Wstęp do socjologii

SPOŁECZEŃSTWO
1. Określenie społeczeństwa.
2. Etapy zmiany społecznej.
3. Podstawowe struktury społeczne.

Założenia:
➢ antologiczne – wskazuje co jest przedmiotem badań socjologii, jest nim byt społeczeny → społeczeństwo
➢ epistemologiczne – płaszczyzna związana z poznaniem bytu społecznego (czy socjolog może poznać ten byt np. jakąś zbiorowość)
➢ metodologiczne – w jaki sposób możemy badać różne formy życia, socjolog może wykorzystać różne metody i techniki badawcze (eksperyment, obserwacja, metoda historyczno-porównawcza, graficzna i statystyczna)
➢ aksjonormatywne – związane z wartościami. AKSJOLOGIA – nauka o wartościach, normach. Na tej płaszczyźnie zastanawiamy się czy socjolog ma prawo pytać o wszystko, wszystko badać, czy może prowadzić eksperymenty.

SPOŁECZEŃSTWO – cała ludność żyjąca aktualnie.
Społeczeństwo globalne – to wszyscy ludzie żyjący w lutym 2007. Społeczeństwo to ci, którzy są Polakami (wersja zawężona, autodefinicja).

Definicja I – Claude Levi-Strauss
Społeczeństwo – to pewna całość struktur, których jest wiele na różnych poziomach.
Najczęściej wyróżnia się trzy poziomy:
1. Jednostkowy np. osobowości.
2. Mikrostrukturalny np. role społeczne, zawodowe.
3. Makrostrukturalny np. o charakterze kulturalnym – idei, nauki, klasowe.
Definicja II – N. Goodman
Społeczeństwo – zbiór ludzi o wspólnej kulturze, która przekazują kolejnym pokoleniom, wspólnym terytorium i wspólnej tożsamości.
- zbiór
- kultura
- terytorium
- tożsamość
Definicja III – J.Turowski:
Społeczeństwo – historycznie ukształtowany kompleks grup i zbiorowości społecznych.
Definicja IV – Szczepański:
Społeczeństwo – wszystkie formy życia zbiorowego współistniejące, krzyżujące się tzn. mające część wspólnych członków, uzupełniające się w ramach jednego narodu, państwa czy konfiguracji kulturowej, mające określoną zasadę odrębności, utrzymujące swój byt przez dłuższy okres, co najmniej kilku pokoleń, mające swoje odrębności kulturowe, strukturalne i swoje osobliwości rozwoju dziejów.

DETERMINANTY ZMIANY SPOŁECZNEJ (A.Rose):
• odkrycia, wynalazki
• dyfuzja kulturowa
• rewolucje (ruchy społeczne)
• nierówności społeczne (klasowa, etniczna)
• ruchliwość społeczna (awanse i degradacje społeczne)

TYPOLOGIA ZMIAN SPOŁECZNYCH:
1) L.Morgan:
a) DZIKOŚĆ – etap zakończony wynalezieniem łuku i strzały
b) BARBARZYŃSTWO – umiejętność wytopu żelaza
c) CYWILIZACJA – początek – wynalezienie pisma przez Sumerów.
2) N.Goodman:
a) Zbieractwo
b) Myślistwo
c) Kopieniactwo/Pasterstwo
d) Rolnictwo
e) Przemysł/Społeczeństwo industrialne (XVIII w., Europa)
f) Poprzemysłowe/Postindustrialne (II poł.XX w., data umowna 4.X.1956)
H.Kahn, B.Bruce, Briop – wyliczyli, jakim w tamtych czasach w poszczególnych fazach rozwoju społeczeństwo dysponowało dochodem a,b,c – 50$, d – 50-500$, e – 500-5.000$, f – 5.000-50.000$.
3) K.Marks
I. SPOŁECZEŃSTWO WSPÓLNOTY PIERWOTNEJ (prócz tego obecny był egalitaryzm, wiek i płeć – dwa wymiary nierówności społecznej)
II. SPOŁECZEŃSTWO NIEWOLNICZE (struktura klasowa)
III. SPOŁECZEŃSTWO FEUDALNE (2 klasy: chłopska i feudałów)
IV. SPOŁECZEŃSTWO KAPITALISTYCZNE (2 podstawowe antagonistyczne klasy)
a) socjalistyczne (istniały klasy, ale nie były antagonistyczne)
b) komunizm właściwy
4) J.Turowski:
I. SPOŁECZEŃSTWO PIERWOTNE, PLEMIENNE, LUDOWE, PRYMITYWNE
II. SPOŁECZEŃSTWO ROLNICZE, CHŁOPSKIE, FEUDALNE
III. SPOŁECZEŃSTWO PRZEMYSŁOWE, INDUSTRALNE
IV. SPOŁECZEŃSTWO POPRZEMYSŁOWE, POSTINDUSTRIALNE
5) T.Parsons:
I. SPOŁECZEŃSTWO PIERWOTNE
II. SPOŁECZEŃSTWO POŚREDNIE
III. SPOŁECZEŃSTWO NOWOCZESNE

STRUKTURA:
1. IDEII
2. WARTOŚCI
3. KLASOWA
4. WARSTWOWA
5. ZAWODOWA
6. WYKSZTAŁCENIA
7. LINGWISTYCZNA
8. NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNEJ
9. WYZNANIOWA
10. ETNICZNA
11. WŁADZY
12. PARTYJNA
13. EKONOMICZNA
14. POKREWIEŃSTWA
15. SOCJALNA
16. ORGANIZACYJNA
17. OPINII PUBLICZNEJ


społeczeństwo „my” swoi państwo „oni” obcy

w życiu potocznym stawiamy bardzo wyraźną granicę.

21.02.2007.
TEORIE WYJAŚNIAJĄCE ŻYCIE SPOŁECZNE
1. Definicja jako określenie teorii – teoria ma wyjaśniać rzeczywistość społeczną.
I Definicja – J.Machaj:
Są to usystematyzowane twierdzenia semantycznie i logicznie zintegrowane wzajemnie.
II Definicja – P.Sztompka:
Teorią socjologiczną jest wszelki zespół założeń antalogicznych, epistemologicznych, metodologicznych, abstrakcyjnych pojęć oraz ogólnych twierdzeń o rzeczywistości społecznej, mający dostarczać wyjaśnień dostępnej wiedzy opisowej na jej temat oraz ukierunkowywać dalsze badania.
2. JAK KONSTRUOWAĆ TEORIĘ:
I sposób: „od ogółu do szczegółu” łączy się z zasadą dedukcji, punktem wyjścia są ogólne prawidłowości (definicja skrótowa).
II sposób: „od szczegółu do ogółu” łączy się z zasadą indukcji, punktem wyjścia są badania empiryczne, które są podstawą do uogólnień.
3. PODSTAWOWE TEORIE SOCJOLOGICZNE:
1) Teorie MAKROSOCJOLOGICZNE:
• strukturalno-funkcjonalne
• konfliktu społecznego
2) Teorie MIKROSOCJOLOGICZNE:
• symboliczny interakcjonizm
• roli społecznej
• wymiany społecznej

28.02.2007.
3. OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA – ujęcie socjologiczne
Osobowość społeczna – to element społeczny w człowieku, czyli zinternalizowana, dynamiczna organizacja idei, postaw, nawyków nadbudowanych nad naturą biologiczną.
Trzy poziomy osobowości:
- biogenny struktura biopsychiczna (uzależniona od przeszłości przodków)
- psychogenny
- socjogenny / ukształtowany przez środowisko
• jaźń subiektywna (+)
• jaźń odzwierciedlająca (-)
• kulturowy ideał osobowości
• role społeczne

Typologie osobowości społecznej:
1. E.SPRANGER:
➢ Typ ESTETYCZNY
➢ Typ EKONOMICZNY
➢ Typ POLITYCZNY
➢ Typ SPOŁECZNY
➢ Typ RELIGIJNY
2. F.ZNANIECKI:
➢ CZŁOWIEK ZABAWY
➢ CZŁOWIEK PRACY
➢ CZŁOWIEK DOBRZE WYCHOWANY
➢ ZBOCZENIEC
• nadnormalny
• podnormalny (bez względu na pochodzenie działają na niekorzyść społeczeństw np. przestępcy)
3. J.SZCZEPAŃSKI
➢ LUDZIE TWÓRCZY – aktywni, ambitni, działają na rzecz społeczeństwa, wybitne jednostki
➢ LUDZIE PRZECIĘTNI – przedłużają rzeczywistość, nie wnoszą nic nowego, ale nie działają na niekorzyść, stanowią największy odsetek
➢ LUDZIE WYMAGAJĄCY OPIEKI – uzależnieni od innych, przede wszystkim bardzo młodzi i osoby starsze
➢ PRZESTĘPCY

PODSTAWOWE ELEMENTY STRUKTURALNE (DANE STATYSTYCZNE DOTYCZĄCE POLSKIEJ RODZINY):
- 13 mln gospodarstw domowych
- 38.300 obywateli / 52%K-48%M
- 10,5 mln rodzin
- 2,4 mln małżeństw bezdzietnych (↑)
- 5,9 mln małżeństw z dziećmi
- 2,0 mln samotnych matek
- 200 tys. samotnych ojców
- 500 tys. konkubinatów (↑) – 200 tys. wg spisu)

