Pożytki z socjologii dla urbanistów
Socjologia jest bez wątpienia jedną z gałęzi nauk społecznych, zajmującą się badaniem sposobu funkcjonowania i zmian zachodzących w społeczeństwie. Bada naturę ludzkiego zachowania, procesy i struktury, które łączą lub dzielą ludzi.
Pojęcia socjologii nie można jednoznacznie zinterpretować, gdyż każdy z socjologów opisuje ją inaczej, i tak:
-Jan Szczepański definiuje pojęcie socjologii ?Socjologia poszukuje praw, zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach ?
-Piotr Sztompka wyjaśnia w jednej ze swych książek, że ?socjologia zrodziła się jako naukowe badanie historii?
-Simmel pisze o socjologii, jako ?nauce o stale powtarzających się formach życia społecznego?
-według Zygmunta Baumana ?socjologia to zazwyczaj spoglądanie na ludzkie czynności, jak na fragmenty większych całości. Owymi całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi, które są powiązane siecią wzajemnych zależności?
Socjologowie poszukują społecznych reguł ,które badają oraz procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces zachodzących w nich zmian. Przedmiot badań socjologii jest bardzo szeroki, dlatego też dokonuje się jego podziału na 3 działy:
I -zbiorowości społeczne (czyli kręgi, grupy, klasy itp.)
II ? instytucje społeczne (gospodarcze, medyczne, oświatowe itp.)
III- procesy i zjawiska masowe ( alkoholizm, aktywność społeczna, urbanizacja)
Socjologowie posługują się zróżnicowanymi metodami i technikami badań. Metody badawcze odnoszą się do rzeczywistego sposobu zbierania danych przez socjologa. Jednymi z technik badawczych są analizy, obserwacje lub wywiady.
Ze względu na wielką skalę i ogromny zasięg procesów urbanizacji sprawiły, że przyczyny i konsekwencje urbanistyki należą do najważniejszych zagadnień współczesnej socjologii. Pojęcie urbanizacji jest bardzo różnie definiowane, a przede wszystkim odnosi się do różnych zagadnień.
Określenie urbanistyka pochodzi z łacińskiego słowa urbanus , które oznacza miejski. Jest to dziedzina wiedzy zajmująca się planowaniem i kierowaniem rozwoju osiedli ludzkich. Mimo tego, że urbanistyka jako dziedzina naukowa wyodrębniła się z architektury dopiero w XIX wieku to i tak jest tak stara jak pierwsze miasta.
Miasta zaczęły pojawiać się gdy w rozwoju społeczeństwa wystąpił podział pracy, który doprowadził do wyodrębnienia się zajęć pozarolniczych i grup ludzi pracujących nie tylko w celu zaspokojenia potrzeb własnych, lecz także obsługi innych ludzi. Do grup tych należeli rzemieślnicy, kupcy, wojownicy, kapłani. Oni tworzyli osiedla, które z czasem przekształciły się w miasta. Do powstania miast potrzebne były odpowiednie warunki, które w powiązaniu z korzystnym położenie geograficznym decydowały o tworzeniu miasta. Powstawały jako ośrodki rzemieślnicze, w których producenci sprzedawali towary, a obozy wojskowe miały na celu obronę okolicznych ziem przed najazdami wrogów. Inne miasta tworzyły się w miejscach kultu religijnego, a jeszcze inne wokół siedzib władców. Z czasem jednak miasto które powstało w wyniku działania jednego ze wspomnianych czynników skupiało już ludzi zajmujących się różną działalnością np. w obozie wojskowym osiedlali się rzemieślnicy i kupcy, a siedziba władz stawała się ośrodkiem wojskowym, w wyniku czego powstałe miasto pełniło różne funkcje usługowe w stosunku do otaczającego terenu.
Do dziś w istnienie i rozwój miast wpisana była tendencja do różnorodności we wszystkich możliwych przekrojach- społecznym, zawodowym, majątkowym, etnicznym itp. To właśnie dzięki temu zróżnicowaniu w społeczności zwykłe osady miały możliwość przekształcenia się i rozbudowania w miasta.
Zdaniem niektórych różnorodność działań ludzkich jest podstawową cechą miejskiego sposobu życia. To kryterium uniemożliwia zaliczenie do miast wielkich osiedli wiejskich oraz osad przyfabrycznych, gdyż prawie cała ludność zamieszkująca tamtejsze tereny zajmuje się jednym rodzajem działalności.
Miasto, które według Arystotelesa miało pełnić dwie ważne funkcje: tworzenia wspólnoty i zaspokajania potrzeb człowieka, czekała z tytułu tej drugiej funkcji niesłychana kariera. To właśnie nieograniczone i nieodgadnione różnicowanie, wyrafinowanie potrzeb aż do najbardziej ich wymyślnych postaci sprawia, że miasto - które swą ofertą chce odpowiadać na te potrzeby - nieustannie dzieli się, pączkuje, przeobraża, przekształca, nawarstwia coraz to nowe i inne środki umożliwiające tworzenie dóbr zaspokajających owe potrzeby. Miasto jest wytworem wyrosłym na społecznym podziale pracy, który z kolei wyrósł na społecznym różnicowaniu potrzeb.
