojnę zrywając tym samym rozejm litewski w 1558. Iwan chciał scalić pod władzę Moskwy całe Inflanty, jednakże ziemie te mistrz Zakonu Inflanckiego, Gotthard Kettler oddał Zygmuntowi Augustowi jako Księciu Litewskiemu; do konfliktu dołączyła się także Dania i Szwecja. Wojna zakończył się w roku 1570 kongresem pokojowym w Szczecinie. W wieku XVI zaczęły zachodzić pewne zmiany; z jednej strony były one zapoczątkowane w zachodniej Europie, a z drugiej strony dążyły one do utrzymania odrębności. Do wspólnych procesów można zaliczyć wykształcenie się ideologii politycznej w dużym stopniu oddzielonej od inspiracji teologicznych. Odrębność tworzyło pojawienie się demokracji szlacheckiej oraz rozwój gospodarki folwarczno- pańszczyźnianej.
Wiek XV był okresem znacznego rozwoju gospodarczego Polski. Znacznie wzrosło znaczenie miast, handlu i rzemiosła. Miasta szybko się rozwijały i przyciągały mieszkańców wsi. Poprawiła się sytuacja materialna mieszczaństwa, co także miało duży wpływ na rozwój miast. Podstawą jednak były rolnictwa i małe gospodarstwa chłopskie. Pojawienie się i rozpowszechnienie pługu oraz zwiększenie hodowli podniosło wydajność trójpolówki. Na obszarach leśnych, takich jak Ruś Halicko- Włodzimirska, Lubelszczyzna, Litewsko- Wschodnie Mazowsze, tereny podgórskie Podhala i Beskidów, Puszcza Sandomierska, Góry Świętokrzyskie, Puszcza Radomska i Puszcza Niepołomicka- tam również rozwijało się osadnictwo. Ziemie polskie zaczęły odgrywać coraz to większe znaczenie. Szlaki południowe zaczęły tracić znaczenie, coraz częściej wykorzystywano szlaki prowadzące z północnego wschodu na zachód przez Polskę z uwzględnieniem miast nadbałtyckich, takich jak Gdańsk, Toruń, czy Elbląg. Centrum włókiennicze zaczęło się przesuwać na tereny Wielkopolski, wzrosła produkcja broni, wydobycie i kopalnictwo rud ołowiu w okolicach Olkusza. Za rządów Kazimierza Jagiellończyka bardzo mocno wzrosło znaczenie Gdańska. Wyrósł on na najpotężniejsze miasto Polski i jeden z najważniejszych ośrodków handlowych w Europie. Pewien Włoch przybyły do Polski w połowie XVIw. pisał: „Nawet okręty portugalskie i innych krajów przybywają po polskie zboże do Gdańska(...). W miesiącu sierpniu, kiedy odbywa się tu wielki jarmark(...), zawija do portu ponad 400 okrętów naładowanych winem francuskim, hiszpańskim, jedwabiem, oliwą, cytrynami, konfiturami i innymi płodami hiszpańskimi, korzeniami portugalskimi, cyną i suknem angielskim. Zostają w Gdańsku magazyny pełne pszenicy, żyta i innego zboża, lnu, konopi, wosku, miodu, drzewa do budowy, solonej wołowiny i innych, drobniejszych rzeczy, którymi kupcy rozładowane swoje okręty na powrót ładują”. Zmianę systemu gospodarczego spowodowało zmniejszenie się dochodów szlachty i zwiększenie się dochodów chłopstwa i mieszczaństwa końcowe lata wieku XV i wiek XVI były czasem ogólnoeuropejskiego wzrostu szlacheckiej aktywności. W Anglii objawił się on zakładaniem hodowli owiec i tworzeniem pastwisk, we Francji przestąpiono na system połownictwa (chłop musiał oddać panu część plonów), na półwyspie Iberyjskim szlachta prócz hodowli owiec zajęła się uczestnictwem w ekspansji kolonialnej, w Czechach zakładano stawy rybne, na Węgrzech rozpowszechniła się uprawa winorośli. W Polsce spowodowało to rozrastanie się powierzchni uprawnych, bezpośrednie uczestnictwo szlachty w handlu bydłem i zbożem. Można przyjąć, że produkcją wzrosła o 100% . Około 80% z tego stanowiło rolnictwo, a około 20%-przemysł, wydobycie i rzemieślnictwo.
Okres panowania Jagiellonów był okresem wzmocnieniem skarbu, władzy i ustroju państwa, a także rolnictwa i rzemieślnictwa. Nie było ograniczeń- Polska była uważana za kraj otwarty i tolerancyjny. W Europie państwo postrzegane było jako mocarstwo Europejskie ze względu na dobrą koniunkturę gospodarczą (sprzedaż zboża). Królestwo Polskie i Wielkie Księstwo Litewskie razem z terytoriami lennymi- Prusami Książęcymi i Kurlandią zajmowały 800 tys. km2 i miało około 8 mln. mieszkańców. Rozkwit gospodarczy i kulturalny za panowania dwóch ostatnich Jagiellonów spowodował mianowanie tego okresu „złotym wiekiem”. Dzięki lennom kurlandzkim i pruskim oraz zdobyczą w Inflantach wzrosło znaczenie państwa w basenie Morza Bałtyckiego, a polityka utrzymywania dobrych kontaktów z Turcją zapewniła pokój przy południowej granicy. Jedynie wojny z Rosją spowodowały zmniejszenie terytorium Księstwa Litewskiego, konflikt ten trwał przez następne stulecia. Mimo tego myślę, że stanowisko Polski było mocne i niezachwiane, pewnie dlatego, że władza przechodziła z ojca na syna i rozpoczęte przez jednego działania polityczne i gospodarcze były kontynuowane przez następnego. Nasze państwo cieszyło się dobrą sławą i poważaniem we wszystkich państwach Europejskich; przypuszczam, że był to jeden z najlepszych, o ile nie najlepszy okres w historii Polski.
Bibliografia:
1) Encyklopedia Historyczna Polski;
2) Encyklopedia Szkolna- Historia
3) Historia Litwy- Jerzy Odmański
4) Historia powszechna w pigułce- Marian Toporek;
5) Historia Węgier- Wacław Felczak
6) Polskie dzieje od czasów najdawniejszych do współczesności- Alicja Dybkowska, J