TENDENCJE OD ROKU 1990:
o rosnąca tendencja małżeństw bezdzietnych
o malejąca tendencja małżeństw z dziećmi
o 2,0 mln samotnych matek – wśród skrajnych grup – kobiety bogate (samodzielne) i kobiety biedne (najczęściej nie dotrzymano im obietnicy małżeństwa)
o samotni ojcowie – najczęściej 3% ojców, którzy w wyniku rozwodu dostają wyłączną opiekę nad dziećmi, najczęściej kiedy kobieta jest alkoholiczką, prostytutką, siedzi w więzieniu lub nie żyje.
o ↑ konkubinat – charakterystyczny przede wszystkim dla osób młodych i żyjących w dużych miastach, tendencja rosnąca
o w obrębie jednej rodziny mogą prosperować nawet 2-3 gospodarstwa domowe
o ↓ małżeństwa – tendencja spadkowa z 260 tys. (1990) do 190 tys. (1994)
o wiek wchodzenia w związek małżeński:
• na świecie 25 lat
• w Polsce 26K/27M
o ↓ związki powtórne (zrekonstruowane) – tendencja malejąca, z 37 tys. (1990) do 25 tys.(2004), najczęściej panna i rozwiedziony, na drugim miejscu – oboje rozwiedzeni, na trzecim miejscu – osoby owdowiałe.
o ↓dzieci – 2,2 dziecka przypadało na statystyczną Polkę w roku 1990, teraz – 1,2
o ↓ dzieci urodzone 550 tys. (1990) – 350 tys. (teraz), tendencja spadkowa
o aborcja:
• w Polsce zakazana poza szczególnymi przypadkami
• koszt zakupu dziecka 40-50 tys.$ (świat)/25 tys.$ (Polska) 2 tys. dla matki
• legalne aborcje corocznie 120-130
o najmłodsza matka w Polsce nie miała ukończonych 12 lat, 50-60 matek – 13-letnich
o najwcześniej rodzące – z wykształceniem podstawowym (przeciętnie 22 lata), z wyższym wykształceniem – przeciętnie 30 rok życia, przeciętna na Polskę to 26 lat i kilka miesięcy

4. PRZEMIANY SPOŁECZNOŚCI WIEJSKIEJ
Polska wieś:
- gospodarstwo chłopskie
- wielkie majątki obszarnicze

Cechy polskiej wsi tradycyjnej – B.Gałęski:
• typ zbiorowości terytorialnej zamieszkałej przez rodziny prowadzące gospodarstwo chłopskie,
• bliski kontakt ludzi ze światem naturalnym,
• poczucie jedności, solidarności,
• słabo zaawansowany podział pracy,
• izolacja społeczności wiejskiej od szerszej zbiorowości, zwłaszcza makrostruktur,
• społ.wioskowa jest grupą pierwotną z przewagą więzi krewniaczych, czyli więzi osobistych, styczności prywatnych, bezpośrednich i długotrwałych,
• dominacja nieformalnej kontroli społecznej,
• niewielka ruchliwość społeczna – zasiedziałość,
• do 2001 roku jeden kierunek migracji – ze wsi do miast
• w 2001 roku po raz pierwszy odwrócony kierunek migracji z miast na wieś.

Cechy gospodarstwa chłopskiego:
• produkcja o charakterze uniwersalnym skierowana na zaspokojenie wszystkich potrzeb tego gospodarstwa,
• wytwarzanie charakteryzuje się unifikacją, czyli stałym i powtarzanym schematem struktury produkcji,
• produkcja posiadała sprzężony charakter zapewniający maksymalne i wielowariantowe wykorzystywanie płodów gospodarstwa,
• produkcja miała charakter asekuracyjny, czyli zabezpieczała przed klęskami żywiołowymi,
• produkcja miała charakter autarkiczny, dokonywała się siłami całej rodziny, charakter wystarczalności,
• gospodarstwa chłopskie miało charakter endemiczny, funkcjonowało bez wprowadzania elementów zewnętrznych.

Podstawowe funkcje społeczności wiejskiej:
1. Funkcja EKONOMICZNA – organizacja wspólnej ziemi dla wioski, wzajemna pomoc chłopów w okresie nasilenia prac polowych.
2. Funkcja ADMINISTRACYJNA – utrzymanie ładu, porządku we wsi.
3. Funkcja KULTURALNA – zaspokajanie potrzeb kultury, rozrywki, informacji, spędzania wolnego czasu (kościół i karczma).
4. Funkcja WYCHOWAWCZA – pełnili ją wszyscy.
5. Funkcja KONTROLI SPOŁECZNEJ – podlegał jej stosunek do ziemi, inwentarza, gospodarstwa, zwracano uwagę na zaniedbywanie.
6. Funkcja ASEKURACYJNA – wzajemna pomoc w razie nieszczęścia.

Czynniki powodujące zmiany:
1. PROCES INDUSTRIALIZACJI – kształtowanie się cech społeczeństwa industrialnego, wymuszanie tym samym zmian → przerwanie izolacji społeczności wiejskiej.
2. Zanik autorytetu osób starszych, zasiedziałych ???? (po II Wojnie Światowej zniszczony autorytet pana, księdza i nauczyciela – autorytet zewnętrzny, zasiedziałych ???? – autorytet wewnętrzny).
3. URBANIZACJA – przenoszenie miejskich wzorów życia na wieś.
4. Zmiana struktury własności po II WŚ, likwidacja wielkich majątków obszarniczych:
• kmieć – największa ilość ziemi
• średnio zamożni – ok.10 ha ziemi
• małorolni – 2-5 ha
• chałupnicy – nie mieli ziemi tylko chałupę i teren wokół domu
• komornicy (parobcy) – nie posiadali żadnej własności, zatrudnieni w kmieci, wykonywali różne czynności, nocowali najczęściej na poddaszach w budynkach gospodarczych
- w tej chwili średnia wielkość gospodarstw – 9 ha
- rolnicy otrzymują dopłaty od każego ha (uprawianej ziemi) – 503 zł od UE
- gospodarstw rolnych 1.750.000, 12% utrzymuje się z tych gospodarstw, 32% łączy uprawę ziemi z innymi formami zatrudnienia, 56% produkuje na zaspokojenie swoich potrzeb (gospodarstwo o charakterze tradycyjnym).

ROZPADY RODZINY
o rozwody – dopuszczalne w Polsce od 1946 roku, liczba rośnie – 63 tys. w 2004 roku, 8 tys. separacji (możliwe od 1999 roku)
o zgony – w przypadku mężczyzn – zjawisko nadumieralności, najbardziej narażeni 45-49 lat, 35-39 lat, 30-34 lata, przeciętna długość życia 78K/69M
SYTUACJA EKONOMICZNA:
• przeciętna płaca 2.500 brutto
• przeciętna emerytura 1.200 zł
• przeciętna renta 1.100 zł
• miesięczna struktura wydatków:
• opłaty miesięczne 30% dochodów rodziny
• żywność 22%
• dojazdy, przejazdy 13%
• tytoń, alkohol 8%
• edukacja, kultura, rekreacja 7%
• zdrowie 4,5%
• odzież, obuwie 4,4%
• najwyższa jakość życia:
• woj. wielkopolskie
• dochody na osobę – ponad 1.000 zł
• rodziny z wykształceniem wyższym, uczniowie i studenci
• pracownicy sektora publicznego
• przedsiębiorcy
• najgorsza jakość życia:
• wdowy, wdowcy
• wykształcenie podstawowe i niepełne podstawowe
• renciści
• tam, gdzie dochód na osobę nie przekracza 300 zł
• osoby po rozwodach

ASPIRACJE:
• większość chce dla swoich dzieci wykształcenia wyższego
• 74% polskich rodzin uważa, że dziecko powinno mieć tytuł magistra
• 6%, że wystarczy licencjat
• 20% chce matury
• 4% szkoły zawodowej
• 6% nie wie

PATOLOGIE:
• alkoholizm:
o 1,5 mln uzależnionych
o 6 mln koalkoholików (żyjących z alkoholikami)
o 90% uzależnionych to mężczyźni
o statystycznie 11 litrów
o przyczyna rozwodów (na drugim miejscu zaraz po zdradzie)
• przemoc:
o rocznie 150 tys. interwencji związanych z przemocą domową
o 90 tys. ofiarami były kobiety
o 50 tys. dzieci
o 10 tys. – mężczyzna
• narkomania:
o dotyczy przede wszystkim młodzieży
o 280 tys. uzależnionych
• samobójstwa:
o w Polsce 5.500 (średnia europejska)
• prostytucja:
o 20 tys. odnotowanych, w Warszawie 15 tys. (głównie ze Wschodu)
• przestępstwa:
o 2 mln rocznie o różnym ciężarze
• żebractwo:
o najczęściej kalecy, „współczesny trędowaty”, menel (częściej szuka w śmietnikach), dziad, dziad kościelny, ofiara losu ( przed bankami), kwestarz (żebrze dla kogoś).