Duże zróżnicowanie wielkomiejskiego środowiska utrudnia nawiązywanie bliskich i trwałych kontaktów społecznych z innymi współmieszkańcami. Dystanse społeczne, a także powierzchniowość codziennych kontaktów z innymi współmieszkańcami sprawiają, że jednostka czuje się zagrożona i osamotniona. Napięcia psychiczne to następstwo zarówno bardzo częstych w środowisku miejskim migracji, jak i szybkiego tempa życia narzucanego przez współczesną cywilizację techniczną.
Zaspokajanie potrzeb życiowych wymaga od mieszkańca miasta pełnienia wysoce wyspecjalizowanych ról, wskutek czego jest on uzależniony od większej liczby osób.
Wyzwalając się w mieście spod kontroli grup pierwotnych i uzyskując w te sposób pewien stopień niezależności, jednostka traci poczucie przynależności do grupy, tak charakterystyczne dla życia w społecznościach zintegrowanych.
W wielkich , zagęszczonych miastach na osobowość jednostki oddziałują ostre kontrasty między bogactwem a nędzą, wykształceniem a ciemnotą. Współzawodnictwo o zajęcie możliwie jak najkorzystniejszej pozycji w przestrzeni miejskiej sprawia, że każda część miasta użytkowana jest w taki sposób, aby przynosiła możliwie jak największe korzyści ekonomiczne.
Proces urbanizacji doprowadził więc do powstania zupełnie nowych form przestrzennych miasta. Miasta przemysłowe, ukształtowane w XIX wieku mimo gwałtownego wzrostu ludności zajmowały stosunkowo niewielki obszar. Ich cechą charakterystyczną była zatem duża gęstość zaludnienia.
W wysoko rozwiniętych krajach tradycyjny podział na miasto i wieś ustąpił miejsca podziałowi na okręgi metropolitarne i niemetropolitarne.
W okręgach metropolitarnych wzrost strefy centralnej przebiegał coraz wolniej, a strefa zewnętrzna rozwijała się coraz szybciej, co odzwierciedla jedynie zmiany w proporcjach przyrostu ludności. Strefa zewnętrzna może bowiem rosnąć nie tylko na skutek migracji ze strefy centralnej, ale także w następstwie przyrostu naturalnego, a także napływu ludności z innych regionów kraju. Przemieszczanie się ludności na peryferie doprowadziło do powstania gigantycznej strefy przejściowej, niepodobnej zewnętrznie ani do dawnego miasta, ani do dawnej wsi, a zabudowane drapaczami chmur centra wielkich miast w coraz mniejszym stopniu stanowią symbol współczesnych procesów urbanizacji.
Niewątpliwie najważniejsze konsekwencje tych procesów to głębokie i stale narastające różnice społeczne między dzielnicami centralnymi a suburbiami. Dzielnice śródmiejskie w coraz większym stopniu pozostawione są najbiedniejszym grupom ludności, gdyż klasa średnia masowo je opuszcza przenosząc się do suburbiów. Skupianie się dużych grup ubogiej ludności w gettach i slumsach sprawia, że wszelkie negatywne konsekwencje ubóstwa z reguły kumulują się i ulegają zwielokrotnieniu. Lokalizacja w centrum miasta jest szczególnie atrakcyjna dla wielu firm o różnych specjalizacjach . Dlatego w dzielnicach śródmiejskich rośnie zapotrzebowanie na pracowników o względnie wysokich kwalifikacjach zawodowych. Jednocześnie szybko zwiększa się tam odsetek mieszkańców o niski poziomie wykształcenia, pojawia się w ten sposób wyraźne niedostosowanie oferty miejsc pracy do kwalifikacji tych, którzy je poszukują, co w konsekwencji powoduje wzrost wskaźniku bezrobocia.
Zarazem szybki rozwój strefy zewnętrznej wielkich miast nie byłby możliwy, gdyby nie ogromny postęp techniczny, a zwłaszcza usprawnienia w transporcie i komunikacji. Najistotniejsze zmiany na obszarach podmiejskich polegają na wzroście ich ekonomicznej i kulturalnej niezależności od dzielnic śródmiejskich.
Urbanizacja jest traktowana jako jeden z wielu czynników, które mają wpływa na przemiany zachodzące we współczesnym świecie.
Miejsce zamieszkania odgrywa we współczesnym świecie bardzo istotną rolę, stwarza ramy przestrzenne, które decydują o sposobie i możliwościach zaspokojenia wielu podstawowych potrzeb. Miejsce zamieszkania można wiec traktować jako swoisty filtr, który w dużym stopniu decyduje o kierunku i charakterze przeobrażeń dokonujących się w skali całego społeczeństwa.
Można więc przypuszczać, że trwałym elementem współczesnych procesów urbanizacyjnych będą zarówno dalsze procesy decentralizacji wielkich miast, jak i również upadek tych ośrodków, które nie potrafiły uruchomić nowych czynników miastotwórczych.
Bibliografia
? Wstęp do socjologii? N. Goodman
?Człowiek w teatrze życia codziennego? E. Goffman
?Geografia społeczna miast? G. Węcławowicz
?Wielokulturowość miasta? M. Golka
?Charakterystyka procesów urbanizacji? B. Jałowiecki