Ceny ziemi w Polsce w 2005 roku:
1. najdroższa – woj. małopolskie - 10.000 zł
2. na drugim miejscu – woj. wielkopolskie - 8.300 zł
3. woj. śląskie - 7.700 zł
4. woj. opolskie – 7.600 zł
5. woj. łódzkie – 7.200 zł
6. woj. kujawsko-pomorskie – 6.500 zł
7. woj. pomorskie – 5.900 zł
8. woj. dolnośląskie – 5.700 zł
9. woj. mazowieckie – 5.400 zł
10. woj. podlaskie – 5.300 zł
11. woj. świętokrzyskie – 5.200 zł
12. woj. zachodnio-pomorskie – 5.181 zł
13. woj. lubelskie – 4.800 zł
14. woj. warmińsko-mazurskie – 4.100 zł
15. woj. podkarpackie – 3.800 zł

Na Zachodzie:
- najdrożej w Holandii – 25 tys. €/ha
- Włochy – 12 tys. €
- Niemcy – 10 tys. €
Po 1990 roku chłopów traktuje się jako masę kłopotliwą (powinno być około 3-5% społeczeństwa).

7.03.2007
Proces industrializacji
↓
urbanizacji
↓
ruchliwości społecznej

Industrializacja – najważniejszy podstawowy proces powstawania miast, zapoczątkowuje proces urbanizacji a jeśli industrializacja i urbanizacja to wtedy mamy do czynienia z ruchliwością społeczną.
Proces industrializacji wg Jana Turowskiego – kompleks zmian dokonujących się w różnych formach i w dłuższym czasie.
Proces industrializacji wg Jana Szczepańskiego (wykorzystywana w praktyce) – to względnie jednorodne serie zjawisk powiązane okolicznościami przyczynowymi lub strukturalno-funkcjonalnymi a dotyczące osobowości grup społecznych i zbiorowości. Podział na proces społeczny i proces zachodzący w społeczeństwie (industrializacja i urbanizacja).
Proces społeczny – industrializacja, urbanizacja, ruchliwość społeczna.
Industrializacja – kompleks zmian ekonomicznych, technicznych i społecznych – te płaszczyzny są od siebie uzależnione.
W płaszczyźnie ekonomicznej ukształtowanie gospodarki towarowo-pieniężnej. Istnienie w społeczeństwie producentów i konsumentów. Producent nie produkuje na konkretne zamówienie, produkcja masowa. Masowy wytwory po cenach, o których decyduje rynek.
Płaszczyzna techniczna związana z postępem technicznym, wynalazki. Praca odbywa się w oparciu o istnienie maszyn, które są wprawiane w ruch przez nieodnawialne źródła energii (ropa, gaz).
Płaszczyzna zmian społecznych, które dokonują się w tradycyjnym warsztacie, w wielkich zakładach przemysłowych:
- struktura władzy
- relacje zakładów z innymi zakładami
- struktury organizacyjne


Industrializacja:
• ekstensywne – wzrost zatrudnienia i zwiększenie nakładów, inwestycji, wzrost dochodu narodowego
• intensywne – lepsza organizacja, poczynione odkrycia do produkcji przemysłowej
Industrializacja ze względu na formę:
• wielka - tworzenie okręgów przemysłowych, Górnośląski Okręg Przemysłowy
• mała – tworzenie ośrodków przemysłowych w miejscowościach, w których istnieje jeden zakład średniej wielkości około 1 tys. pracowników, kooperują z nim mniejsze znajdujące się w pobliżu.
Proces historyczny – powoduje rozwój potrzeb jednostkowych, cały przemysł kultury masowej. Określamy jako proces historyczny, bo w niektórych społeczeństwach ten proces jest już zakończony i następuje proces postindustrializacji.

INDUSTRIALIZACJA W POLSCE:
➢ I okres zabory 1860-1914, najszybciej zabór pruski, potem rosyjski, najmniej austriacki, etap wczesnej industrializacji
➢ II okres przedwojenny 1918-1939, dwa zjawiska niekorzystne:
- kryzys walutowy w latach 20stych, etap zrównoważonej industrializacji
- kryzys ekonomiczny pod koniec lat 20stych
- Państwo polskie jednak scaliło te tereny, utworzenie COP – Centralny Okręg Przemysłowy. Wybudowanie portu w Gdyni, industrializacja rozproszona, aktywizowano ludność wiejską. Wokół okręgów mniejsze zakłady.
➢ III okres, socjalistyczna industrializacja 1945-1989, nacisk na przemysł ciężki, wydobywczy – te przemysły uprzywilejowane, industrializacja o charakterze ekstensywnym. Górnictwo, hutnictwo, przemysł stoczniowy, rybołóstwo, zaniedbano rolnictwo i przemysł lekki rolno-spożywczy. Pojawiło się zjawisko naduprzemysłowienia. Śląsk, Okręg Częstochowski i Warszawski, reaktywacja Centralnego Ośrodka Przemysłowego. Doprowadził do upadku małych miast, ucieczka osób aktywnych do wielkich miast ze względu na lepsze warunki ekonomiczne, zanieczyszczenie środowiska naturalnego. Niedourbanizowanie polskiego społeczeństwa ze względu na krytykę.
Okres przedwojenny tylko pozytywnie oceniany, zachowana równowaga.


Złożony proces społeczny i kulturowy, polegający na rozwoju miast, powiększaniu się obszarów miejskich i wzroście ludności miejskiej w całości zaludnienia. W urbanizacji rozróżniamy 4 płaszczyzny:
• urbanizacja demograficzna polega na przemieszczaniu ludności ze wsi i małych miejscowości do miast, powiększanie się ludności miejskiej (dziś 63% w miastach, 37% tereny o charakterze wiejskim)
• przestrzenna (ekologiczna) – urbanizacja ekologiczna polega na powiększaniu obszaru miast poprzez włączanie dawnych wsi albo obszarów podmiejskich, charakterystyczne tworzenie na obszarach osiedli willowych klasy wyższej lub średnio wyższej.
• ekonomiczna – stały wzrost liczby ludności pracujących w zawodach pozarolniczych i postępującym zróżnicowaniu narodowym
• społeczna – przyswajanie przez jednostki napływowe miejskiego stylu życia oraz proces polega na przenikaniu na wieś, miejskich wzorów ekonomicznych, ochrony prywatności jak i wzorów o charakterze kulturowym, ubranie, urządzanie mieszkania.

Loomis, Beejle – continuum urbanizacyjne – możemy różne typy ludności osiadłej umieścić na tym continuum.
Megapolis, megaloholizm – olbrzymie aglomeracje powiązane ze sobą np. Nowy Jork-Boston, Tokio-Yokohama.
Polskie społeczeństwo jako społeczeństwo o średnim poziomie urbanizacji ogólnej i średnim poziomie uwielkamiastowienia – odsetek ludności w dużych miastach powyżej 200 tys. ludności. Aby mówić o mieście musi być 5 tys. ludności.

Uwarunkowania urbanizacji – determinanty wg P.Sorokina:
• proces wyjście – proces industrializacji
• rozwój rolnictwa
• wzrost produkcji, żywności, opanowanie technik przechowania XVII i XVIII w.
• postęp i wynalazki w zakresie transportu i komunikacji
• rozwój sztuki budowlanej, nowe materiały budowlane, które pozwoliły budować olbrzymie budynki wznoszące się w górę, tanie budownictwo czynszowe dla klasy robotniczej
• postęp w medycynie, opanowanie chorób, epidemii
• organizacja szkolnictwa powszechnego XIX i XX dla klasy robotniczej i pomocy lekarskiej
• urządzenia sanitarne – kanalizacja, zapobieganie roznoszeniu chorób
R.Park Szkoła Chicagowska, analiza Chicago rozwój koncentryczny:
• centrum - instytucja o charakterze miejskim – banki, sklepy dla elity
• wokół centrum tzw. strefa przejściowa, niebezpieczna, gromadzili się tam przybysze ze wsi, tanie hoteliki, mieszkania, teatrzyki, najwięcej przestępstw
• strefa domów mieszkalnych klasy robotniczej, ci którzy pracowali mogli wynająć domy lub je wykupić
• strefa klas wyższych, klasy średniej daleko od niebezpiecznych dzielnic, oddalenie nie powoduje kłopotu
• strefa podmiejska zamieszkała przez ludność rolniczą nastawioną na zbyt w mieście (pierwszy sposób analizowania miejskiej przestrzeni – podobnie Helsinki, Paryż)

Jednostka w mieście (warunki życia w mieście) L.Wright, G.Simmel:
• miasto to wielka liczba obcych sobie jednostek, wielkie zagęszczenie tych ludzi, nadmiar interakcji o charakterze przypadkowym, przelotnym, publicznym, rzeczowym
• występuje ogromna konkurencja, dlatego mieszkaniec jest zmuszony do ruchliwego trybu życia (zaspokojenie innych potrzeb kulturowych)
• te czynniki tworzą osobowość miejską jako osobowość racjonalno-ekonomiczną – typ osobowości konkurujący, cyniczny, wyalienowana, zblazowana jednostka. Mieszkaniec miasta przyjmuje je we własnym interesie (obrona przed chaosem, manifestacja „JA”)
• plusy życia w mieście:
o wolność osobista
o prywatność
o możliwość podejmowania różnych zajęć, tym samym odgrywanie różnych ról społecznych, jest to dobre do momentu, jeżeli nie przekroczymy pułapu odporności jednostki.
• miejscy swojacy – to ci, którzy zamieszkują daną ulicę, dzielnicę, jedna grupa etniczna – np. polska dzielnica (getto) w Chicago – JACKOWO

Proces ruchliwości społecznej – proces, który jest nieodłącznie przypisany do urbanizacji i industrializacji. To serie zjawisk polegające na przenoszeniu się jednostek bądź grup społecznych z miejsca na inne miejsce w społecznej przestrzeni (zmiana pozycji społecznej). Jednostka zmienia swoją pozycję społeczną (może ją podwyższyć - awans społeczny lub degradacja – obniżenie pozycji społecznej).
Ruchliwość wertykalna składa się z awansu jak i degradacji.
Ruchliwość horyzontalna nie łączy się ze zmianą pozycji społecznej np. chłop, który przenosi się do miasta i podejmuje prace dozorcy - jego pozycja nie ulega zmianie.

Jakie są możliwości awansu społecznego:
• system szkolny w społeczeństwie industrialnym i postindustrialnym, jest zgodnie uważany za najbardziej wykorzystywany jako kanał ruchliwości. W tym kanale najważniejsze jest uzyskanie najwyższego poziomu wykształcenia
• powiązania grupowe – najczęściej powiązania o charakterze politycznym, trzeba wybrać właściwą partie polityczną i zapisać się do niej
• powiązanie rodzime, wykorzystanie nepotyzmu, czyli preferowanie swoich członków rodziny, zatrudnianie ich w odpowiednich instytucjach czy na odpowiednich stanowiskach np. teściowa R.Giertycha
• działalność gospodarcza – poprzez rozbudowanie własnych firm, punktów i klasyczny schemat zakładów, rozwój firmy jednoosobowej, która rozwinie się w większą.

NARÓD I STEREOTYPY

Naród (od XIX wieku powstało bardzo dużo definicji narodu)
Istnieją 4 rodzaje narodu:
1. rasowo-antropologiczny – najważniejszą cechą jest wspólnota krwi, pochodzenie i rasy, niestosowane dzisiaj
2. definicja o charakterze psychologiczno-kulturowym podkreśla się znaczenie czynnika kulturowego jako konstytuowanego naród (popularna w okresie romantyzmu)
3. definicja estetyczna (politologiczna) – cechą konstytuującą naród ma być państwo
4. historyczny charakter, każdy naród to wytwór wielu procesów o charakterze historycznym

Naród (def. M.Webera) – wspólnota uczucia, która adekwatnie wyraża się we własnym państwie.
Naród (def.Emersona – historyczna) – wspólnota terytorium, ludności, języka, kultury, systemu ekonomicznego, religii i państwa.
Koncepcja A.Smitha, który wskazuje zestaw cech występujących gdy mówimy o narodzie:
➢ nazwa zbiorowości
➢ przekonanie o wspólnym pochodzeniu
➢ wspólna przeszłość, wspólne dzieje
➢ własna odrębna kultura (język, religia, ubiór, dieta)
➢ związek z terytorium – bronimy terytorium, które uznajemy za własne
➢ poczucie solidarności i tożsamości (naszą tożsamość najlepiej określamy w kontaktach z innymi)
Zestaw cech wg M.Waldenberga:
➢ język
➢ terytorium
➢ dziedzictwo kulturowe
➢ wspólna symbolika
➢ przeświadczenie o wspólnym pochodzeniu
➢ poczucie wspólnoty
➢ świadomość odrębności narodowej
➢ istnienie państwa

Mniejszość narodowa – znajdująca w obrębie jakiegoś państwa, ale posiadająca gdzieś swoje własne państwo.
Mniejszość etniczna – jeśli dana grupa nie posiada własnego państwa egzystuje w obrębie większego narodu – Kaszuby, Ślązacy
Przed II WŚ – 32% mniejszości (Ukraińcy – 24%, Rosjanie – 8,5%, Żydzi – 3%, Białorusini – 3%, Niemcy – 1%, Polacy – 68%)
Po II WŚ po zmianie granic jesteśmy państwem jednolitym etnicznie, mniejszości mamy 2%.
Proces powstania narodu polskiego – dwa etapy:
1. państwo dynastyczne, kształtowanie Rzeczpospolitej szlacheckiej do końca XV wieku a jej rozkwit i upadek – rozbiory Polski, za naród uznawani byli wyżsi przedstawiciele np. patrycjat miejski, duchowieństwo, szlachta.
2. Tworzenie narodu polskiego, powstanie państwa okres zaborów – początek XX wieku, budzenie się świadomości narodowej. Okres II Rzeczpospolitej - własna państwowość łącznie z etapem państwa socjalistycznego. PRL – był członkiem organizacji międzynarodowej.
Czynniki wpływające na kształtowanie się nowoczesnego narodu polskiego (o charakterze politycznym):
• zniesienie podziałów stanowych
• uwłaszczenie chłopów
• ruchliwość społeczna
• migracja ludności wiejskiej do miast (rozpoczął się proces industrializacji)
• alfabetyzacja klas niższych
• upowszechnienie oświaty
• laicyzacja społeczeństwa, pewne funkcje określające tożsamość przejął naród
W Europie wyróżnia się 3 fale ruchów narodowych:
1. XIX wiek i początek XX wieku
2. po II WŚ
3. jesień ludowa Europy Środ.-Wsch. po 89r. rozpoczęły się dwa przeciwstawne zjawiska:
➢ etnizacja – proces powstawania (wyodrębniania się) nowych narodów z własną państwowością, po 89r. nastąpił rozpad wielkich federacji ZSRR czy Jugosławii
➢ unifikacja – chęć włączenia się państw do szerszych wspólnot np. UE (Polska 1.V.2004)

Stereotyp – to uproszczenie, uogólnienie wyobrażenia, opinie na temat cech, jakie posiadają grupy etniczne, pojęcie po raz pierwszy pojawiło się w 1922 roku w pracy W.Lippmana. Poznawanie świata przez szkiełko zamazuje rzeczywisty obraz.
Podział stereotypów (2 rodzaje):
1. autostereotypy – to wyobrażenia, poglądy, opinie na temat cech własnej grupy narodowej czy etnicznej, to co sami o sobie myślimy, sądzimy
2. heterostereotypy – są to opinie, wyobrażenia na temat obcych i innych grup etnicznych np. opinie Polaków na temat Niemców.


Kołłątaj, Staszic – opisywanie charakteru narodowego
Ludwik Krzywicki – praca o tym, że Polacy szybko stracą niepodległość
Cechy Polaków wg A.Kamińskiego:
• umiłowanie wolności
• wielkoduszność
• humanitaryzm
• męstwo
• bohaterstwo
• wiara w wyższość sił duchowych
• zbyt ufni
• nie potrafimy docenić fachowców
• piękne przemowy o ojczyźnie nie przekładają się na działania
• buntownicy
• jesteśmy narodem wybranym, dlatego doświadczamy tyle klęsk
Brzezicki – jesteśmy skirtotymikami – słomiany zapał, wybucha gwałtownie, żyje fantazją, indywidualizm prowadzący do samowoli, odwaga, cierpliwość i wytrwałość w trudnych sytuacjach, a lekkomyślność w dziejach pochodzenia, nie produktywność, zdolność wczuwania się w sytuacje innych, wygłaszanie rad i patetycznej mowy, dbałość o strój a nie o higienę.
A.Kępiński, dwa pojęcia:
1. historyczny, mają korzenie szlacheckie, inteligenckie, lekkomyślny, zuchwały
2. psychasteniczny – klasa chłopska, pańszczyźniany chłop akceptujący nieszczęścia ale do pewnego momentu, bo potem agresja, nienawiść – zmienia się radykalnie.
K.Wyszyński – niskie wartościowanie wiedzy, płytkość myślenia, przerost ambicji, przesadna efektywność, niedbalstwo, powierzchowność, niechęć do pracy zespołowej.
K.Dąbrowski – skłonność do idealizowania romantyzmu, bohaterstwo, humanitaryzm, brak okrucieństwa, szczerość, prawdomówność, dotrzymywanie zobowiązań, indywidualizm, zmienność, wybuchowość, powierzchowność, słomiany zapał, skłonność do opozycji, słaba organizacja, improwizacja, tendencja do błyszczenia.




Syndrom etniczny Polaków:
• słaba wola – chwiejni, nieobliczalni
• przywiązani do równości i wolności – cecha zapoczątkowana przez polską szlachtę
• skłonność do sejmikowania
• pryzmat do walki i zabawy nad pracą
• wielkopolska duma i zawiść, zwrot Pan, Pani
• kompleks niespełnionych możliwości
• światopogląd tolerancji i nadzieji
Po wejściu do UE, jak się widzimy?:
- niezwykle religijni
- żyjemy skromnie i dobrze pracujemy, szanujemy prace
- patrioci
Jak Nas widzą Europejczycy:
• pracowici
• żyją w dobrych warunkach
• są wykształceni
• pewni siebie
• dobrze pracują i szanują pracę
• chcą osiągnąć sukces w życiu
• zaradni
Jak widzą Nas inni?:
o X wiek, na temat Słowian – podróżnik arabski Ibrahim ibu Jakub – gwałtowni, skłonni do zaczepek, waleczni rycerze
o kroniki niemieckie – plemiona wiarolotne, okrutne w mordach, nie dają sobą rządzić, mężni w walce
o epoka jagielońska – liberalizm, swoboda, anarchia, pijaństwo, przekupstwo, prostytucja, mania związana z tytułami, odważni w boju
o czasy rozbiorów – określenie do dzisiaj „Polnische Wirtschaft, polnische Reichstap” – ilu mówców, tyle stanowisk, bałagan, kompletny chaos, brak umiejętności, to stwierdzenie rozsławiło nas na całym świecie.
o G.Forster – listy z podróży do narzeczonej (dyplomata): gościnni, bogactwo pałaców wystawne przyjęcia, nie umieją zachować się przy stole,
o Engels – niczym szczególnie się nie zapisaliśmy w historii Europy, oprócz bijatyk

14.03.2007

PODZIAŁ KLASOWO-WARSTWOWY NA PRZYKŁADZIE SPOŁECZEŃSTWA POLSKIEGO
1. Stany.
2. Kasty.
3. Klasy.
4. Warstwy.

B.Nadal
Struktura – uporządkowane ułożenie części
A.Giddens – organizacja stosunków społecznych charakterystyczna dla każdego społeczeństwa.

Ad.1.
STANY – (odnosimy do społeczeństwa feudalnego) zamknięta grupa społeczna w społeczeństwie feudalnym, różniąca się pozycją ekonomiczną i polityczną.
Stany:
• szlachecki (klasa feudałów)
• duchowy (klasa feudałów)
• mieszczaństwo
• chłopi – dla feudałów nie istnieli jako pewna klasa
Przynależność do stanów była dziedziczna.
Podział stanowy zniosły:
• Wielka Rewolucja Francuska (na świecie)
• Konstytucja Marcowa 1921 (w Polsce)
Max Weber – wielkie grupy ludzi charakteryzujące się swoistym stylem życia.




Ad.2.
KASTY – wielkie grupy społeczne o charakterze zamkniętym, przynależność oparta na urodzeniu, legitymizację dla systemu kastowego jest system religijny, a później system prawny.

Charakterystyczne jest społeczeństwo Indii:
• bramini (znana rodzina Neru)
• kszatrije (wojownicy) powstali z ramion Stwórcy,
• wajśjowie (kupcy) z jego ud,
• natomiast śudrowie (chłopi) ze stóp
• piątą, najniższą kategorię społeczeństwa tworzą pariasi (zwani również niedotykalnymi lub dalitami) – społeczeństwo bało się ich dotknąć, uznawani za grupy nieczyste, bo zajmowali się np. grzebaniem zmarłych.
Poza kastami głównymi istniały jeszcze podkasty. Nie można było zmienić swej pozycji za życia, nadzieja na to przychodziła po śmierci, podczas odrodzenia się w nowym wcieleniu. Formalnie podział ten zniesiono w 1950 roku, jednak społeczeństwo w dalszym ciągu nim operuje.

Ad.3.
KLASY – pojęcie rozpropagowane przez K.Marksa i M.Webera. Marks wprowadził pojęcie ale nie dokończył myśli.
• K.Marks – wielkie zbiorowości różniące się trybem życia, interesami, wykształceniem, ujawniające wrogi stosunek wobec innych grup społecznych.
o tryb życia
o interesy
o wykształcenie
o wrogość
• Bardziej znana jest definicja LENINA:
Klasy – wielkie grupy ludzi różniące się stosunkiem do ośrodków produkcji, rolą w społecznej organizacji pracy, sposobem i rozmiarami tej części bogactwa, którą rozporządzają.
o stosunek do środków produkcji
o rola w organizacji pracy
o podział bogactw
Cechy pierwotne, z których wynikają cechy wtórne tzn. społeczne – tutaj też istnieją typowe różnice:
o ekonomiczne
o kulturowe
o polityczne
• M.Weber – polemizował z koncepcją Marksa, wskazał, że nie tylko czynniki o charakterze ekonomicznym są decydujące przy podziale, bo istnieją jeszcze inne wymiary:
o ekonomiczny
o kulturowy (charakteryzuje przede wszystkim stany (np. burżuazja) – styl życia
o polityczny (klasy chcą oddziaływać na władzę, dlatego tworzą partie i stowarzyszenia polityczne

Dla socjologii bardzo ważny jest wymiar kulturowy, bo wiąże się z powstaniem koncepcji stratyfikacji społecznej.
Klasy – wielkie grupy ludzi o zbliżonym położeniu klasowym, mających podobne szanse na zaspokojenie swoich potrzeb (położenie klasowe określa szanse).

Podzielił społeczeństwo na:
- klasy POSIADANIA
- klasy ZYSKÓW nie muszą łączyć się z klasą posiadania np. robotnik ↔ lekarz
- klasy DOCHODÓW odmienne klasy w społeczeństwie XIX wieku

Ad.4.
WARSTWY
I definicja: części w obrębie klas społecznych, przykładem może być podział w obrębie klasy kapitalistów:
• duży kapitał
• średni kapitał
• mały kapitał
II definicja: struktury społeczne, które występują poza zasadniczym podziałem klasowym, przykł. warstwa inteligencji w odniesieniu do społeczeństwa XIX wiecznego ale bez XX w. socjalistycznego.

2) CECHY KLAS:
Każdy z nas należy do jakiejś klasy społecznej:
➢ są grupami najwyższego rzędu w strukturze społecznej
➢ podział klasowy związany jest z pozycjami społecznymi związanymi systemem społecznych przywilejów i upośledzeń
➢ przynależność do klas upośledzonej i przywilejów społecznych implikują istnienie wyższych i niższych pozycji społecznych
➢ klasy mają trwałe i odrębne interesy w różnych dziedzinach, np. ekonomicznej
➢ charakteryzują się specyficzną świadomością klasową i izolacją społeczną

3) ST.OSSOWSKI – założenia dotyczące koncepcji struktury klasowej:
Struktury można badać:
• DYCHOTOMICZNIE – w strukturze społecznej badacz wyróżnia dwieprzeciwstawne, opozycyjne, biegunowe klasy społeczne np. robotnicy↔kapitaliści
• GRADACYJNIE
• FUNKCJONALNIE – społeczeństwo i struktura społeczna jest bardzo skomplikowana i nie można jej sprowadzić do dwóch klas. Wszyscy zajmują względnie zbliżoną pozycję, gdyż wszyscy są temu społeczeństwu potrzebni (funkcjonalna niezbędność – św. Tomasz z Akwinu)
(KONFLIKTOWE ujęcie – dodaje się dziś)
W analizach socjologicznych najczęściej mamy do czynienia z ujęciem gradacyjnym i funkcjonalnym, ale pojawia się też ujęcie konfliktowe.

4) STRUKTURA KLASOWA I WARSTWOWA W SPOŁECZEŃSTWIE POLSKIM – punktem wyjścia do rozważań jest sytuacja przed II WŚ:
I. ZIEMIAŃSTWO, ARYSTOKRACJA ZIEMSKA ~ 0,5% - klasa
II. BURŻUAZJA, PRZEMYSŁOWCY ~2% - klasa
III. INTELIGENCJA ~ 5,5% - warstwa
IV. DROBNOMIESZCZAŃSTWO ~ 11% - warstwa
V. CHŁOPI ~ 52% - klasa
VI. ROBOTNICY ~ 29% - klasa
VII. LUMPENPROLETARIAT ~ 2% - warstwa
Struktura przedstawiona w ujęciu gradacyjnym (od najwyższej):
1. ZIEMIAŃSTWO – przed wojną posiadali ogromne połacie ziemi, majątki, na ich terenie tworzono zakłady przemysłowe, nieliczny odsetek ale najbardziej znacząca klasa (Lubomirscy, Radziwiłłowie), najczęściej na Wschodzie lub Południowym Wschodzie.
2. BURŻUAZJA, PRZEMYSŁOWCY – większość pochodzenia obcego (Niemcy, Rosjanie, Żydzi, Austriacy) np. Wedel, posiadali na własność wielkie zakłady, grupa zróżnicowana etnicznie i ekonomicznie.
3. INTELIGENCJA – przed WŚ zaliczani byli ci, którzy mieli maturę (prócz nich też osoby po studiach, stan duchowny, zróżnicowani, wykształcili charakterystyczny styl życia)
4. DROBNOMIESZCZAŃSTWO – w odróżnieniu od burżuazji charakteryzowało się tym, że posiadało niewielkie zakłady przemysłowe ale nie zatrudniali obcych, praca wykonywana była przez członków rodziny, zróżnicowani etnicznie z przewagą Żydów.
5. CHŁOPI – najliczniejsza klasa społeczna, zróżnicowani (od kmieci do komorników)
6. ROBOTNICY – zatrudniani przez 4 klasę, dość znaczna klasa ilościowo
7. LUMPENPROLETARIAT – najuboższa ludność miejska, bezdomni, bezrobotni, zależni od państwa i dobroci zamożnych.

5) CZYNNIKI PRZEMIAN TEJ STRUKTURY:
1. II WŚ, nowy podział Europy, przede wszystkim ustalenie w Jałcie i Poczdamie (USA, Wlk.Bryt., ZSRR). Polska dostała się pod protektorat Moskwy i struktura musiała ulec zmianie, ZSRR było państwem socjalistycznym i narzuciło swoje założenia wszystkim podległym państwom.
2. Ustalenia państwowe:
• 22.VII.1944 – Manifest Lipcowy – zapowiadał przemiany ustrojowe
• 3.II.1946 – Dekret o Nacjonalizacji Przemysłu
• 6.IX.1944 – Dekret o Reformie Rolnej – podkreślał jakie majątki podlegają parcelacji. Ziemie otrzymywali chłopi bezrolni, małorolni, średniozamożni, posiadający pięcioro lub więcej dzieci. W jej wyniku zyskiwało co trzecie gospodarstwo chłopskie.
3. PGR – przede wszystkim na Zachodzie i w związku z tym nowy podział klasy chłopskiej na:
• KUŁAKÓW (kmiecie)
• CHŁOPI ŚREDNIOZAMOŻNI (rolni)
• CHŁOPI MAŁOROLNI
• CHŁOPOROBOTNICY
4. Przyjęcie założeń o odbudowie państwa polskiego

6) ZMIANY:
1. Znaczny odpływ zbędnej ludności wiejskiej
2. Ustawa o nacjonalizacji przemysłu wyeliminowała prywatnych właścicieli zakładów przemysłowych, obcokrajowcy dostali rekompensaty, odszkodowania (gł. śląskie).
3. Klasa robotnicza – charakterystyczna młodość – młodzi w sensie przygotowania do pracy w zakładach przemysłowych, przyjeżdżali ze wsi, najczęściej nie przygotowani analfabeci, 2 lata tworzono dla nich hotele i osiedla robotnicze, gdzie otrzymywali mieszkania.
4. Proces RURALIZACJI (koniec lat ’40 – początek ’50) – zjawiskowe, obrazowe było hodowanie kur, kaczek na balkonach, w łazienkach świnek itd.
5. Wyeliminowany lumpenproletariat jako warstwa, wprowadzono przymus pracy, objęci nim mężczyźni, kobiety miały swobodę podjęcia decyzji, mężczyznom milicja mogła sprawdzać dowody osobiste – brak pieczątki oznaczał sankcje prawne, zakazano żebractwa, bezdomni – problem rozwiązano budując hotele robotnicze.

7) CZASY SOCJALIZMU 1945-1989
Pozostały 4 struktury:
1. KLASA ROBOTNICZA – panująca
2. KLASA CHŁOPSKA
3. WARSTWA INTELIGENCJI – potrzebna
4. WARSTWA DROBNOMIESZCZAŃSKA – uznawana za przejściową, na razie na tym etapie była potrzebna ale później miało jej nie być.
Podział ze względów idealistycznych, FUNKCJONALNY. Podkreślono brak antagonizmu, dwie klasy, dwie warstwy ale ostatnia miała zniknąć.



8) Po 1989 roku:
Za moment umowny przemian w Polsce uznajemy wybory do Sejmu i Senatu w 1989 roku – Nowy etap w dziejach Polski.
ZMIANY:
1. System polityczny – przejście od ładu monocentrycznego (socjalizm, jedna partia, brak opozycji) do ładu policentrycznego (wielość partii, wybory co 4 lata, legalna opozycja)
2. Sfera ekonomiczna – przejście od gospodarki centralnie planowanej i reglamentacji do zasad wolnego rynku, zmiana struktury, równorzędność różnych systemów własności (żadna własność nie jest uprzywilejowana)
3. Sfera społeczna – zmiana tzw. strukturalizacji (segmentacji polskiego społeczeństwa, co oznaczało kolejne zmiany w strukturze klasowej.
4. Staliśmy się podobni do państw Europy i społeczeństw Ameryki Płn.

9) TEORETYCZNE KONCEPCJE TRANSFORMACJI USTROJOWEJ:

E.Wnuk-Lipiński – podsumował wszystkie koncepcje
Nowy kształt:
- KLASA WYŻSZA
- KLASA ŚREDNIA
- KLASA NIŻSZA

KONCEPCJE WYJAŚNIAJĄCE (E.Wnuk):
1. Odwołuje się do tezy „ZAWIEDZIONYCH NADZIEJI” – system socjalistyczny upadł, bo wzbudził zbyt wielkie nadzieje i oczekiwania
2. Odwołuje się do teorii MODERNIZACJI – systemy rozwijające się i wchodzą na coraz wyższe pozycje, a socjalizm blokował rozwój i dlatego musiał upaść
3. Odwołuje się do tezy RACJONALNEGO WYBORU – system musiał upaść bo racjonalność działań na poziomie mikrostrukturalnym nie przekładała się na racjonalność poziomu makrostrukturalnego
4. TEORIA DEFENDENCJI – system upada jeśli upada centrum – centrum dla socjalizmu było ZSRR (1991)
5. TEORIA O PRAWOMOCNOŚCI SYSTEMU – system upada bo brak mu legitymizacji – w odczuciu społeczeństwa nie jest uznawany za prawomocny i właściwy.
6. TEORIA FUNKCJONALNOŚCI – system nie jest funkcjonalny a dysfunkcjonalny
7. TEORIA O WYŻSZOŚCI NATURALNEGO SPONTANICZNEGO PORZĄDKU – wprowadzonym przemocą.

10) KONCEPCJA M.WEBERA O STYLACH ŻYCIA:
L.Warner wraz z zespołem opracował koncepcję klasową, w latach 50-tych przeprowadzono badania, które później uogólniono na całe społeczeństwo amerykańskie. Badania pokazały, że społeczeństwo dzieli się na 3 KLASY GŁÓWNE. Następny etap badań pokazał istnienie 2 podklas do każdej klasy głównej.

WYŻSZA
KLASA WYŻSZA
NIŻSZA
WYŻSZA
KLASA ŚREDNIA
NIŻSZA
WYŻSZA
KLASA NISKA
NIŻSZA

Nazywamy to badaniami stratyfikacyjnymi. Pokazują typowe podejście graduacyjne, bo pokazują ułożenie klas jedna nad drugą.
W Polsce niektórzy socjolodzy też zaczynają stosować takie badania.
Zdaniem Warnera podstawowy czynnik przynależności do danej klasy społecznej, to styl życia (ostentacyjna konsumpcja).

➢ KLASA WYŻSZA → WYŻSZA (1%), właściciele rezydencji, odrzutowców itp., rejestr 412 nazwisk, zasiedziali w USA, w cenie są dowody potwierdzające, że są to jedni z pierwszych zasiedleńców. 3 określenia – BIALI, BOGACI, PROTESTANCI, służba musi być wyłącznie białego koloru, są uczciwi, poziom wykształcenia – najlepsze uczelnie 50 tys.$ czesne, kumulacja tego co najlepsze, klasa zamknięta np. rodzina Bushów.
➢ KLASA WYŻSZA → NIŻSZA (3%) – bogaci, wykształceni, posiadacze rezydencji (letnie i zimowe) – różnica – może być rasy czarnej lub mieszanej, aktorzy, sportowcy, ale nie dostaną się do klasy wyższej → wyższej (np. Clinton), służba kolorowa, zdarzają się przypadki oszustw.
➢ KLASA ŚREDNIA (35%) → WYŻSZA – wyższe wykształcenie, własne większe firmy, lekarze, przedsiębiorcy.
➢ KLASA ŚREDNIA → NIŻSZA – wykształcenie średnie (matura), ale styl życia obowiązuje – odpowiedni lokal, każdy ma swój samochód, dwa razy w ciągu roku wakacje z rodziną w atrakcyjnym turystycznie miejscu, samodzielni ekonomicznie.
➢ KLASA NIŻSZA (60%) → WYŻSZA – pracownicy, wykonawcy usług, względnie samodzielni, ale samodzielność ta zależy od kondycji firmy, w której pracują.
➢ KLASA NIŻSZA → NIŻSZA – na samym dole, kolorowi, biali ale przede wszystkim nowi w USA, jadący w ciemno imigranci.
Najbardziej ekskluzywne społeczeństwo angielskie → WYŻSZA-WYŻSZA (0,7%) – arystokracja.

11) POLSKIE SPOŁECZEŃSTWO PO 1989 ROKU:
- nastąpił dylemat, jakie kryteria podziału przyjąć – o przynależności decyduje styl życia, ale potrzebne jest też zaplecze ekonomiczne, nawet tych z klasy Wyższej-Wyższej nie stać na zakup odrzutowca.
→ przyjąć kryterium obiektywne – PODATKI:
• podatek 19% - klasa niższa (96% polskiego społeczeństwa)
• 33% - klasa średnia (3%)
• 40% - klasa wyższa (1%)
Ta koncepcja początkowo wykorzystywana, ale później uznano, że zamazuje rzeczywisty podział. Na takim podziale zyskali specjaliści od rozliczeń podatkowych.

P.BOURDIEU – każdy dysponuje różnymi kapitałami i należy przyjąć podział ze względu na kapitał:
• kapitał ekonomiczny (różny zakres: Kulczyk- bezdomny)
• kapitał polityczny (możliwość udziału we władzy: parlamentarzyści – samorządowcy)
• kapitał kulturowy (związany z poziomem wykształcenia jednostki, zaczyna być też cenione pochodzenie społeczne wywodzące się z klasowo-warstwowej struktury przedwojennej (Polacy zaczynają szukać korzeni, przede wszystkim szlacheckich)
• kapitał społeczny (kontrakty społeczne, znajomości)

→ do klasy wyższej zaliczyć wszystkich, którzy te wszystkie kapitały mają na najwyższym poziomie, klasa średnia – na średnim poziomie, klasa niższa – niewielki zakres.
Wszystkie te kapitały są u nas bardzo wymieszane, np. INTELIGENCJS – wysoki kapitał kulturowy, ale niski kapitał ekonomiczny.

PROCES REKONSUMPCJI – polega na tym, że wysokiej pozycji wykształcenia będzie towarzyszyła wysoka pozycja ekonomiczna, w czasach socjalizmu występował proces DEKOMPOZYCJI – wysoki poziom wykształcenia, ale niski poziom ekonomiczny (dylematy teoretyczne).
Badacze szukają różnych znamion pozwalających określić przynależność do klas, w wyniku tego widzimy realny podział:
NAJWYŻSZA (Kulczyk)
KLASA WYŻSZA
WŁAŚCIWA 1,5-1,0% - dochód miesięczny 30 tys.zł netto na gosp. dom.


WYŻSZA 10% do 15 tys. zł
KLASA ŚREDNIA
WŁAŚCIWA 26% do 7.500 zł

NIŻSZA 42% do 2.500 zł
WŁAŚCIWA 16% do 900 zł
KLASA NIŻSZA
NAJNIŻSZA 5% do 600 zł






UJĘCIE STRATYFIKACYJNE:

Klasa wyższa – właściciele dużych zakładów przemysłowych, przedsiębiorstw, prezesi wielkich firm, członkowie zarządów tych firm, parlamentarzyści, członkowie rządu wojewodów, prezydentów dużych miast, najbardziej znani artyści, doradcy prawni prezydenta i premiera – pod względem ekonomicznym – największy zakres.
Miesięczny dochód członka zarządu 319.000 zł (najwięcej Banku PKO i MILLENIUM).
Klasa średnia – właściciele średnich i drobnych przedsiębiorstw, inteligencja, pracownicy umysłowi administracji państwowej, charakterystyczna samodzielność ekonomiczna.
Klasa niższa – emeryci, renciści, rolnicy indywidualni małych gospodarstw, robotnicy tych przedsiębiorstw, które mają kłopoty, bezrobotni, bezdomni.


UJĘCIE FUNKCJONALNE:
(zwolennik W.Wesołowski, uważa, że ludzie są równi)
1. ROBOTNIK
2. KLASA CHŁOPSKA
3. INTELIGENCJA
4. DROBNA BURŻUAZJA
5. KLASA UPRZYWILEJOWANA – należeć mogą do niej przedstawiciele powyższych klas, które wykorzystały proces przemian.

Propozycja socjologów na podział wszystkich krajów socjalistycznych - M. Hamilton, M. Hirszowicz:
1. KLASA PRZEDSIĘBIORCZA
2. KLASA NIEZALEŻNYCH PROFESJONALISTÓW
3. WARSTWA SZEREGOWEJ INTELIGENCJI
4. WARSTWA URZĘDNIKÓW (KIEROWNICY; BIUROKRACI)
5. KLASA ROBOTNIKÓW
6. KLASA CHŁOPÓW




ZNACZENIE KLAS I WARSTW:
• klasy określają charakter całego społeczeństwa
• podział wpływa na zdrowie, długość życia, poziom wykształcenia, postawy osób, wyznawane wartości, wzory kulturowe, nawet na życie rodzinne
• instytucje społeczne takie jak państwo z dominującą ideologią i stabilnym systemem ekonomicznym utrwalają korzystny stan, również system religijny podtrzymuje ten stan.

KONSEKWENCJE NEGATYWNE:
• chałuperyzacja – zubożenie ludności, inteligencji i klasy robotniczej
• polaryzacja grup zawodowych w wymiarze ekonomicznym „efekt św.Mateusza” – biedne stają się bardziej biedne, bogaci bardziej bogaci
• bezrobocie
• wzrost przejawów dewiacji społecznych (przestępczość, alkoholizm)
• pojawienie się obszarów autentycznej nędzy (enklawy rozpaczy) – bezdomni, bezrobotni, emeryci, renciści.

POZYTYWY:
• wzmożony napływ młodzieży do szkół średnich i wyższych – kształtowanie postaw wzorcowych wobec pracy (ucieczka przed bezrobociem, podwyższenie swoich szans na rynku).

21.03.2007
SZACUNKOWA WARTOŚĆ ROSZCZEŃ WOBEC SKARBU PAŃSTWA (REPRYWATYZACJA):
• odszkodowanie za reformę rolną ~ 76 mld zł
• odszkodowanie za mienie żydowskie ~ 20 mld zł
• odszkodowanie za kamienice czynszowe ~ 20 mld zł (W-wa, Kraków, Łódź)
• zwrot małych zakładów przemysłowych ~ 20 mld zł
• obligacje II RP ~ 13-46 mld zł
• mienie zabużan ~ 15 mld zł (przesiedleńcy)
• mienie represjonowanych ~ 10 mld zł
• nieruchomości w W-wie ~ 8 mld zł
• dzieła sztuki ~ 3 mld zł
• mienie ziemian ~ 2,5 mld zł
• lasy ~ 2 mld zł
• własność Łomków ~ 1 mld zł
• odszkodowania dla więźniów politycznych ~ 1 mld (straty moralne)

∑ ~ 205 mld zł / dochód na 2007 ~ 220 mld zł

Prywatyzacja – przekształcanie własności państwowej w prywatną.
Reprywatyzacja – związana z odszkodowaniami spadkobierców
Kwestie uregulowane – odszkodowania wypłacone członkom Solidarności: ~ ok. 65 tys. osób łącznie dostało 1.016.381.854 zł, średnio wynosiło ~ 15.730 zł/osobę.
Są to również konsekwencje przemian ustrojowych. Istnieje kwestia wysokości odszkodowania od 0-50%-100%. Nie można oddać majątku w naturze, bo znajduje się on na dzisiejszych ziemiach np. Ukrainy, więc państwo polskie powinno oddawać rekompensatę, musiałoby podnieść podatki, na dzień dzisiejszy przyjęto że będzie oddawane 15% wartości majątków, a wypłaty rozłożone na 10 lat.

SPRAWIEDLIWOŚĆ SPOŁECZNA:
Określenia Cycerona: „Sprawiedliwość jest to wszystko, co nam się należy zgodnie z prawem”.
Wg św.Tomasza z Akwinu: „Oddanie każdemu, co mu się słusznie należy”
„Miłosierdzie nie ma żadnego związku ze sprawiedliwością społeczną”.

To czy społeczeństwo jest sprawiedliwe czy nie, zależy od wielu czynników. Sprawiedliwość zawsze związana jest ze społeczeństwem, kulturą. Historycznie różnie pojmowano sprawiedliwość w stosunku np. do chłopa a do pana (społ. feudalne).
Sprawiedliwość najczęściej analizujemy w następujących aspektach:
• dystrybutywna (rozdzielcza) – najważniejsza, Arystoteles. Związana jest z dobrami, wartościami, których pragniemy, pożądamy ale których jest mało i dlatego każde państwo opracowuje system, jak je rozdzielać. Cenne atrybuty społeczne:
o bogactwo
o wyższe wykształcenie
o udział we władzy
o prestiż społeczny
• retrybutywna (wyrównawcza) – odwołuje się do zaburzonych stosunków, relacji społecznych, między tzw. katem a ofiarą, między krzywdzicielem a ofiarą. Jeśli dojdzie do takich niesprawiedliwości, należy to zrekompensować. Sprawiedliwość występuje, jeśli kat poniesie sankcje. Przywracaniem równowagi zajmuje się państwo (nie my) – rozpatrzenie przez instytucje. Jeśli państwo nierówno traktuje katów (np. lepiej, tych którzy mają wysoką pozycję) występuje poczucie niesprawiedliwości społecznej
• proceduralna – związana jest z procedurami, które tworzymy i które mają odpowiadać oczekiwaniom ludzi, społeczeństwa, pewnych grup społecznych. Związana z opracowaniem metody dochodzenia do sprawiedliwości. Np. podział zysków w firmie – procedury muszą być jasne, obiektywne, uczciwe. Ludzie chętniej się angażują, popierają coś, jeśli mają poczucie, że sami to tworzą. Alokatorzy – obiektywizm, uczciwość, przejrzystość, ważni, biorą czynny udział w tworzeniu procedur.
• godności człowieka – łączy się z postrzeganiem jednostek, ludzi jako tych, którym należą się pewne prawa, którym powinno się zaspokoić pewne potrzeby, które należą się im tylko dlatego, że przynależą do gatunku ludzkiego. Nie ma znaczenia np. pochodzenie, status społeczny. Ale drugie stanowisko zakłada, że nie można wymagać od społeczeństwa równego traktowania np. biedaka i tego, który należy do 100 najbogatszych, choćby, dlatego że ten bogaty ma duży wkład w dobrobyt państwa (np. płaci wysokie podatki) a biedak jest zbędnym balastem, ciągle potrzebuje pomocy.
• wewnętrzna – każdy z nas ją ujawnia, dotyczy nas jako osób, naszych działań, zachowań i ocen tych działań. SUMIENIE – w zależności od tego jak się zachowamy. Każdy z nas chce siebie widzieć jako osobę sprawiedliwą, godną zaufania. Niewierzący odwołują się do pojęcia JUSTYFIKATORA – wewnętrzny sędzia.

REGUŁY SPRAWIEDLIWEJ DYSTRYBUCJI:
1. reguła EGALITARNA – wszystkim należy się po równo bez względów na osiągnięcia, wysiłek. Przykładowe powiedzenie: „Czy się stoi czy się leży 2 tysiące się należy” – obowiązuje w polskim społeczeństwie.
2. wg potrzeb – pewne dobra dawać tym, którzy ich potrzebują bo są pewne dobra wspólne, ale są też specyficzne. Pojawia się dylemat, jakie potrzeby powinno zaspokajać państwo. Mamy bardzo zróżnicowane potrzeby, po zaspokojeniu tych podstawowych pojawiają się te wyższe. Generalnie przyjęto, że społeczeństwo i państwo, uznawane jest za sprawiedliwe, jeśli zaspokaja potrzeby podstawowe. Istotną rolę odgrywa rozwój cywilizacyjny, bo na innych pozycjach będą zaspokajane.
3. wg zasług (kombatancka) - uniwersalna, zależy od wkładu w zdobycie wiedzy, np. zasłużony lekarz pediatra
4. wg dzieła (osiągnięć) – państwo jest wtedy sprawiedliwe, jeśli nagradza za osiągnięcia, dzieła ale też budzi kontrowersje pod względem porównania rangi tych dzieł, jak je ocenić i kogo uhonorować
5. wg wkładu pracy, wysiłku – społeczeństwo nagradza tych, którzy dają znaczący wkład w jego rozwój, też budzi dylematy jak ocenić np. lekarza, robotnika itd. Wg Rydzyka – jeśli czynności są ryzykowne, zawody zagrażające życiu, np. marynarz, górnik
6. wg ryzyka – wszystko redukuje rynek, jeśli jakieś zawody są zbędne to rynek to załatwi, bo ludzie będą pozbawieni atrybutów społecznych, a jeśli jakieś zawody są potrzebne to rynek napędzi ludzi do jego wykonywania.
7. wg popytu i podaży

Społeczeństwa demokratyczne zawsze mają w konstytucji punkt mówiący o tym, że jest państwem sprawiedliwości społecznej.
W państwie socjalistycznym w Polsce do 1989 roku, regułą wiodącą była reguła egalitarna, a pozostałe były pomocnicze. Reguła wg zasług istnieje zawsze w społeczeństwie, zależna jest od elit władzy, reguła powszechna.
Nas interesuje, jakimi regułami państwo i społeczeństwo polskie kieruje się obecnie:
• egalitarna – przestarzała, stosowana do grup marginalnych (też potrzeb)
• zasług – uniwersalna
• ale generalnie operujemy regułami wg dzieła, wkładu, ryzyka, popytu i podaży.
Nie wszyscy uznają, iż jest to sprawiedliwe, ci którzy dają wiele – należy im się coś wzamian. Dziś uznawana za regułę sprawiedliwą.

Ch.PERELMAN – po przyjęciu pewnej reguły należy jednakowo traktować wszystkich należących do istotnej kategorii.

Kwestie empiryczne – jak reagujemy na reguły:
1. Reguła egalitarna – zaleca się ją stosować w grupach, w których chce się utrzymać przyjazną atmosferę, powoduje ona taką atmosferę ale blokuje ona efektywność tej grupy, nie potrafi wydajnie pracować.
2. wg wkładu – grupa jest efektywna, ma wyniki ale często chodzi do rywalizacji między członkami.
3. wg potrzeb – prowadzi bardzo szybko do elityzacji, tworzą się elity w tej grupie i większość członków pracuje na zaspokojenie potrzeb elity, która jest coraz bardziej wymagająca, kosztem pozostałych.

BADANIA:
→ Płeć – kobiety w większości za sprawiedliwą uznają regułę egalitarną natomiast mężczyźni – regułę wkładu, mogą zmieniać regułę, jeśli zależy im na bliskich stosunkach z innymi
→ Wiek:
– małe dzieci – maksymalizacja zysków (reguła wkładu),
- młodzież – reguła egalitarna,
- dorośli – wg wkładu (poza grupami zmarginalizowanymi)
→ Pochodzenie:
- z niższych klas – reguła egalitarna
- z wyższych klas – wg wkładu
→ Wykształcenie:
- podstawowe – reguła egalitarna
- średnie i wyższe – wg wkładu
→ Decydenci:
- wysoka pozycja społeczna, ale ważna atmosfera – reguła egalitarna
- ważne osiągnięcia grupowe – wg wkładu

Polska – USA → reakcje różnią się – Polacy reagują, gdy przyczyna jest przejściowa, gdy natomiast przyczyna jest stała, nic się nie da zmienić – nie reagujemy. USA – jeżeli przyczyna niesprawiedliwości jest przejściowa to nie trzeba reagować bo człowiek sobie poradzi.

TEORIE:
1. M.J.Lerner – TEORIA O SPRAWIEDLIWYM ŚWIECIE – spotykamy się z nią bardzo często, wg niej każdy chce mieć przeświadczenie, że żyjemy w sprawiedliwym świecie, ale mamy do czynienia z jaskrawą rzeczywistością, dobro nie zostało czasem nagradzane a zło karane. To przeświadczenie umacnia się w nas, jeśli widzimy, że ktoś otrzymał rekompensatę. Jeśli nie dochodzi do rekompensaty, musimy to sobie wyjaśnić – wykorzystujemy argument, że ta osoba zasłużyła na swój los. Kobiety najczęściej spotykają się z tą teorią, jeśli doświadczają przemocy (np. że mogła się bardziej przyjrzeć za kogo wychodzi za mąż itp.)
2. J.Tinbergen – teoria powstała w latach 70-tych, wzbudziła krytyczne uwagi. Podatek od zdolności – na Zachodzie obowiązywała reguła wg wkładu, uważał, że jest niesprawiedliwa bo ludzie rodzą się z różnymi talentami, pracując w swoich zawodach stają się sławni, zdobywają nagrody, są bogaci, ale nie jest to jedynie ich zasługą, a też zasługą ich geniuszu, więc powinno się nałożyć na nich wyższe podatki a niezdolnym – obniżyć.
CBOS – 2003
90% Polaków twierdzi, że są zbyt duże różnice pomiędzy bogatymi a biednymi.
80% opowiada się za.
W sferze ekonomicznej:
- 94% - opowiada się za egalitaryzmem, w tym 60% - bardzo wysokim egalitaryzmem, 34% - umiarkowanym.

R.Dahrendorf – znany socjolog – każde państwo i społeczeństwo jest pełne nierówności społecznych ale można je zaakceptować, jeśli istnieją kanały ruchliwości społecznych, grupy społeczne powinny mieć charakter otwarty (szczególnie te z najwyższą pozycją).
Pojawiają się dwie charakterystyczne grupy społeczne:
→ superbogacze
→ podklasa – grupa zmarginalizowana (ale nawet te grupy nie będą miały poczucia niesprawiedliwości, jeśli będą istniały kanały ruchliwości i grupy otwarte.


21.03.2007.
PAŃSTWO I ELITA WŁADZY
Państwo – wydzielony obszar terytorium lub utożsamiany z elitą władzy, w sytuacjach konfliktowych przeciwstawiane jest społeczeństwo.
M.Weber – instytucja mająca wyłączne prawo do posługiwania się siłą w obrębie danego terytorium.
Ważne elementy:
1. Instytucja – pełni przynajmniej dwie podstawowe funkcje: zewnętrzną i wewnętrzną.
2. Siła – ma prawo stosować siłę, ale tylko w obrębie ustalonego terytorium
3. Terytorium
Szczepański – polityczna organizacja zbiorowości terytorialnej, której na gruncie teorii dziejowej i tradycji istnieje władza polityczna zorganizowana jako rząd, wyróżniająca interesy klas silniejszych, zdolnych do przejęcia władzy, jej sprawowania i utrzymania.
G.Jellinek (trójelementowa definicja państwa) – wykorzystywana przez ONZ. Jest to wspólnota ludzi osiadłych na określonym terytorium i poddanych jednej najwyższej władzy:
- ludzie
- terytorium
- władza

Atrybuty państw:
• przymus i powszechność – każdy człowiek jest obywatelem jakiegoś państwa, nie występuje zjawisko bezpaństwowości (aparatrydyzmu)
• istnienie władzy
• działanie przedstawicieli władzy w oparciu o obowiązujące przepisy
• istnienie systemu podatków
Funkcje zewnętrzne:
• obrona granic i obywateli, utrzymywanie dyplomatycznych stosunków
Funkcje wewnętrzne:
• utrzymanie ładu społecznego, kulturowego, informacyjnego
Trzy etapy istnienia państwa:
I. państwo wodzów militarnych – czasy antyczne
II. państwo patrymonialne
III. państwo nowożytne, współczesne
Teorie:
➢ konfliktu – koncepcje podbojów i przemocy, rasowo-antropologiczne
➢ funkcjonalne – koncepcje umowy społecznej (znana koncepcja T.Mann’a „społeczna ulotka” – powstała pod koniec lat 80tych. Państwo z jednej strony przymus, konflikt ale z drugiej strony niesie pewne korzyści. Jesteśmy jak zwierzątka w klatce.
➢ teologiczne – były popularne w średniowieczu

ELITY WŁADZY:
Elita (def. o charakterze opisowym) to osoby zaj